De arbeidsmarkt van verpleegkundigen, sociaalagogen in Limburg

Transcriptie

1 De arbeidsmarkt van verpleegkundigen, verzorgenden en sociaalagogen in Limburg Trends, ontwikkelingen en vooruitzichten tot 2012 in de vijf zorgregio s in de provincie

2 2 De arbeidsmarkt van verpleegkundigen, verzorgenden en sociaalagogen

3 Voorwoord Gezondheidszorg raakt ons allemaal. Health, care en cure is dan ook één van de drie clusters van kracht in de Limburgse versnellingsagenda. Uit landelijke studies naar ontwikkelingen in de zorgsector blijkt dat zowel de uitgaven aan zorg als de behoefte aan personeel de komende jaren sterk zullen stijgen. Er wordt niet alleen een grotere vraag naar zorg verwacht, maar ontgroening en vergrijzing zullen ook leiden tot een andere vraag naar zorg. De beschikbaarheid over voldoende en goed opgeleid personeel is nu en in de toekomst essentieel om te voorzien in deze zorgvraag. Limburg heeft als eerste Nederlandse provincie te maken met een combinatie van ontgroening, vergrijzing en bevolkingskrimp. Onze provincie zal eerder en sneller dan landelijk met de bovengeschetste ontwikkelingen te maken krijgen. Tot nu toe waren er echter geen actuele cijfers beschikbaar over de te verwachten ontwikkelingen op de arbeidsmarkt in de zorgsector in Limburg. Het College van Gedeputeerde Staten heeft daarom aan Prismant opdracht gegeven om een onderzoek uit te voeren naar de ontwikkelingen en te verwachten knelpunten in de arbeidsmarktsituatie van verpleegkundigen, verzorgenden en sociaalagogen in Limburg voor de periode Dit onderzoek is in goed overleg met de zorgen onderwijsinstellingen, de OVDB en Zorg aan Zet uitgevoerd. Voorliggend rapport geeft de resultaten van dit onderzoek weer. Als de trends van de afgelopen jaren worden doorgetrokken naar de toekomst zal er in heel Limburg, en Parkstad in het bijzonder, een groot tekort ontstaan aan met name verzorgend personeel in de verpleegen verzorgingstehuizen. We staan voor een grote opgave om het geschetste toekomstbeeld geen werkelijkheid te laten worden. Wij, overheden zorgen onderwijsinstellingen en andere betrokken, zullen hiertoe de handen ineen moeten slaan. Het is niet mogelijk om de problemen op te lossen door simpelweg hogere salarissen te bieden of door eenvoudig een nieuwe bron aan te boren. In het rapport worden wel diverse andere oplossingsrichtingen geschetst. Bij de voorbereidingen en afspraken in het kader van het nieuwe coalitieakkoord zullen de resultaten van dit onderzoek en geschetste oplossingsrichtingen zoveel mogelijk worden meegenomen. Het is zaak de verwachte tekorten aan personeel in de zorgsector door een slimme aanpak en slimme maatregelen te voorkomen. Technische en sociale innovatie zullen hierbij hand in hand moeten gaan. Instellingen zullen de krachten moeten bundelen om een zo effectief en efficiënt mogelijk zorgaanbod te kunnen blijven leveren. Ook in de toekomst moet sprake blijven van een kwalitatief hoogwaardige, voor iedere Limburger bereikbare gezondheidszorg! Martin Eurlings, Gedeputeerde voor Economie, Onderwijs en Internationale Zaken Odile Wolfs, Gedeputeerde voor Cultuur, Welzijn en Zorg Trends, ontwikkelingen en vooruitzichten

4 Inhoudsopgave Voorwoord 1. Samenvatting 7 2. Inleiding De opzet van het onderzoek en de startsituatie 13.1 De opzet van het onderzoek 13.2 Bronnen 13.3 De werkenden anno De vraagzijde 17.1 De werkgelegenheidsontwikkeling 17.2 De vervangingsvraag De aanbodzijde Opleidingen, de korte termijn Opleidingen, de langere termijn Herintreding, overig aanbod De omliggende regio s Inleiding Mobiliteit tussen regio s Verwachte ontwikkelingen in Zuidoost-Brabant Verwachte ontwikkelingen in België Ontwikkelingen in Duitsland Conclusies 2 7. Personeelsbeleid in zorginstellingen Inleiding Huidige knelpunten Belangrijke beleidsterreinen Samenvatting 9 De arbeidsmarkt van verpleegkundigen, verzorgenden en sociaalagogen

5 8. Vraag en aanbod de komende jaren De korte termijn Alternatieve scenario s De regionale arbeidsmarkten 2 9. Oplossingsrichtingen Beheersen mobiliteit Langer werken Opleiden Nieuwe doelgroepen Arbeidsbesparende maatregelen Personeelsplanning 50 Bijlage 1 Het model RegioMarge en de BPV-Balans 51 RegioMarge 51 Inleiding 51 Opzet van het model 51 De vulling van het model 53 Werking van het model en uitkomsten 53 Het model BPV-Balans 54 Bijlage 2 De basisdata werkgelegenheid 57 Bijlage 3 Gegevens Noord-Limburg 59 Bijlage 4 Gegevens Midden-Limburg 61 Bijlage 5 Gegevens Westelijke Mijnstreek 63 Bijlage 6 Gegevens Parkstad Limburg 65 Bijlage 7 Gegevens Maastricht-Mergelland 67 Bijlage 8 Relevante literatuur en databronnen 69 Trends, ontwikkelingen en vooruitzichten 5

7 1. Samenvatting Doel van het onderzoek Het doel van dit onderzoek is het inventariseren van toekomstige knelpunten en het aandragen van mogelijke oplossingen voor de arbeidsmarkt van de zorgsector in Limburg. Hiertoe zijn trends, ontwikkelingen en vooruitzichten tot 2012 verkend in de vijf in de Zorg- en Welzijnssector onderscheiden regionale Limburgse arbeidsmarkten. Werkwijze Er is gewerkt met een grote verscheidenheid aan reeds beschikbare gegevens, onder meer van PGGM, het ministerie van OCW, CBS, OVDB en Prismant. Deze zijn gebruikt voor een doorrekening met zowel het model RegioMarge, dat vraag en aanbod van personeel met elkaar in verband brengt als met het model de BPV-Balans, dat vraag en aanbod van leerlingen en beroepspraktijkvorming met elkaar in verband brengt. Uitgangspunten en uitkomsten zijn in een zestal regionale bijeenkomsten besproken met vertegenwoordigers van zorg-, welzijns- en opleidingsinstellingen. Suggesties en opmerkingen zijn voor zover mogelijk meegenomen in deze eindrapportage. De onderzochte arbeidsmarkt Het onderzoek richt zich op de functies van verpleegkundigen, verzorgenden en sociaalagogen in de sectoren Zorg en Welzijn (WJK) in Limburg. Het gaat in 2006 om bijna volledige arbeidsplaatsen (fte s) en bijna personen die zo n functie vervullen. De veronderstellingen Bij de berekeningen is met drie scenario s gewerkt: een Basisscenario, gebaseerd op de trends van de afgelopen jaren en de verwachte zorgvraag in de toekomst; een Hoogconjunctuurscenario, waarbij ook rekening is gehouden met extra verloop van personeel als gevolg van een oplevende economie in ons land; een derde scenario Slimmer werken dat veronderstelt dat de Limburgse instellingen er in slagen om de arbeidsproductiviteit fors te verhogen. De bandbreedte tussen de drie scenario s geeft een beeld van de meest waarschijnlijke uitkomst zonder verder ingrijpen. Een nadere uitwerking van de gehanteerde veronderstellingen is beschreven in hoofdstuk 4 (vraag) en hoofdstuk 5 (aanbod). Uitkomsten In het Basisscenario neemt het aantal fte s voor verpleegkundigen, verzorgenden en sociaalagogen in de periode met toe. Bij de huidige bezetting zijn er dan personen extra nodig. Samen met de vervangingsvraag gaat het in totaal om bijna nieuwe mensen. Gezien het aanbod vanuit de schoolbanken en van herintreders zal er in 2012 bij ongewijzigd beleid een tekort gaan ontstaan. Voor Limburg totaal bedraagt dit 5,4%. Tussen de Limburgse regio s loopt het voorspelde tekort uiteen van 2,7% voor Maastricht Mergelland tot 8,3% voor Parkstad Limburg. Voor Limburg totaal verwachten we weinig Trends, ontwikkelingen en vooruitzichten 7

