Tekst: Monique Baard. Drie elementen zijn essentieel binnen SWPBS: preventie, ondersteuning in drie lagen en datagestuurd werken 2. Oregon, 2008.

Transcriptie

1 Er wordt de laatste jaren hard gewerkt aan het verbeteren van de leeropbrengsten van leerlingen en de didactische vaardigheden van leraren. Effectief onderwijs staat hoog op de agenda van de Inspectie en scholen handelen steeds planmatiger op basis van concrete gegevens. Via data van Schoolwide Positive Behavior Support (SWPBS) kan zowel het gedrag van leerlingen als het handelen van leerkrachten positief beïnvloed worden. Tekst: Monique Baard Dat gedrag en leren met elkaar samenhangen trekt niemand in twijfel. Een leerling ontwikkelt zich beter als er goed les wordt gegeven en het onderwijsaanbod aansluit bij het niveau, de leerstijl en de belevingswereld van de leerling. Datagegevens rondom leren helpen de leerkracht beter aan te sluiten bij wat leerlingen kunnen en nodig hebben. Professionalisering van leerkrachten is nodig om didactisch een optimaal onderwijsaanbod te bieden voor alle leerlingen in de school. Een belangrijke taak is hierbij weggelegd voor de intern begeleiders en zorgcoördinatoren. Didactiek en pedagogiek zijn echter net zo onlosmakelijk met elkaar verbonden als gedrag en leren. Leerlingen presteren pas optimaal als er een veilig en positief klimaat heerst in de klas en de school. Goed onderwijs vraagt dus om leraren die zowel didactisch als pedagogisch goed toegerust zijn. Onderzoek toont aan dat effectieve leraren niet worden geboren maar gemaakt. Het zijn leraren die inzicht hebben in en gebruikmaken van specifieke technieken op het vlak van pedagogisch handelen en klassenmanagement. Leerlingen van getrainde leraren blijken minder ordeverstorend gedrag te vertonen en meer betrokkenheid. Daarnaast kunnen leerlingen 52 procent hoger scoren in een jaar tijd met een leerkracht die als een zeer effectief klassenmanager is aangemerkt. 1 Pedagogisch handelen en klassenmanagement zijn daarbij de meest essentiële bestanddelen. SWPBS biedt een stevig raamwerk om beide bestanddelen voor het gehele schoolteam te versterken en zo een veilig en positief schoolklimaat te bouwen, waar leerlingen beter presteren en gedragsproblemen verminderen. De bouwstenen binnen dit schoolbrede systeem zijn wetenschappelijk onderzocht en bewezen effectief en zorgen voor een gedegen pedagogische benadering. De benadering is positief en preventief en zorgt voor eenduidigheid in het schoolteam. Drie elementen zijn essentieel binnen SWPBS: preventie, ondersteuning in drie lagen en datagestuurd werken 2. 1 Hattie 1992, Cahen en Davis 1987, Wat werkt op school?, R. Marzano.R, Bazalt School Wide Positive Behavioral Supports Jeffrey R. Sprague and Robert H. Horner University of Oregon, 2008.

2 Het systeem kent vijf essentiële bouwstenen: Heldere gedragsverwachtingen vaststellen, visualiseren en aanleren. Systematisch aandacht geven aan gewenst gedrag en dit bekrachtigen. Duidelijke, eenduidige consequenties voor ongewenst gedrag. Positief samenwerken met ouders en ketenpartners. Beslissingen nemen op basis van data. De focus ligt op het creëren van een positieve, sociale schoolomgeving die voorspelbaar en duidelijk is voor leerlingen en teamleden. SWPBS is een gelaagd systeem. De eerste, groene laag is het universele interventieniveau. Dit basisniveau is gericht op alle leerlingen. Binnen dit niveau worden de bouwstenen van SWPBS schoolbreed in alle ruimtes en klassen van de school vormgegeven. Het pedagogisch handelen en klassenmanagement worden eenduidig teambreed versterkt. Ruim 80 procent van de leerlingen blijkt zich bij deze stevige basis goed te kunnen ontwikkelen. De tweede, gele laag van SWPBS is het intensieve interventieniveau. Op dit niveau worden interventies geboden aan groepjes leerlingen (7-10%) die verhoogd risico hebben op gedragsproblemen. Ten slotte is de derde, rode laag het zeer intensieve interventieniveau voor (1-5% van de) leerlingen die zeer verhoogd risico op gedragsproblemen hebben. Piramide van Horner Het bouwen van dit gelaagde schoolbrede systeem vraagt tijd en gedegen training en begeleiding. Scholen worden hierbij begeleid door een externe SWPBS-coach. Directie en ib er spelen een cruciale rol bij de invoering en borging van SWPBS. Voor iedere school kunnen de interventies binnen de drie lagen verschillend zijn. Het invoeren van SWPBS is daarom ook een op maat gesneden proces.

