- Rationalisme of epirisme? Hij maakt een tussenstroming: je hebt ervaring nodig om verstand uit te breiden.

Transcriptie

1 Samenvatting door F woorden 22 juni keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats Hoofdstuk 7 Tijd van Pruiken en Revoluties 7.1 De verlichting Ontstaan: 15 e eeuw: Renaissance à humanisme (kritisch klassieke teksten bekijken) à17 e eeuw: wetenschappelijke revolutie (zelf observeren, eenlingen, op natuurlijk gebied) à 18 e eeuw: Verlichting (massalere beweging, ratio, ook maatschappelijk) Helderheid omdat je iets snapt à verlichting Kwam op in Nederland en Engeland (vrijheid) in de loop van de 18 e eeuw werd Parijs het centrum en Frans werd de voertaal voor de intellectuele mens. Iedereen in europa keek op tegen Frankrijk (taal, cultuur, mode) Verlichting richtte zich op: religie, politiek en economie Rationalisme: gebruiken van verstand. rede is de enige zuivere bron van kennis. Zintuigen en de wereld waarin het lichaam zich bevind is namelijk bedrieglijk. Kennis begint in de ideeën wereld, de empirische wereld is hiervan afgeleid. Superieur aan traditie en religie. Empirisme: kennis is gebaseerd op waarneming. De mens bevat, wanneer zij geboren wordt, van zichzelf nog geen enkele kennis. Kennis begint in de echte wereld en wat er in je hoofd gebeurt is daarvan afgeleid. Encyclopédie: Alle kennis in een boek. Is typisch voor de verlichting omdat dit ook massaal was en omdat het bijdroeg aan bestrijding van bijgeloof en onwetendheid. Immanuel Kant: (sociaal progressief) - Rationalisme of epirisme? Hij maakt een tussenstroming: je hebt ervaring nodig om verstand uit te breiden. - Zijn definitie van de verlichting: de bevrijding van de mens uit de onmondigheid waaraan hij zelf schuldig was. - Voorwaarde: in alle opzichten je verstand in het openbaar te mogen gebruiken (vrijheid van meningsuiting) - Koppelt ratio aan morele kwesties (als je ergens voor kiest moet je je afvrage: zou ik dit als universele wet willen) - De mens moet durven nadenken. Voltaire: (religieus progressief, politiek conservatief) tegenstellend Pagina 1 van 9

2 - Idealiseerde de godsdienstige vrijheid en tolerantie in Engeland (was het niet eens met Lodewijk XIV) - Écrasez l infame, vernietig het schandelijke (intolerantie) - Deïsme: beperkt godsbeeld. God is alleen de schepper maar doet voor de rest niets meer. Net als een horloge verloopt alles nadat het af is volgens wetten. Om god te begrijpen heb je daarom geen bijbel nodig maar verstand. (het domme volk had overigens nog steeds de traditionele godsdienst nodig omdat zij beter konden vereren dan misdaden plegen) - Tegen katholiek: god grijpt continu in (momento mori) + intolerant - Tegen democratie (domme mensen krijgen macht) Vóór (verlicht) absolutisme (ong zoals in Pruisen)deze vorst moest de kerk onder de duim houden, vooruitgang bevorderen en vrijheid van denken garanderen. John Locke (politiek progressief) - Natuurlijke rechten van het volk op leven, vrijheid en bezit - Contract tussen regering en het volk à het volk staat de macht af aan de koning, de koning behoudt de natuurlijke rechten (geen slaven/moord etc.) anders mag het volk in opstand komen. Charles-Louis de Montesquieu (politiek progressief) - L esprit des lois (boek over macht, de geest van de wetten) - Trias politica à met een mix van monarchie, aristocratie en democratie (beeld dat hij heel democratisch was is fout, hij wilde ook geen domme mensen aan de macht) - Hij wil: koning, 1 e kamer adel, 2 e kamer burgers die kunnen lezen en schrijven (rijke deel) (britannië) dus een monarchie, aristocratie en democratie in een. - Macht bij een persoon zou leiden tot machtsmisbruik en onderdrukking Joan Derk van der Capellen tot den Pol - Nederlandse Patriot (7.3) - Aan het volk van Nederland à het volk is soeverein (Locke) Jean Jacques RousseauB - Volks soevereiniteit - Regering moet de algemene wil van het volk uitvoeren - Sociaal contract van mensen onderling (tijdens verkiezingen) à leidt tot volksvergadering (parlement) (kan regering ontslaan) (onze ideeën op gebaseerd) - Opvoedingsidealen à tabula rasa, ongeschreven blad, kind ontwikkelt door ervaring - De mens is van nature goed dus de maatschappij + mens = maakbaar. Een slechte opvoeding leidt tot een slecht mens en andersom. Adam Smith Pagina 2 van 9

