Regionale oriëntatie en samenwerking. Visiedocument

Transcriptie

1 Regionale oriëntatie en samenwerking Visiedocument 18 september

2 Inhoudsopgave 1. Conclusies 3 2. Vooraf 4 3. Kader Verkiezingsprogramma s Coalitieakkoord en collegeakkoord Raadsbesluit 28 juni Een zelfstandige gemeente De zelfstandige positie van de gemeente Mook en Middelaar De positie van de gemeente Mook en Middelaar ten opzichte van de omgeving De positie van de gemeente Mook en Middelaar nu en in de toekomst 7 5. Samenwerken is onvermijdelijk Waarom samenwerken Vormen van samenwerken Samenwerken of zelf doen Regionale oriëntatie Strategische en tactisch/operationele oriëntatie Actuele situatie in de regio s Strategische partner Conclusies 19 2

3 1. Conclusies Zelfstandigheid is het uitgangspunt van de gemeente Mook en Middelaar. Gelet op ons streven tot vergroting van de kwaliteit, het verminderen van de kwetsbaarheid en beheersing van kosten nog eens versterkt en versneld door de aangekondigde decentralisaties van overheidstaken- ligt samenwerking met andere partijen voor de hand. Tegelijkertijd vinden we het belangrijk om het eigen karakter te behouden. Mook is een leefbare, levendige en bovenal groene gemeente. Dat moet zo blijven. Waar het de regionale oriëntatie betreft zal de samenwerking moeten plaatsvinden in de regio, waarin de meeste burgers van onze gemeente zich bewegen. Dat is de regio Nijmegen, met enerzijds de gemeente Nijmegen als centrumgemeente en met anderzijds de gemeenten ten oosten en zuiden van Nijmegen: Ubbergen, Millingen aan de Rijn, Groesbeek en Heumen. Vanuit deze visie moeten wij ons telkens afvragen op welke taakgebieden we willen samenwerken en daarmee over welke taken we zelf regie willen houden. Bij de beantwoording van de vraag waar de gemeente persé de regie wil behouden maken wij de volgende afwegingen: Taken die het eigen karakter en identiteit van Mook en Middelaar raken (bijv. dorpsgericht werken, groenbeheer, subsidiebeleid, zorgtaken): volledige regie. Beleid en uitvoering blijven in eigen huis. Zware beleidstaken (bijvoorbeeld financieel beleid, grondbeheer): altijd in eigen regie. De uitvoering van die taken kan in samenwerking met anderen geschieden. We stellen ons op het standpunt dat het thema de schaalgrootte van de samenwerking bepaalt. Doel moet verder zijn om, bij het aangaan van samenwerkingsverbanden, versnippering van taken te vermijden vanuit het oogpunt van efficiency en effectiviteit. Versnippering zorgt immers voor onoverzichtelijkheid en vooral bestuurlijke en ambtelijke drukte. Het is in onze visie beter om met één, hooguit twee partners samen te werken dan met meerdere partners verspreid over twee regio s. Daarbij houden we natuurlijk rekening met hetgeen wettelijk is opgelegd ten aanzien van regiokeuze (Veiligheidsregio, RUD). In deze notitie komen we tot de volgende conclusies: 1. Waar het gaat om strategisch beleid hoeven we weinig te investeren. Deze taken zijn ondergebracht bij de Stadsregio en de regio Nijmegen. De te maken keuzes hebben voornamelijk te maken met de beleidstaken en de bedrijfsvoeringstaken. 2. Uitgaande van de autonomie en het eigen karakter van Mook en Middelaar op het vlak van de beleidstaken is, vanwege de grootste maatschappelijke samenhang met het Rijk van Nijmegen en het vergelijkbare dorpskarakter, samenwerking met de gemeenten Heumen en de zgn. MUG-gemeenten (Groesbeek, Ubbergen en Millingen aan de Rijn) de eerste optie. Wanneer deze optie echter niet tot resultaat leidt dan stellen wij als alternatieve route voor om de betreffende beleidstaak in te kopen bij de gemeente Nijmegen. Daarbij blijft uitgangspunt de eigen regie en het waarborgen van de lokale kleur en identiteit. Ten aanzien van de beleidsvormende taken lopen sinds 2010 projecten (m.n. rond de decentralisaties Wet werken naar vermogen Wwnv, AWBZ, Jeugdzorg en Onderwijs, maar ook op het gebied van de Wet maatschappelijke ondersteuning Wmo en Wet werk en bijstand WWB). Daaraan nemen alle tien aangesloten gemeenten deel. We stellen voor om deze lijn voort te zetten. 3. Bij de bedrijfsvoeringstaken (piofah-taken 1 ) onderscheiden we drie mogelijke richtingen: a. De samenwerking tussen Heumen, de MUG-gemeenten en Mook en Middelaar conform de in die gemeenten aangenomen moties van 30 augustus j.l.; b. Samen uitbesteden, d.w.z. Heumen, de MUG-gemeenten en Mook en Middelaar besteden gezamenlijk bedrijfsvoeringstaken uit aan de gemeente Nijmegen; c. De gemeente Mook en Middelaar besteedt (delen van) de bedrijfsvoering uit aan de gemeente Nijmegen (centrumgemeente). 1 personeelszaken, informatisering, organisatie, financiën, archivering en huisvesting 3

4 2. Vooraf Wij bieden u hierbij de notitie Regionale oriëntatie en samenwerking, visiedocument aan, die wij in opdracht van de gemeenteraad hebben opgesteld. De notitie richt zich op de visievorming, waarover de gemeenteraad op 23 oktober 2012 een besluit neemt. In hoofdstuk 3 gaan wij in op het kader, waarbinnen deze notitie is samengesteld. Hoofdstuk 4 gaat uit van de autonomie van onze gemeente en geeft een typering van Mook en Middelaar. Zelfstandig blijven kan alleen wanneer samengewerkt wordt met anderen. Hoofdstuk 5 gaat op dit onderwerp in. De haalbaarheid van onze regionale oriëntatie komt aan de orde in hoofdstuk 6. Tot slot geeft hoofdstuk 7 een kort overzicht van de vervolgstappen. Mook, 18 september 2012 Burgemeester en wethouders van Mook en Middelaar. 4

5 3. Kader Voordat specifiek op de opdracht wordt ingegaan geven we het kader weer, zoals dat ook in onze inventariserende notitie Regionale oriëntatie en samenwerking uit april 2012 is vermeld en dat bestaat uit: het coalitieakkoord van 16 december 2010, het collegeprogramma uit april Beide documenten zijn gebaseerd op de verkiezingsprogramma s van de coalitiepartijen. 3.1 Verkiezingsprogramma s 2010 In bijlage 1 zijn de verkiezingsprogramma s van alle politieke partijen thematisch weergegeven. Vaststaat dat tussen partijen geen eenduidigheid bestaat t.a.v. de toekomstige regionale oriëntatie, zowel wat de richting als de reikwijdte betreft. We stellen ook vast dat de programma s zijn ingegeven door de situatie van eind 2010, toen de gemeentelijke herindeling Bergen-Gennep-Mook en Middelaar nog op de agenda stond. Er is sindsdien veel veranderd: De beoogde herindeling is niet doorgezet (2011) De landelijke tendens om taken te decentraliseren (vanaf 2011) Het initiëren van samenwerkingsinitiatieven in de regio, zowel aan de noordelijke, westelijke als aan de zuidelijke zijde (vanaf 2011) In de gemeente is een nieuwe burgemeester benoemd (juni 2012) op basis van een eenduidige en unaniem vastgestelde profielschets Bergen en Gennep stelden ieder een toekomstvisie op (juni 2012), waarbij de eerstgenoemde gemeente zich stelliger dan de andere uitsprak voor een verdere oriëntatie op de regio Venlo Er is, met andere woorden, sprake van een gewijzigde realiteit. Deze realiteit vormt reden om in beweging te komen, strategisch, tactisch en operationeel. De ontwikkelingen geven nadrukkelijk voor iedere partij ruimte om de in 2010 geformuleerde standpunten aan te passen. 3.2 Coalitieakkoord en collegeakkoord Het coalitieakkoord van 16 december 2010 bevat de volgende relevante passages. Het coalitieprogramma zal daarom in het bijzonder gericht zijn op het onderzoeken en eventueel realiseren van samenwerkingsverbanden met Gelderse gemeenten als aanvulling op of als tegenpool van de al onderzochte samenwerking met de gemeenten Gennep en Bergen. De grootste kernen liggen op korte afstand van Malden (gemeente Heumen) en Groesbeek. Zij zijn vooral gericht op het noorden, terwijl de dorpskern Middelaar dichter bij Milsbeek en Cuijk ligt en haar inwoners zich daarop oriënteren. Dit betekent dat het beleid voor de toekomst zich ook meer moet richten op regionale samenwerking. Deze noodzaak komt ook tot uiting in de recente studie van prof. F.Boekema. De gemeente Mook en Middelaar blijft dan ook participeren in de regionale samenwerkingsverbanden in Noord-Limburg en de stadsregio Arnhem-Nijmegen, de noordelijke Maasvallei en de Euregio Rijn-Waal. In concreto streven de partijen in dit kader naar: het blijven aanbieden van gemeentelijke diensten op een kwalitatief hoog niveau; het laag houden van de lasten voor de inwoners; de bestedingsmogelijkheden m.b.t. het ondersteunen van verenigingen en organisaties blijven beoordelen op de stimulerende effecten die ervan moeten uitgaan voor de eigen inwoners, met in het bijzonder het verrichten van vrijwilligersactiviteiten; het aangaan van samenwerkingsovereenkomsten met Heumen en mogelijk later met Groesbeek en andere gemeenten voor specialistische ondersteuning van ons ambtelijk apparaat; regionale samenwerking om een optimaal aanbod te houden van onze voorzieningen; optimalisatie van de structuur en de opzet van de raadscommissies. Het collegeprogramma uit april 2011 bevat de volgende relevante alinea s: PROGRAMMA 0 ALGEMEEN BESTUUR ( ) Het college zoekt samenwerking bij voorkeur met de gemeenten Heumen en Groesbeek Actieve participatie in de Stadsregio Arnhem Nijmegen 5

