Inhoudsopgave. Deel 1 Zelfmanagementondersteuning: de basis. Proloog. Hoofdstuk 1 - Ondersteunen van zelfmanagement; wat houdt dat in?

Transcriptie

1 Inhoudsopgave Proloog Deel 1 Zelfmanagementondersteuning: de basis Hoofdstuk 1 - Ondersteunen van zelfmanagement; wat houdt dat in? AnneLoes van Staa, Ada ter Maten-Speksnijder en Lausanne Mies 1.1 Zelfmanagementondersteuning hoort bij de kern van verpleegkunde Zelfmanagement ondersteunen is een kerntaak van de verpleegkundige Zelfmanagement hoort bij mensen met chronische aandoeningen Chronische aandoeningen Definitie van zelfmanagement en zelfmanagementondersteuning Brede en smalle definities Het Generiek Model Zelfmanagement Zelfmanagement als pijler van persoonsgerichte zorg Waar de aandacht voor zelfmanagement vandaan komt Wat is goed zelfmanagement? Visies van patiënten en verpleegkundigen Zorgen voor of zorgen dat? Patiëntprofielen Zelfmanagement kun je leren: patiëntvaardigheden Uitwerking van de centrale elementen van zelfmanagement Omgaan met lichamelijke, psychische én sociale consequenties Inpassen in het dagelijks leven Eigen regie van de patiënt en samen beslissen Streven naar optimale kwaliteit van leven Zeven adaptieve opgaven voor de patiënt Uitwerking van de adaptieve opgaven Adaptieve opgaven en zelfmanagementprocessen Bedenkingen bij zelfmanagement Zelfmanagement: kunnen en willen patiënten dat wel? Is het verantwoord om patiënten eigen keuzes te laten maken? Dit doen we toch al in de praktijk? Is zelfmanagement een wondermiddel? Tot besluit Hoofdstuk 2 - Verpleegkundige competenties voor zelfmanagementondersteuning Yvonne Becqué, Susanne van Hooft en Jolanda Dwarswaard 2.1 De relatie verpleegkundige-patiënt als basis van zelfmanagementondersteuning Benodigde competenties voor zelfmanagementondersteuning Achterhalen Achterhalen in de praktijk Valkuilen bij achterhalen Adviseren Adviseren in de praktijk Valkuilen bij adviseren Afspreken Afspreken in de praktijk Valkuilen bij afspreken Assisteren Assisteren in de praktijk Valkuilen bij assisteren Arrangeren Arrangeren in de praktijk Valkuilen bij arrangeren De basishouding bij zelfmanagementondersteuning Zelfmanagementondersteuning door verpleegkundigen in de praktijk Verschillende perspectieven op zelfmanagementondersteuning Kunnen is nog geen doen Tot besluit Hoofdstuk 3 - Communicatie: de basis van zelfmanagementondersteuning Veerle Duprez, Susan Jedeloo en Ann Van Hecke 3.1 Presentiebenadering Uitgangspunten van de presentiebenadering Zorgen volgens de presentiebenadering Verbindend communiceren De vier stappen van verbindend communiceren De intentie waarmee je communiceert Behoefte-ondersteunende communicatie Een autonomie-ondersteunende versus een controlerende interactiestijl Een structurerende interactiestijl versus een chaotische interactiestijl Enkele beschouwingen bij behoefte-ondersteunend communiceren Motiverende gespreksvoering Gespreksmethodieken bij motiverende gespreksvoering Raakvlakken tussen de benaderingen en gespreksmethodieken Tot besluit... 22

