Datagebaseerd overleggen en beslissen in het PBS-team. Anita Blonk

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Datagebaseerd overleggen en beslissen in het PBS-team. Anita Blonk a.blonk@fontys.nl"

Transcriptie

1 Datagebaseerd overleggen en beslissen in het PBS-team Anita Blonk

2

3

4

5 Data over gedragsvraagstukken Regelmatig voorkomende situaties binnen en buiten de klas Incidenten (veiligheid) Leerling/ groeps/ leerkrachtkenmerken Blonk & Nelen, 2011

6 Het nut van data 1. Onderbouwd beslissingen kunnen nemen om het gedrag van leerlingen en leraren te veranderen 2. Monitoren van een veranderingsproces 3. Meten van resultaten

7 Verzamelen van data over gedragsvraagstukken Data over: Wie, wat, waar, wanneer, waarom Analyse over gedrag, type gedrag, het tijdstip, de plek(ken), welke betrokkenen, redenen

8 Verzamelen van data over oplossingen: mogelijkheden voor een goede interventie Nader inzoomen op de situatie: Wanneer gaat het dan wel goed, en wanneer niet? Wat zijn de rollen van de betrokkenen in het gedragsvraagstuk? Wie hebben er ondersteuning nodig en hoe kan de ondersteuning geboden worden?

9 SWPBS interventie Bestaat uit een set van maatregelen waarin Preventie de eerste optie is! Prevent (bijv. andere klasseorganisatie) Teach (wat men niet weet, moet aangeleerd worden, juist bij gedrag) Acknowledge (waardeer/beloon) Correct (zorg voor persoonsonafhankelijke maatregelen) Extinction (zo min mogelijk aandacht voor probleemgedrag) Newton et al., 2009; Van Meersbergen & Blonk, 2011

10 Besluitvorming: Het PBS-team Voorzitter Notulant Data-manager Afvaardiging uit onder/ midden/bovenbouw/ OOP/ ouders/ leerlingen/directie

11 Rolverdeling bijeenkomsten PBS-team Voorzitter (maakt agenda en bewaakt deze) Notulist (werkt volgens format) Datamanager (biedt de recente data aan) Afgevaardigden: trekken conclusies en beslissen over voortgang, lijntjes in de school

12 Besluitvorming in PBS-team Na.v. data over gedragsvraagstukken Komen tot een actieplan voor een interventie die voldoet aan de SWPBS criteria TIPS als tool

13 TIPS: Team Initiated Problem Solving Een duidelijk model met stappen voor probleemoplossen Toegang tot de benodigde informatie op het goede moment in een eenduidig format Een vergaderstructuur die een PBS-team kan gebruiken om tot het bedenken en uitvoeren en Newton, J. S., et al. (2009). The Team Initiated Problem Solving (TIPS) evalueren van interventies te komen Training Manual. Educational and Community Supports, University of Oregon, unpublished training manual. 13

14 DORA Thoroughness of Decision Making Score (Simple) Newton et al., 2010: Effects of TIPS Training on Team Decision-making 80 Exp Control N = 17 N = 17 TIPS Control TIPS 0 Pre Pre TIPS Training Post/Exp Post-TIPS Training

15 Onderzoek over effecten TIPS Leden PBS-team zijn er vaker De notulen zijn adequater Data wordt beter benut en er worden meer gedragsvraagstukken besproken (waaronder zorgleerlingen) Meer actieplannen worden daadwerkelijk uitgevoerd binnen de daarvoor afgesproken tijd Betere follow up op genomen beslissingen Zie oa. Todd et al. (2011)

16 Besluitvorming in PBS- team Identificeren: welke data liggen er? Analyseren: hoe kunnen we naar de data kijken Conclusies trekken Data inventariseren over mogelijk effectieve SWPBS-maatregelen: eerdere goede praktijken Interventie kiezen Communiceren in school Uitvoeren en evalueren

17 Maar ook weer in PBS-team: Afspraken over meten van resultaten Herhaalde meting: opnieuw: Data over: Wie, wat, waar, wanneer, waarom Analyse over gedrag, type gedrag, het tijdstip, de plek(ken), welke betrokkenen, redenen Conclusies over de gekozen interventie Conclusies over de mate van ingezette verandering door team

18 TIPS: Team Initiated Problem Solving Bijeenkomst vandaag: datum: tijd: locatie: vz: notulist: data-manager: Volgende bijeenkomst: datum: tijd: locatie: vz: notulist: data-manager: PBS-teamleden (bij aanwezigheid vetgedrukt): Agendapunten voor vandaag Agendapunten volgende bijeenkomst 01. Succeservaringen Directie/Algemene informatie en zaken Informatie voor het Team of te behandelen punten voor het Team Discussie/Besluit/ Taak (indien van toepassing) Wie? Wanneer afgerond? actieplan voor interventie Nauwkeurige definitie van het probleem, op data gebaseerd 5 W s Maatregelen (bv. Voorkomen, Aanleren, Inseinen, Belonen, Corrigeren, Uitdoven, Veiligheid) Wie? Implementatie en evaluatie Wanneer afgerond? Doel, Tijdlijn, Besluitvorming & Updates

19 Casus Jullie zijn PBS team VMBO school 1e jaar: kies een voorzitter, data-manager, notulant en afgevaardigden Gedragsvraagstuk: spullen bij je hebben voorjaar Alle docenten hebben op 2 momenten in dezelfde week een klas geregistreerd Volg de agenda en vul het TIPS formulier in Tijd voor dit team 20 minuten: focus!

20 TIPS: Team Initiated Problem Solving Bijeenkomst vandaag: datum: tijd: locatie: vz: notulist: data-manager: Volgende bijeenkomst: datum: tijd: locatie: vz: notulist: data-manager: PBS-teamleden (bij aanwezigheid vetgedrukt): Agendapunten voor vandaag Agendapunten volgende bijeenkomst 01. Succeservaringen Analyseren data spullen bij hebben Actieplan maken Directie/Algemene informatie en zaken Informatie voor het Team of te behandelen punten voor het Team Discussie/Besluit/ Taak (indien van toepassing) Wie? Wanneer afgerond? Actieplan voor interventie Nauwkeurige definitie van het probleem, op data gebaseerd 5 W s Maatregelen (bv. Voorkomen, Aanleren, Inseinen, Belonen, Corrigeren, Uitdoven, Veiligheid) Wie? Implementatie en evaluatie Wanneer afgerond? Doel, Tijdlijn, Besluitvorming & Updates