6 3.3 Raadsbesluit 28 juni 2012 De directe opdracht voor de visievorming is gelegen in het besluit van de gemeenteraad van 28 juni 2012, dat luidt: 1. Een klankbordgroep Regionale Samenwerking te formeren, bestaande uit: bij voorkeur tenminste 5 leden, in beginsel 1 per raadsfractie, de burgemeester als voorzitter, de wethouders vanuit hun bestuurlijke portefeuille, de griffier als ambtelijke ondersteuning, de secretaris als adviseur. 2. Het college van Burgemeester en Wethouders op te dragen alles te blijven doen in het belang van de positie van Mook en Middelaar in de regio, en mede n.a.v. recente uitnodigingen van nabije buurgemeenten, actief te blijven participeren in overleg over samenwerking in de regio Nijmegen, en dit te berichten aan deze gemeenten en aan andere relevante partijen. 3. Het college van Burgemeester en Wethouders op te dragen, waar dat in het belang is van de gemeente Mook en Middelaar en haar burgers, verder te gaan met lopende samenwerkingsverbanden en zo nodig nieuwe samenwerkingsverbanden aan te gaan. Hier gaat het o.a. om samenwerkingsverbanden zoals vermeld in de notitie Regionale oriëntatie en samenwerking. 4. Het college van B & W op te dragen een verdere uitwerking te geven aan de visie op regionale samenwerking en mede naar aanleiding van eerdere ervaringen en bovengenoemd actueel regionaal overleg, hierover te klankborden in genoemde klankbordgroep en te rapporteren aan de gemeenteraad, daarbij ook gebruik te maken van relevante documenten, waaronder de verkiezingsprogramma s uit 2010 van alle fracties, de notitie Regionale oriëntatie en samenwerking van het college, het adviesrapport van de heer Houben, de notitie van de Stadsregio Arnhem Nijmegen Regionale samenwerking van morgen, en het rapport van prof. Boekema over Mook en Middelaar vanuit regionaal perspectief. 5. Dat B&W de eerder genoemde uitgewerkte visie op 4 oktober in een extra raadsvergadering, ter besluitvorming zal voorleggen aan de raad. 6. Het college van Burgemeester en Wethouders op te dragen aan relevante partijen in ieder geval de provincies Gelderland en Limburg, en de gemeenten Heumen, Ubbergen, Groesbeek, Millingen aan de Rijn, Cuijk, Bergen en Gennep - te melden dat Mook en Middelaar belang blijft hechten aan samenwerking met buurgemeenten in de regio s Nijmegen, Noord-Limburg en Noord-Oost-Brabant, en ook zal deelnemen aan overleg hierover, en dat het college van B & W van Mook en Middelaar nader zal rapporteren over een nog verder uit te werken visie op regionale samenwerking. 7. Het college van B & W op te dragen de voor genoemde uitwerking van de visie op regionale samenwerking noodzakelijke financiële middelen beschikbaar te stellen tot een maximaal bedrag van ,-, in te zetten voor de noodzakelijke ondersteuning van het eigen ambtelijke apparaat, dat belast wordt met de uitwerking van dit amendement. 6

7 4. Een zelfstandige gemeente In dit hoofdstuk gaan we in op het gegeven dat onze gemeente de komende jaren een autonome gemeente is met een eigen identiteit: een Noord-Limburgse gemeente met de grootste maatschappelijke samenhang met de regio Nijmegen. We doen dat aan de hand van een aantal typeringen, waarbij een doorkijkje naar de toekomst is meegenomen. 4.1 De zelfstandige positie van de gemeente Mook en Middelaar In zijn brief houdende intrekking van de wetsvoorstellen van 5 juli 2011 schreef de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag ondermeer: Op 20 april 2011 is het kabinetsstandpunt inzake de drie controversieel verklaarde wetsvoorstellen tot gemeentelijke herindeling aan uw Kamer kenbaar gemaakt ( Uit de gevoerde overleggen blijkt dat het bestuurlijk draagvlak voor het wetsvoostel tot samenvoeging van de gemeenten Bergen, Gennep en Mook en Middelaar is afgenomen Het kabinet heeft geconstateerd dat er geen onoverkomenlijke problemen ontstaan wanneer geen herindeling plaatsvindt ). Hierin is het voornemen tot intrekking van wetsvoorstel aangekondigd en toegelicht. Uit het Algemeen Overleg op 24 mei 2011 is gebleken dat de intrekking van de wetsvoorstellen in uw Kamer op brede steun kan rekenen. Het kabinet heeft dan ook besloten dat het bij koninklijke boodschap van 1 december 2009 ingediende voorstel van wet houdende samenvoeging van de gemeenten Bergen, Gennep en Mook en Middelaar worden ingetrokken. Daartoe gemachtigd door de Koningin trek ik beide voorstellen van wet hierbij in. Sindsdien oriënteert de gemeente zich op haar omgeving vanuit de opvatting dat zij de komende jaren zelfstandig blijft en gaat samenwerken met partners in de regio. 4.2 De positie van de gemeente Mook en Middelaar ten opzichte van de omgeving De gemeente Mook en Middelaar ligt op het snijvlak van drie provincies: Limburg, Noord-Brabant en Gelderland. De provincie Limburg is toezichthouder voor een aantal beleidsvelden, namelijk ruimtelijke ordening (rekening houdend met een deel dat via een convenant bij de Stadsregio Nijmegen is ondergebracht) en veiligheid. Ook wat de Veiligheidsregio en de regionale eenheid van de nationale politie betreft is onze gemeente bij Limburg aangesloten. De relaties van onze gemeente en haar burgers met Noord-Brabant en in het bijzonder met het Land van Cuijk zijn beperkt. Gelderland is de provincie, waarin de meeste burgers van onze gemeente zich bewegen. Met de regio Nijmegen hebben wij de grootste maatschappelijke samenhang waar het gaat om wonen, werken en voorzieningen. De gemeente Nijmegen fungeert als centrum op het gebied van onderwijs, gezondheidsvoorzieningen, winkels, culturele voorzieningen en uitgaansleven. Binnen het Rijk van Nijmegen komt het (dorpse) karakter en identiteit van onze gemeente het sterkst overeen met de gemeenten ten oosten en zuiden van Nijmegen: de MUG-gemeenten en Heumen. 4.3 De positie van de gemeente Mook en Middelaar nu en in de toekomst Wij typeren onze gemeente als volgt: De gemeente Mook en Middelaar is een kleine, vitale, groene gemeente gelegen in de noordelijkste punt van de provincie Limburg. De gemeente ligt in een aantrekkelijke omgeving dichtbij bossen en water en op het grensvlak van twee gebieden. Het stedelijk gebied van Nijmegen ligt noordwaarts binnen handbereik, terwijl zuidwaarts er goede verbindingen zijn naar het Limburgse. De gemeente vervult een schakelfunctie tussen Noord en Zuid. Er is een aansluiting op de A73; De N271 die door Mook en Middelaar voert is een belangrijke verkeersader die de kernen maar ook andere dorpen (zoals Groesbeek) aansluit op het Europees wegennet. Dit is van belang voor de regionale economie. De Maas zorgt ervoor dat de groene kwaliteiten door velen benut kunnen worden. Er zijn goede en frequente bus- en treinverbindingen (Molenhoek heeft een eigen station) naar Nijmegen en naar het Zuiden. 7

