Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 7: De tijd van pruiken en revoluties.

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 7: De tijd van pruiken en revoluties. Samenvatting door een scholier 2760 woorden 5 juli ,2 1 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats H7. De wereld in de tijd van pruiken en revoluties De verlichting Kenmerkend aspect: rationeel optimisme en toepassing van verlicht denken. Het welbegrepen eigenbelang 1776: publicatie van Inquiry into the nature and causes of the wealth of the nations door Adam Smith. Volgens Smith streven mensen hun eigen voordeel na >rationeel gedrag. Dit gebeurt volgens Smith via de wet van vraag en aanbod. Overheid moest zich niet bemoeien met handel en nijverheid, dan werd het vraag-aanbod mechanisme verstoord. Dit idee van rationeel denken, is typerend voor de verlichting. Kennis en vrijheid De verlichting volgde op de wetenschappelijke revolutie van de 17 e eeuw. Experimenten en ontdekkingen leidden tot groot optimisme over het verbeteren van de wereld. In de 18 e eeuw werden natuur, godsdienst, politiek, sociale verhoudingen en economie onderzocht. Volgens aanhangers van de verlichting zou verlicht denken een eind maken aan de duistere tijd van onwetendheid, intolerantie, geloofsfanatisme en onredelijke verschillen tussen mensen. Rationalisme leidde tot vooruitgang, kennis en rede waren superieur aan geloof. Immanuel Kant vond dat er veel te weinig vrijheid was. Mensen moesten volgens Kant mondig worden en hun verstand gaan gebruiken > Durf te denken!. Parijs De verlichting begon eind 17 e eeuw in Engeland en Nederland, waar relatief veel vrijheid was. Maar in de loop van de 18 e eeuw werd Parijs het centrum. Frans was de belangrijkste taal van de ontwikkelde mensen in de westerse wereld. Vanuit Parijs bereikten verlichte denkbeelden de intellectuele elite in heel Europa. Pagina 1 van 7

2 1751: begin van de Encyclopédie van d Alembert en Diderot. Hierin verzamelden zij in 19 jaar meer dan artikelen met een ongekende hoeveelheid feitelijke informatie. Een verlicht geloof Een van de meest opvallende kenmerken was de kritiek op godsdienstig fanatisme en intolerantie. Voltaire was de bekendste voorvechter hiervan. Hij keerde zich ook tegen het idee dat God zich met de wereld bemoeit >in strijd met de rede en met de wetten van de natuur. Voltaire was geen atheïst, maar een deïst >God had de wereld wel gemaakt, maar greep niet meer in. Alles verliep volgens vaste en logische natuurwetten. Volgens Voltaire wisten mensen van nature wat goed en fout is, maar achtte hij de grote massa te dom voor zo n natuurlijke religie. Verlichte politiek John Locke stelde dat koningen hun macht niet van God hebben gekregen, maar van de burgers. Het was de taak van de overheid om de mensenrechten (recht op leven, vrijheid en bezit) van de burgers te beschermen. Montesquieu verafschuwde de autocratie ( despotisme ) van Franse koningen. Autocratie leidde onvermijdelijk tot machtsmisbruik en onderdrukking. In zijn boek De l esprit des lois legde Montesquieu uit dat de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht gescheiden moesten worden. Volgens deze driemachtenleer (trias politica) moet het parlement wetten vaststellen, de regering wetten uitvoeren en onafhankelijke rechters naleving van de wetten controleren. Volgens Montesquieu was het beste stelsel een mengeling van monarchie, aristocratie en democratie, zoals destijds in Engeland. Jean-Jacques Rousseau werkte het idee van de volkssoevereiniteit uit. Regeringen moesten de algemene wil moest uitvoeren. Hij stelde dat mensen een sociaal contract met elkaar sloten, waarbij ze hun soevereiniteit aan een volksvergadering overdroegen. Sociale verhoudingen Rousseau wees de verfijnde aristocratische gedragsregels en voorrechten af, net zoals de verschillen die niet op prestaties gebaseerd waren. Dit bedierf volgens hem de goedheid die in ieder mens zat. In zijn Verhandeling over de ongelijkheid tussen mensen beschreef hij de natuurtoestand waarin mensen ooit leefden. Mensen waren toen vrij en gelijk en leefden vreedzaam samen. Vrijheid en gelijkheid raakten verloren toen eigendom ontstond. Dit werkte slechte eigenschappen zoals hebzucht in de hand. Rousseau dacht, net als andere verlichte schrijvers, dat de wereld maakbaar was Het ancien régime Pagina 2 van 7

