3 a Eigen antwoord van de leerling b Eigen antwoord van de leerling c Nee, de machthebbers hadden heel andere ideeën over de taak van de overheid.

Transcriptie

1 5 Antwoorden 1 a Renaissance is een soort vroege voorloper van de Verlichting. b Wetenschappelijke revolutie / wetenschappelijk denken 2 Zodat iedereen wist dat je deze boeken niet mocht lezen. 3 a Eigen antwoord van de leerling b Eigen antwoord van de leerling c Nee, de machthebbers hadden heel andere ideeën over de taak van de overheid. 4 a Slavernij, revolutie, handel, verlichting b Slavernij: Nederland werd erg rijk van de slavernij via de WIC. Revolutie: In Frankrijk en Amerika braken revoluties uit. Handel: Er ontstond wereldhandel in slaven en specerijen. Verlichting: Er kwamen nieuwe ideeën over vrijheid en macht. c Eigen antwoord van de leerling 5 a Er was een tweedeling ontstaan tussen de kleine groep machthebbers en de rest van de bevolking. b De machthebbers dachten alles te kunnen beslissen en de bevolking uit te kunnen buiten. De bevolking kwam hier nu langzaam tegen in opstand. 6 a In beide gevallen zijn mensen bezig met het verzamelen/opzoeken van kennis. b Op bron 3 zie je duidelijk dat het rijke mensen zijn die in contact komen met kennis, op bron 4 is het verschil tussen rijk en arm niet zichtbaar. c Eigen mening van de leerling 7 Op de afbeelding zie je de nieuwe ideeën van die tijd naar voren komen. 5.1 Alles is handel 1 a Het tijdvak van de Grieken en Romeinen b Krijgsgevangene, schulden, misdaad c Specerijen, zoals peper, kruidnagel. Koffie, thee, cacao d Door de ontdekkingsreizen kwam men in aanraking met exotische producten, die veel geld opbrachten. 2 a Handelsmonopolie: Het alleenrecht om te handelen in een bepaald product, zoals de VOC dat had in Indonesië op de specerijen. Plantages: Grote stukken landbouwgrond waar meestal één product verbouwd wordt, bijvoorbeeld koffie of katoen. Handelsgewassen: Producten die speciaal voor de handel verbouwd worden, zoals kruidnagel in Indonesië. WIC: De Nederlandse West-Indische Compagnie, de handelsmaatschappij die tussen Europa, Afrika en Midden-Amerika voer en vooral in slaven handelde. Opgericht in Driehoekshandel: De handel tussen Europa, Afrika en Amerika (onder andere via de WIC) b De landen vochten met elkaar om de beste routes en posten. c Suikerriet, tabak, katoen d Deze waren sterker dan de indianen en konden goedkoop het zware werk doen. 3 Deze opdracht maak je op Feniks online. 4 a Ze zaten een lange reis opeengepakt in een schip, ze kregen weinig eten en drinken, ze moesten hard werken,

2 ze kregen veel straf. b Slaven waren goedkoop en makkelijk te krijgen. Bovendien werden ze niet als gelijkwaardige mensen gezien. 5 a Het leek hem beter dan gedood te worden. b Zij waren wreder dan hij ooit had meegemaakt, zelfs tegenover elkaar. c Hij wist niet wat een schip was: 'leefden zij in deze holle ruimte?' Hij wist niet of er veel blanken waren en waar zij vandaan kwamen: 'waarom hebben wij nooit van ze gehoord?' Hij dacht dat zij konden toveren: 'zij hadden een toverspreuk of magie'. Hieraan kun je zien dat in Olaudah's cultuur geen zeilschepen bestonden en dat hij nog niet eerder blanken had ontmoet. 6 a Eigen antwoord, de elementen van de tekst in het boek en de tekening moeten erin terugkeren. b Eigen antwoord, inleving in de gangbare visie op slavernij in die tijd moet duidelijk zijn. 7 a Hier wordt verteld over een wrede slavenhaler die de slaven vaak slaat en een andere slavenhaler die dat niet goed vindt. b Een tegenstander, zij liet zien dat slaven vaak wreed behandeld werden. 8 a Mensen uit Afrika werden gezien als minderwaardig en niet-christelijk. b Het betekent afschaffing en is gebaseerd op het idee dat iedereen gelijk is. c Er kon nog steeds veel geld mee verdiend worden en slaven waren goedkope arbeidskrachten. 9 a Zij waren in opstand gekomen. b Hij is ertegen: 'een wrede strafoefening' 'betoonden zij zulk een moed' 'deze wreedheid' c De slaven werden alleen maar opstandiger: 'De muitelingen... geducht werden.' d 'of er enig middel... Ongetwijfeld nee" 'maar ik mag... werk te leggen' 10 Deze opdracht maak je op Feniks online. 11 Ter beoordeling van de docent 5.2 Mensen zijn niet gelijk 1 a Ter beoordeling van de docent b De geestelijkheid stond het dichtst bij God, de adel bezat veel land. c De verschillen binnen deze groep waren heel groot. 2 a Sociaaleconomisch Sociaal-politiek Cultureel-mentaal b Sociaaleconomisch: B Sociaal-politiek: C Cultureel-mentaal: A c Sociaaleconomisch: handel Sociaal-politiek: koningschap Cultureel-mentaal: kerk

