Deel 1: Afschaffing doorsneepremie fundamentele wijziging in pensioenstelsel

Transcriptie

1 Pagina 1 van 7 KABINET GAAT DOOR MET VERNIEUWING PENSIOENSTELSEL Minister Koolmees van SZW heeft in zijn brief van 1 februari 2019 aan de Tweede Kamer aangegeven welke stappen het kabinet wil zetten richting een nieuw pensioenstelsel. Het kabinet zoekt daarbij naar brede steun onder sociale partners. De minister benoemt tien onderwerpen waarmee het kabinet aan de slag wil. Voor het merendeel dient dit nog vóór de zomer tot concrete resultaten te leiden. Naast een hoofdartikel publiceert LCP een serie vervolg-artikelen waarin deze tien onderwerpen nader toegelicht en van commentaar voorzien worden. Deel 1: Afschaffing doorsneepremie fundamentele wijziging in pensioenstelsel Beëindiging van het doorsneepremie-systeem heeft gevolgen voor alle pensioenregelingen in Nederland, zoals: Beëindiging van eindloon en middelloonregelingen. Voortaan alleen nog premieregelingen. Leeftijdsafhankelijke premies worden vervangen door één premiepercentage voor alle deelnemers. Dit heeft directe gevolgen voor de hoogte van de arbeidsbeloning. Gelijke pensioenopbouw verandert in een met de leeftijd dalende pensioenopbouw. Vrijwel iedereen zal geconfronteerd worden met een lager te bereiken pensioen. Werkgevers en werknemers zullen moeten overleggen over de omvang van compensatie en wie die rekening zal betalen. Binnen de pensioenfondsen zal het bestuur daar (mede) over beslissen voor zover het gaat om de inzet van buffers. De kans is heel groot dat ook u als werkgever of werknemers(vertegenwoordiging) actie moet ondernemen en zich moet voorbereiden op wijzigingen in de pensioenregeling. LCP ondersteunt u hier graag bij. In dit eerste vervolg-artikel behandelen we de afschaffing van de doorsneepremie. De volgende onderwerpen komen daarbij aan bod: 1. Wat is een doorsneepremie? 2. Huidig probleem 3. Voorgestelde oplossing 4. Opmerkingen 5. Voorlopige conclusie

2 1. Wat is een doorsneepremie? Pagina 2 van 7 Pensioen opbouwen kost geld. Als je jong bent is per euro pensioen minder premie-inleg nodig dan wanneer je oud bent. Dit komt doordat de premie van een jongere nog lange tijd kan aangroeien met beleggingsopbrengsten voordat daarmee een pensioenuitkering 35% 30% 25% 20% 15% 10% betaald hoeft te worden. Om dezelfde reden is naarmate je ouder wordt meer premie nodig Actuarieel benodigde premie Doorsneepremie voor de pensioenopbouw. Je zou dus verwachten dat de individuele pensioenpremie per euro pensioen stijgt naarmate je ouder wordt. In de praktijk wordt echter vaak gebruik gemaakt van een gemiddelde premie, oftewel een doorsneepremie Hoe zit dat bij de verplichtgestelde bedrijfstakpensioenfondsen? Een verplichtgesteld bedrijfstakpensioenfonds (BPF) is wettelijk verplicht om een doorsneepremie te vragen. Dit betekent dat voor iedere deelnemer hetzelfde premiepercentage geldt. Iedere deelnemer krijgt ook dezelfde pensioenopbouw. Een BPF berekent de totale verwachte jaarkosten van de pensioenopbouw en deelt deze kosten door de pensioengrondslagsom. Dat levert de doorsneepremie als percentage van de pensioengrondslag op. Voor iedere deelnemer wordt die de gemiddelde pensioenpremie betaald. Deelnemers betalen zelf een voor iedereen procentueel gelijke deelnemersbijdrage. De werkgever vult dit aan tot de doorsneepremie. Achter de schermen verdeelt het pensioenfonds de totale premiestroom zo over de deelnemers dat iedereen dezelfde pensioenopbouw krijgt Hoe zit dat bij overige pensioenfondsen? De niet-verplichtgestelde pensioenfondsen zijn niet wettelijk verplicht een doorsneepremie te hanteren. Deze pensioenfondsen mogen voor deelnemers met een verschillende leeftijd een verschillend premiepercentage vragen. In de praktijk wordt ook hier vaak een premie afgesproken die is uitgedrukt in de pensioengrondslagsom. Hier ontstaat dus eigenlijk ook een doorsneepremie, maar ook deze is net als bij een verplicht BPF - niets meer dan het gemiddelde van de afzonderlijke premies En bij verzekeraars en premiepensioeninstellingen (PPI)? Bij eind- en middelloonregelingen ondergebracht bij verzekeraars is geen sprake van een doorsneepremie. Deze pensioenuitvoerders rekenen uit hoeveel de pensioenopbouw van iedere individuele werknemer kost en brengt die premie vervolgens in rekening bij de werkgever. Net als bij de