2 Deel 2 Uitdagingen voor zelfmanagement bij vier ziektebeelden Hoofdstuk 4 - Zelfmanagementondersteuning bij dementie Jacomine de Lange en Carolien Smits 4.1 De verpleegkundige in de dementiezorg De rol van de verpleegkundige in dementiezorg Het belang van zelfmanagementondersteuning bij dementie Het ziektebeeld dementie Symptomen van dementie Prevalentie van dementie Behandelmogelijkheden Dementiezorg Zelfmanagement bij dementie Omgaan met beperkingen in het dagelijks leven Opbouwen van een adequate relatie met zorgprofessionals Behoud van emotioneel evenwicht Behoud van positieve zelfwaardering Omgaan met een onzekere toekomst Onderhouden en aangaan van sociale contacten Aanpassen aan de (nieuwe) woonomgeving Mogelijkheden voor zelfmanagementondersteuning door verpleegkundigen Zelfmanagementinterventies bij dementie Foutloos leren: zelfmanagementondersteuning gericht op de persoon met dementie Dementie de Baas: zelfmanagementondersteuning voor mantelzorgers Gedeelde besluitvorming bij dementie Tot besluit Hoofdstuk 5 - Zelfmanagementondersteuning bij diabetes mellitus AnneLoes van Staa, Jane Sattoe en Mirja de Lange 5.1 Diabetes mellitus: het ziektebeeld Diabetes mellitus type 1 (DM1) Diabetes mellitus type 2 (DM2) Acute en late complicaties van diabetes Multidisciplinaire diabeteszorg Specifieke uitdagingen voor zelfmanagement bij diabetes Leren omgaan met de beperkingen, symptomen en behandeling Adequate relatie onderhouden met zorgverleners Adequate relatie onderhouden met naasten en omgeving Voorbereiden op een onzekere toekomst Emotionele balans bereiken en behouden Positief zelfbeeld behouden Diabetes stress, burn-out, depressie en eetstoornissen Diabetes en depressie: oorzaak of gevolg? Diabetesburn-out Herkennen van depressieve klachten bij diabetes Diabetes en eetstoornissen Interventies voor zelfmanagementondersteuning bij diabetes Zelfmanagement educatieprogramma s Individuele zorgplannen Lotgenotencontact Consultvoering Zelfmonitoring Screening en aanpak van psychosociale problemen Effectieve leefstijlcoaching Tot besluit Hoofdstuk 6 - Zelfmanagementondersteuning bij bipolaire stoornis Ada ter Maten-Speksnijder en Peter Goossens 6.1 De kerntaak van de verpleegkundige in de GGZ Het ziektebeeld bipolaire stoornis Prevalentie Behandelsetting Zelfmanagementopgaven bij een bipolaire stoornis Omgaan met de beperkingen en symptomen van de aandoening Omgaan met de behandeling Adequate relatie onderhouden met zorgverleners Adequate relatie onderhouden met naasten en omgeving Voorbereiden op een onzekere toekomst Emotionele balans bereiken en behouden Positief zelfbeeld behouden De diagnose is gesteld en dan Ruimte voor zelfmanagement Psycho-educatie Life-Chartmethode Zorgbehoeftenpeiling Het ontwikkelen van een signaleringsplan Triade Lotgenotencontact Op weg naar persoonlijk herstel... 25

3 6.9 Tot besluit Hoofdstuk 7 - Zelfmanagementondersteuning bij borstkanker AnneLoes van Staa en Jannie Oskam 7.1 Borstkanker: het ziektebeeld Prevalentie en incidentie Symptomen, oorzaken en preventie van borstkanker Erfelijke belasting Vroege opsporing Classificatie van borstkanker Wat borstkanker met mensen doet Diagnose en behandelingen Diagnose Mogelijke behandelingen Directe en late gevolgen van de behandelingen Rol van leefstijl bij klachten Uitdagingen voor zelfmanagement bij borstkanker Van kanker overleven naar leven met kanker Zelfmanagement in de oncologie Verpleegkundige zelfmanagementondersteuning bij borstkanker Ondersteuning in de diagnostische fase Ondersteuning bij kiezen en beslissen Ondersteuning bij de behandeling Nazorg: ondersteuning bij herstel van borstkanker Nazorginterventies Ondersteuning bij uitgezaaide borstkanker Tot besluit Deel 3 Uitgelicht: specifieke thema's bij zelfmanagementondersteuning Hoofdstuk 8 - Ethische dilemma s bij zelfmanagementondersteuning Jolanda Dwarswaard en Hester van de Bovenkamp 8.1 Ethische dilemma s: botsende waarden Wat zijn ethische dilemma s? Ethische dilemma s door nadruk op zelfmanagement Ethische dilemma s in beeld Dilemma 1: Autonomie van de patiënt respecteren versus gezondheid bevorderen Dilemma 2: Zorgen voor de patiënt versus activeren van de patiënt Dilemma 3: Holistische benadering versus bewaken van professionele grenzen Leidraad voor het bespreken van eigen casussen Tot besluit Hoofdstuk 9 - Samen beslissen Haske van Veenendaal en Helene Voogdt 9.1 Samen beslissen, de verpleegkundige en zelfmanagement Gedeelde besluitvorming en de verpleegkundige Wanneer samen beslissen? Samen beslissen in de praktijk: vier stappen Stap 1: Ruimte voor kiezen Stap 2: Keuze-informatie verschaffen Stap 3: Een goed gesprek over wikken en wegen Stap 4: Het besluit: wie beslist en wat er wordt besloten Samen beslissen in moeilijke situaties Wat als keuzes van patiënten onverstandig zijn? Wat als gedeelde besluitvorming niet lukt? Wat denken zorgverleners over samen beslissen? Wat vinden patiënten van gedeelde besluitvorming? Tot besluit Hoofdstuk 10 - Zelfmanagementondersteuning bij mensen met lage gezondheidsvaardigheden Jeanny Engels 10.1 Gezondheidsvaardigheden: voorwaarde voor én resultaat van zelfmanagement Definitie van gezondheidsvaardigheden Laaggeletterdheid Kritische beoordeling van gezondheidsinformatie... 7