3 Kenmerkend aspect: ancien régime en verlicht absolutisme. Het Franse ancien régime In 1734 publiceerde Voltaire een bundel brieven waarin hij zijn bewondering uitsprak voor Groot-Brittanië. Hij prees hun vrijheid en regeringssysteem, dat zo gunstig afstak bij de absolute monarchie in Frankrijk. Dit werd gezien als kritiek >kopieën van zijn boek werden in Parijs publiekelijk verbrand. In de 18 e eeuw werd kritiek in Frankrijk niet geaccepteerd. Er bestond een kloof tussen de idealen van de verlichters en de ruwe werkelijkheid van intellectuele onvrijheid, godsdienstige intolerantie, juridische ongelijkheid en onrechtvaardigheid. De Franse economie groeide enorm, maar de standenmaatschappij bleef aan. Koningen hielden vast aan het absolutisme en adel versterkte zijn positie binnen het staatsapparaat. Ook de landbouwproductie nam toe, maar de boeren leden onder de belastingen en plichten die de edelen hen oplegden. 1789: pamflet waarin de toestand van het ancien régime goed werd uitgebeeld. Boeren en burgers draaiden op voor de enorme kosten van de adel en koning. De adel en geestelijken waren vrijgesteld van belastingen, maar moesten wel gewoon accijnzen betalen. Maar als voedsel duurder werd, hadden zij daar minder last van dan de gewone man. Verlicht absolutisme 1750: Voltaire ging in het Duitse Versailles wonen op uitnodiging van Frederik II. Hij vond een verlicht koningsschap, zoals Frederik II, beter dan de politieke vrijheid in Groot-Brittanië >hij achtte het volk niet in staat tot verstandige besluiten. Frederik zag zichzelf als eerste dienaar van de staat. Hij kondigde o.a. godsdienstige verdraagzaamheid af, schafte de pijnbank af en voerde persvrijheid in. Zijn manier van regeren werd verlicht absolutisme genoemd. > alles voor het volk, niets door het volk. Adel bleef vrijgesteld van belastingbetaling >zij leverden officieren van zijn leger, de belangrijkste pijler van Pruisens macht. Nederland De corruptie onder regenten steeg enorm na het overlijden van Willem III. De bloeitijd van de economie was voorbij en de Republiek had enorme schulden. Regenten werden rijker, het volk werd armer. Bevolking draaide op voor de rijkdom van hun bestuurders. >onvrede groeide onder het volk. In 1747 werd de Friese stadhouder Willem IV benoemd tot stadhouder van alle gewesten. Het stadhouderschap werd erfelijk, en de stadhouder kreeg het laatste woord bij de benoeming van bestuurders. >Republiek begon op een monarchie te lijken De democratische revoluties Kenmerkend aspect: de democratische revoluties. Revolutie in Amerika De 13 Britse kolonies in Noord-Amerika kwamen in 1763 in botsing met hun moederland. Amerikanen wilden geen belasting meer betalen zonder vertegenwoordiging in het Britse parlement > no taxation without representation. In Pagina 3 van 7