21 Meting spullen bij hebben VMBO school, 3e uur do/vrij Klas Aantal leerlingen e uur e uur 1A 28 wiskunde nederlands 1B 27 nederlands biologie 1C 26 LO geschiedenis 1D 28 LO nederlands 2A 27 biologie aardrijkskunde 2B 28 nederlands wiskunde 2C 25 geschiedenis Geen les 2D 26 aardrijkskunde geschiedenis 2E 27 wiskunde nask 3A 26 nederlands Geen les 3B 27 biologie biologie 3C 28 nask LO 3D 26 geschiedenis LO Totaal 349/ / 73% 247/ 82%

22 Nabespreking

23

24 Bronnen Blonk, A. & Nelen, M. (2011). Het gebruik van data bij gedragsvraagstukken. In Zorgbreed, tijdschrift voor integrale leerlingenzorg, jr8., nr 31, p Newton, J. S., Todd, A. W., A.lgozzine, K., Horner, R. H., & Algozzine, B. (2009). The Team Initiated Problem Solving (TIPS) Training Manual. Educational and Community Supports, University of Oregon, unpublished training manual. Newton, S.J. et al. (2009). Using a Problem-Solving Model to enhance Data-Based Decision Making in Schools. In: Sailor, W et al. Handbook of Positive Behavior Support. Ch. 23, p Newton, J.S. et al. (2011) Building Local Capacity for Training and Coaching Data-Based Problem solving with Positive Behavior Intervention and support Teams. In Journal of Applied Psychology, 27:p Todd, A. et al. (2011). Effects of Team-Initiated Problem Solving on decision making bij schoolwide behavior support teams. Journal of Applied School Psychology, 27(1), Van Meersbergen, E. & Blonk, A. (2011) Onderzoek op 40 scholen toont aan dat niet alles SWPBS genoemd mag worden. Gedragsinterventies: wat doen en doen we het goede? Zorgbreed, tijdschrift voor integrale leerlingenzorg, Voor meer informatie: a.blonk@fontys.nl

Inleiding 14. 3 De praktijk 26 Inleiding 26 Het werken met film/beeld in relatie tot PBS 28 Werkvormen aan de hand van de pijlers 29

Inleiding 14. 3 De praktijk 26 Inleiding 26 Het werken met film/beeld in relatie tot PBS 28 Werkvormen aan de hand van de pijlers 29 Inhoud Deel 1 De waarden als fundament; leerlingen betrekken bij de waarden en gedragsverwachtingen 13 Schoolwide Positive Behavior Support in een Nederlands Rebound jasje Een verkenning van de start van

Nadere informatie

PBS Training van het PBS-team: Draaiboek over TIPS voor de coach

PBS Training van het PBS-team: Draaiboek over TIPS voor de coach 1 PBS Training van het PBS-team: Draaiboek over TIPS voor de coach (60 minuten) werken met de TIPS agenda: data analyseren Doel: deelnemers weten hoe zij TIPS kunnen gebruiken om een PBSbijeenkomst efficiënt

Nadere informatie

Beter ten halve gekeerd.. W i n d e s h e i m z e t k e n n i s i n w e r k i n g

Beter ten halve gekeerd.. W i n d e s h e i m z e t k e n n i s i n w e r k i n g Beter ten halve gekeerd.. Het monitoren van SWPBS Programma 1. Welkom en voorstellen 2. Monitoren: wat, waarom, hoe? 3. Oude bekenden 4. New kid in town 5. Onderzoek naar resultaten in Nederland 6. Vragen

Nadere informatie

Meten is weten met de SET NL. Ella van Bergen en Monique Nelen SWPBSconferentie Zwolle 15 november 2013

Meten is weten met de SET NL. Ella van Bergen en Monique Nelen SWPBSconferentie Zwolle 15 november 2013 Meten is weten met de SET NL Ella van Bergen en Monique Nelen SWPBSconferentie Zwolle 15 november 2013 Programma 1. Wat is de SET? 2. Hoe werkt de SET? 3. Voorbeelden uit de praktijk. 4. Afwegingen. 5.

Nadere informatie

PBS Positive Behavior Support

PBS Positive Behavior Support PBS Positive Behavior Support 4 juni 2010 Drs. Emilie van Leeuwen methodiekontwikkelaar/ trainer bij PI Research Drs. Inge Reijnders Onderwijskundige GZ psycholoog Opvoeden is van iedereen! Hoe ziet dat

Nadere informatie

PBS: Preventief werken aan een positief schoolklimaat

PBS: Preventief werken aan een positief schoolklimaat Opleidingen PBS PBS: Preventief werken aan een positief schoolklimaat Probleemgedrag in het onderwijs, het komt bijna overal voor. Veel personeelsleden op scholen voelen zich hierdoor machteloos. Ook kan

Nadere informatie

School Wide Positive Behavior Support

School Wide Positive Behavior Support Amsterdam Zuidoost 31-10-2012 Workshopleider: Drs. B. (Berber) Klein Onderwijscentrum VU Faculteit Psychologie & Pedagogiek In samenwerking met Kenniscentrum SWPBS School Wide Positive Behavior Support

Nadere informatie

Gedragsondersteuningsplannen gebaseerd op de functie van het gedrag

Gedragsondersteuningsplannen gebaseerd op de functie van het gedrag Gedragsondersteuningsplannen gebaseerd op de functie van het gedrag Chantal van den Brink-Vlijm c.vandenbrink@nsg-groenewoud.nl José Wichers-Bots j.wichers@fontys.nl Programma Casus Moeilijke onderwijssituatie

Nadere informatie

Zelfbeoordelingsonderzoek van Positive Behavior Support

Zelfbeoordelingsonderzoek van Positive Behavior Support Zelfbeoordelingsonderzoek van Positive Behavior Support School: Datum: Functie Administratief Onderwijsassistent Onderwijsondersteunend personeel Directie Leraar Ouders Intern Begeleider/ Zorgcoördinator

Nadere informatie

Positive Behavior Support (PBS)

Positive Behavior Support (PBS) Positive Behavior Support (PBS) Anita Snoek & Annette Giling 13 januari 2014 Wat is PBS? Schoolbrede preventieve aanpak van gedrag, gericht op ALLE leerlingen. Aanleren en bekrachtigen van positief gedrag

Nadere informatie

De kern van SWPBS in 6 pijlers: Schoolwide PBS is een: School Wide Positive Behavior Support (SWPBS) De kern van SWPBS in 6 pijlers: Doel van SWPBS