8 De gemeente Mook en Middelaar wordt wel de brug tussen Maas en heuvelland genoemd. De heuvels, bos en heide vormen een bijzonder natuurgebied. De Maas en de Mookerplas bieden watersporters tal van recreatiemogelijkheden. Toerisme en recreatie zijn de belangrijke pijlers van het gemeentelijk beleid. Op 1 januari 2012 telde de gemeente inwoners. In de komende jaren zal de gemeente met een sterke vergrijzing worden geconfronteerd. Qua opleiding en inkomen per hoofd bevolking scoort de gemeente hoog. Er is een breed geschakeerd verenigings- en gemeenschapsleven; de betrokkenheid van de burgers bij hun gemeenschap is groot. In de volgende paragrafen worden (mogelijke) toekomstontwikkelingen thematisch weergegeven Leefomgeving Net als de meeste andere gemeenten in Nederland zal in de toekomst de omvang van de bevolking in Mook en Middelaar stabiel blijven en wellicht zelfs krimpen. In vergelijking met andere gemeenten in Noord-Limburg waar de krimp al is ingezet geeft Mook en Middelaar een iets positiever beeld dankzij de betrokkenheid bij de regionale woningmarkt van het Rijk van Nijmegen. Toch is ook voor Mook en Middelaar de verwachting dat over pakweg tien jaar de omvang van de bevolking stabiel blijft dan wel krimpt. Ook de demografische opbouw van de bevolking verandert. Behalve in grote steden loopt overal het aandeel jongeren in de bevolking terug. In Mook en Middelaar is dit een realiteit. Dit gaat gepaard met een algemene vergrijzing, de Nederlander wordt steeds ouder. In Mook en Middelaar wordt dit dubbel gevoeld doordat de jongeren wegtrekken en ouderen aangetrokken worden door het groene, rustige en algemeen aangename leefmilieu. De demografische veranderingen leiden tot een andere vraag naar voorzieningen, woonomgeving en dienstverlening. De woningvoorraad van Mook en Middelaar is voornamelijk gericht op gezinnen en ouderen, met name deze laatste groep zal in de toekomst zo lang mogelijk in hun eigen woning of in hun eigen dorp willen blijven wonen. Hiervoor worden soms aangepaste voorzieningen gevraagd. Tegelijkertijd moeten inwoners door krimpende budgetten van de overheid in eerste instantie terugvallen op hun eigen netwerken; de vermaatschappelijking van de zorg. De vergrijzing brengt ook een krimp in de beroepsbevolking met zich mee, het aantal werkenden daalt (relatief) en het aantal gepensioneerden groeit. Met name in de zorgsector kan dit een tekort aan arbeidskrachten tot gevolg hebben. De relatie tussen stad, dorp en landelijk gebied komt in Mook en Middelaar duidelijk naar voren, bewoners en bezoekers kunnen hier optimaal van genieten. Nieuwe kleinschalige woningbouwprojecten van hoge kwaliteit vormen een aanvulling op de woningmarkt van de wijde regio. Deze zijn onderdeel van een kwaliteitsslag die nodig was om de gemiddelde kwaliteit van de bebouwde omgeving beter aan te laten sluiten bij de zeer hoge omgevingskwaliteit. De nieuwe ontwikkelingen versterken juist de landschappelijke kwaliteiten. Tevens is ingezet op het passend huisvesten van de sterk groeiende groep senioren. Mook en Middelaar is een zeer geschikte gemeente om met recht een oude dag te genieten. De woon- en zorgvoorzieningen die hierbij horen zijn in samenwerking met organisaties en burgers tot stand gekomen. De jongvolwassenen hebben ook hun plek weten te vinden of te behouden in de gemeente. Nog steeds vormen zij een minderheid maar door de creatie van banen in met name de zorg vinden ook jonge gezinnen hier hun thuis. Bij de nieuwe ontwikkelingsopgaven en herontwikkelingsopgaven wordt structureel rekening gehouden met de behoeften van deze categorie. De dorpen en wijken in Mook en Middelaar kennen nog een relatief sterke gemeenschapszin. De doorzettende individualisering van de samenleving kan dit onder druk zetten. Het wordt steeds lastiger om inwoners, met name de jongeren, te binden aan verenigingen waardoor sommige waardevolle verenigingsvoorzieningen komen te vervallen. Aan de andere kant is de zelfstandige burger actief binnen eigen netwerken, samenhang wordt gevonden in verbinding met gelijkgestemden. De voorzieningen in kleine dorpen staan al jaren onder druk door toegenomen mobiliteit. Zeker voor Mook en Middelaar geldt dat in de nabijheid grote aanbieders gelokaliseerd zijn op het gebied van detailhandel, welzijn, zorg en cultuur. De kwaliteit gaat hiermee voor op de afstand. Dit heeft tot gevolg dat de aanwezige plaatselijke voorzieningen sterk onder druk staan. Samenwerking tussen voorzieningen en een multifunctioneel gebruik van gebouwen wordt steeds belangrijker om de kosten te drukken en een compleet en kwalitatief aanbod in stand te houden. De kernen Molenhoek en Middelaar kennen al multifunctionele gebouwen waar op diverse wijzen gebruik van kan worden gemaakt. Hetzelfde geldt voor de scholen binnen de gemeente. Teruglopende leerlingenaantallen heeft hen gedwongen breder te kijken dan het aanbieden van (basis)onderwijs alleen. 8

9 De toegenomen mobiliteit is ook duidelijk zichtbaar in het aantal forensenbewegingen, slechts een klein deel van de arbeidskrachten uit Mook en Middelaar werkt ook in de gemeente. De kwaliteit van de woonomgeving is hiermee belangrijker geworden dan de directe nabijheid van arbeidsplaatsen. De focus op de kwaliteit van de woonomgeving biedt kansen voor Mook en Middelaar. omdat de gemeente geografisch uniek gelegen is. Technische ontwikkelingen en de afgelopen jaren met name de digitalisering van de samenleving leiden ook in Mook en Middelaar tot andere levensstijlen. De verscheidenheid binnen de samenleving neemt verder toe, ieder individu heeft zijn eigen levenspatroon en daarbij behorende wensen De politiek-bestuurlijke omgeving De recente landelijke trend is dat burgers steeds meer zelf verantwoordelijk zijn en de overheid de rol van vangnet heeft. Dit werkt door in vrijwel alle aspecten van de politiek en het bestuur. Van ruimtelijke ontwikkelingen die door private partijen moeten worden opgepakt tot de vermaatschappelijking van de zorg. De rol voor de gemeente is veranderd tot die van regisseur. Niet meer overal in zitten en van a tot z betrokken zijn, maar de (grote) lijnen uitzetten en burgers en private partijen in staat stellen tot zelfstandig handelen. Voor een kleine gemeente als Mook en Middelaar is deze cultuuromslag niet altijd gemakkelijk, het vraagt namelijk een andere manier van denken en werken die in de loop van de tijd zijn beslag moet krijgen. Om de druk van bezuinigingen en decentralisaties de baas te kunnen werkt de gemeente steeds meer samen met andere gemeenten en organisaties zodat de kwaliteit gewaarborgd blijft en de kosten en kwetsbaarheid verminderd worden. Voor burgers geldt dat zij politiek-bestuurlijke ontwikkelingen van een afstandje volgen, de meesten zijn niet meer langdurig verbonden aan een politieke kleur. Mook en Middelaar is een kleine gemeente die door verregaande decentralisering van overheidstaken genoodzaakt is om over grenzen heen te kijken. Ten aanzien van de decentralisaties hebben zich wijzigingen voorgedaan: Werk en Inkomen: Aanvankelijk zou per januari 2013 de samenvoeging plaatsvinden van de Wwb, Wsw en de Wajong in één nieuwe wet, de Wet Werken naar Vermogen (Wwnv). Inmiddels heeft de Tweede Kamer de wet controversieel verklaard, hetgeen betekent dat het nieuwe kabinet moet beoordelen of het de Wwnv in de huidige of gewijzigde vorm alsnog in procedure brengt. WMO: De overgang van de functie begeleiding van de AWBZ naar de Wmo is controversieel verklaard. Gezien de brede politieke overeenstemming over deze decentralisatie, is de verwachting dat deze op een later tijdstip alsnog doorgang zal vinden. De voorbereidingen gaan in een wat lager tempo gewoon door. Jeugd: De jeugdzorg gaat door een stelselherziening per 2014/2015 onder de taken van gemeenten vallen. De stelselwijziging in de jeugdzorg vindt zeer waarschijnlijk in één keer plaats en niet in fasen. Het Rijk legt alle jeugdzorgtaken bij de gemeenten neer. Daarbij gaat het niet alleen om een wijziging van de bestuurlijke structuur en van de organisatie van de uitvoering, maar ook om een vernieuwing van de inhoud van de zorg. Dit omvat de provinciale jeugdzorg, gesloten jeugdzorg, jeugdbescherming en jeugdreclassering, jeugd-ggz (incl. begeleiding) en zorg aan licht verstandelijk beperkte jeugd. Deze decentralisatie is niet controversieel verklaard. Deze ontwikkelingen maken het extra noodzakelijk om ons beleidsmatig en organisatorisch beter voor te bereiden en ons te oriënteren op samenwerkingsmogelijkheden Economie Economische uitdagingen liggen voornamelijk op het terrein van recreatie en toerisme, de belangrijke pijlers van de lokale economie. Het toerisme dankt haar bestaansrecht aan de hoge groene en blauwe kwaliteiten. Voor de gemeente Mook en Middelaar is het belangrijk om zich hierin te onderscheiden van andere gemeenten. Toerisme is dan ook een belangrijk item. Mook beschikt over bijzondere cultuurhistorische elementen, die aantrekkelijk zijn voor de bezoekers. Ook maken de verschillende landschapstypen de gemeente aantrekkelijk voor recreatie: de Maas, de uiterwaarden, de dorpskernen, de stuwwal, waterplassen en enkele maasduinen in het zuiden. Mook en Middelaar met de kernen Mook, Middelaar, Molenhoek en Plasmolen is bekend om haar bijzondere ligging op de grens tussen stad en land en op de scheiding van vier verschillende landschappelijke elementen (Maas, stuwwal, Maasduinen, uiterwaarden). De promotie van deze unieke positie heeft nieuwe bezoekers aangetrokken en heeft zelfs geresulteerd in nieuwe inwoners. Mook en Middelaar biedt haar bezoekers een totaalpakket van natuurbeleving, dorpsleven, wellness en meer. Naast de toeristisch-recreatieve sector heeft Mook en Middelaar nog meer economische activiteiten. Kleinschalig van aard, maar van hoge kwaliteit. Veel inwoners zijn werkzaam in de regio, in het bijzonder de stad Nijmegen (Universiteit, Hogeschool, ziekenhuizen). De gemeente kent een relatief laag werkloosheidspercentage. 9