4 1774 werd het Continentaal Congres opgericht waarin alle kolonies vertegenwoordigd waren. In juni 1776 wees dit Congres 5 leden aan om een onafhankelijkheidsverklaring te schrijven, die op 28 juni gepresenteerd werd. Op 4 juli verklaarden de 13 kolonies zich daadwerkelijk onafhankelijk. De nieuwe staat werd gebaseerd op de ideeën van John Locke >mensen zijn gelijk en hebben onvervreemdbare rechten. In 1783 erkende Groot-Brittanië de onafhankelijkheid van de VS. De VS namen daarna de eerste geschreven grondwet ter wereld aan en werden een rechtsstaat. Het Congres en de president werden voortaan democratisch gekozen. Aan de grondwet werd een bill of rights toegevoegd, waarin de grondrechten van alle Amerikaanse staatsburgers stonden. Bataafse Revolutie De democratische revolutie sloeg vanuit Amerika over naar de Nederlandse Republiek. Een pamflet waarin de stadhouder beschuldigd werd van het politieke en economische verval, werd verspreid. In 1786 verjoegen gewapende patriotten in Utrecht de regenten en installeerden een democratisch bestuur. Stadhouder Willem V zocht een veilig heenkomen in Nijmegen, maar in 1787 stuurde de koning van Pruisen een leger dat een einde maakte aan de patriottenopstand. >duizenden patriotten vluchtten naar Frankrijk. In de winter van 1794/1795 keerden zij samen met het Franse revolutionaire terug en riepen de Bataafse Republiek uit. Willem V vluchtte naar Groot-Brittanië. >verkiezingen voor een Nationale Vergadering. In 1798 nam de Nationale Vergadering een democratische grondwet aan, hief de onafhankelijkheid van de gewesten op en maakte van Nederland een eenheidsstaat. In 1806 maakte Napoleon een eind aan de Bataafse Revolutie en werd Nederland een koninkrijk o.l.v. zijn broer, Lodewijk Napoleon. Nederland werd in 1813 weer bevrijd, nadat het in 1810 was ingelijfd door Frankrijk. Onrust in Frankrijk Frankrijk koos tijdens de Amerikaanse onafhankelijkheidsoorlog de kant van de Amerikanen, om aartsvijand Groot- Brittanië dwars te zitten. > Franse soldaten keerden terug met Amerikaanse revolutionaire ideeën. Lodewijk XVI zag zich in 1788 genoodzaakt de Staten-Generaal bijeen te roepen, voor het eerst in 175 jaar. >Adel en geestelijken vonden dat de drie standen ieder één stem kregen, maar de verlichte burgers vonden dit absurd. In 1789 werden er per stand verkiezingen gehouden, zonder dat dit probleem was opgelost. De Staten-Generaal kwamen in mei 1789 bijeen in Versailles. De burgers wilden hoofdelijk stemmen, waardoor zij een meerderheid zouden hebben, maar de adel een geestelijken waren het hier niet mee eens. >de burgerij riep zichzelf uit tot Nationale vergadering en besloot een grondwet te gaan schrijven. Afrekening Na een tijdje erkende Lodewijk XVI de Nationale Vergadering, maar door het plaatsen van duizenden militairen door Lodewijk in Parijs en Versailles was de spanning om te snijden. Levensonderhoud was duur voor het volk, en zij gaven de adel en koning hier de schuld van. >hoge verwachtingen van de Nationale Vergadering. De toestand werd onhoudbaar toen de koning drie hervormingsgezinde ministers verving door haviken, tegenstanders van de Nationale Vergadering. Diezelfde dag bestormden mensenmassa s in Parijs een wapendepot, waar enorm veel geweren en kanonnen werden buitgemaakt. Op zoek naar munitie nemen zij 2 dagen later de gevangenis de Bastille in. >het begin van de Franse Revolutie. De Revolutie verspreidde zich snel. Pagina 4 van 7

5 De Nationale Vergadering schafte alle feodale rechten af en nam de Verklaring van de Rechten van de Mens en Burger aan. >het volk was soeverein, mensen waren vrij en gelijk voor de wet, de staat moest hun onvervreemdbare rechten beschermen. Om de financiële problemen op te lossen, onteigende de Nationale Vergadering het bezit van de Kerk en verkocht het. De constitutionele monarchie mislukt In de Nationale Vergadering had de gegoede burgerij de meerderheid. In 1791 brachten zij een grondwet tot stand die van Frankrijk een constitutionele monarchie maakte. >driemachtenleer. De gegoede burgerij wilde rust en orde, maar raakte haar greep op de gebeurtenissen kwijt. De koning en koningin verspeelden het vertrouwen door een mislukte vlucht naar het buitenland. Voorjaar 