3 Pagina 3 van 7 pensioenfondsen is de werknemersbijdrage voor iedere werknemer gelijk. De werkgever betaalt voor elke werknemer het verschil tussen de totale premie en de werknemersbijdrage. Bij beschikbare premierregelingen (bij verzekeraars en PPI s) is volledig duidelijk wat er voor wie betaald wordt. Deelnemers betalen (meestal) een voor iedereen gelijke bijdragepercentage en de werkgever vult dat per deelnemer weer aan tot de bij de leeftijd behorende beschikbare premie. Overigens rekenen werkgevers met verzekerde regelingen intern vrijwel altijd met een gemiddelde pensioenlast, ofwel hun eigen doorsneepremie, en gebruiken die bijvoorbeeld bij het arbeidsvoorwaardenoverleg of hun kostprijsberekeningen. In financiële zin is er geen verschil met de andere hiervoor genoemde financieringen, hooguit in perceptie Doorsneepremie bij pensioenfondsen anders dan bij overige pensioenuitvoerders? Eigenlijk is er geen verschil. Immers, in alle situaties wordt de totale jaarpremie betaald, deels door de deelnemers en voor de rest door de werkgever. De werkgeversbijdrage is niet een bijdrage die wordt toegewezen aan de individuele deelnemers, maar is een generieke bijdrage in de totale pensioenkosten. De doorsneesystematiek leidt er in principe niet toe dat jongere deelnemers premie afstaan ten behoeve van de oudere deelnemers. Wel zien we bij een aantal fondsen dat de werknemersbijdrage voor jongeren inmiddels hoger is geworden dan de kostprijs van de eigen pensioenopbouw. Met de werkgeversbijdrage wordt voor iedere deelnemer die eigen bijdrage aangevuld tot het voor de pensioenopbouw benodigde bedrag. Dat geldt bij een verplichtgesteld BPF net zo goed als bij een ander pensioenfonds of verzekeraar, en net zo goed in een uitkeringsregeling als in een beschikbare premieregeling. De doorsneepremie bij de bedrijfspensioenfondsen is niet zozeer het gevolg van solidariteit tussen oudere en jongere deelnemers, als wel van solidariteit tussen werkgevers die bij het BPF zijn aangesloten. Werkgevers met een gemiddeld jong werknemersbestand betalen als gevolg van het doorsneepremie-systeem dezelfde premie als werkgevers met een gemiddeld ouder werknemersbestand. Bovendien kunnen werknemers hierdoor makkelijker van werkgever wisselen, zolang men wel binnen dezelfde bedrijfstak blijft werken. Een dergelijke wijziging van werkgever binnen de bedrijfstak beïnvloedt de pensioenlast bij het BPF niet, en heeft dus geen effect op de doorsneepremie. 2. Huidig probleem Zoals hiervoor is toegelicht, zit het probleem in de met de leeftijd stijgende werkgeversbijdrage in de kosten van pensioenopbouw. Zolang een werknemer deelneemt aan de collectieve pensioenregeling bij zijn werkgever, ongeacht of deze nu bij een pensioenfonds, verzekeraar of PPI wordt uitgevoerd, zal de werkgever zijn stijgende bijdrage betalen. Zolang de gemiddelde leeftijd van het werknemersbestand niet al te veel stijgt zal de totale pensioenlast voor de werkgever niet veel veranderen en levert dit dus geen probleem voor hem op. Als iemand echter halverwege zijn arbeidsperiode het collectieve pensioensysteem verlaat en bijvoorbeeld als ZZP-er aan de slag gaat, kan hij niet meer profiteren van de stijgende