De kern van SWPBS in 6 pijlers: Schoolwide PBS is een: School Wide Positive Behavior Support (SWPBS) De kern van SWPBS in 6 pijlers: Doel van SWPBS School Wide Positive Behavior Support (SWPBS) Sandra Koot en Monique Baard www.educote.nl 06-14980658 Schoolwide PBS is een: Schoolbrede, preventieve aanpak van gedrag, gericht op alle leerlingen Gericht

Nadere informatie

Workshop Vanuit data naar interventies op het groene niveau Sandra Koot Wendy Nelen

Workshop Vanuit data naar interventies op het groene niveau Sandra Koot Wendy Nelen Workshop Vanuit data naar interventies op het groene niveau 11-11-2016 Sandra Koot Wendy Nelen Programma Introductie TIPS Casus Specifieke probleemstelling formuleren Casus Komen tot een interventie INTRODUCTIE

Nadere informatie

Tekst: Priscilla van Elburg

Tekst: Priscilla van Elburg Gaat in de klas veel aandacht naar enkele leerlingen met gedragsproblemen, waardoor de docent het gevoel krijgt dat de rest van de klas tekort wordt gedaan? School Wide Positive Behavior Support is ook

Nadere informatie

Training van het PBS-team. Hand-outs

Training van het PBS-team. Hand-outs Training van het PBS-team Hand-outs Inhoudsopgave Rolverdeling PBS-team 2 Hand-out matrix 3 Hand-out Voorbeeldles Goed gedrag in de gang 4 Hand-out lesformulier 5 Gedragsincidenten registratie formulier

Nadere informatie

Data verzamelen, data verwerken, data interpreteren. Pijlers onder PBIS:

Data verzamelen, data verwerken, data interpreteren. Pijlers onder PBIS: Data verzamelen, data verwerken, Pijlers onder PBIS: data interpreteren 1. Schoolbreed werken vanuit gedeelde waarden 2. Preventie staat centraal: zoveel mogelijk voorkomen van probleemgedrag 3. PBS-scholen

Nadere informatie

PBS conferentie Eindhoven Inge Reijnders 14/11/2014 inge.reijnders@yorneo.nl

PBS conferentie Eindhoven Inge Reijnders 14/11/2014 inge.reijnders@yorneo.nl School Wide Positive Behavior Support Yorneo In de school samenwerken met de zorg als alleen groene interventies niet voldoen PBS conferentie Eindhoven Inge Reijnders 14/11/2014 inge.reijnders@yorneo.nl

Nadere informatie

Box 1: Matrix Handelingsgericht werken Schoolwide Positive Behavior Support Oplossingsgericht werken

Box 1: Matrix Handelingsgericht werken Schoolwide Positive Behavior Support Oplossingsgericht werken Kees Dijkstra (Windesheim), Els de Jong (Hogeschool Utrecht) en Elle van Meurs (Fontys OSO). 31 mei 2012 Box 1: Matrix Handelingsgericht werken Schoolwide Positive Behavior Support Oplossingsgericht werken

Nadere informatie

SWPBS en HGW in curriculum lerarenopleiding

SWPBS en HGW in curriculum lerarenopleiding SWPBS en HGW in curriculum lerarenopleiding Inleiding Het LEOZ (Landelijk Expertisecentrum Onderwijs en Zorg) is een samenwerkingsproject van: Fontys Hogescholen, Opleidingscentrum Speciale Onderwijszorg,

Nadere informatie

Verwachtingen. Gezamenlijke gedragsverwachtingen. Ik ga aan het einde van deze workshop tevreden weg als ik. 10-11-2014.

Verwachtingen. Gezamenlijke gedragsverwachtingen. Ik ga aan het einde van deze workshop tevreden weg als ik. 10-11-2014. SWPBS-congres 14 november 2014 De docent als schakel. Hoe de feedback van docenten bijdraagt aan de effectiviteit Tools4School Henrike van Diest Judy Broer Milou Golbach Henrike van Diest Projectleider

Nadere informatie

Basis. Inhoud Onderwerpen die in de basiscursus aan bod komen zijn:

Basis. Inhoud Onderwerpen die in de basiscursus aan bod komen zijn: Basis Omschrijving De basiscursus biedt in korte tijd gedegen achtergrondkennis over de uitgangspunten van SWPBS en informatie over wat de implementatie van SWPBS voor de praktijk kan betekenen. De cursus

Nadere informatie

SWPBS, een schoolveranderingstraject. Inleiding

SWPBS, een schoolveranderingstraject. Inleiding SWPBS, een schoolveranderingstraject Inleiding Een van de uitdagingen waar het onderwijs tegenwoordig voor staat is het omgaan met moeilijk interpreteerbaar gedrag van leerlingen in de school. Zeker als

Nadere informatie

P ositive Behavior Support. Monique Nelen, Windesheim Expertisecentrum PBS 6 november 2013

P ositive Behavior Support. Monique Nelen, Windesheim Expertisecentrum PBS 6 november 2013 P ositive Behavior Support Monique Nelen, Windesheim Expertisecentrum PBS 6 november 2013 Onderzoek wijst uit dat: leraren van mening zijn dat 26% van de leerlingen uit hun klas als problematisch kan worden

Nadere informatie

Uitleg van de items van de Benchmarks of Quality voor teamleden. In de omschrijving wordt uitgegaan van de ideale situatie.

Uitleg van de items van de Benchmarks of Quality voor teamleden. In de omschrijving wordt uitgegaan van de ideale situatie. Uitleg van de items van de Benchmarks of Quality voor teamleden. In de omschrijving wordt uitgegaan van de ideale situatie. Het PBS team 1. Het PBS-team heeft de ondersteuning van de directie De directie

Nadere informatie

Beroepenwerkstuk 3 MAVO

Beroepenwerkstuk 3 MAVO Beroepenwerkstuk 3 MAVO 2015 2016 1 INLEIDING Het beroepenwerkstuk: Een van de onderdelen van het programma beroepenoriëntatie in 3 mavo is het maken van een beroepenwerkstuk en het presenteren hiervan

Nadere informatie

Schooljaarplan 2015-2016 Koning Willem-Alexander

Schooljaarplan 2015-2016 Koning Willem-Alexander Schooljaarplan -2016 Koning Willem-Alexander 1 e kolom: (S.)ignaal, (M.)eetbaar, (A.)cceptabel, 2 e kolom (R.)ealisatie, (T.)ijd Onderwerp (S.M.A.) Datum agendapunt (R.T.) Klaar? (T) Borging VCPO-NG scholen

Nadere informatie

Tekst: Monique Baard. Drie elementen zijn essentieel binnen SWPBS: preventie, ondersteuning in drie lagen en datagestuurd werken 2. Oregon, 2008.