3 d Eigen antwoord van de leerling 3 a Standenmaatschappij: De verdeling van een samenleving in groepen van hoog naar laag: geestelijkheid, adel, derde stand. Absolute macht: De hoogste en enige macht: de macht van Lodewijk XIV b Zij voelden zich door hun rijkdom en positie ver verheven boven de boeren en de armen die ook bij de derde stand hoorden. c De adel zag de rijke burgers vooral als concurrenten om de macht en de gunst van de koning, bovendien hadden zij de belastinginkomsten nodig. 4 Van boven naar beneden: -Koning heeft de absolute macht, zijn wil was wet -Geestelijkheid schakel tussen God en de mensen -Adel Belangrijke ambtelijke en bestuurlijke banen; ridderleger -Rijke kooplieden verhandelden handelswaar -Meesters van de handewerkersgilden oefenden ambachten uit -Bourgeoisie rijke burgers die grond bezaten -Boeren grondbezitters die de grond bewerken of dat laten doen -Arbeiders in dienst van boeren, gilden e.d. 5 a Ieder mens hoorde bij een vaste groep, moest daarvan de regels volgen, maar had er ook voordeel van. b Die kreeg hij van god. c Hoewel er goed voor het volk gezorgd moet worden, mogen ze niet zelf beslissen. 6 a In een democratie hoort geen adel. b Belangrijker dan afkomst is wat iemand bijdraagt. c Het was een republiek, de gewesten bestuurden zichzelf. 7 a Het belangrijkste deel van de tekening is het middelste vak, omdat de personen hier het grootst en het duidelijkst zijn afgebeeld. b Je ziet twee mannen die op de rug van een man zitten. Deze man loopt gebogen. De man links heeft een kruisje om, de man rechts draagt een hoed met veren en een grote kraag. c De drie standen d De drie standen zijn de adel, geestelijkheid en boeren/burgers. Aan de kleding kun je zien dat de man links de geestelijkheid is en de man rechts de adel. De gebogen man is een boer. e De geestelijkheid en adel laten zich dragen door de boer. Dat doen zij door de vele belastingen die de boeren moeten betalen. 8 a Pacht: huur Huisnijverheid: het thuis maken van producten. b Het land bewerken, een deel van de oogst afstaan als pacht, het onderhouden van wegen. c Anders hadden zij niet genoeg inkomsten. d De standenmaatschappij bepaalde hoe men tegen elkaar aankeek, adel en geestelijkheid waren de baas, de boeren moesten gehoorzamen. 9 a 1 Geestelijkheid: lange jurk 2 Adel: nette jas en hoed 3 Derde stand: korte jas b De stelling klopt niet, want dit is geen betrouwbaar beeld: uit andere bronnen weten we dat de drie standen helemaal niet goed met elkaar omgingen. 10 a De macht van het geld: de koningin kan net zoveel geld uitgeven als zij wil. b De tekenaar laat zien dat de adel het volk onderdrukt, dat lees je ook in bron 15: de koningin geeft al het geld