1792: Oostenrijk en Pruisen zouden samen met Franse edelen de oude orde willen herstellen. >de Wetgevende Vergadering verklaarde Oostenrijk de oorlog, waardoor zij indirect ook met Pruisen in oorlog raakten. Een Oostenrijks-Pruisische bevelhebber dreigde dat verzet tegen de invasie tot de doodstraf zou leiden. >volkswoede in Parijs barstte weer los. De Wetgevende Vergadering schreef verkiezingen uit met kiesrecht voor alle mannen die de revolutie trouw zwoeren. >honderden aristocraten en geestelijken werden vermoord op verdenking van heulen met de vijand. De koning onthoofd In september 1792 kwam het nieuwe parlement bijeen en riep Frankrijk uit tot republiek. Gevolgen: Invoering van een nieuwe jaartelling: met het uitroepen van de Republiek begon het jaar 1. Alle titels werden afgeschaft, iedereen was citoyen (burger). In de Notre Dame werd niet langer God aanbeden, maar de Rede. In januari 1793 veroordeelde het parlement de afgezette Lodewijk XIV ter dood wegens samenzwering tegen de vrijheid. Drie dagen na zijn onthoofding op de Place de la Révolution sloten Spanje, de Republiek en Groot-Brittanië zich aan bij en oorlogscoalitie tegen Frankrijk. De gemoederen raakten oververhit in Frankrijk. Radicale revolutionairen kregen het onder leiding van Robespierre voor het zeggen. > mensen zijn door zijn schrikbewind ter dood gebracht. Na een jaar werd Robespierre onthoofd, en was De Terreur voorbij. Herstel van de orde Na de val van Robespierre werd de volksinvloed teruggedrongen, maar Frankrijk bleef in de greep van chaos en geweld. Na de eerste tegenslagen boekte de Franse legers grote successen, onder meer door de invoering van een algemene dienstplicht. De revolutionaire legers veroverden o.a. Nederland en grote delen van Italië, maar in 1799 dreigde een een nederlaag. De generaal Napoleon greep de alleenheerschappij. Hij sloot vrede met alle Franse vijanden en maakte een eind aan de vervolging van adel en geestelijkheid. In 1804 kroonde hij zichzelf tot keizer, en hervatte hij de oorlogen. Onderworpen delen van Europa kwamen onder het bewind van zijn vrienden en familie. In 1812 stond Napoleon op het toppunt van zijn macht, maar in datzelfde jaar liep een veldtocht tegen Rusland uit op een dramatische nederlaag, en in 1813 werd hij bij Leipzig opnieuw verslagen. Nadat hij in 1815 bij Waterloo definitief was verslagen, werd hij verbannen naar Sint Helena Kolonialisme en slavernij Pagina 5 van 7

6 Kenmerkend aspect: uitbreiding van de Europese overheersing met plantageslavernij en het abolitionisme. Slaven uit Afrika In 1514 keerde de Spaanse priester Bartolomé de las Casas terug uit de Spaanse kolonie Hispaniola. Hij had daar gezien hoe de indiaanse slaven in groten getale stierven door ziekten en slavenarbeid. Hij was diep onder de indruk en zette zich de rest van zijn leven in voor hun rechten, met succes. Koning Karel V verbood in 1542 de slavernij van indianen. Zijn inspanningen hadden ook een onbedoeld gevolg: Spanjaarden en Portugezen haalden nu zwarte slaven uit Afrika om op hun plantages en mijnen te werken. >ontstaan van de trans-atlantische slavenhandel. Binnen 350 jaar importeerden zij 11 miljoen Afrikanen, waarvan 60% in de verlichte 18 e eeuw. Vanaf 1660 verspreidden zij zich naar plantages in Noord-Amerika. De trans-atlantische slavenhandel was onderdeel van de driehoekshandel tussen Europa, Afrika en Amerika. Europese kooplieden kochten slaven uit Afrika en verkochten deze in Amerika. Met de opbrengt werden plantageproducten (suiker, cacao) gekocht. Deze driehoekshandel werd beheerst door handelskapitalistische compagnieën, zoals de WIC. Opkopers en kapiteins De slaven werden ingescheept bij handelsposten die Europeanen op de kust van West-Afrika hadden gesticht. In grote delen van Afrika was slavernij