10 4.3.4 Samenvattend De veranderingen in de demografie van Mook en Middelaar zullen effect hebben op de ruimte en de economie van de gemeente. De opgaven voor woningbouw veranderen, meer en andere vormen van zorg, veranderende vraag naar arbeidskrachten; allemaal voorbeelden van ruimtelijk-economische effecten van de recente ontwikkelingen. Ook is het einde van de economische recessie nog niet in zicht, de gevolgen hiervan worden meer en meer gevoeld in de maatschappij. Denk aan de waardevermindering van vastgoed, bezuinigingen bij allerlei organisaties met alle gevolgen van dien en krimpende financiële draagkracht van burgers, bedrijven en overheden. De toeristisch-recreatieve sector is belangrijk voor Mook en Middelaar. Deze sector is de afgelopen jaren met de veranderende recreatiewensen van burgers sterk veranderd. Een belangrijke groep voor Mook en Middelaar is de groep actieve senioren. Zij komen uit de regio of van verder weg om te genieten van het (natuur)schoon wat de regio biedt. Zij willen waar voor hun geld wat betreft de kwaliteit van de omgeving en recreatieve voorzieningen. Een goede digitale ontsluiting van de toeristisch-recreatieve mogelijkheden in Mook en Middelaar is essentieel. Samenwerking tussen gemeente en lokale en regionale partners wordt nog belangrijker voor het neerzetten van Mook en Middelaar als product. Er treedt concurrentie op tussen regio s op het gebied van positionering, image, inwoners en bedrijven. Consumenten zien geen gemeentegrenzen, maar zien kwaliteit van woonomgeving, voorzieningen, werkgelegenheid, recreatie et cetera. De typische Mookse toerist komt op de fiets naar en door de gemeente. Hier moet in de toekomst nog meer op worden ingespeeld als onderdeel van een belangrijke fietsregio. De landbouwsector in Mook en Middelaar is klein maar wel belangrijk. In de gemeente is er weinig ruimte voor economische schaalvergroting van de agrarische bedrijven, een mogelijkheid die vaak wordt aangegrepen om een bedrijf toekomstbestendig te maken. Een andere mogelijkheid is verbreding van de landbouw waarbij het boerenbedrijf gecombineerd wordt met een andere tak van sport. Denk hierbij aan zorg, recreatie & toerisme, detailhandel of onderwijs. 10

11 5. Samenwerken is onvermijdelijk Intergemeentelijke samenwerking is een actueel onderwerp. De laatste jaren kozen gemeenten er steeds meer voor om complexe en omvangrijke uitvoeringstaken samen te gaan uitvoeren. Allengs richtte samenwerking zich ook op terreinen waar samen aan beleidsontwikkeling wordt gedaan, ingegeven door de financiële crisis en het streven naar meer effectiviteit en kwaliteit. De decentralisatie van overheidstaken werkt samenwerking eveneens in de hand: het beroep op het gemeentelijk organisatievermogen is vooral voor de kleinere gemeente- sterk, waardoor veel gemeenten besluiten tot samenwerking, ook in onze omgeving. 5.1 Waarom samenwerken Er zijn in het algemeen vier verklaringen te geven waarom gemeenten intergemeentelijke samenwerking zoeken: a. Kwaliteit b. Kosten c. Kwetsbaarheid d. Landelijke ontwikkelingen De eerste drie worden ook wel met de 3 K s aangeduid. Kwaliteit Gemeenten streven naar verbetering van de dienstverlening aan hun burgers. Schaalvergroting stelt hen in staat om meer en betere instrumenten in te zetten. Zij kunnen gekwalificeerder personeel aannemen, er zijn meer ontwikkelmogelijkheden voor personeel, de gemeente is een aantrekkelijker werkgever. Kosten Relevant is ook de mogelijkheid van kostenreductie. Het gezamenlijk oppakken en implementeren van ingewikkelde processen zou kostenbesparend kunnen zijn. Dit zou uiteindelijk moeten leiden tot een goedkoper en beter product hetgeen de belastingbetalende burger ten goede komt. Niet vergeten moet worden, dat gemeentelijke samenwerking niet op zichzelf staat, maar uiteindelijk het belang van de burgers moet dienen. De burgers mogen een kwalitatief goede publieke dienstverlening verwachten tegen een acceptabel tarief. Belangrijk motief voor het samenvoegen van bijvoorbeeld ICT diensten en sociale zaken kan het bereiken zijn van een synergie effect. Door het samenvoegen kan er meer beleidscapaciteit beschikbaar komen, daar waar voorheen uitvoerende werkzaamheden veel, zoniet alle capaciteit opslokten. De financiële mogelijkheden van gemeenten zijn beperkt. Het handhaven van het bestaande voorzieningenniveau komt daardoor onder druk te staan. Het ontwikkelen van nieuwe voorzieningen is al helemaal lastig. Voor bepaalde voorzieningen is het zelfs in tijden van financiële voorspoed noodzakelijk, dat er voldoende draagvlak in het gebied is om een voorziening exploitabel te krijgen. Het is denkbaar, om op het gebied van voorzieningen samenhangend intergemeentelijk beleid te ontwikkelen, waardoor er per saldo een rijker en evenwichtiger aanbod in de regio kan ontstaan. Kwetsbaarheid Binnen de gemeente zijn er veel zogenaamde één-mens-posities. Kennis en kunde zijn geconcentreerd in één formatieplaats. In de praktijk is het lastig, om binnen de gemeente een vervanger te hebben die op hetzelfde niveau de werkzaamheden kan voortzetten in geval van ziekte of vertrek van de betreffende medewerker. Kwetsbaarheid heeft ook betrekking op het moeilijk kunnen aantrekken en vasthouden van gekwalificeerd personeel op sleutelfuncties (directie, afdelingshoofden). In de breedte is het op dit moment voor gemeenten nog geen probleem om vacatures in te vullen. Bij een verdergaande conjunctuurverbetering kan de publieke sector echter niet concurreren met de private sector. Dit probleem laat zich het eerst voelen bij de kleinere gemeenten maar is ook voor de iets grotere gemeenten herkenbaar. Landelijke ontwikkelingen Vanuit het rijk blijven ontwikkelingen komen, die op het functioneren van gemeenten grote impact hebben (decentralisatie van beleid). Het bijhouden van alle ontwikkelingen vergt veel van de medewerkers. Het implementeren van de consequenties van de landelijke ontwikkelingen vergt eveneens veel energie, waarbij vaak specifieke kennis en kunde beschikbaar moet komen. Het bundelen van de energie van de verschillende 11