Tekst: Monique Baard. Drie elementen zijn essentieel binnen SWPBS: preventie, ondersteuning in drie lagen en datagestuurd werken 2. Oregon, 2008. Er wordt de laatste jaren hard gewerkt aan het verbeteren van de leeropbrengsten van leerlingen en de didactische vaardigheden van leraren. Effectief onderwijs staat hoog op de agenda van de Inspectie

Nadere informatie

Leerlijn Omgaan met ongewenst gedrag Workshop 2: Systematisch kijken & aanpakken volgens PBS

Leerlijn Omgaan met ongewenst gedrag Workshop 2: Systematisch kijken & aanpakken volgens PBS Leerlijn Omgaan met ongewenst gedrag Workshop 2: Systematisch kijken & aanpakken volgens PBS 25 november 2015 14.45 17.00 uur Madeleine Vreeburg Leerlijn Omgaan met ongewenst gedrag in de klas 7 oktober

Nadere informatie

Passend Omgaan met Gedrag SWPBS in Nederland

Passend Omgaan met Gedrag SWPBS in Nederland Passend Omgaan met Gedrag SWPBS in Nederland De ontwikkelingen in Nederland en Europa Anita Blonk en Sui Lin Goei Opleidingscentra Speciale Onderwijszorg SWPBS in Nederland: 3, 2, 1, start! SWPBS in Nederland

Nadere informatie

Checklist SWPBS: certificeringverslag voor scholen

Checklist SWPBS: certificeringverslag voor scholen School: De Harl-ekijn, Cuijk Datum bezoek: 19-03-2015 Niveau: groen, geel, rood Beoordeling: Geslaagd - = niet voldoende = voldoende = goed Schoolbrede niveau van PBS -- opmerkingen Schoolwaarden De gezamenlijke

Nadere informatie

Minder zorgleerlingen door leerlingen met ASS? De Bijsluiter en de SchoolBijsluiter

Minder zorgleerlingen door leerlingen met ASS? De Bijsluiter en de SchoolBijsluiter Minder zorgleerlingen door leerlingen met ASS? De Bijsluiter en de SchoolBijsluiter Drs. Leo van t Spijker De Goudse Waarden, Gouda Mariska Jansen MSc CSO De Zonnehoek, Radboud Universiteit 5 e Nationale

Nadere informatie

Ouderavond de Triangel. Werken aan een positief pedagogisch klimaat voor leren met behulp van School Wide Positive Behavior Support

Ouderavond de Triangel. Werken aan een positief pedagogisch klimaat voor leren met behulp van School Wide Positive Behavior Support Ouderavond de Triangel Werken aan een positief pedagogisch klimaat voor leren met behulp van School Wide Positive Behavior Support Welkom Wat kunt u verwachten? Inleiding op School Wide Positive Behavior

Nadere informatie

PBS: Samenwerking met de zorg

PBS: Samenwerking met de zorg PBS: Samenwerking met de zorg Interventies op geel/rood niveau Een voorbeeld: Tools4School Welkom bij: Judy Broer (K&J psycholoog, PBS-coach, trainer Tools4School); en Janne van Gelein Vitringa (gedragsdeskundige,

Nadere informatie

SWPBS Team Implementatie Checklist (TIC 3.1)

SWPBS Team Implementatie Checklist (TIC 3.1) SWPBS Team Implementatie Checklist (TIC 3.1) Deze checklist is ontwikkeld om elk trimester te worden afgenomen door het PBS team om de activiteiten te volgen van de implementatie van PBS in de school.

Nadere informatie

Leerlijn Omgaan met ongewenst gedrag. Workshop 2: Systematisch kijken & aanpakken volgens PBS

Leerlijn Omgaan met ongewenst gedrag. Workshop 2: Systematisch kijken & aanpakken volgens PBS Leerlijn Omgaan met ongewenst gedrag Workshop 2: Systematisch kijken & aanpakken volgens PBS 26 november 2014 13.30 16.00 uur Berber Klein Liesbeth van Well Leerlijn Omgaan met ongewenst gedrag in de klas

Nadere informatie

Afbeelding: TriamFloat Effectmetingsmodel

Afbeelding: TriamFloat Effectmetingsmodel Het meten van het effect van leren en ontwikkelen is een belangrijk thema bij onze klanten. Organisaties willen de toegevoegde waarde van leren weten en verwachten een professionele aanpak van de afdeling

Nadere informatie

Training. Vergaderen

Training. Vergaderen Training Vergaderen Halide Temel 1-5-2014 Inhoudsopgave Inleiding 3 Doelen 4 Deelnemers 4 Werkvormen 4 Programma 4 Voorstellen & introductie 5 Opdracht Luciferspel 6 Theorie 7 Opdracht - Vergaderen 12

Nadere informatie

Cursusinformatie PBS-coach

Cursusinformatie PBS-coach Cursusinformatie PBS-coach De PBS-coach is een externe coach die een school ondersteunt bij het volledige implementatieproces van PBS op een school. De PBS-coach volgt alle modules (A t/m E) Tijdsinvestering:

Nadere informatie

Het doet ons bijzonder genoegen dat u de opleiding KT 2 (KorfbalTrainer 2) gaat volgen.

Het doet ons bijzonder genoegen dat u de opleiding KT 2 (KorfbalTrainer 2) gaat volgen. Beste cursist, Het doet ons bijzonder genoegen dat u de opleiding KT 2 (KorfbalTrainer 2) gaat volgen. U heeft bijgaand de handleiding voor de cursist en die voor de PB (PraktijkBegeleider) digitaal ontvangen.