3 - Klassiek liberalisme (grondlegger). Zo min mogelijk overheidsbemoeienis met de economie - Economie blijft in stand d.m.v. de wet van vraag en aanbod - Het nastreven van eigen belang zou resulteren in een maatschappelijk belang Belle van Zuylen (nl) - Feministe, kwam op voor haar eigen denken - Schreef veel met verlichte denkers en las veel van hen - Paste toe (riep iedereen op zelf te denken) 7.2 Ancien Régime Ancien régime: de oude orde in samenlevingen, voorafgaand aan democratische revoluties. Frankrijk - Absolutisme - 3 standen Geestelijkheid adel boeren + bourgeoisie 1 e stand (0,5% bevolking) betaald niets maar heeft wel 10% van de grond in Frankrijk. Adel (2% v bevolking) betaalt klein beetje aan de kerk. Hadden privileges en inspraak. Boeren en bourgeoisie (97,5%) betalen veel belasting. Veel verschillen tussen rijk en arm. Geen inspraak. Weinig eten Onvrede bij de derde stand: Boeren - Teveel belasting - Betalingen aan de landheer (pacht, verplicht gebruik maken van productie middelen waar ook betaald voor moest worden) - Druk onder heerlijke rechten Bourgeoisie - Ook veel belasting - Rijke bourgeoisie had een aristocratische leefstijl, kochten veel rijkdommen en heerlijke rechten maar konden geen macht kopen. Drie kwart van de inkomsten kwamen via accijnzen wat voedsel en andere levensbehoeften erg duur maakte. De derde stand kon dit dus niet betalen à ontevreden. Verlicht absolutisme: - Alles voor het volk, niets door het volk (geen democratie!!! Want het volk was niet genoeg ontwikkeld) Pagina 3 van 9

4 - De vorst heeft absolute macht omdat dat goed is voor de onderdanen (hij claimt het ook) - Bij het gewone Absolutisme geeft de vorst niet om het volk - Vaak ook voor vooruitgang, het verhelpen van vooroordelen en zorgen dat het volk ook verlicht gaat denken. Bv. Jozef II v Oostenrijk Tsarina Catharina de Grote van Rusland Frederik de Grote (II) van Pruissen (ideaalbeeld van Voltaire): - Niet verkozen door god, maar eerste dienaar van de staat (verschil met absolutisme) - Vrijheid van meningsuiting, tolerantie en onafhankelijke rechters - Zorgde dat de adel tevreden bleef omdat zij officieren leverde voor het leger Republiek - Oligarchie (regenten) (holland) - 2 e stadhouderloze tijdperk laatste afstammeling van Willem van Oranje ging dood. Regenten waren bang dat hij teveel macht zou krijgen en niet echt nodig dus geen nieuwe Rampjaar. En en Fa vallen aan en de afstammeling van Jan van Nassau (stadhouder van Friesland en Groningen) wordt stadhouder (aanvoerder leger) - Hij eist erfelijk stadhouderschap, stadhouder van alle gewesten, laatste woord bij benoemen van regenten - Onvrede groeide: Patriotten keren zich tegen de stadhouder en regenten De stadhouder viel tegen, we leken weer op een monarchie en hij deed niets voor het volk. De regenten waren meer bezig met rijkdom dan met het volk. Ze wilde een staatsschuld want zij gaven staatsleningen (obligaties) en verdiende daaraan door de rente Eerst was het altijd de Stadhouder vs de Regenten. De patriotten waren tegen allebei. Dit liep uit tot de Bataafse opstand (7.3) 7.3 revoluties Verlichte denkers dachten na over waarden als vrijheid, verdraagzaamheid en gelijkheid en dit werd verspreid. Amerikaanse revolutie: Britse kolonie aan de Oostkust (13 staten) Verzet tegen belastingen van de kolonisten die naar Amerika gingen vanwege economische redenen, the American Dream, politiek (genoeg van absolute vorsten, wilde zelf bepalen) en soms religieuze redenen. no taxation without representation ze betaalden we maar hadden geen inspraak in het parlement (wetten werden in Engeland gemaakt) (nog steeds onderdrukt). Hadden het gevoel dat Engeland alleen maar wilde profiteren. Pagina 4 van 9

