Zorgen voor Brabant? De arbeidsmarktverkenning tot 2010 voor vier regio s in de sector Zorg en Welzijn in Noord-Brabant.

Transcriptie

1 Zorgen voor Brabant? De arbeidsmarktverkenning tot 21 voor vier regio s in de sector Zorg en Welzijn in NoordBrabant. 26

2 Zorgen voor Brabant? 26 De arbeidsmarktverkenning tot 21 voor vier regio s in de sector Zorg en Welzijn in NoordBrabant. Opdrachtgevers: Transvorm en TSOAngora Willem van der Windt Henriëtte Talma Utrecht, december 26

3 Colofon Dit rapport maakt deel uit van het programma arbeidsmarktbeleid Zorg en Welzijn voor de regio s in de provincie NoordBrabant. Het programma wordt gefinancierd door de leden van Transvorm, TSO Agora, de provincie NoordBrabant en de OVDB. Opdrachtgevers voor het arbeidsmarktonderzoek zijn Transvorm en TSOAgora. Prismant is verantwoordelijk voor de uitvoering van het arbeidsmarktonderzoek. Voor de onderdelen rondom BPVBalans heeft afstemming plaatsgevonden met de OVDB. Alle actuele informatie over de arbeidsmarktontwikkelingen is te vinden op: Deze internetsite is onderdeel van het programma arbeidsmarktbeleid. Voor meer informatie over de opdrachtgevers: Over het onderzoeksbureau Prismant: Uitgever Vormgeving Prismant LMcc, Leusden Papendorpseweg 65, 3528 BJ Utrecht Postbus 852, 358 AE Utrecht Telefoon Fax Druk prismant@prismant.nl Oplage 1 PrintPartners Ipskamp BV, Enschede 2 Stichting Prismant, Utrecht, oktober 26. Alle rechten voorbehouden. Niets uit dit werk mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de Stichting Prismant. Publicatie van cijfers en/of tekst uit dit werk als toelichting of ondersteuning bij wetenschappelijke artikelen, boeken of scripties, is toegestaan mits daarbij geen sprake is van commerciële doeleinden en voor zover de bron duidelijk wordt vermeld. Prismant is een wettig gedeponeerd dienst en warenmerk. Zorgen voor NoordBrabant?

4 Voorwoord Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van Transvorm en TSOAgora. Het werd mede mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van de provincie NoordBrabant en de OVDB. Deze rapportage is in nauwe samenwerking met de Brabantse zorg en opleidingsinstellingen tot stand gekomen. Prismant heeft in een eerste document een voorzet gegeven met een voorlopige analyse die in een zestal door Transvorm en TSOAgora georganiseerde regionale bijeenkomsten besproken is. Wat daar ter sprake kwam is zo goed mogelijk verwerkt. De neerslag vindt u in dit rapport. Deze rapportage bevat slechts een selectie van alle beschikbare gegevens. Voor meer gegevens en achtergronden verwijzen wij u naar Daar kunt u ook de nieuwste, geactualiseerde gegevens over de arbeidsmarkt van de sector Zorg en Welzijn in NoordBrabant vinden. Wij danken alle deelnemers uit de vier regio s hartelijk voor hun inbreng. In het bijzonder bedanken wij mevr. Conny Bödeker (TSOAgora), mevr. Lilianne Derks (TSOAgora), Luuk Hammecher (Transvorm) en Jan Hermanns (OVDB) voor de intensieve en vruchtbare samenwerking in dit project. Ook heeft bij de totstandkoming van het onderdeel leerlingen en beroepspraktijkvorming samenwerking plaatsgevonden met de afdeling Marktinformatie van de OVDB, landelijk kantoor in Bunnik. Uiteraard blijven wij als onderzoekers zelf verantwoordelijk voor deze uiteindelijke rapportage. Willem van der Windt Henriëtte Talma 3 Zorgen voor NoordBrabant?

5 Inhoudsopgave

6 Inhoudsopgave Voorwoord Samenvatting en aanbevelingen Samenvatting Aanbevelingen De opzet van het onderzoek De basisgegevens Het model RegioMarge Het model BPVBalans De vraag naar personeel De werkgelegenheid De vervangingsvraag De aanbodzijde Opleidingen Herintreding, overig aanbod Vraag en aanbod in Een impressie van de regionale bijeenkomsten Opleiden Trends in de vraag Langer werken per week Opleiden en stageplaatsen Een situatieschets van WestBrabant Een situatieschets van MiddenBrabant Een situatieschets van NoordoostBrabant Een situatieschets van ZuidoostBrabant Ten slotte Geraadpleegde bronnen Literatuur Databronnen Zorgen voor NoordBrabant?

7

8 Samenvattingen en aanbevelingen

9 Samenvatting en aanbevelingen 1. Samenvatting en aanbevelingen 1.1 Samenvatting Doel van het onderzoek Doel van dit onderzoek is het inventariseren van toekomstige knelpunten en het aandragen van mogelijke oplossingen voor de arbeidsmarkt van de Zorg en Welzijnssector in NoordBrabant. Daarbij zijn trends, ontwikkelingen en vooruitzichten tot 21 verkend in de vier in de Zorg en Welzijnssector onderscheiden regionale Brabantse arbeidsmarkten. Werkwijze Er is gewerkt met een grote verscheidenheid aan reeds beschikbare gegevens (van PGGM, ministerie van OCW, CBS, OVDB en Prismant). Deze zijn gebruikt voor een doorrekening met zowel het model RegioMarge, dat vraag en aanbod van personeel met elkaar in verband brengt als met het model de BPVBalans, dat vraag en aanbod van leerlingen en beroepspraktijkvorming met elkaar in verband brengt. Uitgangspunten en uitkomsten zijn in een zestal regionale bijeenkomsten besproken met vertegenwoordigers van zorg, welzijns en opleidingsinstellingen. Een en ander is voor zover mogelijk meegenomen in deze eindrapportage. De onderzochte arbeidsmarkt Het onderzoek richt zich op de functies van verpleegkundigen, verzorgenden en sociaalagogen in de sectoren Zorg en Welzijn (WJK) in NoordBrabant. Het gaat in 26 om ruim 5. fte s en bijna 87. personen die zo n functie vervullen. De veronderstellingen Bij de berekeningen is met twee scenario s gewerkt: met een Basisscenario, gebaseerd op de trends van de afgelopen jaren en de verwachte zorgvraag in de toekomst en met een Hoogconjunctuurscenario, waarbij ook rekening is gehouden met extra verloop van personeel als gevolg van een oplevende economie in ons land. De bandbreedte tussen de twee scenario s geeft een beeld van de meest waarschijnlijke uitkomst bij ongewijzigd beleid. Een nadere uitwerking van de gehanteerde veronderstellingen zijn beschreven in hoofdstuk 3 (vraag) en hoofdstuk 4 (aanbod). 8 Uitkomsten, de benodigde personeelsvoorziening De branches jeugdzorg en de verpleeg en verzorgingshuizen zullen bij ongewijzigd beleid in 21 het sterkst geconfronteerd worden met knelpunten op de arbeidsmarkt. Zelfs in het Basisscenario komt men daar op tekorten van boven de 2%. Dit wordt doorgaans bij arbeidsmarktonderzoek als een kritische grens beschouwd. In het Hoogconjunctuurscenario blijven alleen de ziekenhuizen onder deze grens. Naar opleiding en niveau zijn er in het Basisscenario alleen problemen te verwachten rond verzorgenden (niveau 3). Deze zijn wel omvangrijk, getuige het tekort van maar liefst 1. personen. Zorgen voor NoordBrabant?