Nadere informatie

Cursusinformatie PBS-coach

Cursusinformatie PBS-coach Cursusinformatie PBS-coach De PBS-coach is een externe coach die een school ondersteunt bij het volledige implementatieproces van PBS op een school. De PBS-coach volgt alle modules (A t/m E) Tijdsinvestering:

Nadere informatie

Handleiding Praktijkbegeleider Korfbaltrainer 2

Handleiding Praktijkbegeleider Korfbaltrainer 2 Handleiding Praktijkbegeleider Korfbaltrainer 2 Op het moment van de start van de opleiding Korfbaltrainer 2 (KT 2) kent het KNKV nog geen gediplomeerde Praktijk Begeleiders (PB). Ervaringen uit pilots

Nadere informatie

Anti-pestprotocol. Basisschool Bleijerheide

Anti-pestprotocol. Basisschool Bleijerheide Anti-pestprotocol Basisschool Bleijerheide Inhoudsopgave anti-pestprotocol Bladzijde 1. Inleiding 3 2. Definitie van pesten 4 3. Uitgangspunten van de school 5 4. Wat doen we ter preventie en hoe gaan

Nadere informatie

Over gedragsverwachtingen en regels binnen SWPBS

Over gedragsverwachtingen en regels binnen SWPBS ARTIKEL School Wide Positive Behavior Support, deel 1 1 Over gedragsverwachtingen en regels binnen SWPBS Ella van Bergen, Anita Blonk, Monique Nelen Nagenoeg alle scholen hebben regels opgesteld die een

Nadere informatie

Jaarverslag. Medezeggenschapsraad. IKC De Meenthe

Jaarverslag. Medezeggenschapsraad. IKC De Meenthe Jaarverslag Medezeggenschapsraad IKC De Meenthe Schooljaar 2017/ 2018 1 Inhoud van dit jaarverslag pag. 1. Wat is het doel van een MR-jaarverslag? 3 2. Wie heeft er zitting in de MR? 3 3. Contactgegevens

Nadere informatie

Leerlijn Omgaan met ongewenst gedrag Workshop 4: Oplossingsgerichte gesprekken voeren, Aandachtsemmers vullen in jouw klas

Leerlijn Omgaan met ongewenst gedrag Workshop 4: Oplossingsgerichte gesprekken voeren, Aandachtsemmers vullen in jouw klas Leerlijn Omgaan met ongewenst gedrag Workshop 4: Oplossingsgerichte gesprekken voeren, Aandachtsemmers vullen in jouw klas 17 juni 2015 13.30 16.00 uur Madeleine Vreeburg Miranda Noom Leerlijn Omgaan met

Nadere informatie

Evalueren is Leren. Workshop Landelijke KKB-dag NVLF. Hanke Timmermans, senior adviseur CBO

Evalueren is Leren. Workshop Landelijke KKB-dag NVLF. Hanke Timmermans, senior adviseur CBO Evalueren is Leren Workshop Landelijke KKB-dag NVLF Hanke Timmermans, senior adviseur CBO Evalueren is Leren Programma Evalueren: waarom? Wat evalueer je? Op welk moment evalueer je? Hoe evalueer je? Wat

Nadere informatie

Beroepenwerkstuk 3 MAVO

Beroepenwerkstuk 3 MAVO Beroepenwerkstuk 3 MAVO 2016 2017 1 INLEIDING Het beroepenwerkstuk: Een van de onderdelen van het programma beroepenoriëntatie in 3 mavo is het maken van een beroepenwerkstuk en het presenteren hiervan

Nadere informatie

PBS Schoolwide Positive Behavior Support. Sigrid Bokkers

PBS Schoolwide Positive Behavior Support. Sigrid Bokkers PBS Schoolwide Positive Behavior Support Sigrid Bokkers sigridbokkers@bco-onderwijsadvies.nl WELKOM OPDRACHT Wat is er positief veranderd op school (door PBS)? Wat doen de kinderen en leerkrachten nu meer

Nadere informatie

De pedagogische kwaliteit van SWPBS. Monique Nelen, PBS coach

De pedagogische kwaliteit van SWPBS. Monique Nelen, PBS coach De pedagogische kwaliteit van SWPBS. Monique Nelen, PBS coach Programma Even voorstellen SWPBS als methodiek Het pedagogische doel van onderwijs Pedagogische Kwaliteit SWPBS met pedagogische kwaliteit

Nadere informatie

ONDERZOEK DOEN. HENK LINDEMAN h.lindeman@aps.nl. Naam Datum

ONDERZOEK DOEN. HENK LINDEMAN h.lindeman@aps.nl. Naam Datum ONDERZOEK DOEN HENK LINDEMAN h.lindeman@aps.nl Naam Datum Onderzoeksvragen; uw keuze voor deze workshop Wat zijn de verschillen en overeenkomsten tussen onderzoek doen en gedocumenteerd schrijven? Welke

Nadere informatie

Van overzicht naar inzicht naar uitzicht

Van overzicht naar inzicht naar uitzicht Handelingsgericht en oplossingsgericht werken in een ondersteuningsteam Van overzicht naar inzicht naar uitzicht 10 juni 2015 c.kooistra@inschoolacademie 06-47808101 Een uur inzoomen op het verkrijgen

Nadere informatie

Het Pedagogisch Klimaat en SWPBS

Het Pedagogisch Klimaat en SWPBS Het Pedagogisch Klimaat en SWPBS We vinden het heel belangrijk dat er een goede sfeer heerst tussen de kinderen onderling, tussen de leerkrachten en de kinderen en tussen de leerkrachten onderling. Een

Nadere informatie

PBS Schoolwide Positive Behavior Support. Sigrid Bokkers

PBS Schoolwide Positive Behavior Support. Sigrid Bokkers PBS Schoolwide Positive Behavior Support Sigrid Bokkers sigridbokkers@bco-onderwijsadvies.nl WELKOM Welke invloed hebben we als volwassenen op het gedrag van kinderen? Hoe reageren we op de kinderen bij

Nadere informatie

Zelf beoordelingsonderzoek (ZBO)

Zelf beoordelingsonderzoek (ZBO) Vul alle vragen in, maar kies maximaal 3 prioriteiten. Zelf beoordelingsonderzoek (ZBO) Bedankt voor uw medewerking. *Vereist FontysOSO, A. Blonk, C.J. van Ommeren School * Naam invuller Niet vereist Vul

Nadere informatie

Welkom! SWPBS verweven in de zorg

Welkom! SWPBS verweven in de zorg Welkom! SWPBS verweven in de zorg Clara Piek Ellen de Boer Merkelbachschool Amsterdam Pien Koppers PI Research /Kenniscentrum SWPBS NL Het zorgplan Wie doet wat wanneer Stappen in het zorgplan PBS-proof

Nadere informatie

2: vergaderen VASTE VOORZITTER EN NOTULIST

2: vergaderen VASTE VOORZITTER EN NOTULIST 2: vergaderen Als je lid bent van een studentenraad, vergader je vaak. Je hebt vergaderen met de studentenraad, maar ook vergaderingen met het College van Bestuur en de Ondernemingsraad (OR). Gemiddeld

Nadere informatie

Gilbert Deketelaere Sint-Godelievecollege Gistel-Eernegem. Beleidsondersteuner Sint-Godelievecollege, Gistel- Eernegem