5 Aanleiding: Boston Tea Party 1773 Boot met Engelse thee à verplicht Engelse thee te kopen à belasting over thee à duurder dan uit andere landen à de kolonisten willen vrije handel Gooien kisten in zee. Engeland is boos vanwege geld verspilling. 1774, versterken van verzet d.m.v een congres van de 13 staten. (no taxation without representation) 1775 Gewapend conflict vanaf 1775 o.l.v. George Washington (winnen) 4 Juli 1776 Declaration of independence. Lijkt op het Plakaat van Verlatinghe (volksoevereiniteit, volk mag koning afzetten vanwege slecht werk (verlichte denkers Locke en Montesquieu)) 1783 Engeland erkent 1787 Grondwet Vs en Bill of rights (er is ook trias politica) Grondwet begint met We the people, gaat dus uit van volksoevereiniteit en gelijkheid (regering verdedigd) De regering kreeg uitvoerende macht, het congres wetgevende en het hooggerechtshof de rechtsprekende. Bill of rights, amendementen, toevoeging aan de grondwet (bv de wapenwet, gelijkheid, godsdienstvrijheid) Franse revolutie Geïnspireerd door de amerikanen die in opstand kwamen tegen een milde overheid. Aanloop: Franse koning had geldproblemen, oplossing: belasting verhogen op de eerste en tweede stand (eerst de derde stand) Mei 1789, toestemming vragen aan de Staten Generaal, vreemd want in strijd met absolutisme maar dit leek de enige manier om geld te krijgen (anders opstand) 1 e stand 300 man (1% v bevolking) 2 e stand 300 man (1,5% v bevolking) 3 e stand 600 man (alleen bourgeoisie, dus geen boeren 8-10%) Discussie over stemming à per stand of per hoofd. Per stand sws 2 vs 1 maar per hoofd heeft de derde stand nog een kans Juni e stand riep zichzelf uit tot nationale vergadering omdat de rest van de standen zich niet bij hen aansloot. (zij vertegenwoordigen als enige het volk) Eed van de Kaatsbaan (nieuwe zaal van 3 e stand, oude deuren op slot) Wij gaan niet uit elkaar voordat er een grondwet is (zie afbeelding stencil + analyse) Ontstaan revolutie: Pagina 5 van 9

6 Aanleiding: 14 juli 1789 Bestorming van de Bastille. Ze hadden politieke gevangenen verwacht (alleen maar een paar echt slechte) en wapens (bang voor militaire druk). è La grande peur (de grote angst) voor de opstand van de landheren en kloosters omdat de opstand verspreid en diverse landheren worden aangevallen. Augustus 1789 Nationale vergadering schafte alle feodale rechten af à vazallen mogen geen herendiensten meer eisen, geen belasting + pacht heffen (rechtspraak was al naar rechters dus volk kreeg er niets meer voor terug) Verklaringen van de rechten van de mens en de burger. Geen standen meer. Volk soeverein, Iedereen gelijke rechten, boeren nog steeds honger, nog steeds ongelijk inkomen. Oktober 1789 Broodmars. Mislukte oogst à brood onbetaalbaar à koning halen zodat hij kan zorgen voor brood (nog steeds vertrouwen) à koning gaat in parijs wonen maar doet niets. Leus: Vrijheid (gd, edict van Nantes), gelijkheid (feodale rechten), broederschap (samenwerken) 1790 Nationale vergadering onteigende bezit van de kerk à veel geld waarmee staatsschuld werd afgelost. Juni 1791 Grondwet bijna klaar. Adel in het buitenland boos vanwege familiebanden (trouwen) Bv. Marie antoinette, oosterijks-habsburgs, broer koning van pruisen Frankrijk zou een constitutionele monarchie worden. Dus de koning werd samen met regering alleen nog uitvoerende macht. Gekozen vergadering wetgevende macht. Deze grondwet is dus nog gematigd maar maakt een einde aan het ancièn regime. Poging tot vlucht door Lodewijk XIV (uit opdracht van het buitenland, dan kunnen zij aanvallen) (hij wil de wet niet tekenen) à mislukt Grondwet alsnog getekend 1791 Nieuwe volksvertegenwoordiging gekozen (na de grondwet geen eed meer dus er kon iets nieuws komen) Jacobijnen (radicalen) krijgen steeds meer macht Escalatie April 1792 oorlogsverklaring aan Oostenrijk en Pruissen (aanval = de beste verdediging) Marseillaise, gezongen door troepen, later volkslied (strijdlustig). Volk vanaf hier ontevreden want pruissen dreigt iedereen te vermoorden en de jacobijnen beginnen door te slaan. Koning afgezet à Louis Capet, alleen de verdedigers van de revolutie mochten stemmen. Januari 1793, januari onthoofding Louis Capet (Lodewijk XVI). Iedereen gelijke rechten, dus iedereen recht op onthoofding à guillotine Pagina 6 van 9