10 Samenvatting en aanbevelingen Tabel 1.1 De tekorten aan personeel naar branche in 21 bij twee scenario s in % Basisscenario Hoogconjunctuurscenario Ziekenhuizen GGZ Gehandicaptenzorg Verpleeg en verzorgingshuizen Thuiszorg Welzijn en Maatsch. Dienstverl. Jeugdzorg Kinderopvang,3 1,4 1,1 2,6,9,7 3,7,4 1,7 3,6 4,5 5,4 3,1 3,7 7,8 2,5 Totaal 1,4 3,6 In het Hoogconjunctuurscenario ontstaan er over de volle breedte tekorten aan personeel. Toch nemen de verzorgenden ook dan nog meer dan de helft van het tekort voor hun rekening. In de ouderenzorg wordt een verschuiving van verzorgende naar meer begeleidende aspecten in het werk gesignaleerd. Dat kan door verzorgenden meer begeleidende en sociaalagogen meer verzorgende aspecten in de opleiding aan te bieden. Alleen in het Basisscenario is er enige ruimte op de arbeidsmarkt om in de ouderenzorg met meer sociaalagogen te werken. Tabel 1.2 De tekorten aan personeel naar opleiding en niveau (15) in 21 bij twee scenario s Basisscenario Hoogconjunctuurscenario Verpleegkundigen 5 Verpleegkundigen 4 Verzorgenden 3 Helpenden Zorg/Welzijn 2 Zorghulpen 1 Sociaal Ped. Hulpverl 5 SPW 4 SPW 3 Maatschappelijke Dienstverlening Totaal Uitkomsten, het benodigd aantal leerlingen en BPV Slaagt men er niet in op andere wijze (b.v. verloopbeheersing, langer werken) geheel of gedeeltelijk de tekorten te voorkomen, dan zullen er meer leerlingen opgeleid moeten worden. De twee scenario s (Basisscenario en Hoogconjunctuurscenario) laten zeer uiteenlopende beelden zien wat betreft het benodigd aantal leerlingen. Bij het Basisscenario kan gesteld worden dat er te weinig verzorgenden 9 Zorgen voor NoordBrabant?

11 Samenvatting en aanbevelingen niveau 3 en SPW niveau 4 opgeleid worden om aan de vraag van de arbeidsmarkt te voldoen. Vanuit het perspectief van het Hoogconjunctuurscenario worden (met uitzondering van helpende welzijn 2) op alle kwalificatieniveaus forse tekorten aan leerlingen verwacht. De gewenste opleidingsomvang wordt minder groot wanneer de dreigende tekorten ook op andere wijzen dan via méér opleiden voorkomen worden. Figuur 1.1 Kwadrant BPVtekort en arbeidsmarktperspectief (Basisscenario) arbeidsmarktperspectief laag () / hoog (+) + 21 Helpende welzijn 2 BPV tekort () / overschot (+) Arbeidsmarktrelevantie laag Voldoende BPVvolume Helpende 2 Verpleegkundige 4 Arbeidsmarktrelevantie laag Onvoldoende BPVvolume Arbeidsmarktrelevantie hoog Voldoende BPVvolume Soc. pedagogisch werker 3 Verzorgende 3 Soc. pedagogisch werker 4 Arbeidsmarktrelevantie hoog Onvoldoende BPVvolume + Toelichting bij de kwadranten: Op de horizontale as staat de mate van arbeidsmarktrelevantie. Hoe meer naar rechts hoe meer leerlingen extra opgeleid zouden moeten worden om aan de vraag van de arbeidsmarkt te voldoen. Op de verticale as staat de BPVsituatie: boven de as is er meer BPVvolume dan nodig, onder de as is er te weinig BPVvolume. 1 De grootste knelpunten binnen de BPV (vanuit het perspectief van het Basisscenario) bevinden zich op het niveau SPW4 en in geringe mate op het verzorgende niveau 3. De overige kwalificaties laten eerder overschotten aan BPVplaatsen zien dan tekorten. Vanuit het Hoogconjunctuurscenario ziet de BPVsituatie er een stuk minder gunstig uit. Bijna alle kwalificaties kennen dan tekorten. De grootste knelpunten ontstaan dan op de niveaus SPW4, verzorgende 3 en verpleegkundige 4. Zorgen voor NoordBrabant?

12 Samenvatting en aanbevelingen Figuur 1.2 Kwadrant BPVtekort en arbeidsmarktperspectief (Hoogconjunctuurscenario) arbeidsmarktperspectief laag () / hoog (+) + 21 BPV tekort () / overschot (+) Helpende welzijn 2 Arbeidsmarktrelevantie laag Voldoende BPVvolume Soc. pedagogisch werker 3 Arbeidsmarktrelevantie laag Onvoldoende BPVvolume Arbeidsmarktrelevantie hoog Voldoende BPVvolume Helpende 2 Verpleegkundige 4 Arbeidsmarktrelevantie hoog Onvoldoende BPVvolume + Verzorgende 3 Bron: Module BPVBalans Soc. pedagogisch werker 4 Regionale verschillen Tussen de vier regio s die samen NoordBrabant vormen bestaan overeenkomsten, maar ook verschillen. In de hoofdstukken 8 tot en met 11 worden de regio s afzonderlijk behandeld. In het Basisscenario krijgen vooral Midden en NoordoostBrabant in 21 met een krappe arbeidsmarkt in Zorg en Welzijn te maken. Dit geldt daar overigens ook voor de arbeidsmarkt van de totale economie. ZuidoostBrabant kent verhoudingsgewijs de minste problemen. De betekenis van de grenzen tussen de regio s is, getuige het soms omvangrijke woonwerkverkeer, beperkt. In dat licht bezien zijn de verschillen in krapte tussen de regio s gradueel. 1.2 Aanbevelingen Oplossingen De berekende tekorten vragen om activiteiten om te voorkomen dat ze ook daadwerkelijk uitgroeien tot de genoemde omvang. Uit het onderzoek blijkt dat de kansen en bedreigingen per regio verschillen. In hoofdstuk 8 tot en met 11 gaan we daar op in. Hier stippen we een aantal zaken aan die Brabantbreed spelen. Mobiliteit Het beheersen van de uitstroom is een van de pijlers van een goede personeelsvoorziening. Naar verwachting zal deze de komende tijd wel wat omhoog gaan, maar het streven zal moeten zijn dit zo veel mogelijk te beperken. Uit Exitinterviews blijkt dat 56% van vertrekkers meent dat het vertrek voorkomen had kunnen worden als aan bepaalde voorwaarden voldaan zou zijn. Hoe reëel die voorwaarden zijn, zal per situatie verschillen. De redenen die men vooral noemt zijn het gebrek aan loopbaanmogelijkheden en ontplooiingsmogelijkheden. Een planmatige jobrotatie is in het bedrijfsleven al zeer 11 Zorgen voor NoordBrabant?