Gilbert Deketelaere Sint-Godelievecollege Gistel-Eernegem. Beleidsondersteuner Sint-Godelievecollege, Gistel- Eernegem SWPBS: EEN POSITIEVE KIJK OP HET GEDRAG VAN LEERLINGEN Gilbert Deketelaere Sint-Godelievecollege Gistel-Eernegem Even voorstellen Beleidsondersteuner Sint-Godelievecollege, Gistel- Eernegem www.sigo.be

Nadere informatie

OP WEG NAAR HET EINDEXAMEN

OP WEG NAAR HET EINDEXAMEN Oktober 2015 INFORMATIEBOEKJE KLAS 3 TL OP WEG NAAR HET EINDEXAMEN VMBO 3 TL Inhoudsopgave 1. Inleiding... blz. 2 2. Welke keuzes moet ik als derdeklasser maken?... blz. 3 3. Wanneer ga ik over van klas

Nadere informatie

Pilot Ruimtelijke Kijk in het Sociaal Domein. 1 e Verkenningssessie

Pilot Ruimtelijke Kijk in het Sociaal Domein. 1 e Verkenningssessie Pilot Ruimtelijke Kijk in het Sociaal Domein 1 e Verkenningssessie Agenda Stand van Zaken Doel project en vandaag Praktijkvoorbeelden van ruimtelijk kijken Martin van der Beek Verzamelen beleidsthema s

Nadere informatie

Kern van deze visie is dat een (zorg)proces op deze manier een cyclus van continu beoordelen en verbeteren ingaat.

Kern van deze visie is dat een (zorg)proces op deze manier een cyclus van continu beoordelen en verbeteren ingaat. Toepassingswijze van een (gestandaardiseerde) verbetercyclus Doel: Gestandaardiseerde wijze van verbeteren toepassen binnen OCE/het DementieNet, zodat verbeteracties aantoonbaar gemonitord en continu verbeterd

Nadere informatie

Positive Behavior Support in de gymzaal en op het sportveld. Joke Kamstra MA K4 in Onderwijs PBS Kenniscentrum Windesheim 4 april 2014

Positive Behavior Support in de gymzaal en op het sportveld. Joke Kamstra MA K4 in Onderwijs PBS Kenniscentrum Windesheim 4 april 2014 Positive Behavior Support in de gymzaal en op het sportveld Joke Kamstra MA K4 in Onderwijs PBS Kenniscentrum Windesheim 4 april 2014 Workshop 1. Gedrag in de gymzaal en op het sportveld 2. SWPBS: 3. SWPBS:

Nadere informatie

Meten is weten: Inzicht krijgen in de opbrengsten van jouw inspanningen in de buurt

Meten is weten: Inzicht krijgen in de opbrengsten van jouw inspanningen in de buurt Meten is weten: Inzicht krijgen in de opbrengsten van jouw inspanningen in de buurt Vandaag Vandaag Reden voor Monitoring en Evaluatie: M&E Wat is M&E? Monitoren en evalueren: theorie en praktijk Tips

Nadere informatie

Met SWPBS schoolbreed in een positieve beweging naar een sociaal veilige school!

Met SWPBS schoolbreed in een positieve beweging naar een sociaal veilige school! Met SWPBS schoolbreed in een positieve beweging naar een sociaal veilige school! Den Haag, 27 oktober 2015 J. Kamstra MA expertise centrum PBS Hogeschool Windesheim Puzzel Met SWPBS schoolbreed in een

Nadere informatie

Van ambitie naar collectief leren. Masterclass 2

Van ambitie naar collectief leren. Masterclass 2 Van ambitie naar collectief leren Masterclass 2 Cyclus op lokaal niveau check Ambitie ontwikkelen Product en proces evalueren Informatie verzamelen Actie uitvoeren Collectief leren studie/ analyse doen

Nadere informatie

In groep 8 gaan we een aantal dingen door het jaar heen doen, namelijk het maken van een:

In groep 8 gaan we een aantal dingen door het jaar heen doen, namelijk het maken van een: Beste groep 8-er, In groep 8 gaan we een aantal dingen door het jaar heen doen, namelijk het maken van een: een boekbespreking een werkstuk een boekverslag een spreekbeurt Je krijgt nu in één keer de instructie

Nadere informatie

Een bespreking voorbereiden, notuleren en voorzitten

Een bespreking voorbereiden, notuleren en voorzitten OPDRACHTFORMULIER Een bespreking voorbereiden, notuleren en voorzitten Naam student: Datum: 1 Lees het handelingsformulier van deze vaardigheid en noteer vragen en opmerkingen. Bespreek deze met een medestudent

Nadere informatie

PBS. Door: René Krechting (adjunct-directeur)

PBS. Door: René Krechting (adjunct-directeur) PBS Door: René Krechting (adjunct-directeur) Het schooljaar 2012-2013 is begonnen en de eerste periode zit er inmiddels alweer bijna op. Elke klas is direct in het begin van het schooljaar op introductiekamp

Nadere informatie

Leerlijn Omgaan met ongewenst gedrag Workshop 1: HGW, gedrag kennen en zien

Leerlijn Omgaan met ongewenst gedrag Workshop 1: HGW, gedrag kennen en zien Leerlijn Omgaan met ongewenst gedrag Workshop 1: HGW, gedrag kennen en zien 7 oktober 2015 14.45 17.00 uur Madeleine Vreeburg Onderwijscentrum VU Amsterdam Leerlijn Omgaan met ongewenst gedrag in de klas

Nadere informatie

Toetsrooster toetsweken Schooljaar 2018/2019

Toetsrooster toetsweken Schooljaar 2018/2019 Toetsrooster toetsweken Schooljaar 2018/2019 Beste bovenbouw-leerlingen, Hieronder vindt je het toetsrooster van de afdelingen VMBO-TL, HAVO en VWO voor alle toetsweken van dit schooljaar. Met behulp hiervan

Nadere informatie

HANDLEIDING BENCHMARKS OF QUALITY (BOQ NL)

HANDLEIDING BENCHMARKS OF QUALITY (BOQ NL) HANDLEIDING BENCHMARKS OF QUALITY (BOQ NL) SWPBS team NL, 2016 Inhoud Doel... 2 Procedure voor afname en scoring.... 2 Beschrijving en voorbeelden van de benchmarks en de waardering/score.... 4 Bijlage