12 gemeenten in samenwerkingsverbanden biedt voordelen. De decentralisaties benadrukken het belang van de drie K s. 5.2 Vormen van samenwerken Inzicht in vormen van samenwerking is van belang om de positie van onze gemeente ten opzichte van de regiogemeenten te kunnen bepalen. In het algemeen zijn vijf vormen van gemeentelijke samenwerking denkbaar: 1. Inbesteden: het uitvoeren van taken van anderen; een inbestedende gemeente voert taken uit voor de uitbestedende gemeente. 2. Samenwerken: het gezamenlijk met andere publieke partijen uitvoeren van werk of beleid, en/of het ontwikkelen van beleid, al dan niet in een apart daarvoor opgerichte werkorganisatie. 3. Uitbesteden (de tegenhanger van inbesteden): een gemeente of een cluster van gemeenten laten gemeentelijke taken uitvoeren door een andere partij. 4. Verzelfstandigen: het volledig op afstand zetten van taken bijvoorbeeld in een stichting of werkmaatschappij. 5. Een integratieve vorm van samenwerking, waarbij autonomie wordt overgedragen aan andere gemeenten. De intensiteit van de samenwerking verschilt vanzelfsprekend per samenwerkingsverband. Landelijk bezien kunnen het Drechtstedenmodel aan de ene kant en Brabantstad aan de andere kant als de twee uitersten gezien worden. Binnen de Drechtsteden (Dordrecht en vijf omliggende gemeenten) wordt zeer intensief samengewerkt door zes gemeenten. De Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden (GRD) ligt daaraan ten grondslag. De GRD begon relatief klein in omvang, maar groeide uit naar een stevige organisatie, waaronder momenteel zes dochters met zo n 850 werknemers zijn ondergebracht en waar een stevige bestuurlijke organisatie bij hoort. Binnen de GRD worden verschillende taken door de aangesloten gemeenten gezamenlijk uitgevoerd. Aan de andere kant van het spectrum van samenwerking: BrabantStad is het stedelijk netwerk van de vijf grote Brabantse steden Breda, Eindhoven, Helmond, s-hertogenbosch en Tilburg en de provincie Noord- Brabant. Het netwerk kent geen formele organisatie en richt zich voornamelijk op belangenbehartiging en gezamenlijke lobby. 5.3 Samenwerken of zelf doen Vanuit paragraaf 4.3 ligt samenwerking met anderen voor de hand. De vraag is echter op welke gebieden samengewerkt kan worden. Zijn er taken of beleidsterreinen die we liever in eigen hand willen houden? Wij vinden het belangrijk om de regie, waar het de strategische, tactische en operationele oriëntatie betreft, in eigen hand te houden en daarbij onze eigen afwegingen te maken. Uitgangspunt is dat de gemeente ook bij samenwerking de regie heeft. Op die manier behoudt de gemeente altijd haar lokale gezicht en haar autonomie Zelf doen: regiefunctie Bij de beantwoording van de vraag waar de gemeente persé de regie wil behouden maken wij de volgende afwegingen: Taken die het eigen karakter en identiteit van Mook en Middelaar bepalen (groenbeheer en wijkgericht werken, subsidiebeleid, dienstverlening vanuit het KlantContactCentrum, de buitendienst als ogen en oren van de gemeente, de ondersteuning van de dorps- en wijkraden): volledige regie. Beleid en uitvoering blijven in eigen huis. Zware beleidstaken (bijvoorbeeld financieel beleid, grondbeheer): altijd in eigen regie. De uitvoering van die taken kan in samenwerking met anderen geschieden Zelf doen: welke taken Wettelijke taken Er zijn gemeentelijke taken, waar zich de vraag m.b.t. samenwerken of zelf doen niet voordoet. Daarbij heeft de wetgever al bepaald waar taken worden ondergebracht. Voorbeelden van dergelijke regelingen zijn de RUD, Veiligheidsregio, GGD en de regionale indeling van de nationale politie. Hier heeft de gemeente geen keuzevrijheid. In bijlage 4 is een overzicht opgenomen van de wettelijke taken, waarbij is opgenomen in welke mate de gemeente invloed heeft. 12

13 Binnen dit overzicht zijn ook autonome taken opgenomen, die gelieerd zijn aan de wettelijke taken. Daarbij vinden wij het een pragmatisch uitgangspunt om de onderlinge relatie tussen deze taken in die gevallen in de betreffende samenwerkingsverbanden te bevestigen. Autonome taken Tegenover de wettelijke taken heeft de gemeente taken, waarbij zij volledige keuzevrijheid heeft. Die lenen zich goed voor samenwerking dan wel uitbesteding. Daarbij gaat het enerzijds om bedrijfsvoeringstaken (piofah-taken 2 ), anderzijds om taken waarbij opschaling naar een groter verband voor de hand ligt of zelfs door de wetgever wordt gestimuleerd. Actuele voorbeelden zijn de decentralisatietaken Wwnv, AWBZ, Jeugdzorg. Doel moet verder zijn om, bij het aangaan van samenwerkingsverbanden, versnippering van taken te vermijden vanuit het oogpunt van efficiency en effectiviteit. Dat voorkomt onoverzichtelijkheid en vooral bestuurlijke en ambtelijke drukte Schaalgrootte Bij de oriëntatie op samenwerking moet vooraf de passende schaalgrootte van samenwerking worden bepaald. Wij menen dat het verstandig is om in te zetten op samenwerkingsrelaties op verschillende schaalniveaus. Als centraal uitgangspunt hanteren wij het adagium schaal volgt thema. Daarmee stellen wij niet de vorm, maar de inhoud van de samenwerking centraal. Afhankelijk van het beleidsveld kiezen wij de meest passende schaal waarop samenwerking kan worden vormgegeven. Bij wettelijke samenwerkingsverbanden als de RUD s of de Veiligheidsregio heeft de Rijksoverheid deze schaal al voor gemeenten bepaald, maar bij de autonome taken staan gemeenten dikwijls zelf voor die opgave. Bij een te geringe schaal worden potentiële voordelen op het gebied van kwaliteit, kosten en kwetsbaarheid niet gehaald. Een te grote schaal leidt tot nadelen op het vlak van bureaucratie, het inleveren op de eigen autonomie, onbeheersbaarheid en gebrekkige democratische legitimatie. Ook in onze situatie vragen taken dus om samenwerkingsverbanden van verschillende schaalomvang. Bij samenwerkingsverbanden voor de uitvoering van bedrijfsvoeringstaken past een beperkt schaalniveau. Voor mobiliteit en ruimtelijke ordening ligt samenwerking in grootregionaal verband voor de hand (Stadsregio Arnhem Nijmegen). 2 personeelszaken, informatisering, organisatie, financiën, archivering en huisvesting 13