4 Pagina 4 van 7 werkgeversbijdragen. Tegenover systeem-verlaters zijn er ook systeem-toetreders. Te denken valt aan vrouwen die kinderen hebben gekregen en daarom zijn gestopt met werken of parttime zijn gaan werken. Na een aantal jaren keren zij terug op de arbeidsmarkt en gaan weer deelnemen aan de collectieve pensioenregeling in een periode met voor hen hogere werknemersbijdragen. Zij hebben dus voordeel van het huidige systeem. 3. Voorgestelde oplossing 3.1. Einde van de doorsneepremie Het kabinet stuurt er op aan dat het doorsneepremie-systeem wordt beëindigd. Feitelijk zegt het kabinet daarmee: het is niet langer toegestaan dat de werkgeversbijdrage leeftijdsafhankelijk is. Werkgevers worden verplicht hun pensioenbijdrage leeftijdsonafhankelijk aan hun werknemers toe te kennen. Deze verplichting geldt zowel voor uitkeringsregelingen en beschikbare premieregelingen en ongeacht het type pensioenuitvoerder. Pensioenregelingen zijn onderdeel van de arbeidsvoorwaarden en krijgen meer en meer het karakter van uitgesteld salaris. Deze verplichte herverdeling van de werkgeversbijdragen betekent dus dat jonge werknemers een soms aanzienlijke salarisverhoging ontvangen, en dat oudere werknemers daarvoor salaris moeten inleveren. Dat de salarisaanpassing niet direct in het uitbetaalde salaris verwerkt wordt, maar pas op de pensioendatum tot uiting komt, maakt dit niet anders Einde van de gelijkmatige pensioenopbouw Consequentie is dat de pensioenopbouw niet langer gelijkmatig over de jaren verdeeld is. Op jongere leeftijd bouw je meer pensioen op dan op oudere leeftijd. Voor de huidige deelnemers betekent dit een achteruitgang in het te bereiken pensioen. Iedereen die ouder is dan de gemiddelde leeftijd bij een werkgever/pensioenfonds krijgt voortaan minder pensioenpremie dan nu, en zal dus minder pensioen opbouwen dan nu. Wie jong is profiteert eerst nog jaren van het nieuwe stelsel en wie dicht bij de pensioendatum zit, ondervindt beperkt nadeel. Het is duidelijk dat het effect het grootst is voor deelnemers die halverwege hun loopbaan zitten. Met behulp van de volgende figuur maken wij het mogelijke nadeel nog eens inzichtelijk. Een werknemer die van zijn 18 e tot 68 e deelneemt aan een pensioenregeling komt op het eind van de rit grosso modo wel goed uit. In de tweede helft van de deelnemersperiode wordt voor hem weliswaar minder pensioenpremie ingelegd dan in het huidige systeem (het rode vlak), maar dit wordt gecompenseerd door de hogere inleg in de eerste helft (het oranje Actuarieel benodigde premie Doorsneepremie

5 Pagina 5 van 7 vlak). Een 48-jarige deelnemer heeft dit voordeel niet gehad, maar krijgt in de toekomst wel minder premie. Niet alleen ouderen ondervinden nadeel van de systeemwijziging, maar ook 45-minners. Een werknemer van 35 jaar ontvangt weliswaar de eerste 10 jaar een hogere, gelijkblijvende premie, maar heeft de hogere premie in de periode van 18 tot 35 jaar gemist. Ook voor hem zal de lagere premie in de periode van stel 45 tot 68 jaar per saldo toch leiden tot een lager pensioen. Alle deelnemers tussen 18 en 68 jaar zullen in beginsel dus in meer of mindere mate gecompenseerd moeten worden. Overigens zal de praktijk minder eenduidig zijn. De toekomstige opbouw (en daarmee de geschatte benodigde compensatie) is afhankelijk van factoren als inflatie, algemene loonstijgingen, indexatie en rendementen. Omdat de compensatie vooraf berekend zal worden, moet met veronderstellingen gewerkt worden. Dat roept meteen de vraag op hoe dan in de loop der jaren met de onvermijdelijke afwijkingen omgegaan wordt. Maar systeem-aanpassingen zullen ook in de toekomst anders uitpakken voor de verschillende generaties Aanpassing van wetgeving Zowel de pensioen- als fiscale wetgeving is gebaseerd op jaarlijks gelijke pensioenopbouw. Hier gaat dus een streep doorheen. Het kabinet stelt voor om het huidige fiscale kader te vervangen door een maximum premiepercentage dat voor alle type pensioenregelingen zal gelden. De maximum opbouwpercentages zullen dus verdwijnen, eindloon- en middelloonregelingen worden ook historie en alleen beschikbare premieregelingen zullen overblijven. Wat overblijft is het maximum pensioengevend salaris en een minimale franchise. Voor een eerste aanzet richting een robuuster en persoonlijker pensioenstelsel, is dit voorwaar een reuzestap! 