13 Samenvatting en aanbevelingen gebruikelijk. Het gevaar in de Zorg en Welzijnssector is nu dat men door jarenlang dezelfde functie uit te oefenen vastroest en daardoor niet meer wegkomt of uiteindelijk teleurgesteld het beroep verlaat. Zeker grote (gefuseerde) organisaties zouden goed op deze behoeften kunnen inspelen. Instroom van leerlingen Het is van groot belang om veel aandacht te blijven besteden aan de instroom van personeel in de sector. Allereerst gaat het om degenen die voor de keus staan of ze een opleiding voor zorg of welzijn gaan volgen. De concurrentie met andere bedrijfstakken om de schoolverlaters uit het voortgezet onderwijs zal steeds heviger worden. Voor de meeste regio s zal het op peil houden van deze instroom op het huidige niveau al een grote inspanning vergen. Voor NoordoostBrabant geldt dat de perspectieven gunstiger zijn: er is meer potentieel; het huidige lage marktaandeel van de Zorg en Welzijnsopleidingen kan hoger. Gezien de doorgaans grotere belangstelling voor sociaalagogische dan voor verpleegkundige en verzorgende opleidingen zou het toevoegen van meer zorgaspecten in de opleiding van sociaalagogen een bijdrage kunnen leveren aan het tekort aan verzorgenden. Van de laatsten wordt trouwens steeds meer een begeleidende rol verwacht. Zijinstromers Een tweede belangrijke groep instromers in de sector Zorg en Welzijn zullen in de toekomst degenen die van baan willen veranderen zijn, de zogenaamde zijinstromers. Waar het arbeidsaanbod de komende jaren nauwelijks meer toeneemt, wordt deze groep van steeds grotere betekenis. De doelgroep herintreders is voor een belangrijk deel uitgeput. De kracht van de sector Zorg en Welzijn is het aanbieden van door velen als zinvol en betekenisvol beschouwd werk. Vrouwen die uitgekeken zijn op een baan in administratie/winkel en minder zorgtaken thuis hebben, komen mogelijk graag naar de Zorg en Welzijnssector. De sector moet dan wel uitstraling hebben en mensen snel op hun niveau kunnen inschakelen. Voor dat laatste zijn aangepaste BBLroutes, waar rekening gehouden wordt met reeds verworven competenties, een belangrijk instrument. Instroom werklozen Volgens het CWI is er sprake van blijvende hoge werkloosheid onder laaggeschoolden. Zij vormen de derde groep potentiële instromers. De druk op de sector om een maatschappelijke bijdrage aan het oplossen van de werkloosheid onder lagergeschoolden te leveren zal toenemen. Wellicht kunnen functies gecreëerd worden die aanvullend zijn op de zorgfuncties en waar in de toekomst een tekort aan bestaat. 12 Functiedifferentiatie Het creëren van functies aanvullend op de zorg en andere vormen van functiedifferentiatie en taakherschikking kunnen een rol spelen bij het aantrekkelijk houden van het werk én het vervullen van vacatures. Zo betekent het overnemen van taken van artsen voor verpleegkundigen een aantrekkelijke aanvulling op het loopbaanperspectief. Zorgen voor NoordBrabant?

14 Samenvatting en aanbevelingen Slimmer opleiden Met betrekking tot het behoud van deelnemers in de opleidingen, het verhogen van het opleidings en studierendement is het gewenst te komen tot verdergaande flexibilisering en individualisering van opleidingen (bijv. door gemengde trajecten, meerdere instroommomenten, schakelprogramma s e.d.). Daarnaast is een op de arbeidsmarktbehoefte afgestemd beleid m.b.t. op, af en doorstroom wenselijk, uiteraard wel rekening houdend met individuele wensen en behoeftes van deelnemers. Met betrekking tot de beschikbaarheid van voldoende, kwalitatief goede, BPVplaatsen is het wenselijk te komen tot regionaal beleid, gebaseerd op de arbeidsmarktvraag. Langer werken Naast in en uitstroom kan men ook denken aan aanpassingen in de organisatie en in de wijze van werken om personeelstekorten op te lossen. Een toename van de gemiddelde werkweek, die nu in Brabant uit 22,6 uur bestaat, met één uur betekent bijna 5% extra arbeidsaanbod. Veel van de nu berekende personeelstekorten zouden dan opgelost zijn. Uit onderzoek blijkt dat in het algemeen 15 tot 2% van de werknemers meer zou willen werken. Werkgevers houden dit doorgaans echter niet systematisch bij. Vervolgens is het de vraag of zij in staat zijn van dit feit gebruik te maken. Bij een steeds efficiënter georganiseerde zorg zal dat vragen om het creatief combineren van functies op de juiste tijdstippen. Hoe combineer je vijf uur kraamzorg per dag met een andere functie tot een volwaardige baan? Zo n aanpak heeft als extra voordeel dat het werknemers minder kwetsbaar maakt en veel beter inzetbaar bij veranderingen in de organisatie (employability). Overigens moet naast gebleken bereidheid bij werknemers om méér te werken vermeld worden dat doorgaans een zelfde percentage liever minder uren gaat werken. Arbeidsbesparende maatregelen Tenslotte willen we wijzen op het doorvoeren van arbeidsbesparende maatregelen. De introductie van domotica en ICT biedt zeker mogelijkheden. In dit onderzoek is dat niet nader bekeken. De Raad voor Zorg geeft hiervan in haar advies Arbeidsmarkt en zorg een aantal voorbeelden. Zeker op de langere termijn zullen arbeidsbesparende maatregelen een belangrijke bijdrage moeten leveren wanneer traditionele arbeidsmarktmaatregelen tekort schieten. 13 Zorgen voor NoordBrabant?

15

16 De opzet van het onderzoek

17 De opzet van het onderzoek 2. De opzet van het onderzoek In dit hoofdstuk lichten we toe welke gegevens voor dit onderzoek gebruikt zijn. Verder geven we aan welke elementen een rol spelen binnen het model RegioMarge om vraag en aanbod de komende jaren in beeld te brengen. 2.1 De basisgegevens Voor de raming van het aantal werkenden in de functie van verpleegkundige, verzorgende of sociaalagoog wordt gebruik gemaakt van de arbeidsmarktgegevens van PGGM. PGGM beschikt over informatie van alle werknemers in de sector Zorg en Welzijn. Omdat bij PGGM onbekend is welke functie een medewerker uitoefent zijn deze gegevens ontleend aan het Loonkostengegevensbestand (LKG). Op zijn de noodzakelijke bewerkingen toegelicht. De gegevens voor de afzonderlijke regio s zijn daar ook te vinden. Een en ander leidt tot Tabel 2.1. Tabel 2.1 De geraamde werkgelegenheid voor het verpleegkundig, verzorgend en sociaalagogisch personeel in 26 (in fte) West Brabant Midden Brabant Noordoost Brabant Zuidoost Brabant Totaal Ziekenhuizen GGZ Gehandicaptenzorg Verpleeg en verzorgingshuizen Thuiszorg Welzijn &MD Jeugdzorg Kinderopvang Overig Zorg Totaal Bron: Bewerking PGGMgegevens en LKG 16 Van de medewerkers uit Tabel 2.1 willen we graag weten tot welk kwalificatieniveau men behoort. Daartoe hebben we de landelijke gehanteerde cijfers genomen (Van der Windt en Talma, 26). Deze zijn tot stand gekomen in overleg met de landelijke brancheverenigingen. Als basismateriaal hebben eerdere regionale toepassingen van RegioMarge en de OSAaanbodmonitor gediend. Zorgen voor NoordBrabant?