3 Data worden in de school op diverse manieren verzameld. Een essentieel element is het verzamelen van informatie over gedragsincidenten. Deze gegevens worden maandelijks benut om het proces in de school te volgen en blijvend te borgen: doen wij nog wat wij hebben afgesproken en is wat wij doen effectief? Daarnaast worden ze gebruikt om leerlingen met een verhoogd risico op gedragsproblemen snel te signaleren en de juiste interventies in te zetten. fig. Uit Iris incidentenregistratiesysteem van een SWPBS-school. Incidenten per locatie per maand Het opbouwen van de drie lagen van SWPBS binnen een school is een intensief veranderproces dat van alle teamleden bereidheid tot veranderen vraagt. Een SWPBS-invoeringsproces is een zogenoemd bottom-up proces waarbij 80 procent consensus van het gehele team nodig is om de kans op borging te vergroten. Gedurende het proces wordt het team getraind en begeleid door een externe PBS-coach, om de vaardigheden en strategieën die nodig zijn voor het laag voor laag opbouwen en/of verstevigen van de drie interventieniveaus binnen een school goed te kunnen toepassen. Ieder schoolteam heeft leden die voldoende hebben aan het basisaanbod van scholing en begeleiding van SWPBS om de vaardigheden van SWPBS in hun dagelijks professioneel handelen te generaliseren. Er zijn ook teamleden die iets meer moeite hebben om zich een of meerdere elementen van SWPBS eigen te maken, of zelfs teamleden die zeer veel moeite hebben om zich bepaalde strategieën of vaardigheden van SWPBS te automatiseren. Om SWPBS stevig op te bouwen en blijvend te borgen is het verzamelen van verschillende data rondom borging belangrijk. Data helpen om tijdens maar ook na de invoering va SWPBS steeds in beeld te brengen of gemaakte teamafspraken rondom SWPBS worden nageleefd en of de vaardigheden die nodig zijn om dit te doen voldoende aanwezig zijn binnen het hele team.