3.4. Wettelijk kader voor de transitie naar de nieuwe financieringsopzet De overgang naar de nieuwe financieringsopzet levert voor alle deelnemers aan pensioenregelingen een aanzienlijke aantasting van hun pensioenaanspraken op (zie ook paragraaf 3.2). Het kabinet wil daarom een wettelijk kader maken, waarbinnen de overgang moet plaatsvinden. Het wettelijk kader zal de voorwaarden bevatten voor een transitieplan dat werkgever en werknemers verplicht moeten opstellen en waarin zij moeten aangeven wat de effecten zijn van de transitie. Duidelijk is dat: er premie verschuift van oudere deelnemers naar jongere deelnemers; dit op zich het beschikbare premiebudget niet beïnvloedt; maar de oudere deelnemers op enige manier compensatie zullen verlangen; en dit het vereiste pensioenbudget wel zal verhogen. De minister geeft aan dat de compensatie betaald kan worden uit: extra premie: dit zorgt voor extra werkgeverslasten en afhankelijk van de verdeling over werkgevers en werknemers ook voor een verhoging van de werknemersbijdrage; en de buffers bij pensioenfondsen. Indien tegelijk wordt overgegaan op een pensioenstelsel met persoonlijke pensioenvermogens, zullen de buffers niet meer of nog slechts in beperkte mate nodig zijn. Hierdoor ontstaat meer ruimte voor compensatie van de nadelige gevolgen vanwege het

6 Pagina 6 van 7 afschaffen van doorsneepremies ( dubbele transitie ). Het aanwenden van buffers zal wel moeten geschieden in het kader van evenwichtige belangenbehartiging, waarbij de belangen van gepensioneerden niet synchroon lopen met die van de actieve deelnemers. 4. Opmerkingen Beëindigen van het doorsneepremie-systeem heeft grote consequenties voor het pensioenstelsel in Nederland. De traditionele Defined Benefit-regelingen (eindloon en middelloon) zullen moeten worden beëindigd en vervangen door een beschikbaar premiesysteem. Daarbij hebben sociale partners nog steeds de keuze om min of meer gegarandeerde pensioenen te realiseren. Uitvoering bij een verzekeraar geeft de mogelijkheid garantiepensioen in te kopen. Ook alle beschikbare premieregelingen zullen moeten wijzigen. De leeftijdsafhankelijke premiestaffels uit het staffelbesluit zullen verdwijnen en plaats maken voor iedere deelnemer gelijk premiepercentage. Binnen de pensioenfondsen was er al geen garantiepensioen. Wel kan daar nog steeds pensioen in het klassieke FTK-stelsel worden gefinancierd. Voor zover nieuwe premies binnen pensioenfondsen worden gebruikt voor pensioenopbouw in het FTK-stelsel, zal er op gelet moeten worden dat toevoegingen vanuit de premie aan het eigen vermogen, niet via een omweg (bijvoorbeeld indexatie) ten goede komen aan reeds opgebouwde oude aanspraken. Daarmee zou immers een deel van de premie met name ten goede komen aan de deelnemers met veel opgebouwde aanspraken, hetgeen uiteraard vooral de oudere generaties betreft. Dit zou overigens betekenen dat er binnen de pensioenfondsen een scheiding moet komen tussen de oude aanspraken en de nieuwe aanspraken, los van het al of niet overgaan op een nieuw pensioencontract met persoonlijke pensioenvermogens. Voor zover de premiedekkingsgraad bij pensioenfondsen lager is dan de dekkingsgraad, vindt er impliciet subsidie plaats vanuit de buffers van het fonds naar de actieve deelnemers. Deze subsidie is niet leeftijdsonafhankelijk. Het is de vraag in hoeverre dit strookt met een beschikbaar premiesysteem. Indien dat niet het geval is, zal een keuze om binnen het FTK-systeem te blijven (of omdat er nog geen ander systeem is), waarschijnlijk leiden tot verlaging van het opbouwpercentage, zodat de premiedekkingsgraad minimaal 100% wordt. Dit om te voorkomen dat voor de nieuwe pensioenopbouw direct sprake is van een dekkingsgraad onder de 100%.