8 problemen voor de branches gehandicaptenzorg en ziekenhuizen en veel problemen voor verpleegen verzorgingshuizen en thuiszorg. De problemen spitsen zich vooral toe op verzorgenden niveau 3 zoals uit Tabel 1.1 blijkt. De tekorten op de lagere niveaus zijn doorgaans redelijk snel op te lossen omdat de opleidingsduur beperkt is. Tegenover de tekorten staan ook overschotten. Zo worden er veel meer mensen op SPW4-niveau opgeleid dan de arbeidsmarkt vraagt. Tabel 1.1 Tekorten (+)/overschotten(-) in 2012 in het Basisscenario (absoluut en in %) Noord Midden West. Mijnstreek Parkstad Limburg Maastricht Mergelland Totaal Vpl Vpl Vz Hlp ZW Zhlp SPH SPW SPW MD Totaal % 3,9 4 7,6 8,3 2,7 5,4 De urgentie van een krapper wordende arbeidsmarkt wordt door tweederde van de instellingen onderkend. Ook maakt men zich zorgen over de vergrijzing en het gebrek aan mobiliteit van het personeel. Bij ruim de helft van de instellingen wordt een goede personeelsplanning (nog) gemist. Hetzelfde geldt voor beleid ten aanzien van loopbaan en mobiliteit. Stageplaatsen (BPV-plaatsen) Voor Limburg als geheel geldt voor 2010 dat de verpleegkundige (niveau 4) in geringe mate en de verzorgende opleidingen hun opleidingscapaciteit fors uit moeten breiden, maar dat het aantal nu beschikbare BPV-plaatsen wel een limiterende factor vormt. Bij de opleiding helpende zorg geldt dat helpende welzijn ook soelaas kan bieden. De tekorten bij zorghulpen zijn sterk afhankelijk van de ontwikkelingen bij de thuiszorg en in absolute omvang beperkt. Afhankelijk van de toekomstige arbeidsmarktsituatie en de nu beschikbare BPV-plaatsen verschillen de uitkomsten per regio. In de verschillende bijlagen kunnen we zien dat in alle regio s het aantal BPV-plaatsen voor verzorgenden tekort schiet, maar dat er ook sprake is van specifieke regionale fricties: in de Westelijke Mijnstreek is bijvoorbeeld sprake van een tekort aan BPV-plaatsen voor SPW4 waar er in Parkstad voldoende zijn. Met betrekking tot de beschikbaarheid van voldoende, kwalitatief goede BPV-plaatsen is het wenselijk te komen tot regionaal beleid, gebaseerd op de arbeidsmarktvraag. Daarbij kunnen oplossingen soms bij aanpalende regio s binnen Limburg gevonden worden, zoals bij het netgenoemde voorbeeld, 8 De arbeidsmarkt van verpleegkundigen, verzorgenden en sociaalagogen

9 De situatie in de aanpalende regio s van Limburg Voor de Limburgse zorgsector is relevant dat voor verpleegkundigen en verzorgenden geldt dat het werken in zowel België als in Duitsland doorgaans als minder aantrekkelijk wordt ervaren dan de mogelijkheden in ons eigen land. Andersom is de Nederlandse zorgsector juist aantrekkelijk voor buitenlanders. Het aanbod vanuit het buitenland voor de komende jaren is echter moeilijk in te schatten. Het lijkt er op dat er vanuit België nog wel het nodige aanbod van verpleegkundigen te verwachten is. De feitelijke instroom vanuit het buitenland is op dit moment alleen voor de regio Maastricht van belang. Daar is namelijk van alle werkenden in de sector Zorg en Welzijn 11% woonachtig in het buitenland, vrijwel uitsluitend België. De overige regio s komen op 4% of minder. Tussen Zuidoost-Brabant en Noord- en Midden-Limburg lijkt zich niet zo veel mobiliteit voor te doen. De situatie op de arbeidsmarkt in Zuidoost Brabant wijkt ook in de toekomst niet zo veel af van die in Noord- en Midden-Limburg. Oplossingsrichtingen Oplossingen moeten gezocht worden in het beheersen van mobiliteit, het stimuleren van langer werken, meer én gericht op de vraag van de arbeidsmarkt opleiden, het aanbieden van voldoende BPV-plaatsen, het benutten van nieuwe doelgroepen en het stimuleren van arbeidsbesparende maatregelen. Verder is er meer systematisch aandacht voor personeelsplanning nodig. Bij het beheersen van mobiliteit gaat het om het beperken van de uitstroom uit de sector. Belangrijke ingrediënten hierbij zijn loopbaanbeleid, belangstellingsregistratie en het verhogen van de employability van werknemers door ze te stimuleren om regelmatig van functie binnen de zorg te veranderen. Het benutten van het aanbod van werknemers die meer uren willen werken moet zonder meer gehonoreerd worden, maar vraagt veel creativiteit van werkgevers bij het combineren van functies en activiteiten. De opleidingscapaciteit moet meer in overeenstemming gebracht worden met de vraag van de arbeidsmarkt. Dit betekent een uitbreiding van de capaciteit voor de verzorgenden en een afname voor de sociaalagogen. Waar sprake is van uitbreiding moet dat gepaard gaan met de beschikbaarheid van voldoende, kwalitatief goede stageplaatsen (BPV). Competentiegericht opleiden vergt een meer individuele en flexibele aanpak. Dit is ook van groot belang om de broodnodige nieuwe doelgroepen, zoals zij-instromers en werklozen aan te kunnen trekken. Functiedifferentiatie en het opnieuw bezien van de huidige functieopbouw zal soms nodig zijn om in te spelen op het aanbod van de arbeidsmarkt (bijvoorbeeld zij-instromers en sociaalagogen), waar anders hun aanbod verloren gaat voor de zorgsector. Trends, ontwikkelingen en vooruitzichten 9