4 Actieve participatie in de zorg Slechtere gezondheidsuitkomsten Gezondheidsinformatie Omgaan met verschillende gezondheidsvaardigheden Actief signaleren Herkennen en erkennen Maak het bespreekbaar Aansluiten op de individuele patiënt Communicatiehulpmiddelen en passende (leefstijl)interventies Hulpmiddelen voor communicatie Effectieve (leefstijl)interventies Tot besluit 19 Hoofdstuk 11 - Patiëntenparticipatie en zelfmanagementondersteuning Jeanny Engels 11.1 Patiëntenparticipatie en zelfmanagement Wat is patiëntenparticipatie? Ervaring, ervaringskennis en ervaringsdeskundigheid Niveaus van patiëntenparticipatie Het wettelijk kader Belang van patiëntenparticipatie Doelen van patiëntenparticipatie Argumenten voor patiëntenparticipatie Een genuanceerde kijk op participatie Weerstanden tegen patiëntenparticipatie Negatieve effecten en risico s van patiëntenparticipatie Gradaties van participatie Effectieve samenwerking met patiënten Tips voor samenwerking om zelfmanagement te versterken Methodieken voor collectieve participatie Tot besluit Hoofdstuk 12 - ehealth en zelfmanagementondersteuning Olivier Blanson Henkemans en Wilma Otten 12.1 Technologie ter ondersteuning van zelfmanagement Overzicht van ehealthtechnologieën Voorbeelden van ehealthtechnologieën Sensoren Teleconferentie, e-consult en internettherapie Digitale verwijzing en e-overdracht Mobiele telefoon en applicaties (apps) Gaming Elektronisch patiëntendossier en Patiëntportaal Persoonlijk Gezondheidsdossier Digitale assistenten: avatars en robots Sociale media Bevorderende en belemmerende factoren voor ehealthgebruik Tot besluit Hoofdstuk 13 Zelfmanagementinterventies: ontwikkeling, evaluatie en implementatie Janet Been-Dahmen, Erwin Ista en AnneLoes van Staa 13.1 Verpleegkundig interventieonderzoek Complexe interventies Zelfmanagementinterventies Effectieve componenten van zelfmanagementinterventies Theoretische modellen Werkzame mechanismen Modellen voor interventieontwikkeling Medical Research Council raamwerk Intervention Mapping Model Evaluatie van effecten en proces Designs voor de effectevaluatie Uitkomstmaten voor de effectevaluatie van zelfmanagementinterventies Procesevaluatie De implementatie van zelfmanagementinterventies Tot besluit 21 Hoofdstuk 14 - Zelfmanagement en eigen regie aan het einde van het leven Erica Witkamp en Judith Rietjens 14.1 De palliatieve fase Palliatieve zorg Adaptieve opgaven in de palliatieve fase Uitdagingen voor medisch zelfmanagement Psychische uitdagingen Sociale uitdagingen Het belang van eigen regie en waardigheid in de palliatieve fase Passende zorg in de laatste levensfase Zelfmanagementondersteuning in de laatste levensfase Ondersteuning bij het omgaan met symptomen Ondersteunen van eigen regie: samen beslissen in de laatste levensfase Ruimte voor emoties...15

5 Familiegerichte zelfmanagementondersteuning in de palliatieve fase Tot besluit Hoofdstuk 15 - Familiegerichte zelfmanagementondersteuning Friede Simmes, Lisbeth Verharen en Lilian Vloet 15.1 Informele hulp door familie en naasten Mantelzorg: aard, omvang en ervaringen Rollen van naasten Model voor familiegerichte zelfmanagementondersteuning Ervaringen met familieparticipatie in zelfmanagement Positieve en negatieve effecten van familieparticipatie Interventies voor het realiseren van familieparticipatie MantelScan en meetinstrumenten Voorbeeldvragen Gesprekskaarten voor een familiegesprek Psycho-educatie van familieleden Tot besluit Hoofdstuk 16 - Zelfmanagementondersteuning en het multidisciplinaire team Jeroen Havers en Matthijs Zwier 16.1 Het belang van teamwerk bij zelfmanagementondersteuning Het Stappenplan Zelfmanagementondersteuning Deel 1: Voorbereiding Deel 2: Uitvoering Deel 3: Evaluatie en bijstelling Het 3-fasenmodel Fase 1: voor het bezoek van de patiënt Fase 2: tijdens het bezoek van/aan de patiënt Fase 3: na het bezoek van/aan de patiënt Valkuilen bij teamwerk en tips om ze te vermijden Tot besluit Epiloog