14 6. Regionale oriëntatie 6.1 Strategische en tactisch/operationele oriëntatie De actuele bestuurlijke visie op regionale samenwerking is neergelegd in de in 2010/2011 gesloten coalitieen collegeakkoorden. Zij vloeien voort uit de verkiezingsprogramma s van de coalitiepartijen. Vanaf het moment van aantreden heeft het college concrete stappen gezet in de vorm van bestuurlijke overleggen in de Kop van Noord-Limburg en in de regio Gelderland. In bijlage 2 is de actuele stand van zaken opgenomen. Bedrijfsvoering is de competentie van het college van B&W (met een informatieplicht aan de gemeenteraad). De ontwikkelingen qua bedrijfsvoering binnen met name de regio Nijmegen volgen elkaar snel op. Bestuurlijk en ambtelijk wordt vanuit Mook en Middelaar actief deelgenomen. 6.2 Actuele situatie in de regio s In de volgende paragrafen staan we wat uitgebreider stil bij de actuele bestuurlijke stand van zaken, waarbij gebruik is gemaakt van de verschillende beleidsdocumenten, die in de voorbije twee, drie maanden zijn verschenen Gemeente Heumen De gemeenteraad van Heumen heeft in juni 2012 besloten niet over te gaan tot een ambtelijke fusie met de gemeente Wijchen, maar besloten tot o.a. een nader onderzoek naar de alternatieven (op basis van een quick scan). Op 21 augustus 2012 verscheen het rapport van B&W Heumen n.a.v. de uitgevoerde quickscan. De voornaamste conclusies: In het voorjaar van 2012 is door bureau Berenchot onderzoek gedaan naar de haalbaarheid van een ambtelijke fusie met de gemeente Wijchen. Uit dit onderzoek kwam de conclusie dat een samenvoeging per 1 januari 2014 niet haalbaar is. De fusie zou wel een oplossing zijn voor kwetsbaarheid en met een kleine investering leiden tot kwaliteitsverbetering. Op basis van dit haalbaarheidsonderzoek heeft de gemeente Wijchen geconcludeerd dat de samenvoeging met Heumen alleen te weinig oplevert en er gezocht moet worden naar verdere opschaling in het Land van Maas en Waal. In een visie is dat door de gemeenteraad van Wijchen vastgelegd. Uit ons onderzoek blijkt, dat de visie van de gemeente Wijchen nog niet op draagvlak kan rekenen bij de betrokken gemeenten in het Land van Maas en Waal. De gemeente Druten reageert positief, Beuningen niet. Een variant west zou op korte termijn een samenvoeging van (onderdelen van) organisaties van Heumen, Wijchen en Druten kunnen opleveren. Aan de oostzijde van Heumen hebben de gemeenten Millingen, Ubbergen en Groesbeek (MUG) een herindelingontwerp aan de drie gemeenteraden gestuurd. Dit najaar moeten de gemeenteraden een besluit nemen over de herindeling, die op 1 januari 2015 een feit moet zijn. De urgentie komt vooral voort uit de slechte financiële situatie van de gemeente Millingen aan de Rijn. De gemeente Heumen kan besluiten op korte termijn om aan deze herindeling deel te nemen. Dat vraagt wel snelle besluitvorming, met aandacht voor participatie. Een keuze voor alleen ambtelijke samenwerking met de MUG-gemeenten is wel mogelijk, maar zal pas nadat de herindeling goed en wel is afgerond echt van de grond komen. Veel energie van de betrokken gemeenten zal de komende jaren gestoken worden in de herindeling en de opbouw van een nieuwe organisatie. Op basis van de aspecten die door de gemeenteraad zijn meegegeven scoren de varianten zelfstandig met regionale samenwerking en snel meedoen aan de herindeling MUG het beste. Kanttekening daarbij is wel dat een herindeling niet overeenkomt met het uitgangspunt van de gemeenteraad gericht op het behoud van zelfstandigheid als gemeente. De keuzes voor een westvariant of Nijmegen scoren ongeveer even hoog en de ontwikkeling van een vergaande ambtelijke samenwerking op korte termijn met de MUGgemeenten scoort het laagst. Paragraaf 10 van het collegerapport is gewijd aan de gemeente Mook en Middelaar. Daarin is het volgende vermeld: In het collegeakkoord van de gemeente Heumen is aangegeven, dat de kern Molenhoek welkom is bij Heumen in het kader van de herindeling die in Noord Limburg werd voorbereid in De gemeente Mook en Middelaar heeft echter nooit gekozen voor het (laten) opdelen van deze gemeente. Na de verlate verkiezingen in 2010 heeft een (nipte) meerderheid van de gemeenteraad zich uitgesproken tegen de herindeling met de gemeenten Bergen en Gennep in Noord Limburg. Onder meer vanwege deze stellingname heeft de toenmalige minister van BZK het wetsvoorstel inzake de herindeling ingetrokken. Het huidige gemeentebestuur van Mook en Middelaar wil als zelfstandige Limburgse gemeente vooral samenwerking zoeken met de Gelderse gemeenten in de regio Nijmegen. Op diverse terreinen moet samengewerkt worden in Limburg, vanwege de uitgangspunten van congruentie met de provinciegrenzen (dat geldt bijvoorbeeld voor de samenwerking op het terrein van veiligheid in de veiligheidsregio). Met name op die terreinen, waar de oriëntatie van de bevolking op 14

15 Nijmegen een belangrijke rol speelt, zoals ten aanzien van werk en inkomen, zoekt de gemeente Mook en Middelaar vooral samenwerking in de regio Nijmegen en de Stadsregio. In het proces van herindeling heeft de gemeente diverse vormen van samenwerking opgebouwd met gemeenten in Noord Limburg. Diverse taken werden al door of met Bergen en Gennep uitgevoerd. Nu dat niet meer gebeurt, is de afgebouwde ambtelijke organisatie in Mook en Middelaar onvoldoende in staat om het zelf op te pakken. Daartoe wordt samenwerking gezocht met gemeenten in de regio Nijmegen. De gemeente Groesbeek heeft aangegeven tijdens het proces van herindeling van de MUG-gemeenten weinig energie te kunnen steken in andere vormen van samenwerking met buurgemeenten, dat geldt ook voor de gemeente Mook en Middelaar. Nijmegen wil wel helpen. Mook en Middelaar vraagt ook aan buurgemeente Heumen om hier een rol in te vervullen. Gezien de verdeeldheid van de Mookse politiek en het feit dat deze gemeente in een andere provincie ligt, is zekerheid over een duurzame samenwerking niet makkelijk te verkrijgen. Een eventuele gemeentelijke herindeling met een verschuiving van de provinciegrens lijkt door de provincie Limburg tegen te worden gehouden. Wat overblijft, is derhalve concrete samenwerking met onze buurgemeente op terreinen waar zij dat vraagt. Voor Heumen levert dat wellicht weinig schaalvoordelen op, maar vanuit een goede relatie met de buren zou deze vraag positief beantwoord kunnen worden. Conclusie van de quickscan over Mook en Middelaar: Een herindeling met de gemeente Mook en Middelaar lijkt voorlopig niet aan de orde. Het gemeentebestuur kiest er voor een zelfstandige Limburgse gemeente te blijven. Een verzoek om op diverse terreinen deel te nemen aan regionale samenwerking in de regio Nijmegen kan door Heumen ondersteund worden. Ook een vraag om op concrete punten samen te werken kan vanuit een oogpunt van samenwerking met de buren positief beantwoord worden. Echter zolang er sprake is van een sterk verdeelde raad over de keuze voor Noord of Zuid en er een provinciegrens tussen ligt blijft samenwerking tussen Heumen en Mook lastig. De gemeenteraad van Heumen zal op 1 november 2012 besluiten of zij deze visie deelt. De gemeente Heumen ziet vooralsnog, bij alle door hen te onderzoeken varianten, onze gemeente wel als een mogelijke toekomstige (strategische) partner. Verder zien zij onze gemeente als een goede buur en sparringpartner en in gezamenlijkheid zal worden bezien of een en ander via een bestuurlijke convenant kan worden vastgelegd Gemeente Gennep Op 27 juni 2012 stelde de gemeenteraad van Gennep de notitie Visie en Samenwerking vast. Ten aanzien van de samenwerking stelt de notitie ondermeer: Er zijn verschillende varianten denkbaar voor de samenwerking met partners. Ons college kiest voor een vorm van samenwerking waarbij er sprake is van één of twee preferente samenwerkingspartners waarmee a priori de samenwerking wordt gezocht. Wij kiezen dus niet voor ad-hoc samenwerking (waarbij samenwerkingskansen worden aangepakt of gegrepen als deze zich voordoen; dus geen afweging op basis van visie) of pragmatische samenwerking (waarbij bewust (afweging vanuit een visie) per beleidsterrein of uitvoerende taak afhankelijk van geschiktheid met meerdere samenwerkingspartners samenwerking wordt gezocht). De volgende drie preferente samenwerkingspartners komen naar voren: Bergen, Venray (mede als onderdeel van de Regio Venlo) en als derde -vanuit bijvoorbeeld onderwijs, economie en werkgelegenheid- op Boxmeer- Cuijk. Geen voorkeur geniet het verder intensiveren of opzoeken van samenwerkingsmogelijkheden met het noorden (MUG, Nijmegen). Mook & Middelaar heeft een bestuurlijke oriëntatie op Gelderland en biedt Gennep op dit moment weinig aanknopingspunten voor verdere samenwerking. Dat wil dus niet zeggen dat wij geen verdergaande bestaande samenwerkingsverbanden aan zouden willen gaan. Het betekent wel dat we vanuit de kwetsbaarheid, kwaliteit, kosten en efficiency samenwerking zoeken (in deze volgorde): 1. a) met Venray en Bergen. Met deze samenwerking staat Gennep sterker in de samenwerking binnen de regio (zie hierna); b) voor Mook en Middelaar samenwerkingsopties niet uitsluiten (de deur open houden ); c) met Regio Venlo, op diverse terreinen vanuit economische samenwerking. Wij zullen ons daarnaast heroriënteren op de wijze van en inhoud betreffende samenwerking in dit verband. 2. met Boxmeer en Cuijk. Alleen in de combinatie met Bergen en Venray kan Gennep zich in de Regio Venlo ook als sterkere partner en onderhandelaar opstellen ten nutte van de gemeenten in de Kop van Noord-Limburg. Regio Venlo en de nieuwe strategische visie van Gennep vormen dan het strategisch kader voor samenwerking op strategisch niveau. De keuze voor versterking van samenwerking en inzet op strategisch niveau in Regioverband vraagt: Een investering van de kant van Gennep 'aan de voorkant' om de samenwerkingsmogelijkheden in beeld te brengen, te verkennen met Bergen en Venray en uiteindelijk om afspraken te maken en tot uitvoer te brengen. Pas dan levert het eventueel tijd op, maar levert het in ieder geval een impuls op vermindering kwetsbaarheid en op kwaliteit. 15