4 uit. c Mensen dachten dat een koning door middel van handoplegging kon genezen: 'François I... te genezen.' d De koning had zijn macht van God gekregen. 11 Ter beoordeling van de docent 12 a Eigen antwoord van de leerling b Eigen antwoord van de leerling c Eigen antwoord van de leerling d Nee, er kan misschien verschil in aanzien zijn. Voor de wet zijn alle mensen gelijk en hebben ze gelijke rechten. 5.3 De Verlichting 1 a De eerste en tweede stand: de geestelijkheid en de adel b Deze macht kwam van God. c Zij hadden geen macht, maar betaalden wel veel belasting. 2 Logisch nadenken past bij wetenschappelijk onderzoek. 3 a Verlichting: periode van nieuwe ideeën over de samenleving. Rationalisme: logisch nadenken. b Rationalisme draait vooral om het gebruiken van je verstand, Verlichting gaat om de hele verzameling ideeën over mens en maatschappij. c Je bepaalt zelf met je gezonde verstand wat je met je leven doet. d Dat je mag zeggen en schrijven wat je wilt. e Verdraagzaamheid: dat je andere ideeën niet veroordeelt. 4 a De samenleving zou hier beter van worden. b Vorsten hielden niet van kritiek. c Locke vond dat je recht had op je eigen bezit als je ervoor werkt. De geestelijkheid en adel lieten de boeren werken voor hun bezit. d Men dacht na de Verlichting anders: men nam niet meer zomaar aan dat de samenleving zo moest zijn, dat de derde stand dus geen macht moest hebben, dat je alleen maar moest geloven en niets zelf mocht uitzoeken. 5 Ter beoordeling van de docent 6 Ter beoordeling van de docent 7 a Ter beoordeling van de docent b Wanneer je zomaar je mening geeft, kan het zijn dat je daar een bepaalde groep mee kwetst. c Ter beoordeling van de docent 8 a 1 De kerk wilde gehoorzaamheid, zonder zelf na te denken. 2 De koning heeft alle macht, burgers hebben niets te vertellen. 3 De adel had macht door geboorte, niet erg democratisch. 4 Bijgeloof stond in de weg van logisch nadenken. b Voltaire bracht revolutionaire ideeën die de macht van de koning bedreigden. 9 a Eigen antwoord van de leerling b soorten macht Wetgevend Uitvoerend Rechterlijk

5 taak nu in Nederland wetten maken en uitvoerende macht controleren regering en 1e + 2e kamer wetten uitvoeren, het dagelijks bestuur regering recht spreken rechters c Dat zou misbruik van macht voorkomen. d Nee, zij wilden juist alle macht zelf in handen houden. e Het maakt een koning minder machtig en het maakt het bestuur eerlijker tegenover de burgers. 10 a Macht, geloof en gezag zijn de drie basiselementen van de Middeleeuwse samenleving. b Zij liepen het gevaar om gearresteerd te worden. c Men wilde zoveel mogelijk kennis bijeen brengen en men verwachtte dat dit voor een betere wereld zou zorgen door het te verspreiden. 11 Hier werden alle nieuwe boeken met die ideeën verzameld en weer door andere mensen gelezen, zo kwamen steeds meer mensen in aanraking met die ideeën. 12 a Ze verspreidden hun ideeën bijvoorbeeld via literaire salons, koffiehuizen of via brieven. b Tegenwoordig verspreiden mensen hun ideeën bijvoorbeeld via boeken, kranten of internet. c Het is moeilijker geworden, omdat bijvoorbeeld internet vrijwel niet te controleren is. d Afhankelijk van keuze leerling 5.4 Buigen of barsten 1 a God had iedereen zijn vaste plaats in de maatschappij gegeven. b De verlichte denkers meenden dat een koning zijn macht niet aan God te danken had, dat mensen recht hadden op een goede regering. 2 a Schrijvers gevangen zetten, verbannen of hun boeken verbieden. b Via Nederland: hier was meer vrijheid van meningsuiting. Door de boeken de grens over te smokkelen. c Mensen vinden dat wat niet mag juist interessant. Zij dachten: wanneer de regering zo fel reageert, dan zit er vast een kern van waarheid in. d Ja, in andere landen mag je vaak geen kritiek op de regering hebben of andere ideeën over het bestuur van het land hebben. 3 a Voltaire was een schrijver/dichter. Frederik II (de Grote) was de koning van Pruisen. b Voltaire was een voorstander van de Verlichting terwijl Frederik II een koning was met absolute macht. c Eigen antwoord van de leerling 4 a De ideeën zouden niet zomaar verdwijnen, dus dan kun je ze maar beter op je eigen manier invoeren. b Dat is een alleenheerschappij, gecombineerd met de ideeën van de verlichting. c Oprichting van scholen Instellen van een inentingsprogramma Commissie instellen met verschillende bevolkingsgroepen Aandacht voor de wetenschap Aandacht voor Kunst d Zij alleen bepaalde wat en hoe er hervormd moest worden, in reactie op de Franse revolutie trok ze heel veel dingen weer in. 5 Ter beoordeling van de docent