4 Niet alleen worden data gebruikt om gedrag van leerlingen te registreren en te analyseren, ook de professionalisering van leerkrachten gebeurt op basis van data. Ruim drie jaar geleden startten drie scholen voor speciaal basisonderwijs van CSO t Gooi, als drie van de acht eerste pilotscholen van ons land, met de invoering van SWPBS. Inmiddels hebben De Wijngaard in Huizen en Het Mozaïek in Hilversum alle fasen van dit implementatieproces doorlopen. In het eerste jaar van het proces is het groene niveau schoolbreed neergezet in alle ruimtes buiten de klas. Het tweede jaar is dit gebeurd binnen de klassen. Veel aandacht is uitgegaan naar het borgen van de basale, groene interventielaag van SWPBS. Een goed fundament binnen de piramide van SWPBS zorgt tenslotte voor minder leerlingen die extra interventies nodig hebben om zich gewenst te gedragen. Uitgangspunt bij borging is dat 80 procent van het team het basisniveau van SWPBS biedt aan alle leerlingen en dat dus 80 procent van de teamafspraken nageleefd wordt. Om dit vast te stellen hebben deze sbo-scholen een checklist ontworpen die onderverdeeld is in drie elementen: pedagogisch handelen, klassenmanagement en organisatie en klasseninrichting. In deze checklist staan elementen die horen bij het groene niveau die door het team gezamenlijk zijn bepaald. De ib ers hebben tijdens het tweede implementatiejaar aan de hand van de checklist observaties gedaan bij alle leraren. Vervolgens is hiervan een overzicht gemaakt. Hierop is per observatiepunt aangegeven welk percentage hiervan zichtbaar is in het hele team en per teamlid hoeveel procent per onderdeel aanwezig is. Vervolgens is hiervan een analyse gemaakt door de ib ers, directie en PBS-coach en is een gelaagde piramide voor interventies voor het team ontwikkeld. De onderste laag is bedoeld voor leerkrachten die meer dan 90 procent van SWPBS binnen hun dagelijks handelen laten zien. Zij kunnen worden ingezet ter ondersteuning van collega s die wat extra s nodig hebben. De tweede laag is bedoeld voor leerkrachten die voldoen van de basisnorm van 80 procent. Deze teamleden blijken voldoende te hebben aan het basisaanbod

5 van trainingen en begeleiding gedurende het proces. De derde laag is het intensieve niveau bedoeld voor leerkrachten die tussen de 50 en 80 procent van SWPBS in hun dagelijks handelingsrepertoire hebben. Ten slotte is er een vierde zeer-intensief niveau bedoeld voor teamleden die minder dan 50 procent van de geobserveerde elementen hebben laten zien. Deze teamleden krijgen zeer intensieve begeleiding in de vorm van co-teaching of video-interactiebegeleiding en worden intensief gemonitord door directie en intern begeleider. Op een teamvergadering zijn de teambrede gegevens besproken en hierbij is de nadruk vooral gelegd op de dingen die al gerealiseerd zijn. Dat waren er veel! Ieder teamlid heeft naar aanleiding van de observatieronde een verbeterdoel bepaald en beschreven hoe hij of zij dit doel wil gaan halen en wat hij of zij daarvoor nodig heeft. Na vier maanden is opnieuw geobserveerd om te kijken of de doelen behaald waren. De onderdelen waar het gehele team minder dan 80 procent op scoorde zijn meegenomen in teamscholing door de PBS-coach. Tijdens bouwvergaderingen hebben de intern begeleiders ook systematisch aandacht besteed aan deze onderdelen. De werkgroep PBS (PBS-team) besteedt veel aandacht aan het regelmatig bekrachtigen van het team en het vieren van successen. SWPBS biedt scholen een stevig raamwerk om een passend onderwijsaanbod voor leerlingen te bieden rondom gedrag en verbeteren van de leerprestaties. In Samenwerkingsverband Primair Onderwijs Enschede (SPOE) is enkele jaren zeer intensief opbrengstgericht gewerkt aan het verbeteren van de lees- en rekenresultaten, door een gelaagd systeem neer te zetten voor de didactische interventies van alle leerlingen, groepjes leerlingen en individuele leerlingen. Een logisch vervolg is dat deze scholen dit gelaagde systeem ook opbouwen voor gedrag en pedagogisch handelen. Inmiddels zijn dertien scholen van SPOE gestart met de invoering van SWPBS en er volgen er meer. De invoering en borging van PBS is een marathon en geen sprint. SWPBS is een positief systeem waarbij de essentie is dat er meer aandacht uitgaat naar gewenst gedrag en minimale aandacht naar ongewenst gedrag. Dit geldt zowel voor gedrag van leerlingen als van de volwassenen in een school. Focussen op successen is daarom belangrijk. Data vooral benutten om steeds te vieren wanneer doelen bereikt zijn - zowel van leerlingen als van het team - zorgt ervoor dat gewenst gedrag groeit en geautomatiseerd wordt. Monique Baard is gedragsspecialist, SWPBS-opleider en coach bij Pica Pedia, Kenniscentrum SWPBS