Nadere informatie

KEUZEBEGELEIDING LEERJAAR 2. Profiel- en vakkenpakketkeuze

KEUZEBEGELEIDING LEERJAAR 2. Profiel- en vakkenpakketkeuze KEUZEBEGELEIDING LEERJAAR 2 Profiel- en vakkenpakketkeuze Onderwerpen Inrichting opleiding Mogelijkheden vervolgonderwijs Opties keuze leerjaar 3 Lentiz Dalton MAVO Tijdlijnen keuzeproces Hoe ziet onze

Nadere informatie

Trees Das Janneke Eustacia Monique Nelen. SWPBS pilots

Trees Das Janneke Eustacia Monique Nelen. SWPBS pilots Trees Das Janneke Eustacia Monique Nelen SWPBS pilots 3 pilots uitzetten: implementeren van SWPBS op een school Vertaal de opbrengsten naar een advies voor het bachelor curriculum Meer gelaagd model van

Nadere informatie

STARTEN MET PBS, HOE DOE JE DAT ALS SCHOOL? PBS en de Timotheüsschool Oldebroek

STARTEN MET PBS, HOE DOE JE DAT ALS SCHOOL? PBS en de Timotheüsschool Oldebroek STARTEN MET PBS, HOE DOE JE DAT ALS SCHOOL? PBS en de Timotheüsschool Oldebroek Even voorstellen De Timotheüsschool Harm Jan Jaarsma, leerkracht groep 8, stuurgroep PBS Charissa Roozeboom, docent Windesheim,

Nadere informatie

DATATEAMS VOOR ONDERWIJSVERBETERING. SOK studiedag, 6 juni 2014 Kim Schildkamp: k.schildkamp@utwente.nl

DATATEAMS VOOR ONDERWIJSVERBETERING. SOK studiedag, 6 juni 2014 Kim Schildkamp: k.schildkamp@utwente.nl DATATEAMS VOOR ONDERWIJSVERBETERING SOK studiedag, 6 juni 2014 Kim Schildkamp: k.schildkamp@utwente.nl Programma Opbrengstgericht werken Wat is het en waarom belangrijk? Datateam methode Resultaten onderzoek

Nadere informatie

Kennisdeling Procesmanagement

Kennisdeling Procesmanagement Kennisdeling Procesmanagement Transparantie in Kwaliteit: succes gegarandeerd op basis van de (Referentie) InformatieArchitectuur André Wessels ROC van Twente Jan Kouwenhoven Mavim/The Weels Inventors

Nadere informatie

UTRECHT, 13/11/2015. Monique Baard. Noëlle Pameijer

UTRECHT, 13/11/2015. Monique Baard. Noëlle Pameijer SWPBS HGW UTRECHT, 13/11/2015 Monique Baard Noëlle Pameijer Overeenkomsten SWPBS & HGW Startopdracht: Waar zien jullie overeenkomsten? Hoe kunnen zij elkaar versterken? Het SWPBS kader: vijf pijlers 1.

Nadere informatie

Handleiding In Dialoog met studenten aan de hand van uitkomst JOB-monitor:

Handleiding In Dialoog met studenten aan de hand van uitkomst JOB-monitor: Handleiding In Dialoog met studenten aan de hand van uitkomst JOB-monitor: Inhoud document Hulpmiddel (draaiboek) om een bijeenkomst te organiseren waarin de uitkomsten van de JOBmonitor (of ander onderzoek

Nadere informatie

Onderwijsinspectie. Opbrengstgericht werken! Socialiseringsfunctie scholen Sociale cohesie en burgerschap

Onderwijsinspectie. Opbrengstgericht werken! Socialiseringsfunctie scholen Sociale cohesie en burgerschap Staat van het Nederlandse onderwijs WERKEN MET GROEPSPLAN GEDRAG Dr. Kees van Overveld @kvoverveld Beleid OCW Terug naar de kern: taal en rekenen Opbrengstgericht werken Excellentie Passend onderwijs (Pesten)

Nadere informatie

KENNISMAKINGSAVOND KLAS 3 VMBO TL

KENNISMAKINGSAVOND KLAS 3 VMBO TL KENNISMAKINGSAVOND KLAS 3 VMBO TL Maandag 29 september 2014 Welkom Even voorstellen Team 3 TL Mentoren 3T1: de heer Remerij 3T2: de heer van de Velde 3T3: mevrouw Wuytack 3T4: de heer Kemp Teamleider:

Nadere informatie

Het voeren van een evaluatiegesprek

Het voeren van een evaluatiegesprek OPDRACHTFORMULIER Het voeren van een evaluatiegesprek Naam student: Datum: 1 Lees het handelingsformulier van deze vaardigheid en noteer vragen en opmerkingen. Bespreek deze met een medestudent of je docent.

Nadere informatie

Kiezen in het VMBO/MAVO!!

Kiezen in het VMBO/MAVO!! Kiezen in het VMBO/MAVO!! Waarom nú, na 1 1/2 jaar al kiezen? 1. Uw kind moet de juiste leerweg volgen/kiezen!! 2. Binnen de leerweg moet de leerling een sector kiezen. Dit hoeft bij ons niet nu, maar

Nadere informatie

MASTERCLASS De datateam methode Examenresultaten Nederlands

MASTERCLASS De datateam methode Examenresultaten Nederlands MASTERCLASS De datateam methode Examenresultaten Nederlands Taal op koers 29 oktober 2014 Cindy Poortman en Kim Schildkamp Uitdagingen in de onderwijspraktijk Voortijdige schooluitval Gebrek aan praktische

Nadere informatie

Het WAAROM van de Dag Start

Het WAAROM van de Dag Start De Dag Start Het WAAROM van de Dag Start Kort cyclisch (dagelijks) focus houden op en bijdragen aan organisatiedoelen Het afstemmen van de capaciteiten (mens/machine) op te realiseren productie doelstellingen

Nadere informatie

Workshop Datagestuurd werken met SWIS!

