7,7. Samenvatting door een scholier 2647 woorden 6 maart keer beoordeeld. Geschiedenis 3.2 HET ANCIEN RÉGIME

Transcriptie

1 Samenvatting door een scholier 2647 woorden 6 maart ,7 6 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo 3.2 HET ANCIEN RÉGIME Frankrijk in de 18e eeuw werd gekenmerkt door: Absolutisme De macht van de Franse koning was onbegrensd ( L état, c est moi ). Hij bezat zowel de wetgevende macht (wetten maken), de uitvoerende macht (wetten uitvoeren) als de rechtsprekende macht (zorgen voor naleving van wetten). Zo'n vorm van bestuur waarbij de koning alle macht heeft, noemen we absolutisme. Dit absolutisme verdedigde de Franse koning met het droit divin : God zou de koning alle macht gegeven hebben. Standensamenleving De Franse bevolking was in drie standen verdeeld. Iedere stand had zo haar rechten en plichten, maar de derde stand kende eigenlijk alleen maar plichten: 1. De geestelijkheid (eerste stand) - De geestelijkheid vormde slechts 0,5% van de bevolking, maar had 10% van het land in bezit. - De geestelijkheid hielp de koning bij het bestuur. - De geestelijkheid hoefde geen belasting te betalen; de geestelijkheid mocht zelfs van alle Fransen belasting eisen (10% van hun inkomen, de zgn. tienden). 2. De adel (tweede stand) - De adel vormde 1% van de bevolking en had 25% van het land in handen. - De adel hielp de koning bij het bestuur en kreeg de belangrijkste functies in de Kerk, het bestuur en het leger. - De adel hoefde niet of nauwelijks belasting te betalen. - De adel had feodale/'heerlijke' rechten waarmee ze van de boeren betalingen en diensten konden eisen. 3. De rest van de bevolking (derde stand) - De derde stand vormde zo n 98% van de bevolking. Daarbij hoorde de bourgeoisie of rijke burgerij (waaronder kooplieden, rechters en bankiers), ambachtslieden en winkeliers en talloze arme loonarbeiders en boeren. - De derde stand had niets te vertellen over het bestuur. - Leden van de derde stand moesten belasting betalen, zowel aan de staat als aan de kerk. - De boeren moesten elk jaar een aantal dagen gratis voor hun heer werken en een deel van hun oogst (zoals groente, vlees, wijn en graan) afstaan aan hun heer. Pagina 1 van 10