een veelvoorkomend verschijnsel; in Afrika zelf werden slaven gebruikt en handelaren hadden sinds de 11 e eeuw miljoenen slaven naar de Arabische wereld gebracht. Slaven waren krijgsgevangenen, anderen werden wegens misdaden slaaf gemaakt of werden door bendes uit dorpen geroofd. Nadat de slaven met de opkoper bij de kust waren aangekomen, stond hen een zeereis van circa twee maanden te wachten. Alles draaide om efficiëntie, slaven werden als lading behandeld. Van de slaven die de Nederlanders vervoerden, overleed ongeveer 14%. Hetzelfde percentage als onder de bemanning. Slavenarbeid Een groot deel van de slaven ging in Amerika direct naar de plantages, ze waren al verkocht voordat ze aan land kwamen. De rest werd geveild op slavenmarkten. De meeste slaven produceerden voor de Europese markt onder meer suiker, tabak, koffie en katoen. Slaven waren eigendom en de eigenaar deed met hen wat hij wilde. Na de aankoop werden ze gebrandmerkt en kregen ze vaak een nieuwe naam. Ze kregen te maken met onredelijke en wrede straffen, slavinnen werden vaak verkracht. Slaven probeerden te vluchten, maar maakten geen kans tegen de moderne blanke wapens. Sommigen slaagden er wel in te vluchten, en bouwden een nieuw bestaan op in het tropisch regenwoud (Surinaamse marrons). Nederland doet mee Nadat de WIC rond 1630 gebieden in Brazilië had veroverd, gingen ook de Nederlanders meedoen aan de slavernij. Tot dan toe werden de Spaanse en Portugese slavenpraktijken gezien als onchristelijk en onmenselijk, maar door een tekort aan arbeidskrachten ging de WIC i 1637 alsnog meedoen aan de slavenhandel. Hiervoor veroverden ze Portugese forten in West-Afrika. Calvinistische dominees rechtvaardigden de slavenhandel met het Bijbelse verhaal over Noach. Pagina 6 van 7

7 Abolitionisme In de 18 e eeuw ontstond een beweging tegen de slavernij, geïnspireerd door het christendom en de verlichting: het abolitionisme. Verlichte critici vonden slavernij in strijd met de natuurlijke gelijkheid van mensen. >slavernij was achterlijk, immoreel en onmenselijk. Vooral in Groot-Brittanië waren de abolitionisten actief. In 1787 richtten zij de Society for the Abolition of the Slave Trade op, waarin zij dossiers met bewijzen aanlegden. Hiermee beïnvloedden zij de publieke opinie. Om aanhangers te winnen gebruikten zij een tekening van een geketende, geknielde zwarte man. > Am I not a man and a brother. Pottenbakker Wedgwood liet er zo n van bakken die internationaal verspreid werden, met succes. In 1807 verbood de Britse regering de slavenhandel, en in 1833 werd de slavernij in Britse kolonies afgeschaft. Slavernij in de VS In de VS werd de invoer van slaven in 1808 verboden, maar in het zuiden breidde de slavernij zich in de eerste helft van de 19 e eeuw toch enorm uit. Slaven werden als beesten gefokt. Tegelijk ontstond in het noorden een sterke abolitionistische beweging. In het noorden was slavernij verboden, maar de abolitionisten eisten dat dit ook in het zuiden werd afgeschaft. Door de antislavernijroman Uncle Tom s Cabin nam de weerzin tegen slavernij toe. Toen in 1860 Abraham Lincoln, tegenstander van slavernij, tot president werd gekozen, scheidden se zuidelijke staten zich af. >leidde tot de Amerikaanse Burgeroorlog ( ) met meer dan een half miljoen doden. Na de overwinning van het noorden werd ook de slavernij in het zuiden verboden. Suriname en de Nederlandse Antillen Op 1 juli 1863 werd de slavernij afgeschaft in Suriname. Nederland was een van de laatste landen die de slavernij afschaften. In 1814 werd onder druk van Groot-Brittanië de slavenhandel al verboden, maar niemand maakte zich druk over de slavernij in de Nederlandse kolonies. Dat veranderde pas door de verschijning van De negerhut van oom Tom, de vertaling van Uncle Tom s cabin. Pagina 7 van 7