Workshop Datagestuurd werken met SWIS! Workshop Datagestuurd werken met SWIS! Programma Introductie SWIS Suite Datagestuurd werken: de stand van zaken Casusbespreking Specifieke probleemstelling formuleren SWIS Suite Datagestuurd werken: de

Nadere informatie

Brede Aanpak Gedrag. Continuüm van doelgericht en evaluerend handelen in een team. Dr. Anita Blonk

Brede Aanpak Gedrag. Continuüm van doelgericht en evaluerend handelen in een team. Dr. Anita Blonk Brede Aanpak Gedrag Continuüm van doelgericht en evaluerend handelen in een team Dr. Anita Blonk Opzet presentatie Gedragsproblemen op school Optimaliseren onderwijs door praktijkonderzoek Brede Aanpak

Nadere informatie

Verspreiden van innovaties & databased

Verspreiden van innovaties & databased Verspreiden van innovaties & databased decision making Nelleke de Jong MSc Dr. Elanor Kamans Hanzehogeschool Groningen, Universiteit Twente Een demonstratie van de Exchangeteam-methode Hanze Research Day,

Nadere informatie

Sectorwerkstuk 2012-2013

Sectorwerkstuk 2012-2013 Sectorwerkstuk 2012-2013 Namen: ---------------------------------------------------------------------------------------- Klas: -------------------- Sector: --------------------------------------------

Nadere informatie

AWTJF: In dialoog naar een sterker opvoedklimaat, effectieve preventie en doelmatige zorg voor jeugd. ZonMw site-visit 9 april 2018

AWTJF: In dialoog naar een sterker opvoedklimaat, effectieve preventie en doelmatige zorg voor jeugd. ZonMw site-visit 9 april 2018 AWTJF: In dialoog naar een sterker opvoedklimaat, effectieve preventie en doelmatige zorg voor jeugd ZonMw site-visit 9 april 2018 AWTJF Samen puzzelen over prangende regionale vraagstukken Samen deze

Nadere informatie

Taakspel binnen PBS. Yvette Laman Barbara Janssens 15 november

Taakspel binnen PBS. Yvette Laman Barbara Janssens 15 november Taakspel binnen PBS Yvette Laman Barbara Janssens 15 november Voor de volgorde van onze presentatie.. wie werkt er met PBS? wie werkt er met Taakspel? wie is met name geïnteresseerd in de inhoud van Taakspel?

Nadere informatie

Protocol overgangsnormen. schooljaar

Protocol overgangsnormen. schooljaar Protocol overgangsnormen schooljaar 2017-2018 Team>docenten>protocollen>overgangsnormen 2017-2018 Inhoud Inleiding... 3 1. Doelstelling... 4 2. Algemene bepalingen... 5 3. Naar een ander niveau... 7 4.

Nadere informatie

Afstudeerscripties. Feedback geven en Beoordelen. Renske de Kleijn. Onderwijsadvies en Training - UU. 6 juni 2015

Afstudeerscripties. Feedback geven en Beoordelen. Renske de Kleijn. Onderwijsadvies en Training - UU. 6 juni 2015 Afstudeerscripties Feedback geven en Beoordelen Renske de Kleijn Onderwijsadvies en Training - UU 6 juni 2015 Even voorstellen Wie ben ik en waarom ben ik hier? Wie zijn jullie en waarom zijn jullie hier?

Nadere informatie

SUPPORTED BY THE RIGHTS, EQUALITY AND CITIZENSHIP (REC) PROGRAMME OF THE EUROPEAN UNION

SUPPORTED BY THE RIGHTS, EQUALITY AND CITIZENSHIP (REC) PROGRAMME OF THE EUROPEAN UNION SUPPORTED BY THE RIGHTS, EQUALITY AND CITIZENSHIP (REC) PROGRAMME OF THE EUROPEAN UNION PROGRAMMA Wat? Wat zijn de stappen in gedeelde besluitvorming samen met ouders en kinderen? Waarom? Wat kunnen we

Nadere informatie

Handleiding Startwijzer

Handleiding Startwijzer Handleiding Startwijzer Aan de slag met de Startwijzer VO De Startwijzer VO is een digitale scan die in beeld brengt hoe startende leraren op school ingewerkt en begeleid worden en op welke onderdelen

Nadere informatie

VMBO-t (= MAVO) Conclusie van de jury

VMBO-t (= MAVO) Conclusie van de jury VMBO-t (= MAVO) In januari 2014 is aan de afdeling vmbo-theoretische leerweg van het Kandinsky College het predicaat Excellente School 2013 uitgereikt. Eerder ontving de afdeling het predicaat Excellente

Nadere informatie

Formatief toetsen: Randvoorwaarden & concrete handvaten voor in de klas

Formatief toetsen: Randvoorwaarden & concrete handvaten voor in de klas Formatief toetsen: Randvoorwaarden & concrete handvaten voor in de klas Kim Schildkamp Contact: k.schildkamp@utwente.nl Programma Formatief toetsen Voorwaarden voor formatief toetsen Voorbeelden van technieken

Nadere informatie

RTI: een prachtig instrument om zicht te krijgen op het effect van je instructie. Beurs Beter begeleiden, 17 april 2012, 15.15-16.

RTI: een prachtig instrument om zicht te krijgen op het effect van je instructie. Beurs Beter begeleiden, 17 april 2012, 15.15-16. RTI: een prachtig instrument om zicht te krijgen op het effect van je instructie Beurs Beter begeleiden, 17 april 2012, 15.15-16.00 uur Vragen die beantwoord worden: Wat is RTI, wat zijn het doel en de

Nadere informatie

Zorg zelf voor beter Omgaan met probleemgedrag - een lessenmodule. sessie 1

Zorg zelf voor beter Omgaan met probleemgedrag - een lessenmodule. sessie 1 Zorg zelf voor beter Omgaan met probleemgedrag - een lessenmodule sessie 1 Doelstellingen lessenmodule Weten hoe je beter kunt omgaan met probleemgedrag van bewoners/cliënten Gezamenlijk met het team de

Nadere informatie

Bijlage 8.7: Voorbeeldopdrachten bij de uitgangspunten van HGW

Bijlage 8.7: Voorbeeldopdrachten bij de uitgangspunten van HGW Bijlage 8.7: Voorbeeldopdrachten bij de uitgangspunten van HGW Deze bijlage bevat voorbeelden van opdrachten bij de zeven uitgangspunten van HGW. Bij elke opdracht staat aangegeven welke informatie uit

Nadere informatie

Literatuurlijst SWPBS

Literatuurlijst SWPBS Literatuurlijst SWPBS Hier treft u een overzicht van aanbevolen literatuur over SWPBS aan. Deze lijst wordt regelmatig aangevuld met nieuwe literatuur en onderwerpen. Deze publicaties zijn NIET verkrijgbaar

Nadere informatie

Op het tweede gezicht...wat gaat hier allemaal goed?

Op het tweede gezicht...wat gaat hier allemaal goed? Op het tweede gezicht...wat gaat hier allemaal goed? BAG/SWPBS Workshopronde 3 De Drukke Klas in Positieve Beweging Angeline van der Kamp MA Fontys OSO A.vanderKamp@fontys.nl Insoo Kim Berg en Solution

Nadere informatie