11 2. Inleiding In de zorgsector doen zich momenteel veel veranderingen voor. De recente invoering van een nieuw verzekeringsstelsel en de Wmo is hiervan een voorbeeld. Ook staat er nog een aantal andere structuurwijzigingen op stapel, zoals de verdere modernisering van de AWBZ en de introductie van vormen van marktwerking. De meeste van deze veranderingen hebben als doel ons zorgstelsel toekomstbestendig te houden. Hoe het stelsel ook ingericht wordt, de zorg blijft mensenwerk en zonder personeel geen zorg. Voor alle betrokkenen is het dan ook van groot belang om inzicht te hebben in de huidige en toekomstige kwantitatieve en kwalitatieve personeelsbehoefte. Ondanks en misschien juist wel vanwege de grote onzekerheden over de nieuwe structuren in de zorg blijft inzicht in de arbeidsmarkt broodnodig voor de bepaling van het regionale arbeidsmarkten opleidingsbeleid. De informatie kan verder juist een bijdrage leveren bij het monitoren van de effecten van beleid voor de sector Zorg en Welzijn. Door de Provincie is daarom aan Prismant gevraagd via arbeidsmarktonderzoek hier een bijdrage aan te leveren. De belangrijkste vraag is hoe de arbeidsmarkt er in 2012 uit ziet en wat er moet gebeuren om eventuele knelpunten te voorkomen. Zijn vraag en aanbod van verpleegkundig, verzorgend en sociaalagogisch personeel met elkaar in evenwicht? Geldt dit voor heel Limburg en ook voor de afzonderlijke arbeidsmarktregio s in de zorg? Waar zitten knelpunten precies en wat is daar aan te doen? Door het onderzoek met het betrokken werkveld op te zetten proberen we te komen tot een zo groot mogelijke mate van consensus over de analyse van de toekomstige arbeidsmarktsituatie en het beantwoorden van de vraag hoe mogelijke knelpunten te voorkomen en op te lossen zijn. De opbouw van dit rapport is als volgt. In hoofdstuk drie beschrijven we de opzet van het onderzoek en de bronnen die gehanteerd zijn. Tevens geven we een beeld van de startsituatie. In hoofdstuk vier behandelen we de trends in de vraag naar personeel. In hoofdstuk vijf komt het aanbod aan bod. In hoofdstuk zes belichten we de situatie in de Limburg aanpalende regio s en gaan na in hoeverre daar aanbod van personeel uit te verwachten is. In hoofdstuk zeven komt het personeelsbeleid van de zorginstellingen aan de orde. In hoofdstuk acht geven we de uitkomsten van het rekenmodel en in hoofdstuk negen besteden we aandacht aan oplossingsrichtingen om de gesignaleerde problemen te voorkomen. Trends, ontwikkelingen en vooruitzichten 11

13 3 De opzet van het onderzoek en de startsituatie In dit hoofdstuk geven we de opzet van het onderzoek weer. Verder besteden we aandacht aan de door ons gehanteerde bronnen. We beschrijven vervolgens de startsituatie op de arbeidsmarkt. In de volgende hoofdstukken besteden we aandacht aan respectievelijk de ontwikkelingen bij de vraag en het aanbod van personeel. 3.1 De opzet van het onderzoek Voor een onderzoek als dit naar toekomstige vraag- en aanbodverhoudingen is een rekenmodel noodzakelijk. We hebben gebruik gemaakt van RegioMarge. Bij zo n model spelen naast de gehanteerde rekenregels twee aspecten een belangrijke rol: de invoer van basisgegevens en de veronderstellingen. Bij dit onderzoek is het uitgangspunt geweest dat er zo goed mogelijk van reeds beschikbare onderzoeksinformatie gebruik gemaakt wordt. Er is een groot aantal bronnen die we in de volgende paragraaf wat uitvoeriger zullen toelichten, die regionale uitsplitsingen toelaten en daarom zeer geschikt zijn voor regionale analyses. Waar de mogelijkheid van regionalisatie ontbreekt worden landelijke gemiddelden toegepast. Deze werkwijze is een breuk met eerdere personeelsplanningprojecten in Limburg. Toen werd een groot beslag gedaan op de bereidheid tot medewerking van instellingen om informatie aan te dragen. Nu beperkt hun rol zich tot het kritisch beoordelen van dat wat de onderzoekers aandragen en het doen van suggesties ten aanzien van verbeteringen. Hiermee komen we ook op de werkwijze van dit onderzoek terecht. Het basismateriaal en de vooronderstellingen en uitgangspunten zijn allemaal besproken in een zestal regionale bijeenkomsten. Zo is bereikt dat er een zo groot mogelijk draagvlak is voor het gehele onderzoek. Bij de analyse is gebruik gemaakt van een regionale indeling. De provincie Limburg is hierbij in vijf gebieden opgedeeld: Noord-Limburg (gebied Venlo, Venray), Midden-Limburg (gebied Weert, Roermond), De Westelijke Mijnstreek, Parkstad Limburg en Maastricht en Mergelland. De zorgsector is onderverdeeld in de volgende branches: ziekenhuizen, ggz, gehandicaptenzorg, verpleegen verzorgingshuizen en thuiszorg. Instellingen uit deze branches waren nauw betrokken bij het onderzoek. De welzijnssector, die bestaat uit de branches jeugdzorg, kinderopvang en welzijn en maatschappelijke diensverlening, is ook in het onderzoek meegenomen, omdat men op dezelfde arbeidsmarkt actief is. De instellingen uit deze branches hebben echter niet actief meegedaan bij de bespreking van de uitgangspunten en resultaten. De opdracht van de Provincie betrof immers alleen de zorgsector. Bovendien heeft de zorgsector regionale platfora via Zorg aan Zet waarin de resultaten besproken konden worden. 3.2 Bronnen In het landelijk beschikbare model van RegioMarge is, zoals eerder vermeld, al vanuit een groot aantal bronnen informatie toegevoegd. De werkgelegenheid van verpleegkundigen, verzorgenden en sociaalagogen Trends, ontwikkelingen en vooruitzichten 13