7 Pagina 7 van 7 De transitie naar een leeftijdsonafhankelijke pensioenpremie zorgt voor de huidige deelnemers voor een verlaging van de te bereiken pensioenen. Compensatie zal moeten worden gefinancierd uit extra premie of uit een herbestemming van buffers binnen de pensioenfondsen. Het opmerkelijke gevolg hiervan is dat de besturen van pensioenfondsen directe invloed krijgen op de hoogte van de tussen werkgevers en werknemers af te spreken compensatie. En daarmee op de hoogte van de arbeidsbeloning. Het wettelijk transitiekader zal dus ook moeten ingaan op de positie van de fondsbesturen. Het valt op dat de transitie ten gunste van de jongere deelnemers in één keer wordt doorgevoerd en dat vervolgens gekeken wordt in hoeverre compensatie voor oudere deelnemers nodig en mogelijk is. Het is immers ook mogelijk om de pensioenopbouw voor ouderen ongemoeid te laten, en dan te bezien hoeveel budget er nodig en beschikbaar is om de pensioenopbouw c.q. de pensioenpremie voor jongeren (al dan niet stapsgewijs) te verhogen richting het niveau van de huidige doorsneepremie. Dat zou ruimte geven voor een discussie over de bijdrage die de huidige deelnemers daaraan kunnen leveren. Bijvoorbeeld door voor iedereen de pensioenopbouw wat te verlagen en de daardoor vrijvallende premie te verdelen onder de deelnemers jonger dan (stel) 48. Deze spilleeftijd zal overigens per pensioenfonds/pensioenregeling vastgesteld moeten worden. Het beëindigen van het doorsneepremie-systeem vergt veel van het overleg tussen werkgevers en werknemers. Voor zover dit binnen de CAO s gebeurt, is er in ieder geval een overzichtelijke overlegstructuur. Binnen individuele ondernemingen zal dit in het overleg tussen werkgever en OR moeten gebeuren. Zowel werkgevers als OR-leden zullen daar op voorbereid moeten zijn. Maar ook bij de kleinere ondernemingen, met de onlangs verruimde inspraakmogelijkheden, wordt dit nog een hele exercitie. Ten slotte zal bij menig onderneming uiteindelijk ook de individuele werknemer instemming moeten geven aan de aanpassing van diens arbeidsvoorwaarden. Dat wordt nog een moeilijk karwei. Tenzij het kabinet middels wetgeving gaat ingrijpen in de individuele arbeidsovereenkomsten. 5. Voorlopige conclusie Het kabinet wil concrete stappen maken richting een nieuw pensioenstelsel. Afschaffing van de doorsneepremie is echter zeer fundamenteel. Het zal naar onze verwachting nog veel moeite kosten dit op een adequate manier te realiseren en heeft alleen kans van slagen als het is ingebed in de overgang naar een compleet nieuw pensioencontract. Lane Clark & Peacock Netherlands B.V. Actuaries & Consultants Herculesplein 40, 3584 AA Utrecht, The Netherlands Tel. : , Disclaimer: De inhoud van dit document is niet bedoeld als specifiek advies noch als een stellige uitleg van wettelijke bepalingen. Indien u begeleiding of meer informatie wenst, dan verzoeken wij u om contact met ons op te nemen.