6 6 a De koning is er om zijn volk te helpen. b Misschien niet: het volk zou minder woedend geweest zijn als hij wat meer voor ze gedaan had. 7 a -In de grondwet staan rechten en plichten voor álle burgers (dus ook voor bedelaars, ministers, bankdirecteuren rijk en arm. -De trias politica (één van de belangrijkste begrippen van de Verlichting) is in veel grondwetten te herkennen. b De Verlichters geloofden niet dat iedereen verstand had van politiek en dat iedereen maar zou mogen stemmen. c De verlichte ideeën hebben zich verder ontwikkeld tot wat het nu onze moderne democratie maakt. 8 a 1 Diverse verkiezingen: gemeenteraad, Provinciale Staten, Europese Unie, waterschap. 2 Actief kiesrecht is het recht om te stemmen, passief kiesrecht het recht om gekozen te worden. 3 Je moet in Nederland 18 jaar zijn om te mogen stemmen. 4 Je moet een Nederlands paspoort bezitten. 5 Je kunt je actief bezig houden met politiek door je aan te sluiten bij een partij. b Voorbeelden: je aansluiten bij een vakbond of actiegroep. c Voorbeeldantwoord: Een actiegroep is een georganiseerde groep mensen die zich inzetten om een meestal politiek doel te bereiken. Een politieke partij is een organisatie die erop is gericht door middel van verkiezingen een plek in de volksvertegenwoordiging te krijgen en daarmee invloed op de samenleving uit te oefenen. d Actiegroep: 1, 3, 5 Politieke partij: 2, 4 9 a Absolutisme: de vorst heeft alle macht, zoals de Franse Lodewijk XIV. Verlicht absolutisme: de vorst heeft nog steeds alle macht, maar doet veel voor zijn land en burgers. Democratie: het volk heeft de macht. b Eigen antwoord van de leerling 5.5 Een verlichte toekomst? 1 a Mensen zijn vrij en gelijk, burgers mogen niet onderdrukt worden door de overheid. b Spinoza, Locke, Voltaire, Rousseau, Diderot. c Veel machthebbers probeerden de verspreiding van de ideeën tegen te houden, anderen namen er wat van over en werden verlichte absolute vorsten. 2 a Een arme man breekt zijn boeien en grijpt een geweer. Daarnaast staan een edelman en een geestelijke, zij schrikken er erg van. b De boeien zijn het symbool van zijn onvrijheid. c De man grijpt naar een geweer, wanneer hij vrij is kan hij hen aanvallen. d Aan de kant van de man met de boeien. De andere mannen worden belachelijk gemaakt. 3 a Op bron 12 zie je dat de derde stand wordt onderdrukt. Bron 21 laat zien dat de derde stand ertegen in opstand komt. b In deze bron zie je het idee van vrijheid en gelijkheid terug. 4 a Deze tekst en afbeelding gaan over de Amerikaanse revolutie van b De Amerikanen wilden niet langer een kolonie van Engeland zijn. c 'dat alle mensen gelijk zijn' 'leven, vrijheid en het nastreven van geluk' 'een regering... machtsmisbruik' d Het gaat over de onafhankelijkheidsverklaring, die vol stond met verlichtingsideeën.

7 5 a De drie standen smeden samen de grondwet. b Hij wil laten zien dat de drie standen moeten samenwerken. c Bron 13 laat zien dat de derde stand wordt onderdrukt, bron 21 laat zien dat de derde stand daarom in opstand komt, de bron hier laat zien dat de drie standen vervolgens samenwerken om een nieuwe grondwet te maken. d Gelijkheid en democratie zijn Verlichtingsideeën die je terug ziet in figuur 5. 6 a De tekst gaat over de Amerikaanse revolutie van b Het is geschreven door een Hollandse vrouw, die niets met de revolutie te maken had. c 'Geen tirannen boven ons' 'Door onze overwinningen' d 'Geen tirannen boven ons' 7 a Deze tekst gaat over de Franse revolutie van b Het was een gevangenis, waar ook verlichte denkers zoals Voltaire in werden opgesloten. c Het volk komt in opstand tegen de koning en bestormt de gevangenis. 8 a 1789: rechten van de mens en burger 1989: rechten van het kind b vrijheid 1, 2 6, 7, gelijkheid 1 2 vrijheid van meningsuiting 10, 11 12, 13, 14 geen onderdrukkende regering 1, 2, 3, 6 8, 11 c Die bron is het oudst, uit 1789, en artikelen uit deze tekst zie je terug in de andere tekst. d Er zit 200 jaar tussen, dit is geen toeval: de rechten van het kind zijn opgesteld om de herdenking van de rechten van de mens te vieren. 9 a Het ging niet goed met het bestuur en de economie van Nederland. b Zij wilden meer democratie. c Hierdoor konden de Patriotten de macht overnemen. 10 Ter beoordeling van de docent 5.6 Afsluiting 1 De Europeanen gingen overzee op zoek naar producten om mee te handelen. Van de ontdekte gebieden maakten zij kolonies, waar zij plantages stichtten, om de producten zelf te kunnen verbouwen. Hier werd het werk gedaan door slaven, die uit Afrika werden gehaald. Het leven van een slaaf was erg zwaar. Er waren ook mensen die tegen slavernij waren zij, die beweging noem je het abolitonisme. 2 Ter beoordeling van de docent 3 Ter beoordeling van de docent 4 a Spinoza, Locke, Voltaire, Rousseau of Diderot