14 wordt daarbij uit verschillende bronnen gehaald. Omdat deze bronnen in kwaliteit achteruitgaan door verminderde deelname en beëindiging van de verzameling, hebben we voor Limburg gebruik gemaakt van de deelnemersgegevens van het pensioenfonds PGGM. Daarin zitten alle medewerkers in loondienst van zorgen welzijnsinstellingen, met als uitzondering het Universitair Medisch Centrum Maastricht. Voordeel van deze bron is dat er elk kwartaal informatie beschikbaar komt over groei of krimp van het aantal medewerkers, het aantal vertrekkers etc. Bovendien is daarmee de grondslag gelegd om de arbeidsmarkt ook voor de komende tijd te monitoren. Een nadeel van het bestand van PGGM is dat er geen functies van werknemers bekend zijn. De verhoudingscijfers, het aandeel verpleegkundigen, verzorgenden en sociaalagogen, die we gehanteerd hebben zijn ontleend aan het LKG. Verder was het voor de toepassing in RegioMarge noodzakelijk om van alle aangesloten instellingen in het PGGM-bestand te vragen in welke branches men actief is en in welke regio s. De respons op deze enquête bedroeg ruim 60%. Op grond hiervan en van aanvullend materiaal, zoals Jaarverslagen e.d., is Tabel 3.1 opgesteld. Het Universitair Medisch Centrum Maastricht is daarin meegenomen. De onderwijsgegevens zijn afkomstig van het ministerie van OC&W. Het gaat daarbij met name om leerlingaantallen in het kader van de jaarlijkse Bekostigingstelling. Verder is aanvullende informatie verstrekt door een paar ROC s en de Hogeschool Zuyd. Ook is gebruik gemaakt van Het MBO in kaart van de Limburgse ROC s om de verdeling over de regio s in beeld te krijgen. De OVDB heeft de BPV-Balans ontwikkeld en heeft gegevens over BPV-plaatsen ter beschikking gesteld. 3.3 De werkenden anno 2006 Voor de raming van het aantal werkenden in de functie van verpleegkundige, verzorgende of sociaal-agoog is gebruik gemaakt worden van de arbeidsmarktgegevens van PGGM. PGGM beschikt zoals gezegd alleen over informatie van het totale personeel. Omdat bij PGGM onbekend is welke functie een medewerker uitoefent zijn deze gegevens ontleend aan het LKG. In Bijlage 2 zijn de noodzakelijke bewerkingen toegelicht die geleid hebben tot de uitkomsten van Tabel 3.1. Tabel 3.1 De geraamde werkgelegenheid voor het verpleegkundig, verzorgend en sociaal-agogisch personeel in 2006(in fte) Noord Midden West. Mijnstreek Parkstad Limburg Maastricht Mergelland Ziekenhuizen GGZ Gehandicaptenzorg V&V Thuiszorg Jeugdzorg Kinderopvang Welzijn Overig zorg Totaal Bron: Bewerking PGGM gegevens Totaal 14 De arbeidsmarkt van verpleegkundigen, verzorgenden en sociaalagogen

15 Tabel 3.2 Procentuele verdeling kwalificatieniveaus per branche in 2005 in fte Richting en niveau Ziekenhuizen GGZ V&V Thuiszorg 1 W&M Jeugdzorg Vpl Vpl Vz Hlp Zhlp MD SPH SPW SPW HW CMV SD SCW Anders Totaal Bron: RegioMarge (2006) Van de medewerkers uit Tabel 3.1 willen we graag weten tot welk kwalificatieniveau men behoort. Daartoe hebben we de landelijke gehanteerde cijfers genomen (Van der Windt en Talma, 2006). Deze zijn tot stand gekomen in overleg met de landelijke brancheverenigingen. Als basismateriaal hebben eerdere regionale toepassingen van RegioMarge en de OSA-aanbodmonitor gediend. Na de regionale bijeenkomsten is er voor een aantal regio s een kleine aanpassing op de verdeling gemaakt. Zo zijn voor de regio s Noord en Midden in de ziekenhuizen de aandelen van niveau 5 omlaag gebracht ten faveure van niveau 4. Ook is in de gehandicaptenzorg de samenstelling iets aangepast (Koraalgroep/Op de Bies). Bij Parkstad Limburg is SRL toegevoegd bij overige zorg. Deze revalidatie-instelling heeft een geheel eigen samenstelling qua personeelsbestand. Gehandicaptenzorg Kinderopvang Voor de berekeningen van RegioMarge is niet alleen de huidige situatie van belang, maar vooral ook hoe in de toekomst het personeelsbestand er uit moet zien om op een adequate manier in de vraag naar zorg en welzijn te voorzien. Echter, hier is maar heel weinig door de instellingen over naar voren gebracht. Veel instellingen melden ook dat een langetermijnvisie bij de personeelsplanning op dit punt helaas nog ontbreekt (zie ook 7.3). Daarom is bij de berekeningen voor de komende jaren van een gelijkblijvende samenstelling uitgegaan. 1 inclusief alfahulpen Trends, ontwikkelingen en vooruitzichten 15

17 4. De vraagzijde De belangrijkste componenten die de vraagzijde voor de komende jaren bepalen zijn veranderingen in de groei van de werkgelegenheid en de vervangingsvraag. We gaan nu op beide nader in. 4.1 De werkgelegenheidsontwikkeling De veranderingen in de werkgelegenheid zijn sterk afhankelijk van de veronderstelde groei van zorgen welzijnsdiensten in de komende jaren. Oorspronkelijk was er voor gekozen om als basis uit te gaan van de landelijke vooronderstellingen zoals geformuleerd in RegioMarge 2006 en deze voor de demografische component aan te passen voor de vijf regio s. Tijdens discussies in de regio bleek dat men in een aantal gevallen de verwachte groei aan de hoge kant vond. De scepsis bij veel instellingen omtrent de groei van de werkgelegenheid wordt overigens vaak gelogenstraft door analyses over het verleden (Van der Windt en Talma, 2006). Groei die werkgevers niet verwachten treedt toch vaak achteraf gezien wel op. Gezien de grillige ontwikkeling van de groei van de werkgelegenheid in de zorgsector in de afgelopen jaren (Van Essen, 2006), die een trendmatige ontwikkeling minder waarschijnlijk maken, is toch gezocht naar mogelijke alternatieven. Het CPB (2006) publiceerde onlangs het rapport Een scenario voor de zorguitgaven en kwam daarbij met een globale raming van de werkgelegenheidsontwikkeling in de zorgsector. Deze raming heeft als doel een bijdrage te leveren aan het vaststellen van de budgettaire kaders voor de komende kabinetsperiode Het CPB beschrijft de ontwikkelingen bij ongewijzigd beleid. In de rapportage worden uitspraken gedaan over de vraag naar zorg per branche en over de arbeidsproductiviteit, zodat een beeld is te schetsen van de vraag naar personeel. Globaal komt het CPB voor de zorgsector tot een groei van de vraag naar zorg van gemiddeld 2,4% per jaar voor de periode Wordt rekening gehouden met een arbeidsproductiviteitsstijging in de zorgsector van 0,3% per jaar (dat is het gemiddelde van de afgelopen dertig jaar), dan neemt de vraag naar personeel jaarlijks met gemiddeld 2,1% toe. Het CPB heeft de vraag naar personeel niet uitgesplitst naar branche, onder andere omdat men de ontwikkeling van de arbeidsproductiviteit niet per branche in beeld heeft. Gaan we er vanuit dat de arbeidsproductiviteitsstijging van 0,3% per jaar van de zorgsector voor alle branches gelijk is, dan resulteert de raming van de vraag naar personeel in Tabel 4.1. Het CPB stelt dat ramingen van de zorguitgaven altijd met de nodige onzekerheden zijn omgeven. Naast de gebruikelijke onzekerheden spelen in dit geval ook de structuurveranderingen die zich in de zorg voltrekken een rol. 2 Daarnaast noemt het CPB nog een aantal specifieke onzekerheden: de ontwikkeling van technologie en van de kwaliteit van de zorg; het gedrag van concurrerende verzekeraars en de limieten die de arbeidsmarkt mogelijk stelt. De marges van de uitkomsten zijn derhalve groot; het CPB noemt zelf 1% naar boven of beneden als orde van grootte voor mogelijke afwijkingen. 1 Exclusief medicijnen en hulpmiddelen 2 Bij de berekeningen is geen rekening gehouden met de mogelijke veranderingen als gevolg van de invoering van de Wmo. Trends, ontwikkelingen en vooruitzichten 17