18 De opzet van het onderzoek Tabel 2.2 Procentuele verdeling kwalificatieniveaus per branche in 25 in fte Richting en niveau Ziekenhuizen GGZ Gehandicaptenzorg V&V Thuiszorg 1 W&M Jeugdzorg Kinderopvang Vpl5 Vpl4 Vz3 Hlp2 Zhlp1 MD5 SPH5 SPW4 SPW3 HW2 CMV5 SD3 SCW5 Anders Totaal Inclusief alfahulpen Bron: RegioMarge (26) De uitkomsten bleken bij de regionale bijeenkomsten voor de zorginstellingen herkenbaar. Voor de berekeningen van RegioMarge is niet alleen de huidige situatie van belang, maar vooral ook hoe in de toekomst het personeelsbestand er uit moet zien om op een adequate manier in de vraag naar zorg en welzijn te voorzien. Tijdens de regionale bijeenkomsten is de wenselijkheid om de samenstelling bij te stellen besproken. Bij de verpleeg en verzorgingshuizen verwacht men een toename van sociaalagogen ten faveure van verzorgenden. Bij de berekeningen is daar rekening mee gehouden. De gegevens over vraag en aanbod komen in de volgende hoofdstukken aan de orde. We gaan nu kort in op het model. 2.2 Het model RegioMarge Vanuit de startsituatie (voorgaande paragraaf) worden nu de verschillende elementen die vraag en aanbod beïnvloeden beschreven. Een uitgebreidere beschrijving van het model is te vinden op de We gaan hier op de belangrijkste elementen in. 17 Zorgen voor NoordBrabant?

19 De opzet van het onderzoek Figuur 2.1 Elementen van vraag en aanbod in RegioMarge Vraag Tekort / Overschot Aanbod Groei zorgvraag Schoolverlaters Vervangingsvraag Overig aanbod Ontwikkelingen in de vraag naar zorg beïnvloeden de vraag naar personeel. Als de vraag naar zorg toeneemt neemt doorgaans ook de vraag naar personeel toe. Dit oorzaakgevolgverband kan minder direct worden door het toepassen van arbeidsbesparende maatregelen. Deze krijgen in zorg en welzijn wel steeds meer aandacht, vooralsnog is het effect beperkt. De vervangingsvraag is een ander belangrijk onderdeel van de vraag. De vervangingsvraag wordt doorgaans door conjuncturele economische ontwikkelingen beïnvloed. Aan de aanbodkant hebben we te maken met degenen die van de schoolbanken komen en daarnaast met aanbod van herintreders, instroom vanuit andere regio s, vanuit andere beroepen (zijinstromers) enz. In de hoofdstukken 3 en 4 worden deze elementen van maat en getal voorzien. 2.3 Het model BPVBalans 18 De BPVBalans is een rekenmodel waar arbeidsmarkt, leerling en BPVinformatie wordt samengevoegd. Zo wordt er enerzijds berekend hoeveel leerlingen er in opleiding moeten zijn om aan de toekomstige arbeidsvraag te voldoen. Deze aantallen worden vergeleken met de huidige leerlingen in opleiding. Uitkomsten maken inzichtelijk of we op een tekort aan gediplomeerden afstevenen, dan wel of we méér leerlingen opleiden dan nodig zijn voor de arbeidsmarkt. Anderzijds wordt voor zowel de huidige leerlingen in opleiding als voor de benodigde leerlingen voor de arbeidsmarkt bepaald hoeveel BPVvolume beschikbaar moet zijn. Dit volume (uitgedrukt in fte) wordt vergeleken met het huidige aanbod. Dit geeft inzicht in de benodigde acties rondom de BPV: moet er op korte termijn meer BPVvolume aangeboden worden? En wat staat ons rondom opleiden te doen willen we in onze personeelsbehoefte gaan voorzien? Zorgen voor NoordBrabant?

20 De opzet van het onderzoek Concreet geeft de BPVBalans antwoord op drie hoofdvragen: 1) Worden er op dit moment voldoende deelnemers opgeleid gezien de behoefte van de arbeidsmarkt? 2) Is er op dit moment voldoende BPVvolume voor de huidige deelnemers in de opleidingen? 3) Is er voldoende BPVvolume voor de deelnemers die nodig zijn om aan de arbeidsvraag te voldoen? Figuur 2.2 Schematisch weergave BPVBalans Baanopeningen 29 Huidige deelnemers in opleiding in 26 1 Gewenste deelnemers in opleiding in 26 Benodigde BPVvolume voor huidige deelnemers Benodigde BPVvolume voor gewenste deelnemers 3 Aanbod BPVvolume 19 Zorgen voor NoordBrabant?

21

22 De vraag naar personeel

23 De vraag naar personeel 3. De vraag naar personeel 3.1 De werkgelegenheid De veranderingen in de werkgelegenheid zijn sterk afhankelijk van de veronderstelde groei van zorgen welzijnsdiensten in de komende jaren. Voor de korte termijn (26 en 27) wordt de begrote middelen van VWS als uitgangspunt genomen en voor de lange termijn (2821) wordt het langjarig gemiddelde gebruikt (zie landelijke RegioMarge rapportage). Wat de invloed zal zijn van de structuurwijzigingen voor de Zorg en WJK zoals de invoering van de WMO is nog onzeker. Tabel 3.1 Enkele demografische gegevens in 26 en 21 WestBrabant MiddenBrabant NoordoostBrabant ZuidoostBrabant Aandeel 75+ers in bevolking 6,4% 5,6% 5,7% 5,9% Groei aantal 75+ers ,1% 1,3% 13,3% 13,6% Nederland 6,4% 5,% Bron: Primos In Tabel 3.2 staat de verwachte landelijke groei per branche gespecificeerd. Deze bestaat uit drie onderdelen. Er wordt rekening gehouden met veranderingen in de demografie (b.v. toename ouderen), trends in gebruik (kortere opnamen in ziekenhuizen, meer werk bij de cliënt thuis) en intensiteit van de zorg (ouderen behoeven doorgaans meer zorg). Tabel 3.2 De verwachte groei van de werkgelegenheid landelijk en voor de vier Brabantse regio s in % per jaar Landelijk West Brabant Midden Brabant Noordoost Brabant Zuidoost Brabant Periode Ziekenhuizen GGZ Gehandicaptenzorg Verpl. en verz. huizen Thuiszorg W&MD Jeugdzorg Kinderopvang 1,6 1,8 3,2 1,9 1,9 1,2 4,1 1,7,6 2,1 4,2 1,2 1,4 1,2 4,1 1,7 1,8 1,8 3,2 2,5 2,2 1,2 4,1 1,7,8 2,1 4,2 1,8 1,7 1,2 4,1 1,7 2, 2, 3,3 3, 2,6 1,2 4,1 1,7 1, 2,3 4,3 2,3 2,1 1,2 4,1 1,7 1,8 1,7 3,1 3,4 2,7 1,2 4,1 1,7,8 2, 4,1 2,7 2,2 1,2 4,1 1,7 1,7 1,6 3, 3,3 2,6 1,2 4,1 1,7,7 1,9 4, 2,6 2,1 1,2 4,1 1,7 Bron: RegioMarge (26) Zorgen voor NoordBrabant?