7 Oktober, onthoofding Marie Antoinette. Jacobijnen leggen iedereen die de revolutie in de weg staat onder de guillotine. Frankrijk werd een Republiek met Parlement waaruit alle gematigde werden verdreven zodat er ruimte was voor de Jacobijnen. Terreur en Napoleon Jacobijnen aan de macht o.l.v. Robbespiere (aanhanger rousseau) à terreur Guillotine veel ingebruik, zelfs tegen Jacobijnen Juli 1794 Robbespierre onthoofd 1995 nieuwe grondwet Napoleon aan de macht à kroont zichzelf tot keizer à dictatuur, creërt weer orde en rust volk tevreden Franse revolutie globaal: bijeenroepen SG à nationale vergadering, eed bij de kaatsbaan à bastille à nationale vergadering doet vanalles à grondwet getekent à constitutionele monarchie à pruissen à koning afgezet en onthoofd à republiek à jacobijnen à nieuwe grondwet à volk ondertussen ontevreden à napoleon à dictatuur à orde Bataafse Revolutie Aanloop Patriotten (vaderlandslievende) grepen de macht Stadhouder werd verjaagd uit Holland en Utrecht naar Nijmegen. Zijn vrouw was boos en probeerde terug te gaan maar werd tegengehouden à schreef boze brief aan haar broer, de koning van Pruissen Pruissen greep in à stadhouder weer terug Patriotten vluchten naar Frankrijk Inval in Republiek door Fransen en Patriotten (fransen: aanval is de beste verdediging, Napoleon, Patriotten smeken) nationale vergadering maar grondwet pas in 1798 Patriotten roepen het uit tot de Bataafse Republiek Bataven waren Germaanse stam uit de Oudheid, waren democratie dus sluit aan bij staatsvorm, hadden gevochten tegen de Romeinen à dapper (kleine groep tegen sterke) (Bataafse opstand, eerste Nederlandse vrijheidsstrijd) (p. 28) è Patriotten denken dat ze vrij zijn, maar fransen willen er wat voor terug. Vrij snel: fransen namen de leiding (in naam Patriotten) Fransen aan de macht. Lodewijk Bonaparte koning (konijn) van de Republiek 1815 De republiek werd een provincie Pagina 7 van 9

8 Overeenkomsten revoluties: burgers krijgen meer inspraak, grondwet, 7.4 kolonialisme en slavernij Rk à bartholemeus de las Casas Diaz - Zwaar werk, niet moeilijk à laag geschoold personeel à slaven. Eerst gebruiken wat je hebt à indianen. Stierven met grote aantallen door ziektes. - Wilde Indianen beschermen want ze waren gelijk aan de Europeanen en overtuigde kerk. Verklaring: OT: zwarten zouden afstammen van Cham (cham was zwart verklaard door kerk, geen bewijs) hij had zijn vader bespot (dronken, naakt). Daarna vervloekte zijn vader de zoon van Cham (Kanaän) en die werd tot dienaar verklaard van de andere broers (Sem en Jafet die dan staan voor de Europeanen en indianen) NT: geen verklaring maar ook geen verdediging tegen menselijke slavernij. - Zag zwarten ook als gelijken maar dat werd pas erkend na 150 jaar. - Effect: zwarten vanuit Afrika naar Amerika brengen - Protestantse kerk zegt dus dat het in de bijbel staat (zie verklaring eerder) Transatlantische slavenhandel ook wel de driehoekshandel (WIC), 11 miljoen ongelukkigen. Afrikanen verkochten vaak misdadigers, schuldenaars of krijgsgevangenen en kregen daar wapens, kruit, textiel en ijzer voor terug. In middeleeuwen geen slaven vanwege Horigheid maar dat hield op rond Kochten slaven omdat niemand het zware werk wilde doen. Handelskapitalisme want wat je krijgt gebruik je weer om verder te handelen. Abolitionisme: (beweging voor de afschaffing van slavenhandel en slavernij) Beperkt verzet van de slaven tegen behandeling, (bv. suriname vlucht in de jungle) Omstreeks 1700 ontstaan van blank protest tegen slavernij. Oorzaken: - Verlichting mensen van nature gelijk en A. Smith: liever mensen prikkelen met loon dan dwang. - Christendom tegenbeweging in de 18 e eeuw - Elke slaaf die GB bereikte was vrij. - GB: 1787 Society for the abolition of Slavet rade, dossiers met bewijzen van misstanden, pamfletten, gebruikte als propaganda een geknielde zwarte man met de leus: am I not a man and a brother - Josiah Wedgewood. Pottenbakker, liet munten bakken met deze opdruk erop en liet ze internationaal verspreiden. Afschaffing: Pagina 8 van 9

9 1807 verbod slavenhandel GB 1814 verbod slavenhandel NL 1833 afschaffing slavernij in britse koloniën Afschaffing slavernij in VS - Afschaffin slavernij in NL koloniën Pagina 9 van 9