18 Om een aantal redenen is voor de CPB-raming als uitgangspunt gekozen. Allereerst speelt het actuele en grote beleidsmatig relevante karakter van deze raming een rol. Verder sluiten de uitkomsten doorgaans iets beter aan bij de discussie in de regionale bijeenkomsten in de provincie Limburg. Tabel 4.1 De ontwikkeling van de vraag naar personeel per branche in de periode , gebaseerd op de raming van het CPB (gemiddelde jaarlijkse groei in %) Branche Toename zorgvraag Toename arbeidsproductiviteit Toename vraag naar personeel Ziekenhuizen en specialisten 2,5% 0,3% 2,2% Geestelijke gezondheidszorg 2,3% 0,3% 2,0% Gehandicaptenzorg 2,5% 0,3% 2,2% Verpleeghuizen 2,1% 0,3% 1,8% Verzorgingshuizen 0,9% 0,3% 0,6% Thuiszorg 3,7% 0,3% 3,4% Totaal zorgsector 2,4% 0,3% 2,1% Bron: CPB (2006), bewerkt door Prismant Van de CPB-raming is verder aan te geven welk aandeel door demografische factoren wordt beïnvloed. Dat maakt het mogelijk om deze toe te snijden op de zeer verschillende ontwikkelingen in de vijf Limburgse regio s. Welke ontwikkelingen kunnen we voor Limburg verwachten? In Limburg spelen op het terrein van de demografie twee voor de zorgsector belangrijke processen: de afname en de vergrijzing van de bevolking (zie Tabel 4.2). De eerste leidt tot minder vraag naar zorg, de laatste juist tot meer. Branches die met een doorsnee van de bevolking te maken hebben zullen dus met minder vraag naar zorg te maken krijgen. Is men vooral op ouderen gericht dan neemt de zorgvraag sterk toe. Tabel 4.2 Enkele demografische veranderingen voor de periode Noord Midden West. Mijnstreek Parkstad Limburg Maastricht Mergelland Aantal inwoners Bevolkingsgroei in% 0,2-1,2-1,8-3,4-1,3 Aantal ers in % ers in ,8 6,5 7,1 7,8 7,5 Aantal ers in Groei aantal ers in% 15,5 14,3 12,4 5,0 7,7 Bron: Etil Limburg is de eerste provincie in ons land die geconfronteerd werd met een teruglopende bevolking (Derks c.s, 2003). Kijken we naar de verschillende regio s binnen Limburg dan stellen we vast dat er behoorlijke verschillen zijn. In de periode neemt de bevolking in Parkstad Limburg met 3% af. Daar staat Noord-Limburg tegenover met nog een groei van 0,2%. Het aantal ers die we als grootgebruikers van zorg kunnen beschouwen, groeit in elke regio, maar het tempo van die groei verschilt. Het aantal neemt in het al sterk vergrijsde Parkstad met 5,0% toe, maar in Noord met 15,5%. De verschillen in groei zijn voor een 18 De arbeidsmarkt van verpleegkundigen, verzorgenden en sociaalagogen

19 belangrijk deel terug te voeren op verschillen in het huidig aandeel dat ers in de bevolking hebben. Zo is Parkstad in vergelijking met Noord-Limburg al sterk vergrijst. Bij de eerste is het aandeel ers in 2006 al 7,8% van de bevolking, in Noord-Limburg is dat maar 5,8%. In Tabel 4.3 staat de uiteindelijke verwachte groei per branche gespecificeerd. Op de landelijke CPB-gegevens hebben we twee mutaties toegepast. De groei van de werkgelegenheid voor verpleegkundigen in ziekenhuizen ligt al jaren onder de groei van het totale personeelsbestand. Dit is een gevolg van de sterkere groei van de behandelfunctie in ziekenhuizen. De groei bij verpleegkundigen ligt al jaren op tweederde van het totaal (Van der Windt en Talma, 2006). Over de gevolgen van de invoering van de Wmo per 1 januari 2007 is voor de arbeidsmarkt in Limburg nog nauwelijks iets bekend. Dit heeft mede te maken met het feit dat er zoveel onzekerheden aan de gevolgen van de Wmo kleven voor thuiszorgaanbieders (bijvoorbeeld de vraag of men gegund is (wordt) of niet, of cliënten uiteindelijke kiezen voor de (nieuwe) organisatie en of de lagere tarieven werkbaar zijn). Uit een landelijk onderzoek dat Prismant momenteel doet naar de gevolgen van de Wmo voor de arbeidsmarkt in de Thuiszorg, kunnen we echter al wel enkele signalen halen (Van Essen c.s., 2007). De gevolgen op korte termijn zijn wat diffuus. Ten eerste wat betreft een verandering in het aantal uren aan Huishoudelijke verzorging die geleverd worden: de helft van de ondervraagde organisaties dat aangeeft dat er n.a.v. de Wmo iets verandert wat betreft het aantal uren Huishoudelijke verzorging, geeft aan dat er een daling in het aantal uren plaatsvindt. De andere helft geeft aan dat het aantal uren huishoudelijke verzorging gelijk blijft aan de productie in Hierbij moet wel opgemerkt worden dat een deel van de organisaties die aangeven dat het aantal uren gelijk blijft, over gaat op het Persoons Gebonden Budget (PGB), omdat men niet gegund is en men de bestaande cliënten op deze manier vasthoudt. Wanneer deze cliënten geen aanspraak meer maken op huishoudelijke verzorging, zal het aantal uren dus wel omlaag gaan. Op basis van deze cijfers zou men dus kunnen concluderen dat de komst van de Wmo ongunstig is, omdat men minder gaat leveren en daarom ook minder personeel nodig heeft. Er is ook gevraagd naar de gevolgen van de invoering van de Wmo voor (aantallen) personeel. Dan blijkt dat de helft van de organisaties dat verwacht dat er iets verandert wat betreft aantallen personeel, aangeeft dat men in 2007 een stijging van het aantal werknemers verwacht. Een kwart denkt dat het aantal medewerkers gelijk blijft en nog eens een kwart verwacht een afname qua personeel. Deze cijfers suggereren dat de Wmo een grotere vraag naar personeel met zich meebrengt. Hierbij moet wel opgemerkt worden dat de toename in personeel vooral zit in een toename van het aantal alfahulpen. De gevolgen op langere termijn zijn nog lastig te duiden, maar gezien de ontwikkelingen kan men daar wel een vermoeden over uitspreken (Van Essen c.s.,2007). Over het algemeen wordt het werken in de thuiszorg minder aantrekkelijk. Men gaat namelijk massaal over op alfahulpen, wat een versobering van de arbeidsomstandigheden betekent. Daarnaast is de vergoeding, vanwege verlaagde tarieven, minder hoog. Bovendien is de hele ophef naar aanleiding van de Wmo en de vermeende ontslaggolf vanwege de Wmo volgens sommigen slecht voor het imago van de thuiszorg. Wat betreft de organisaties die naar aanleiding van het niet gegund worden zijn overgegaan op het PGB, verwacht men dat het aantal uren voor het PGB zal afnemen. Immers het aantal bestaande cliënten neemt af en nieuwe cliënten minder snel zullen kiezen voor een PGB. Hier komen meer administratieve lasten bij kijken. De hierboven beschreven ontwikkelingen naar aanleiding van de invoering van de Wmo zullen dus een nega- Trends, ontwikkelingen en vooruitzichten 19