24 De vraag naar personeel Aangezien elke regio demografisch anders is opgebouwd moet op de landelijke gemiddelden nog een correctie worden doorgevoerd. In WestBrabant is de vergrijzing al verder gevorderd (Tabel 3.1), maar zal daarentegen de komende jaren minder sterk zijn dan bijvoorbeeld in NoordoostBrabant. Daar zal het aantal 75 + ers met maar liefst 13% toenemen. Als gevolg hiervan is daar de groei in de vraag naar zorg in verpleeg en verzorgingshuizen groot. Landelijk wordt een groei in de vraag voorzien van 1,2%. In WestBrabant komt daar nog eens,6% bovenop, maar voor NoordoostBrabant is een extra groei van 1,5% dus totaal 2,7% te verwachten. We veronderstellen dat deze extra vraag naar zorg en welzijn een evenredige extra vraag naar personeel oplevert. 3.2 De vervangingsvraag Bij de vervangingsvraag spelen het bruto en het nettoverloop een rol. Verder komen veranderingen in de deeltijdfactor aan de orde. Brutoverloop Het brutoverloop, het aandeel mensen dat van baan verandert, is de afgelopen jaren gedaald. Het brutoverloop ligt in de ziekenhuizen en ouderenzorg lager dan landelijk. In de ggz geldt dit ook, met uitzondering van de regio Zuidoost. Voor de thuiszorg en de sector WJK beschikken we niet over regionale gegevens. Daar zijn alleen de landelijke gegevens gepresenteerd. Deze vormen ook de basis voor de raming. Voor 26 en volgende jaren is het brutoverloop geraamd. Daarbij is rekening gehouden met een weer licht aantrekkende economie. Dit betekent dat het brutoverloop toeneemt. Figuur 3.1 Het brutoverloop in de zorgsector in 225¹ voor de regio s Brabant en Nederland 18% 16% 14% 12% 1% 8% 6% 4% 2% % WestBrabant MiddenBrabant NoordOost Brabant ZuidOost Brabant Nederland 23 ¹ 25 is een voorlopig cijfer; exclusief thuiszorg ¹ 25 is een voorlopig cijfer; exclusief thuiszorg Bron: LKG Zorgen voor NoordBrabant?

25 De vraag naar personeel Nettoverloop Vanwege de laagconjunctuur van de afgelopen jaren zijn weinig mensen van baan veranderd. Van de mensen die wél van baan veranderden bleven veel mensen voor zorg en welzijn werken, zo blijkt uit de Exitinterviews van Prismant.. Het nettoverloop, het aandeel mensen dat de Zorg en Welzijn verlaat, is de afgelopen jaren gedaald. Het nettoverloop is niet zoals het brutoverloop per branche en per regio beschikbaar. We ramen het als verhoudingsgetal ten opzichte van het brutoverloop. Tabel 3.3 geeft de resultaten van de raming die voor de komende jaren is gehanteerd. Tabel 3.3 Het veronderstelde nettoverloop per branche en regio in 26 en daarna in % West Brabant Midden Brabant Noordoost Brabant Zuidoost Brabant Noord Brabant Landelijk Ziekenhuizen Geestelijke gezondheidszorg Gehandicaptenzorg Verpleeg en verzorgingshuizen Thuiszorg Jeugdzorg Kinderopvang Welzijn en Maatsch. Dienstverl. 3,3 3,8 5,7 3,5 5,3 7,6 5,3 4,3 1,9 2,5 3,6 3,9 5,3 7,6 5,3 4,3 2,5 3, 4,8 4,2 5,3 7,6 5,3 4,3 3,4 3,9 5, 3,2 5,3 7,6 5,3 4,3 2,9 3,5 4,6 3,6 5,3 7,6 5,3 4,3 2,9 4,2 5,3 4,2 5,3 7,6 5,3 4,3 De leeftijdsopbouw van het personeelsbestand kan gevolgen hebben voor de hoogte van de vervangingsvraag in de komende jaren. De leeftijdsopbouw van het personeelsbestand in de Brabantse regio s wijkt nauwelijks af van het landelijke beeld (Tabel 3.4). Landelijk is de verwachting dat pas over een paar jaar de vervangingsvraag door de vergrijzing wezenlijk beïnvloed zal worden. Doorgaans wordt gerekend met een extra toename van,1 à,2 procentpunt per jaar. Tabel 3.4 Enkele demografische kenmerken van de werknemers in de zorgsector in 24 (excl. thuiszorg) Gem. leeftijd in jaren Aandeel 5+ers Gem. duur dienstverband in jaren 24 WestBrabant MiddenBrabant NoordoostBrabant ZuidoostBrabant 39,7 39,8 39,9 39,4 21,4% 21,6% 21,4% 2,8% 8,1 8, 8,2 8,2 Nederland 39,9 21,7% 7,9 Bron: LKG Zorgen voor NoordBrabant?

26 De vraag naar personeel Uit de afgelopen jaren is bekend dat wanneer de economie aantrekt, het verloop van personeel in de sector Zorg en Welzijn omhoog gaat. Dit is een belangrijke onzekerheidsfactor bij ramingen. Daarom gaan we bij deze verkenning uit van twee scenario s: een Basisscenario en een Hoogconjunctuurscenario. Bij de laatste ligt het nettoverloop een vijfde hoger dan bij het Basisscenario. Dat is iets onder het verloopniveau van de jaren 2 en 21. Deeltijdfactor De deeltijdfactor wijkt in de Brabantse regio s weinig af van het landelijke gemiddelde. Er doen zich in de loop der tijd weinig structurele veranderingen voor. We veronderstellen de deeltijdfactor voor de komende jaren bij de berekeningen dan ook als constant. Veranderingen in de deeltijdfactor zouden echter een bijdrage kunnen leveren aan het oplossen van knelpunten. Het verhogen van de deeltijdfactor, een langere gemiddelde werkweek, betekent een groter aanbod van personeel. We komen daar bij de oplossingsrichtingen op terug. 25 Zorgen voor NoordBrabant?

27

28 De aanbodzijde

29 De aanbodzijde 4. De aanbodzijde Een belangrijk deel van het toekomstig aanbod op de arbeidsmarkt wordt gevormd door degenen die nu nog een opleiding volgen. Daarnaast vormen herintreders en instromers uit b.v. andere beroepen of uit werkloosheid potentieel aanbod. We gaan nu op beiden in. 4.1 Opleidingen Het aantal leerlingen dat op MBOniveau een opleiding verpleging en verzorging volgt vertoont in de meeste Brabantse regio s in 22 een top. Daarna zet een lichte daling in. Figuur 4.1 Het aantal leerlingen dat een opleiding verpleging en verzorging volgt WestBrabant MiddenBrabant NoordoostBrabant ZuidoostBrabant Bron: Bewerking gegevens Cfi Tussen de regio s bestaan verschillen in het aandeel BBLers in het verplegend en verzorgend onderwijs. WestBrabant en NoordoostBrabant kennen traditioneel een groter aandeel BBLers. Zij ontkomen niet aan de conjuncturele schommelingen in deze vorm van onderwijs. De twee Brabantse regio s met een gering aandeel BBLers hebben juist minder invloed van de conjunctuur. Was hun aandeel in 2 nog ruim beneden het landelijk gemiddelde, in 25 wijken ze niet of nauwelijks af. 28 Tabel 4.1 Aandeel BBLers onder leerlingen die verpleegkundig en verzorgend onderwijs volgen in % WestBrabant MiddenBrabant NoordoostBrabant ZuidoostBrabant Nederland Bron: Bewerking gegevens Cfi Zorgen voor NoordBrabant?

30 De aanbodzijde Het aantal leerlingen dat een HBOVopleiding volgt laat in tegenstelling tot de MBO in 22 juist een dal zien. Aangezien twee regio s geen (hoofd)vestiging van een HBO hebben zouden deze twee regio s bij een strikte toepassing van regiogrenzen in het RegioMarge model geen aanbod van afgestudeerde HBOers krijgen. Het aanbod van deze HBOers wordt verdeeld naar rato van het aantal vacatures. Tabel 4.2 Het aantal studenten dat een HBOV opleiding volgt West Brabant Zuidoost Brabant Nederland Bron: HBORaad Net als landelijk laat het aantal MBOleerlingen dat een sociaalagogische opleiding volgt gedurende de periode 225 een stijgende lijn zien. Deze vinden we in alle subregio s terug. Figuur 4.2 Het aantal leerlingen dat een sociaalagogische opleiding op MBOniveau volgt Bron: Bewerking gegevens Cfi WestBrabant MiddenBrabant NoordoostBrabant ZuidoostBrabant 29 Zorgen voor NoordBrabant?