8 b Vier belangrijke Verlichtingsideeën zijn vrijheid, gelijkheid, vrijheid van meningsuiting en geen onderdrukking door de regering. 5 Ter beoordeling van de docent 6 Ter beoordeling van de docent 7 Sommige vorsten probeerden de ideeën te onderdrukken, gooiden schrijvers in de gevangenis, vernietigden boeken. Andere vorsten namen sommige ideeën over, maar hielden wel alle macht: verlicht absolutisme. 8 Verlichting Bastille Catharina de Grote Democratie Verlicht absolutisme Frederik de Grote Boekverbranding Vrijheid van meningsuiting 9 Ter beoordeling van de docent. 10 a Amerika: revolutie 1776, onafhankelijkheid Frankrijk: revolutie 1789 Nederland: Patriotten grijpen de macht. b In de Nederlandse grondwet zijn Verlichtingsideeën als gelijkheid en vrijheid van meningsuiting opgenomen. 11 Ter beoordeling van de docent 12 a A vrijheid van meningsuiting: in de meeste grondwetten staat de vrijheid van meningsuiting als één van de eerste en dus belangrijkste wetten vermeld. B vrijheid van godsdienst: na de Verlichting was niet iedereen meer verplicht hetzelfde geloof aan te hangen; iedereen mocht (in theorie) voor zichzelf uitmaken of hij geloofde of niet, en waarin. C macht van de koning: deze werd geleidelijk aan steeds minder als gevolg van het verlichtingsdenken. D macht van de kerk: deze nam zeer geleidelijk af. E macht van het volk: deze nam toe. b Op de tijdbalk staan de volgende gebeurtenissen: A Frederik de Grote van Pruisen B Catharina de Grote C Jean-Jacques Rousseau D 1759 Encyclopédie wordt verboden E Lodewijk XVI koning van Frankrijk F 1776 Amerikaanse revolutie G 1787 Oprichting beweging voor abolitionisme H 1789 Begin Franse Revolutie I 1795 Franse troepen vallen Nederland binnen De bijbehorende letters staan op de kaart.

9

10 A Een slavenleven 1 Ter beoordeling van de docent 2 a Eigen antwoord van de leerling b Eigen antwoord van de leerling 3 Ter beoordeling van de docent B Hoe vrij zijn wij? Ga naar Feniks online voor deze opdracht. C Mode in de 18de eeuw Ga naar Feniks online voor de rest van deze opdracht. D Tolerantie 1 a Hij richt zich tot de zogenaamde christenen. b Hij verwijt hen dat zij heel ijverig andersdenkende vervolgen, maar niet de mensen in hun eigen omgeving aanpakken. c Locke vindt dat je tolerant moet zijn tegenover andersdenkenden, zeker wanneer je niet iedereen even hard aanpakt. Vervolging leidt alleen maar tot meer haat en geweld. 2 A is tolerant, omdat Voltaire hier zegt dat iedereen gelijk is, niemand is minder door afkomst, het is alleen je gedrag dat uitmaakt. B is tolerant, omdat Voltaire hier zegt dat je iedereen zijn eigen ideeën moet gunnen. 3 Eigen antwoord van de leerling 4 Ter beoordeling van de docent 5 Ter beoordeling van de docent 6 Ter beoordeling van de docent 7 Ter beoordeling van de docent E Gedeelde macht 1 a De taak van de overheid is te zorgen voor vrijheid van de burgers. b Voorschriften geven, veiligheid garanderen, rechtspreken c Door ze een volksvertegenwoordiging te laten kiezen, die het bestuur moet controleren. 2 a Diderot omschrijft een burger als iemand die lid is van een vrije gemeenschap. b Het beste bestuur is een bestuur dat het het langste volhoudt en het meest vreedzaam is. c Eigen antwoord van de leerling.

11 3 Ter beoordeling van de docent 4 Ter beoordeling van de docent 5 Ter beoordeling van de docent