20 tieve invloed hebben op de groei binnen de thuiszorg. Daarom is bij de vooronderstellingen de groei voor de thuiszorg gehalveerd. Het CPB heeft immers geen rekening kunnen houden met de invoering van de Wmo. Het lagere niveau van de groei als gevolg daarvan is door de instellingen in Limburg tijdens de regionale bijeenkomsten erkend als realistischer. De verwachte groei bij de regio s in Tabel 4.3 is voor de regionale demografische ontwikkeling (zie Tabel 4.2) gecorrigeerd. Tabel 4.3 De verwachte jaarlijkse groei van de werkgelegenheid landelijk en voor de vijf Limburgse regio s voor de periode in % Noord Midden West. Mijnstreek Parkstad Limburg Maastricht Mergelland Limburg Nederland totaal Ziekenhuizen 1,4 1,4 1,2 0,7 1,0 1,2 1,4 GGZ 1,4 1,5 1,5 1,0 1,2 1,3 2,0 Gehandicaptenzorg 1,5 2,4 2,1-0,2 0,7 1,4 2,2 V&V 2,8 2,3 2,4 1,4 1,7 2,3 1,2 Thuiszorg 2,2 2,2 2,1 1,3 1,7 2,0 1,7 Jeugdzorg 4,1 4,1 4,1 4,1 4,1 4,1 4,1 Kinderopvang 1,7 1,7 1,7 1,7 1,7 1,7 1,7 Welzijn 1,2 1,2 1,2 1,2 1,2 1,2 1,2 4.2 De vervangingsvraag Bij de vervangingsvraag spelen het bruto- en het nettoverloop een rol. Verder komen veranderingen in de deeltijdfactor aan de orde. Brutoverloop Het brutoverloop, het aandeel mensen dat van baan verandert, is de afgelopen jaren gedaald. De top lag in de jaren 2000 en Het brutoverloop ligt in Limburg iets lager dan landelijk. Voor 2006 en volgende jaren is het brutoverloop geraamd (Tabel 4.4). Daarbij is rekening gehouden met een weer licht aantrekkende economie. 20 De arbeidsmarkt van verpleegkundigen, verzorgenden en sociaalagogen

21 Figuur 4.1 Het brutoverloop in de zorgsector in ¹ voor de regio s in Limburg en Nederland Noord en Midden Limburg Zuid Limburg Nederland ¹ 2005 is een voorlopig cijfer; exclusief thuiszorg Bron: LKG Tabel 4.4 Het geraamde brutoverloop van het verplegend, verzorgend en sociaal-agogisch personeel in 2006 in % Noord en Midden Zuid-Limburg Landelijk Ziekenhuizen 5,3 6,1 8,1 Geestelijke gezondheidszorg 6,3 10,9 11,9 Gehandicaptenzorg 11,7 11,7 13,8 Verpleeg- en verzorgingshuizen 8,7 9,1 12,2 Thuiszorg.. 11,2 Jeugdzorg.. 14,4 Kinderopvang.. 12,1 Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening.. 11,1 Voor de personeelsplanning op regionaal niveau is het nettoverloop belangrijker dan het brutoverloop. Het verschil tussen beide betreft de mensen die met het wisselen van een baan ook naar een andere instelling gaan. Nettoverloop Onder nettoverloop verstaan we het vertrek van werknemers uit de sector Zorg en Welzijn. Vanwege de laagconjunctuur van de afgelopen jaren zijn weinig mensen van baan veranderd. Van de mensen die wel van baan veranderen bleven veel mensen voor Zorg en Welzijn werken zo blijkt uit de Exit-interviews van Prismant. Het nettoverlooppercentage, het aandeel mensen dat de sector Zorg en Welzijn jaarlijks verlaat, is de afgelopen jaren gedaald. Het nettoverloop is niet zoals het brutoverloop per branche en per regio beschikbaar. We ramen het als verhoudingsgetal ten opzichte van het brutoverloop. Tabel 4.5 geeft de resultaten van de raming die voor de komende jaren is gehanteerd. Trends, ontwikkelingen en vooruitzichten 21

22 Een aantal cijfers is aan de lage kant. Het verdient aanbeveling om een gevoeligheidsanalyse te doen en bijvoorbeeld een scenario op te stellen waarbij het nettoverloop een vijfde hoger is dan de huidige raming. We komen daar nog op terug. Tabel 4.5 Het veronderstelde nettoverloop per branche en regio in 2006 en daarna (in %) Noord- en Midden Zuid-Limburg Landelijk Ziekenhuizen 2,0 2,1 2,9 Geestelijke gezondheidszorg 2,6 3,7 4,2 Gehandicaptenzorg 4,5 4,5 5,3 Verpleeg- en verzorgingshuizen 3,0 3,0 4,2 Thuiszorg 5,3 5,3 5,3 Jeugdzorg 7,6 7,6 7,6 Kinderopvang 5,3 5,3 5,3 Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening 4,3 4,3 4,3 De leeftijdsopbouw van het personeelsbestand kan gevolgen hebben voor de hoogte van de vervangingsvraag in de komende jaren. De leeftijdsopbouw van het personeelsbestand in de regio Noord- en Midden- Limburg wijkt wat af van het landelijke beeld (Tabel 4.6 ): de gemiddelde leeftijd en het percentage ers is hoger. Landelijk is de verwachting dat pas over een paar jaar de vervangingsvraag wezenlijk beïnvloed zal worden. Doorgaans wordt gerekend met een extra toename van 0,1 à 0,2 procentpunt per jaar. Dat geldt ook voor Limburg. In Limburg blijft men gemiddeld opvallend veel langer bij dezelfde werkgever in dienst. In 2005 was de gemiddelde duur van het dienstverband bij verpleegkundigen, verzorgenden en sociaalagogen bij dezelfde werkgever in Zuid-Limburg 10,9 jaar. In Noord en Midden-Limburg bedroeg dit 10 jaar. Daarmee staan deze regio s aan kop: het landelijk gemiddelde bedraagt 8,5 jaar. Tabel 4.6 Enkele demografische kenmerken van de werknemers in de intramurale zorgsector (in 2004 en 2013) gem. leeftijd % 50 + nu % 50 + over 10 jaar Toename vervangingsvraag a.g.v. vergrijzing over 10 jaar Noord- en Midden-Limburg 39,1 16,4 27,2 1,9 Zuid-Limburg 38,8 14,1 24,9 1,9 Nederland 38,6 16,1 25,0 1,6 Bron: LKG Deeltijdfactor Er deden zich in de loop der tijd weinig structurele veranderingen voor. De deeltijdfactor is voor de komende jaren dan ook constant verondersteld. 22 De arbeidsmarkt van verpleegkundigen, verzorgenden en sociaalagogen