31 De aanbodzijde Hoe concurrerend zijn beide studierichtingen? Wat is het marktaandeel in de regio? In Tabel 4.3 staat het aandeel verpleegkundigen, verzorgenden en sociaal agogisch personeel ten opzichte van het totaal aantal leerlingen op MBO ofwel HBOniveau. In MiddenBrabant en NoordoostBrabant zijn geen zorg en welzijnsopleidingen op het HBOniveau. Het aandeel zorg en welzijnopleidingen ligt op MBOniveau hoger dan op het HBOniveau. De regio s waarbij het aandeel lager ligt hebben waarschijnlijk meer mogelijkheden om het aandeel te verhogen en daarmee het aanbod te vergroten. Met name NoordoostBrabant lijkt veel potentieel te laten liggen met weinigen die dagonderwijs volgen. Tabel 4.3 Aandeel van verpleegkundige, verzorgende en sociaal agogische opleidingen in het totale MBO en HBOonderwijs in 25 Aandeel Verpleging en Verzoring in MBO Aandeel SA in MBO Aandeel Verpleging, verzorging en sociaalagogen in MBO Aandeel Verpleegkunde in HBO Aandeel SA in HBO Aandeel Verpleging, verzorging en sociaalagogen in HBO WestBrabant MiddenBrabant NoordoostBrabant ZuidoostBrabant 1,7% 8,5% 6,3% 11,1% 9,1% 11,8% 8,6% 1,5% 19,8% 2,3% 14,9% 21,6% 2,% 5,5% 8,3% 9,6% 1,3% 15,1% Nederland 9,8% 12,8% 22,6% 3,% 7,5% 1,5% Bron: Cfi, HBOraad De toekomstige instroom in de zorg en welzijnopleidingen wordt uiteraard voor een belangrijk deel bepaald door het toekomstig aanbod vanuit het voortgezet onderwijs. In Tabel 4.4 en Tabel 4.5 staat de mutatie tussen 26 en 21 respectievelijk 21 en 214 van het geraamde aantal diplomabehalers per schooltype. Wat opvalt is dat de uitstroom uit het VMBO en VMBOtl op de korte termijn afneemt of gelijk blijft, terwijl de uitstroom uit HAVO en VWO zal toenemen. Het totale aanbod zal voor geheel Brabant nog met 6% toenemen. MiddenBrabant laat een daling van de voor deze arbeidsmarkt relevante opleidingen zien. De andere regio s onttrekken zich op de korte termijn nog aan de afnamen. 3 Tabel 4.4 Procentuele verandering tussen 26 en 21 in uitstroom aantal leerlingen in het voortgezet onderwijs in % VMBOk, b, g VMBOtl HAVO VWO Totaal WestBrabant MiddenBrabant NoordoostBrabant ZuidoostBrabant NoordBrabant Bron: Ministerie van OCW, Cfi 26 Zorgen voor NoordBrabant?

32 De aanbodzijde Op de langere termijn, tussen 21 en 214 krijgen alle regio s te kampen met een daling van de uitstroom. Deze is het sterkst in de voor de Zorg en Welzijnssector relevante VMBO. Opvallend is dat de uitstroom uit het voortgezet onderwijs in MiddenBrabant, met ook al een afname in de periode 2621, verder blijft dalen. Tabel 4.5 Procentuele verandering tussen 21 en 214 in uitstroom aantal leerlingen in het voortgezet onderwijs in % VMBOoverig VMBOtl HAVO VWO Totaal WestBrabant MiddenBrabant NoordoostBrabant ZuidoostBrabant NoordBrabant Bron: Ministerie van OCW, Cfi 26 Studierendement en sectorrendement We gaan er van uit dat binnen de regio s het studierendement, het aandeel studenten dat voor een opleiding slaagt en het sectorrendement, het aandeel dat voor de opleidingssector gaat werken, niet van de landelijke standaard afwijkt. Over het algemeen is bekend dat de combinatie werken en leren tot een hoger sectorrendement leidt. Het meten van het sectorrendement is een momentopname. Daarbij speelt niet alleen de belangstelling van de afgestudeerde leerlingen een rol. Ook de vraag die werkgevers uitoefenen kan variëren. Wat we eigenlijk willen weergeven is het potentieel. Dat kan hoger liggen dan wat feitelijk in een jaar gemeten wordt. Zo zullen werkgevers minder schoolverlaters vragen als de werkgelegenheid niet of weinig groeit, terwijl op zich een zelfde aandeel leerlingen als in voorgaande jaren wel in een branche zou willen gaan werken. Bij opleidingen met meer dan 3% werkloosheid onder de schoolverlaters is het jaar met hoogste sectorrendement van de afgelopen vijf jaar genomen. Zo geldt voor bijvoorbeeld Helpende Welzijn dat werkgevers doorgaans weinig functies aanbieden. Wanneer de arbeidsmarkt krapper wordt, zal men toch zo veel mogelijke handen willen hebben. 31 Zorgen voor NoordBrabant?

33 De aanbodzijde Tabel 4.6 Het gehanteerde studie en sectorrendement uitgesplitst per leerweg in % Studierendement Sectorrendement BBL BOL BBL BOL Vpl5 Vpl4 Vz3 Hlp2 Zhlp1 Sph5 Spw4 Spw3 Hw2 Cmv5 Scw4 Md5 Sd Bron: Bewerkte ROA gegevens, Prismant Bij de overige opleidingen is het gemiddelde van de afgelopen vijf jaar gehanteerd. Bij deze opleidingen speelt dat men vaak ook een vervolgopleiding op een hoger niveau gaat volgen. Veronderstelling Voor de verwachte instroom in de verpleegkundige en verzorgende opleidingen is voor de BBL uitgegaan van de relatie met het brutoverloop. De instroom in de BOL wordt beïnvloed door de instroom in de BBL, de uitstroom uit het voortgezet onderwijs en de ontwikkeling van de werkloosheid (Van der Windt en Talma, 26). Bij de sociaalagogische opleidingen is de instroom constant verondersteld. Overigens hebben deze veronderstellingen voor de situatie in 21 maar beperkte betekenis: het meeste aanbod wordt gevormd door leerlingen die al aan de opleiding begonnen zijn (het zogenaamde pijplijneffect). 4.2 Herintreding, overig aanbod 32 De omvang van herintreding is in RegioMarge gerelateerd aan de groei van de werkgelegenheid in de zorgsector. Deze is landelijk vastgesteld. Naar regio kunnen er verschillen zijn; deze worden echter niet in het model meegenomen. Voor het interpreteren van de uitkomsten is het echter van belang om met deze eventuele verschillen rekening te houden. Daarom besteden we er hier aandacht aan. We geven een korte schets van wat algemene kenmerken van de regionale arbeidsmarkt. In de Brabantse regio s ligt het aandeel banen van de sector Zorg en Welzijn in de totale economie onder het landelijk gemiddelde. Zo maakt de sector in Nederland 16,1% uit. De Brabantse regio s variëren van 14% in ZuidoostBrabant tot 15,7% in WestBrabant. In de Zorg en Welzijnssector werken veel vrouwen. Hoe staat het met het potentiële aanbod? We Zorgen voor NoordBrabant?