16 Wederzijds draagvlak van de kant van Bergen en Venray. Het college van de gemeente Bergen heeft op 22 mei jl. een notitie vastgesteld waarin Bergen net als wij concludeert dat samenwerking met Mook en Middelaar een lastige opgave zal zijn. Bergen concludeert echter ook dat de focus vooral zal moeten liggen in samenwerking met gemeenten in de regio Venlo. Bergen: Alleen op deze wijze kan onze gemeente én kan de regio versterkt worden. Bergen zoekt het in samenwerking/ uitbesteding in de regio Venlo. Reeds eerder, namelijk op 2 april 2012, bevestigde de gemeente Gennep de aansluiting bij de regio Venlo door vaststelling van de strategische visie regio Venlo. Er heeft sinds mei 2012 door B&W geen bestuurlijk overleg met de gemeente Gennep plaatsgevonden. In divers ambtelijk en portefeuilleoverleg nemen we echter wel waar dat Gennep concreet invulling geeft aan het streven om aan te sluiten bij de regio Venlo-Venray Gemeente Bergen Op 19 juni 2012 besloot de gemeenteraad van Bergen de conclusies van het rapport Houben voor kennisgeving aan te nemen en de eigen notitie Intergemeentelijke samenwerking, een kwestie van vertrouwen te gebruiken als leidraad voor handelen. De notitie bevat de voor ons relevante passages: Wij onderkennen de noodzaak tot samenwerking zoals dat ook is vastgesteld in uw nota Intergemeentelijke samenwerking,een kwestie van vertrouwen voor die onderdelen waar wij als gemeente en organisatie te kwetsbaar zijn. Het gaat ons echter te ver om de in het rapport Houben genoemde suggesties over te nemen. De gegeven aanbevelingen van Houben zijn redelijk algemeen van aard. Wij respecteren hetgeen is gerapporteerd doch herkennen ons niet geheel in de aanbevelingen. In algemene zin concluderen wij dat de aanbevelingen van Houben onvoldoende onderbouwd zijn en te nadrukkelijk de focus leggen op een beperkt gebied als Bergen, Gennep en Mook en Middelaar. Gezien de oriëntatie van Mook en Middelaar op samenwerking met Gelderse gemeenten, en de huidige politieke en bestuurlijke realiteit aldaar, ligt het voor de hand om daar in ieder geval geen nieuwe samenwerking te zoeken. Door de focus van Mook en Middelaar op Nijmegen dan wel op de Regio Nijmegen is het naar onze mening alleszins redelijk te overwegen of de bestaande samenwerking op enkele onderdelen met Mook en Middelaar wel gecontinueerd moet worden, zeker als dit tot een extra belasting leidt voor enkele van onze medewerkers die momenteel hun diensten voor Mook en Middelaar voor een aantal uren verrichten. Blijft over Bergen en Gennep, tezamen ongeveer inwoners. Deze omvang is, gelet op maatschappelijke ontwikkelingen, zeer kwetsbaar om tot een doelmatige samenwerking te komen. Vergelijk dit met andere praktijkvoorbeelden elders in het land waar succesvolle samenwerkingsrelaties zijn gevormd tussen gemeenten in een (veel) groter verband. In het verlengde van hetgeen uw raad in december 2011 heeft besloten zal onze focus dan ook vooral liggen in samenwerking met gemeenten in de regio Venlo ( inwoners). Alleen op deze wijze kan onze gemeente én kan de regio versterkt worden Land van Cuijk De Adviescommissie Krachtig Bestuur in Brabant heeft op 28 augustus 2012 het rapport 'Veerkrachtig bestuur in Noordoost-Brabant uitgebracht. Daarin is ondermeer aangegeven: De twintig gemeenten in Noordoost-Brabant, waaronder die van het Land van Cuijk, moeten veel meer samenwerken. De strategische en bestuurlijke samenwerking in het Land van Cuijk is intensief. Onder leiding van een onafhankelijke voorzitter wordt gewerkt aan een regiovisie en een regionaal actieplan. Dat moet de basis worden voor een gezamenlijke operatie van de vijf gemeenten, de bedrijven en onderwijsinstellingen om het Land van Cuijk nog verder tot ontwikkeling te brengen en de groei verder te stimuleren. De samenwerking in het Land van Cuijk speelt zich af tussen de vijf gemeenten op verschillende fronten. Cuijk, Mill en Sint Hubert en Grave (CMG) zijn druk bezig met de realisatie van een gemeenschappelijke backoffice (fusie van de ambtelijke organisaties). Boxmeer en Sint Anthonis hebben elkaar gevonden in de samenwerking op basis van het zogenoemde SETA-model. De raden zien dit als een tussenstap naar verdere samenwerking/integratie op de schaal van het Land van Cuijk. Het vorenstaande betreft een advies en daarmee nog geen bestuurlijk standpunt. Het blijft een gegeven dat onze gemeente met het Land van Cuijk weinig gemeen heeft. In het kader van de regionale oriëntatie is het Land van Cuijk dan ook geen reële optie Gemeente Nijmegen Op 27 juni 2012 stelde de Nijmeegse gemeenteraad de notitie Standpuntbepaling regionale samenwerking vast. Als koers voor regionale samenwerking werden daarbij de volgende uitgangspunten vastgesteld: 1. In te zetten op intensivering van de samenwerking binnen het Rijk van Nijmegen; 16

17 2. De voortgang van de wetgeving m.b.t. WGR+ in ogenschouw nemend, het initiatief te nemen voor overleg met de Stadsregio Arnhem Nijmegen en haar lidgemeenten over aanpassing van de huidige bestuursstructuur van de Stadsregio en uit te dragen dat het wenselijk is dat het huidige takenpakket en daarmee de huidige organisatiestructuur van de Stadsregio wordt aangepast op basis van het adagium schaal volgt thema ; 3. Vanuit zowel stedelijk als stadsregionaal verband in overleg te treden met de provincie Gelderland over de Brede Doeluitkering Mobiliteit met als uitgangspunt te komen tot meerjarige afspraken met de provincie over de besteding van de BDU waarbij zeggenschap over de toedeling van middelen door een bestuurlijke vertegenwoordiging uit de stadsregio geborgd is; 4. De Stadsregio te informeren dat wij het wenselijk vinden dat zij - in ieder geval tot het moment waarop zicht is op nadere besluitvorming van de Rijksoverheid t.a.v. de WGR-plus regeling- terughoudend zijn in het aangaan van nieuwe langjarige verplichtingen Een van de conclusies van de raad van de gemeente Nijmegen: Nijmegen ziet het Rijk van Nijmegen voor veel thema s als de meest passende schaal voor regionale samenwerking. Wij zetten dan ook in op intensivering van die samenwerking. Daarbij zoeken wij een passende structuur die de huidige wildgroei aan overeenkomsten en verbanden tegengaat. Wij verkennen daarbij verschillende samenwerkingsmodellen (zie bijlage), zoals een shared service centre voor bedrijfsvoeringstaken. Tegelijkertijd volgen wij de ontwikkelingen binnen het Rijk van Nijmegen die wijzen op bestuurlijke en/of ambtelijke fusies. Wij ondersteunen die samenwerkingsverbanden, structuren en herindelingen die bijdragen aan versterking van de kracht van de regio. Vanzelfsprekend nemen wij de vrijheid om ook samenwerkingsverbanden aan te gaan met gemeenten buiten het Rijk van Nijmegen; wij doen dat echter vanuit de wetenschap dat wij onderdeel zijn van het Rijk van Nijmegen. Een goede relatie met Arnhem blijft van onverkort belang, ook nu Arnhem en Nijmegen zich beiden oriënteren op samenwerking binnen de eigen subregio Regionaal Aanjaagteam In mei 2012 verscheen het eindrapport van het Regionaal Aanjaagteam: Niet gelijk, wel gelijkwaardig & niet gelijk, wel geleidelijk verkenningen van het Regionaal Aanjaagteam. Het RAT concludeerde daarin onder andere: Ten aanzien van herindeling: 1. Gemeenten zien bestuurlijke schaalvergroting, al dan niet via herindeling te bereiken, naar een voldoende robuuste schaal als voorwaarde om taken goed uit te kunnen blijven voeren. Met schaalvergroting kunnen efficiencyvoordelen worden geboekt, zonder dat eigen identiteit verloren gaat; een aantal gemeenten kiest voor herindeling om die robuuste schaal te bereiken, andere gemeenten prefereren een andere aanpak. 2. Op de vraag of die schaalvergroting door intensievere samenwerking óf door fusies moet worden bereikt wordt verschillend geantwoord. Spreken over herindeling is niet taboe; wel kiezen enkele gemeenten bewust voor behoud van zelfstandigheid; 3. Een meerderheid van de gemeenten ziet als lange termijn perspectief twee of drie gemeenten in de regio Nijmegen ontstaan. 4. West Maas en Waal, Mook en Middelaar, Heumen en Nijmegen opteren niet voor bestuurlijke schaalvergroting; de andere gemeenten voorzien herindeling. 5. Enkele Colleges van B&W geven aan dat in hun gemeenteraden specifieke politieke motieven, zoals de verwachte samenstelling van de raad na herindeling, een rol kunnen gaan spelen in de herindelingsdiscussies. Ten aanzien van de Stadsregio Arnhem Nijmegen 1. De meerderheid van de gemeenten verkiest ongeachte de voortgang van de wetgeving bij de Rijksoverheid aanpassing van de structuur van de Stadsregio, omdat zij meent dat de huidige schaal van de Stadsregio niet bij alle taken past; 2. Die meerderheid ziet de regio Rijk van Nijmegen als beter passende schaal; 3. Er is brede consensus over het feit dat het mobiliteitsvraagstuk ook met de regio rond Arnhem dient te worden afgestemd. 4. Ook voor economische thema s als lobby, detailhandel, bedrijventerreinen en economische speerpunten wordt afstemming met een grotere regio wenselijk gezien. 5. Gemeenten wijzen op het belang van een verbinding tussen (de regio) Arnhem en (de regio) Nijmegen. Een verband op de schaal van de regio s Arnhem en Nijmegen samen waarin aandacht voor de onder conclusie 4 genoemde thema s is, kan die verbinding zijn. Ten aanzien van de structuur aan de samenwerking 1. Er bestaat brede consensus over het feit dat terughoudendheid gewenst is bij het vormen van nieuwe gemeenschappelijke regelingen. Nieuwe GR en zullen tot nog meer bestuurlijke drukte leiden en de positie van raden verzwakken. Beter is om taken waarop samengewerkt moet gaan worden onder te brengen bij bestaande verbanden in de regio Nijmegen óf om voor die taken lichte bestuurlijke structuren op te zetten; 17