23 5. De aanbodzijde Een belangrijk deel van het toekomstig aanbod op de arbeidsmarkt wordt gevormd door degenen die nu nog een opleiding volgen. Zij vormen het aanbod op de korte termijn. De uitstroom uit het voortgezet onderwijs in de komende jaren vormt het potentieel aan instromers in de zorgopleidingen. Zij vormen dus het aanbod op de langere termijn. Daarnaast vormen herintreders en anderen op de arbeidsmarkt een potentieel aanbod. We gaan nu op deze drie verschillende groepen in. 5.1 Opleidingen, de korte termijn Het aantal leerlingen dat op MBO-niveau een opleiding verpleging en verzorging volgt vertoont in de meeste Limburgse regio s een schommelend beeld. In Zuid-Limburg zien we vanaf 2001 een dalende lijn. Figuur 5.1 Het aantal leerlingen dat een opleiding verpleging en verzorging volgt MBO Noord en Midden MBO Zuid HBO (Zuid) Het aantal leerlingen dat een HBO-V opleiding volgt vertoont een stabiel beeld. Net als landelijk laat het aantal MBO-leerlingen dat een sociaal-agogische opleiding volgt gedurende de periode een stijgende lijn zien. Deze vinden we in de Limburgse subregio s terug. Trends, ontwikkelingen en vooruitzichten 23

24 Figuur 5.2 Het aantal leerlingen dat een sociaalagogische opleiding volgt MBO Noord en Midden MBO Zuid HBO (Zuid) Bron: Cfi, HBO-raad Hoe concurrerend zijn beide studierichtingen? Wat is het marktaandeel in de regio? In Tabel 5.1 staat het aandeel verpleegkundigen, verzorgenden en sociaal-agogisch personeel ten opzichte van het totaal aantal leerlingen op MBO- ofwel HBO-niveau. De regio s Noord, Midden en de Westelijke Mijnstreek kennen een aandeel ruim boven het landelijk gemiddelde. Het lijkt er op dat hier weinig potentieel meer aanwezig is om een hoger aandeel te bereiken. Parkstad laat juist een lager dan gemiddeld aandeel zien. Hier valt nog winst te boeken. Tabel 5.1 Aandeel van verpleegkundige, verzorgende en sociaal-agogische opleidingen in het totale MBO- en HBO-onderwijs in 2005 in % Aandeel verpleging en verzorging in MBO Aandeel SA in MBO Noord 18,0 18,9 36,9 Midden 18,2 14,5 32,6 West. Mijnstreek 13,4 17,0 30,4 Parkstad Limburg 10,4 8,4 18,7 Aandeel verpleging, verzorging en sociaalagogen in MBO Aandeel verpleegkunde in HBO Aandeel SA in HBO Maastricht Mergelland 8,7 13,1 21,8 2,6% 7,2% 9,8% Nederland 9,8 12,8 22,6 3,0% 7,5% 10,5% Bron: Cfi, HBO-raad Aandeel verpleging, verzorging en sociaalagogen in HBO Studie- en sectorrendement Om te komen tot het aanbod op de arbeidsmarkt moeten we rekening houden met studie- en sectorrendement. We gaan er van uit dat binnen de regio s het studierendement, het aandeel studenten dat voor een opleiding slaagt en het sectorrendement, het aandeel dat in de sector gaat werken niet van de landelijke standaard afwijkt. Over het algemeen is bekend dat de combinatie werken en leren tot een hoger sectorrendement leidt. Van Het ROC Gilde ontvingen we eigen gegevens over het studierendement. Deze zijn 24 De arbeidsmarkt van verpleegkundigen, verzorgenden en sociaalagogen

25 weliswaar op een wat andere methode berekend, maar wel toegepast op de drie noordelijke regio s waar dit ROC actief is. Het meten van het sectorrendement is een momentopname. Daarbij speelt niet alleen de belangstelling van de afgestudeerde leerlingen een rol. Ook de vraag die werkgevers uitoefenen kan variëren. Wat we eigenlijk willen weergeven is het potentieel. Dat kan hoger liggen dan wat feitelijk in een jaar gemeten wordt. Zo zullen werkgevers minder schoolverlaters vragen als de werkgelegenheid niet of weinig groeit, terwijl op zich een zelfde aandeel leerlingen als in voorgaande jaren wel in een branche zou willen gaan werken. Bij opleidingen met meer dan 3% werkloosheid onder de schoolverlaters is het jaar met het hoogste sectorrendement van de afgelopen vijf jaar genomen. Zo geldt voor bijvoorbeeld Helpende Welzijn dat werkgevers doorgaans weinig functies aanbieden. Wanneer de arbeidsmarkt krapper wordt, zal men toch zo veel mogelijke handen willen hebben. De feitelijk door het ROA gemeten uitkomsten zijn op deze wijze bewerkt. Tabel 5.2 Het studierendement en sectorrendement uitgesplitst per leerweg in % Studierendement Sectorrendement BBL BOL BBL BOL Vpl Vpl4 67 (76) 65 (76) Vz3 66 (64) 68 (64) Hlp Zhlp1 65( 81) 59 (81) Sph Spw4 64 (71) 64 (71) Spw3 64 (61) 64 (61) Hw2 62 (44) 62(44) Cmv Scw Md Sd ( ) waarden van Gilde toegepast op Noord, Midden en West. Mijnstreek 3 Bron: Bewerkte ROA gegevens, Gilde en Prismant Bij de overige opleidingen is het gemiddelde van de afgelopen vijf jaar gehanteerd. Bij deze opleidingen speelt dat men vaak ook een vervolgopleiding op een hoger niveau gaat volgen. Veronderstelling Voor de verwachte instroom in de verpleegkundige en verzorgende opleidingen is voor de BBL uitgegaan van de relatie met het brutoverloop. De instroom in de BOL wordt beïnvloed door de instroom in de BBL, de uitstroom uit het voortgezet onderwijs en de ontwikkeling van de werkloosheid (Van der Windt en Talma, 2006). Bij de sociaal-agogische opleidingen is de instroom constant verondersteld. Er zijn geen empirische gegevens beschikbaar over nadere bepalende factoren zoals bij verpleging en verzorging. Overigens hebben deze veronderstellingen voor de situatie in 2012 maar beperkte betekenis: het grootste aanbod wordt gevormd door leerlingen die al aan de opleiding begonnen zijn (het zogenaamde pijplijneffect). Bij Helpenden is het hogere landelijke percentage gehanteerd. Bij Gilde was er veel uitstroom van niveau 3 op niveau 2. Deze zou anders helemaal verdwijnen. Trends, ontwikkelingen en vooruitzichten 25