34 De aanbodzijde kijken daarom naar de werkloosheid bij vrouwen en de mate van deelname op de arbeidsmarkt. Wanneer de laatste laag is, is er in principe meer ruimte om herintreders aan te trekken. De werkloosheid onder vrouwen is in ZuidoostBrabant met 11% hoger dan de 8,7% in Midden en Noordoost Brabant. Beide laatste regio s scoren ruim onder het landelijk gemiddelde. De bruto participatiegraad van vrouwen op de arbeidsmarkt is in MiddenBrabant met 58,2% iets lager dan elders. WestBrabant scoort met 59,7% relatief hoog. Tabel 4.7 Enkele arbeidsmarktgegevens in 25 in % West Brabant Midden Brabant Noordoost Brabant Zuidoost Brabant Landelijk Aandeel ZW in totaal banen Werkloosheid vrouwen Bruto participatiegraad vrouwen Vacatures t.o.v. beroepsbev. in 25 Vacatures 27 15,7 1,6 59,7 1,6 12,4 14,9 8,7 58,2 12,3 14,2 15, 8,7 59,4 11,3 13,1 14, 11, 58,6 12,2 14,2 16,1 1,6 58,8 11,6 13,3 Bron: ETIN en CWI Hoe gespannen zijn de regionale arbeidsmarkten? De werkloosheidscijfers geven een beeld, maar we kunnen ook naar het aantal vacatures kijken. Wanneer we het aantal vacatures relateren aan de omvang van de beroepsbevolking en dit hanteren als indicatie voor spanning op de arbeidsmarkt, dan kennen de arbeidsmarkten van Midden en Zuidoost Brabant wat meer spanning dan de andere twee. Volgens prognoses van het CWI blijft dat tot 27 ook zo. Woonwerkbalans Niet alle medewerkers zijn woonachtig in de regio waar men werkt. Op zich behoeft een omvangrijke pendel geen probleem te zijn. Wel geldt dat regio s met relatief veel personeel van buitenaf kwetsbaarder zijn in een krappe arbeidsmarkt. Wanneer werknemers hun reistijd kunnen verkorten door dichterbij huis te gaan werken, lopen de tekorten in deze regio s snel op. Ter oriëntatie geven we de gegevens over de regio s (Tabel 4.8). In geheel Nederland werkt 21% van de verpleegkundigen, verzorgenden en sociaalagogen in een andere regio dan waar men woont. MiddenBrabant en NoordoostBrabant trekken veel werknemers van buiten de regio aan, terwijl MiddenBrabant en WestBrabant een relatief hoog aandeel inwoners hebben die buiten de regio in de zorg werken. NoordoostBrabant lijkt het meest kwetsbaar als de arbeidsmarkt krapper wordt, terwijl WestBrabant bij een krapper wordende arbeidsmarkt veel potentieel in huis heeft; een kwart van de werkers in de zorg werkt buiten de regio. 33 Zorgen voor NoordBrabant?

35 De aanbodzijde Tabel 4.8 De woonwerkbalans per regio in 24 2 Woont buiten regio Werkt buiten regio Balans WestBrabant MiddenBrabant NoordoostBrabant ZuidoostBrabant 11% 31% 29% 11% 25% 25% 18% 13% 14% 5% 11% 2% Nederland 21% 21% 2 exclusief Thuiszorg Bron: LKG 34 Zorgen voor NoordBrabant?

36 Vraag en aanbod in 21

37 Vraag en aanbod in Vraag en aanbod in 21 Hoe ziet de arbeidsmarkt er in 21 in NoordBrabant uit? Met RegioMarge kunnen we berekenen hoe, gegeven de vooronderstellingen, het arbeidsaanbod in 21 er uitziet. Als je als instelling een vacature hebt te vervullen, waar komt het aanbod dan vandaan? Figuur 5.1 laat zien dat voor Noord Brabantse zorg en welzijnsinstellingen naar verwachting 27% door afstuderende leerlingen wordt vervuld (16% afkomstig van BOL en 11% van BBL). Bijna de helft van het aanbod komt van mensen die tussen zorg en welzijnsinstellingen van baan veranderen. 12% bestaat uit herintreders of aanbod van buiten de regio. Voor 21 wordt verwacht dat van alle vacatures 6% in NoordBrabant niet te vervullen is vanwege een te gering aanbod. Figuur 5.1 De opvulling van baanopeningen in 21 in het Basisscenario De opvulling van baanopeningen in 21 in het Basisscenario 12% 16% 11% 7% Promotie / demotie 11% Instroom uit BBL 16% Instroom uit BOL 12% Instroom overig aanbod 48% Mobiliteit (baanveranderaars) 6% Niet te vervullen Baanopeningen 7% 6% 48% Regiomarge 8. Oplossingsassistent 36 Deze 6% onvervulde vacatures betekenen een tekort aan personeel. Gerelateerd aan het totale personeelsbestand gaat het om 1,4%. Met RegioMarge kunnen we berekenen hoe, gegeven de vooronderstellingen, de verhouding tussen vraag en aanbod er in 21 uitziet. Figuur 5.2 laat het resultaat van de berekeningen zien. Sterk overheersend is het tekort aan verzorgenden op niveau 3. Op grote afstand wordt deze groep door een andere op niveau 3 gevolgd: Sociaal Pedagogisch Werker. Bij de overige opleidingen zijn er wel tekorten, maar is hun omvang in absolute aantallen beperkt of is er zelfs sprake van lichte overschotten. Zorgen voor NoordBrabant?

38 Vraag en aanbod in 21 Figuur 5.2 Tekorten en overschotten per kwalificatieniveau in 21 in het Basisscenario Tekorten en Overschotten per kwalificatieniveau in 21 Scenario: Basisscenario Branche: Totaal branches Verpleegkundige (niveau 5) Verpleegkundige (niveau 4) Verzorgende (niveau 3) Helpende (niveau 2) Zorghulp (niveau 1) Medewerker gehandicaptenzorg (niv. 4) Soc. pedagog. hulpverlening (niv. 5) Sociaal pedagogisch werker (niv. 4) Sociaal pedagogisch werker (niv. 3) Helpende welzijn (niveau 2) Cultuur maatschap. vorming (niv.5) Sociaal cultureel werk (niveau 4) Maatschap. dienstverlening (niv. 5) Sociale dienstverlening (niveau 3) Overschotten () / Tekorten (+) RegioMarge 8. Oplossingsassistent Deze resultaten komen voort uit het Basisscenario. We stelden al eerder vast dat de vooronderstellingen ten aanzien van het verloop gebaseerd waren op het huidige lage niveau. Het verloop van personeel was in de hoogtijdagen van de vorige hoogconjunctuur rond 2 aanmerkelijk hoger. Daarom is ook het Hoogconjunctuurscenario doorgerekend waarbij het nettoverloop een vijfde hoger ligt. Dit niveau ligt iets onder dat van de jaren 221. Figuur 5.3 De tekorten in het Basis en het Hoogconjunctuurscenario Tekort (%) NoordBrabant Totaaal branches 5 Basisscenario Hoogconjunctuur 4 % RegioMarge 8. Figuur 5.3 laat het Basisscenario, gebaseerd op de trends van de afgelopen jaren en de verwachte zorgvraag in de toekomst zien en het Hoogconjunctuurscenario, waarbij ook rekening is gehouden met extra verloop van personeel als gevolg van een oplevende economie in ons land. Zorgen voor NoordBrabant?