18 2. Cruciaal is dat nieuw te vormen samenwerkingsverbanden intensieve samenwerking in de toekomst (herindelingen) niet belemmeren. Ook dienen al bij aanvang van de te vormen verbanden afspraken gemaakt te worden over het financiële aspect en de democratische legitimatie; 3. Het verdient aanbeveling als de governancestructuur bij aanvang van de besprekingen over verschillende samenwerkingsmodellen duidelijk georganiseerd wordt; het RAT adviseert daarin enige congruentie en coherentie te betrachten, waarbij een integrale afweging van belang is. NB: Bij dit aspect had onze gemeente aangegeven dat zij het onwenselijk acht als te veel verschillende kokers ontstaan. Is daarom voorstander van samenvoeging van bedrijfsvoeringstaken in een WGR of een Shared Service Centre. Extra portefeuillehouder-overleggen op terreinen waar die nog niet bestaan kunnen ook nuttig zijn MUG-gemeenten Op 30 augustus 2012 vergaderden de gemeenteraden van de gemeenten Millingen aan de Rijn, Ubbergen en Groesbeek ieder over het raadsvoorstel om over te gaan tot herindeling. Staande de vergadering werd in alle raden onderstaande motie unaniem aangenomen: De Raad, gehoord de beraadslaging, overwegende dat bij diverse gelegenheden door college en raad de wens is uitgesproken dat de gemeenten Heumen en Mook en Middelaar betrokken hadden moeten zijn bij de herindeling van de MUG gemeenten, dat de situatie van Millingen aan de Rijn de herindeling versneld heeft, dat in de raden van de gemeenten Mook en Middelaar en Heumen steeds meer duidelijk wordt dat intensieve samenwerking met de nieuw te vormen gemeente gewenst is, roept het college op om verzoeken uit de gemeenten Heumen en Mook en Middelaar tot samenwerking die in deze tijd gericht worden aan de MUG gemeenten uiterst serieus in behandeling te nemen en niet te wachten tot de herindeling en harmonisering volledig een feit is en gaat over tot de orde van de dag Het raadsvoorstel betreffende de herindeling is in alle drie gemeenten aangenomen. 6.3 Strategische partner Het college van Mook en Middelaar heeft een strategische partij gezocht, die menskracht kan leveren op verschillende terreinen en niveaus binnen de bedrijfsvoering en die kan meedenken over de strategie van de gemeente om de continuïteit van de bedrijfsvoering te garanderen. Na een aanbestedingsronde kwam BMC als de gevraagde partner uit de bus. De samenwerking behelst ondersteuning bij het maken van strategische keuzes en praktische ondersteuning in de uitvoering. Wij hebben bewust gekozen voor het fenomeen strategische private partner. Publiekrechtelijke samenwerking is immers niet van de ene op de andere dag te realiseren. Wij beschouwen de samenwerking met BMC als een tussenfase, waarin we met een kwalitatieve partner kunnen sparren, onze organisatie kunnen versterken en professionaliteit vergroten. Daarmee creëren we ook ruimte en tijd voor onze organisatie. Belangrijk: er is geen sprake van verplichte winkelnering en de gemeente voert zelf de regie. De privaatrechtelijke partner komt niet in plaats van een publiekrechtelijke samenwerkingspartner. 18

19 6.4 Conclusies De gemeente Mook en Middelaar blijft een zelfstandige gemeente: levendig, leefbaar en groen. Vanuit dat gegeven zoeken wij samenwerking met gelijkgezinde partners. Die gelijkgezindheid treffen wij aan bij de MUG-gemeenten, de gemeenten Heumen en Nijmegen. Waar het gaat om de keuze welke taken in aanmerking komen voor samenwerking, maken we een onderscheid tussen beleidstaken en bedrijfsvoeringstaken. Beleid We stellen vast dat we, waar het gaat om strategisch beleid, weinig hoeven te investeren. We werken op dat vlak immers al jaren samen met de Stadsregio en de regio Nijmegen. Het gaat thans om beleidstaken, die de autonomie van de gemeente Mook en Middelaar niet aantasten. Vanwege de grootste sociaal-maatschappelijke samenhang met het Rijk van Nijmegen en het vergelijkbare (dorps) karakter en identiteit met onze gemeente, ondersteund door de unaniem aangenomen motie in de raden van de MUG-gemeenten, ligt samenwerking met de gemeenten Heumen, Groesbeek, Millingen aan de Rijn en Ubbergen als eerste optie voor de hand. Wanneer deze optie echter niet tot resultaat leidt dan stellen wij als alternatieve route voor om de betreffende beleidstaak in te kopen bij de gemeente Nijmegen. Daarbij blijft uitgangspunt de eigen regie en het waarborgen van de lokale kleur en identiteit. Ten aanzien van de beleidsvormende taken lopen sinds 2010 verschillende projecten (m.n. rond de decentralisaties Wet werken naar vermogen Wwnv, AWBZ, Jeugdzorg en Onderwijs, maar ook op het gebied van Wet maatschappelijke ondersteuning Wmo en Wet werk en bijstand WWB). Daaraan nemen alle tien aangesloten gemeenten deel. We stellen voor om deze lijn voort te zetten. Bedrijfsvoering Hierbij onderscheiden we drie mogelijke richtingen: De samenwerking tussen Heumen, MUG-gemeenten en Mook en Middelaar conform de motie van 30 augustus j.l.. Samen uitbesteden, d.w.z. Heumen, MUG-gemeenten en Mook en Middelaar besteden gezamenlijk bedrijfsvoeringstaken uit aan de gemeente Nijmegen; De gemeente Mook en Middelaar besteedt een (deel van) de bedrijfsvoering uit aan de gemeente Nijmegen (centrumgemeente). Er zijn een aantal redenen waarom -voor het onderdeel bedrijfsvoeringstaken- de keuze valt op de Regio Nijmegen: 1. De Mookse maatschappelijke oriëntatie; 2. Er lopen al initiatieven in de regio Nijmegen waar Mook aan deelneemt. Daarbij geldt als uitgangspunt dat de bedrijfsvoering goed moet worden opgebouwd om later de samenwerking op de beleidsmatige taken voldoende te kunnen ondersteunen; 3. In het Zuiden zijn er vooralsnog geen alternatieven; 4. Inventarisatie van het Regionaal Aanjaagteam waarbij ons College heeft aangegeven dienaangaande te opteren voor een GR dan wel een SSC. Vervolg Wanneer de gemeenteraad instemt met onze visie zal de uitwerking uiteen vallen in de volgende stappen: 1. Zo spoedig mogelijk overlegt het college met de gemeente Nijmegen, alsmede met Heumen en de MUGgemeenten om te komen tot afstemming. Bij de uitwerking van de alternatieven houden wij rekening met het adagium thema volgt schaal. Terugkoppeling geschiedt in de gemeenteraad met daarbij procedurevoorstellen over de te volgen trajecten en de rol van de burger daarin. 2. Het beschrevene in hoofdstuk 5 leidt ertoe dat wij de raad op 6 december 2012 een voorstel ter besluitvorming voorleggen, met een onderverdeling in taken waarvoor samenwerking reeds is of in de toekomst wordt aangegaan en taken die de gemeente zelf blijft doen (inclusief haar rol). 19