26 5.2 Opleidingen, de langere termijn De toekomstige instroom in de zorgen welzijnopleidingen wordt uiteraard voor een belangrijk deel bepaald door het toekomstig aanbod van degenen die uit het voortgezet onderwijs komen. In Tabel 5.3 staat de mutatie van het aantal leerlingen dat tussen 2006 en 2014 met diploma afstudeert. Wat opvalt is dat de uitstroom uit het VMBO en VMBO-tl de komende jaren zal afnemen, terwijl de aantallen voor het HAVO- en VWO-onderwijs doorgaans zullen toenemen. Een uitzondering vormt de regio Maastricht waar ook de uitstroom uit het VWO sterk afneemt. Het totale aanbod zal voor totaal Nederland met 1% afnemen. Tabel 5.3 Procentuele verandering tussen 2006 en 2014 van de uitstroom aantal leerlingen met diploma uit het voortgezet onderwijs in % VMBO-overig VMBO-tl HAVO VWO Totaal Noord Midden West. Mijnstreek Parkstad Limburg Maastricht Mergelland Nederland Bron: Ministerie van OCW, Cfi 5.3 Herintreding, overig aanbod Naast aanbod van degenen die uit het zorgen welzijnsonderwijs komen is er ook nog ander aanbod. We kunnen hierbij denken aan herintreders en mensen die van beroep veranderen. De omvang van herintreding is in RegioMarge gerelateerd aan de groei van de werkgelegenheid in de zorgsector (Van der Windt en Talma, 2006). Hoe harder de werkgelegenheid groeit, hoe groter het aanbod van herintreders zal zijn. Dit is toegepast op de regionale groeicijfers van Tabel 4.3. Over het aanbod naast dat van herintreders zijn weinig statistische gegevens beschikbaar. We laten nu wat algemene informatie over mogelijkheden zien. In de Limburgse regio s ligt het aandeel banen van de sector Zorg en Welzijn in de totale economie boven het landelijk gemiddelde. Zo maakt de sector in Nederland 16% uit. De Limburgse regio s variëren van 15,7% in Noord tot 20% in Parkstad Limburg. Het potentieel aan nieuwe arbeidskrachten wijkt daarom niet sterk af van het landelijk gemiddelde. In de zorg en welzijnssector werken veel vrouwen. Hoe staat het met het potentiële aanbod? We kijken daarom naar de werkloosheid bij vrouwen en de mate van deelname op de arbeidsmarkt. Wanneer de laatste laag is, is er in principe meer ruimte om herintreders aan te trekken. De werkloosheid onder vrouwen is in Parkstad Limburg met 15,2% aanmerkelijk hoger dan de 9,6% in Midden-Limburg. De brutoparticipatiegraad van vrouwen op de arbeidsmarkt ligt in Limburg onder het landelijk gemiddelde. Parkstad scoort hier het laagst met 51,9%. Gezien het verleden als traditioneel mijnbouwgebied is het wel de vraag of deze participatie gemakkelijk te vergroten is. 26 De arbeidsmarkt van verpleegkundigen, verzorgenden en sociaalagogen

27 Hoe gespannen zijn de regionale arbeidsmarkten? De werkloosheidscijfers geven een beeld, maar we kunnen ook naar het aantal vacatures kijken. Wanneer we het aantal vacatures relateren aan de omvang van de beroepsbevolking en dit hanteren als indicatie voor spanning op de arbeidsmarkt dan kennen de arbeidsmarkten van Zuid-Limburg wat meer spanning dan die van Noord-Limburg. Volgens prognoses van het CWI blijft dat tot 2007 ook zo, maar wordt het verschil iets minder. Tabel 5.4 Enkele arbeidsmarktgegevens in 2005 Noord Midden West. Mijnstreek Parkstad Limburg Maastricht Mergelland % niet-werkende werkzoekende vrouwen sept ,3 9,6 12,6 15,2 12,6 Nederland Aandeel werkenden Zorg en Welzijn t.o.v. totaal 15,7 16,8 17,1 20,0 18,3 16,0 Bruto participatiegraad van vrouwen 58,2 56,1 56,7 51,9 54,7 58,7 % vacatures t.o.v. beroepsbevolking in ,6 12,3 11,6 % vacatures t.o.v. beroepsbevolking in ,7 14,1 13,3 Bron: CBS en CWI Trends, ontwikkelingen en vooruitzichten 27

29 6. De omliggende regio s 6.1 Inleiding De grenzen die getrokken worden om een arbeidsmarkt af te bakenen zijn tot op zekere hoogte altijd arbitrair. Vaak worden er bestuurlijke grenzen gehanteerd. Vraag en aanbod gaan echter vaak over deze grenzen heen. Zo is landelijk gezien 18% van de werknemers in de zorgsector werkzaam in een andere arbeidsmarktregio (24 RBA-regio s) dan waar men woonachtig is (Van der Windt en Talma, 2006). Bij een arbeidsmarktanalyse voor een bepaald gebied is het dan ook van belang om over de grenzen heen te kijken. Wat tekent zich aan ontwikkelingen af in aanpalende regio s? In het geval van Limburg speelt het bijzondere feit dat het tevens om landsgrenzen gaat. In dit hoofdstuk besteden we aandacht aan ontwikkelingen in de aanpalende regio s voor zover daar gegevens over zijn. Eerst gaan we na wat er bekend is over de feitelijke omvang van het woon-werkverkeer over arbeidsmarktgrenzen heen. 6.2 Mobiliteit tussen regio s Op grond van LKG -gegevens leiden we af dat rond 5% van de werknemers in verpleging, verzorging en sociaal-agogische beroepen in de regio Zuid-Limburg in een andere regio woonachtig is. Voor de regio Noord- en Midden-Limburg bedraagt dit percentage bijna 10%. Ter oriëntatie: het vergelijkbare cijfer voor Zuidoost-Brabant bedraagt 11%. Tabel 6.1 Aandeel werknemers werkzaam in de sector Zorg en Welzijn en woonachtig in het buitenland (2004) in % Noord-Limburg 1 Midden-Limburg 4 Westelijke Mijnstreek 4 Parkstad Limburg 3 Maastricht Mergelland 11 Bron: CBS Een andere bron die iets over grensoverschrijdend woon-werkverkeer kan melden is het Sociaal Statistisch Bestand van het CBS. Tussen 1998 en 2004 groeide het aantal werknemers dat in de gehele sector Zorg en Welzijn in Limburg werkzaam én in het buitenland woonachtig is van naar bijna Deze groep is veel ruimer dan de verpleegkundigen, verzorgenden en sociaalagogen in dit onderzoek; het betreft namelijk alle werknemers. Voor 70% gaat het om woon-werkverkeer uit België; 7% is afkomstig uit Duitsland. De rest is van elders afkomstig of het woonland is onbekend 5. Tabel 6.1 laat zien dat de betekenis van de stroom LKG staat voor LoonKostenGegevensbestand. Het is een afslag van de personeelsadministratie van een aantal zorginstellingen (exclusief thuiszorg). Het lage percentage instroom van buitenaf wordt verklaard door het ontbreken van het UMC Maastricht, waar veel Belgen werkzaam zijn. 5 Het gaat om personen die niet in de gemeentelijke basisadministratie (GBA) voorkomen. Het woonland is afkomstig van UWV. Echter niet van alle banen van niet in Nederland woonachtige personen is dit gegeven beschikbaar. Onbekenden kunnen dus ook uit België of Duitsland komen. Strikt formeel gezien weten we dus niet in hoeverre het om dagelijkse pendel gaat. Trends, ontwikkelingen en vooruitzichten 29

Nog meer weergeven