39 Vraag en aanbod in 21 De bandbreedte tussen de twee scenario s geeft een beeld van de meest waarschijnlijke uitkomst bij ongewijzigd beleid. Figuur 5.3 laat zien dat in 21 het tekort in het Hoogconjunctuurscenario Brabantbreed dan op 3,6% in plaats van 1,4% in het Basisscenario uitkomt. Het Basisscenario laat pas vanaf 29 tekorten zien. Niet alle branches en regio s hebben in dezelfde mate met tekorten te maken. Tussen branches en regio s zijn er soms aanzienlijke verschillen (Tabel 5.1). De Jeugdzorg en verpleeg en verzorgingshuizen krijgen in vrijwel alle regio s met problemen te maken. De gehandicaptenzorg in drie van de vier. Tabel 5.1 De tekorten per branche in 21 in % naar branche (Basisscenario) Branche West Brabant Midden Brabant Noordoost Brabant Zuidoost Brabant NoordBrabant totaal Ziekenhuizen GGZ Gehandicaptenzorg Verpleging en verzorging Thuiszorg Welzijn Jeugdzorg Kinderopvang 1, 1,7 3,8 2,2,4 1,8 4,2,9 1,2 1,,2 5, 1,2 1,7 3, 5,9,8 2,5 2,7 3,6,3 4,6 4,9 3,3,2,6 2,6 1,8,2 1,7 3,1,1,3 1,4 1,1 2,6,9,7 3,7,4 Totaal 1,9 2,4 2,2 1,3 1,4 Tabel 5.1 maakt duidelijk dat de berekende overschotten in de ene regio kunnen bijdragen aan het oplossen van de tekorten in een andere. Daarom zijn de uitkomsten voor NoordBrabant totaal lager dan het gemiddelde van de vier afzonderlijke regio s. De tekortcijfers per regio moeten dan ook niet te absoluut opgevat worden. De praktijk, waarbij onderlinge uitwisseling een belangrijk onderdeel vormt, zal leren dat het om meer graduele verschillen gaat. In het Hoogconjunctuurscenario zijn er nog maar weinig branches die niet met tekorten geconfronteerd worden. Doorgaans wordt 2% als een kritische grens aangehouden. Tabel 5.2 De tekorten per branche in 21 in % naar branche (Hoogconjunctuurscenario) Branche West Brabant Midden Brabant Noordoost Brabant Zuidoost Brabant NoordBrabant totaal 38 Ziekenhuizen GGZ Gehandicaptenzorg Verpleging en verzorging Thuiszorg Welzijn Jeugdzorg Kinderopvang 3,1 4,2 7,4 4,7 2,8 4,2 7,8 3,7 2,6 2,5 2,5 8, 3,5 4,4 6,5 8,7 2,3 4,7 5,8 6,6 2,4 7,2 8,4 1,1 1,4 2,8 5,8 4,1 2,3 4,4 6,7 3, 1,7 3,6 4,5 5,4 3,1 3,7 7,8 2,5 Totaal 4,5 4,8 4,8 3,8 4,1 Zorgen voor NoordBrabant?

40 Vraag en aanbod in 21 Naar opleiding en niveau doen zich in het Basisscenario bijna uitsluitend problemen voor bij verzorgenden (niveau 3). Verreweg het grootse gedeelte van het berekende tekort vinden we bij hen terug (Tabel 5.3). Ook in het Hoogconjunctuurscenario nemen verzorgenden meer dan de helft van het tekort voor hun rekening. De tabel maakt wel duidelijk dat er dan bij veel meer groepen problemen gaan ontstaan. Tabel 5.3 De tekorten aan personeel naar opleiding en niveau (15) in 21 bij twee scenario s absolute aantallen) Basisscenario Hoogconjunctuurscenario Verpleegkundigen 5 Verpleegkundigen 4 Verzorgenden 3 Helpenden Zorg/Welzijn 2 Zorghulpen 1 Sociaal Ped. Hulpverl 5 SPW 4 SPW 3 Maatschappelijke Dienstverlening Totaal In het volgende hoofdstuk gaan we in op mogelijke oplossingen die door deelnemers van regionale discussie zijn aangedragen om de dreigende tekorten te voorkomen. In het hoofdstuk daarna gaan we na welke bijdrage van een grotere opleidingsinspanning te verwachten is. 39 Zorgen voor NoordBrabant?

41

42 Een impressie van de regionale bijeenkomsten

43 Een impressie van de regionale bijeenkomsten 6. Een impressie van de regionale bijeenkomsten De eerste voorlopige uitkomsten van het onderzoek zijn besproken in een zestal regionale bijeenkomsten. Naast de herkenbaarheid van de uitgangspunten en eerste uitkomsten kwamen de op dit moment ervaren knelpunten en mogelijke oplossingsrichtingen aan de orde. In dit hoofdstuk geven we een impressie van wat besproken is. Dit zal zeker niet volledig zijn, maar geeft wel een goede indruk. Achtereenvolgens komen het opleiden, de mogelijkheden om aanbod te vergroten voor ROC s en werkgevers, aan de orde. Daarna besteden we aandacht aan trends in de vraag. 6.1 Opleiden Het potentieel bij opleiden Zorg en Welzijn hebben een minder goed imago dan andere sectoren, zoals de ITbranche en commerciële dienstverlening. Een van de hardnekkige ideeën die bestaat is dat de zorg niet zo goed verdient als andere sectoren. Dit blijkt voor net afgestudeerde HBOers het geval te zijn, maar niet voor de MBOers. Deze laatste groep verdient juist verhoudingsgewijs zeer goed. Enkele concrete maatregelen die genoemd zijn om het potentieel te bevorderen zijn: Op de middelbare scholen zouden leerlingen in aanraking moeten komen met de zorg. Niet alleen zijn gastlessen daarvoor een middel, maar ook praktische kennismaking met de branche. VMBOcaroussels, snuffelstages, meeloopdagen in instellingen zouden hierbij goede initiatieven zijn. Een ziekenhuis heeft bv een juniorafdeling opgezet om de switchmogelijkheid tussen afdelingen te bevorderen. Naast de jonge groep van middelbare scholieren zouden ook oudere groepen aangeboord kunnen worden. Veel exmedewerkers van bijvoorbeeld Nedcar bleken geïnteresseerd te zijn in een baan in de zorg. Ook kappers ouder dan 23 jaar die voor de eigen branche te duur worden hebben mogelijk belangstelling voor een baan in de zorg. De kunst is echter hoe ook deze groepen te attenderen. Om het aanbod vanuit de scholing te vergroten liggen er diverse mogelijkheden voor de ROC s, maar ook vanuit de werkgever. 42 Activiteiten ROC s Veel leerlingen beginnen op een niveau dat op een later moment te hoog blijkt te zijn. Om leerlingen voor de sector te behouden moeten scholen terugstroom naar een lager niveau mogelijk maken. Enkele scholen bieden deze mogelijkheid al, maar dit kan op een grotere schaal doorgevoerd worden. Het zou tot het structurele beleid van scholen moeten behoren. Het is bekend dat de welzijnopleidingen relatief populairder zijn dan de zorgopleidingen. Om toekomstige verzorgingsvragen wel op te kunnen vangen werd het idee geopperd om verzorgende aspecten te integreren in de verschillende welzijnsopleidingen. Ook het creëren van een gemeenschappelijk basisjaar kan een rol spelen. Overigens wordt er op dit gebied al veel gedaan: zo bestaat er een opleiding op niveau 4 medewerker gehandicapten zorg die beide aspecten in zich verenigt. Zorgen voor NoordBrabant?