2 PROBLEMEN IN FRANKRIJK (= dieperliggende oorzaken van de Franse Revolutie) Aan de vooravond van de Franse Revolutie kende Frankrijk een aantal grote problemen: 1. De grote ontevredenheid over de ongelijkheid in de samenleving bourgeoisie (rijke burgerij) en de boeren. Dit gold met name voor de De bourgeosie moest belasting betalen, maar had geen inspraak in het bestuur. De boeren moesten nog steeds allerlei herendiensten verrichten. Daarnaast was de rechtspraak oneerlijk. Mensen van de derde stand werden voor dezelfde overtreding zwaarder gestraft dan mensen uit de eerste en tweede stand ( klassejustitie ). 2. De armoede van arbeiders en boeren (hoge voedselprijzen en hongersnood) Telkens wanneer een graanoogst mislukte, steeg de broodprijs en leden de arme mensen honger. Zij kwamen meestal pas na afloop van zo'n moeilijke periode in verzet; tijdens de hongersnood hadden ze het te druk met overleven om in opstand te komen. 3. Het geldgebrek van de koning De Franse staat was zo goed als failliet. De schatkist van de koning was bijna leeg. Door de vele oorlogen die de Franse koningen gevoerd hadden, rente op schulden en het dure hofleven was de schatkist bijna leeg. Elk jaar kwam de koning weer geld tekort. Door de belastingprivileges van geestelijkheid en adel liep de regering veel geld mis. In 1789 was Frankrijk bijna bankroet. 4. Het ambtenarenapparaat werkte slecht Hoge functies konden bij de koning worden gekocht. De koning koos hierbij eerder mensen die veel geld wilden geven dan mensen die geschikt waren voor een func- tie. Dat betekende dat veel hoge ambtenaren slecht werk leverden. 5. De koning was een slecht bestuurder Het belangrijkste probleem was misschien wel dat Lodewijk XVI niet goed bestuurd Hij was niet intelligent en besluitvaardig. Vaak nam hij op belangrijke momenten de verkeerde beslissingen. Ook luisterde hij vaak naar verkeerde adviseurs, zoals zijn vrouw Marie- Antoinette. Hij ontsloeg bijvoorbeeld bekwame ministers op aanraden van adellijke raadgevers, toen deze ministers adel en geestelijkheid belasting wilden laten betalen en de uitgaven door het hof wilden verlagen. 6. Verlichtingsfilosofen verspreidden kritiek op het absolutisme van de koning De bourgeoisie die inspraak in het bestuur wilde, vond steun bij de filosofen, die al langer kritiek verspreidden op het absolutisme van de koning, zoals Montesquieu en Rousseau. Deze filosofen gingen er vanuit dat het opperste gezag bij het volk berustte (idee van de volkssoevereiniteit). Montesquieu en Rousseau worden gezien als vertegenwoordigers van de Verlichting. 3.3 Eeuw van de Verlichting/Redelijkheid/Rationalisme De Verlichting was een nieuwe stroming in het denken die voortborduurde op de wetenschappelijke revolutie van de 17e eeuw. Logisch nadenken en experimenteren zorgden toen voor nieuwe kennis en verklaringen voor allerlei zaken, waardoor er steeds meer vertrouwen kwam in het menselijk verstand. Geleerden onderzochten niet alleen de natuur, maar dachten ook na over problemen in de samenleving. Volgens de Verlichters zou de samenleving verbeteren als mensen hun verstand (= rede/ratio) meer gebruikten. De mensen moesten daarom niet alles zo maar aanvaarden wat Kerk, vorsten en geleerden hen zeiden, maar zelf kritisch onderzoek verrichten en logisch nadenken. De leus/kerngedachte van de Verlichting was dan ook: Durf te weten! Durf je eigen verstand te gebruiken! Pagina 2 van 10

3 De Verlichting leidde tot allerlei nieuwe opvattingen over: 1. godsdienst/kerk De mens moet vrij zijn om te geloven en denken wat hij zelf wil (Voltaire > religieuze tolerantie). 2. staat Alle mensen zijn vrij en gelijk geboren en hebben onvervreemdbare rechten op leven, vrijheid en bezit. Als de koning zich niet aan deze natuurrechten houdt, mogen de mensen in opstand komen en een andere heerser aanstellen. Dat geldt ook als de koning zijn macht niet wil delen met een volksvertegenwoordiging of parlement (John Locke). Volgens JeanJacques Rousseau ligt de hoogste macht bij het volk (volkssoevereiniteit) en moet de regering voor elke wet toestemming vragen aan het volk. De wil van het volk kan via verkiezingen en volksstemmingen tot uitdrukking worden gebracht. Rousseau is dan ook van mening dat de vorst de leider is namens het volk. Als hij misbruik maakt van zijn macht, heeft het volk het recht (of zelfs de plicht) de vorst af te zetten. Montesquieu bepleit een scheiding van de staatsmacht in drie machten, (wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende macht: trias politica), die elkaar controleren en in evenwicht houden. De koning mag alleen de uitvoerende macht hebben. 3. economie Het is voor de economie beter als er zo weinig mogelijk door de overheid wordt aanbod zijn gang laat gaan (Adam Smith). geregeld en men de wet van vraag en Verspreiding van Verlichte ideeën De nieuwe ideeën werden verspreid via boeken, tijdschriften, bibliotheken, koffiehuizen, salons en rondreizende toneelgezelschappen. Zo ontstond er een publieke opinie. Het belangrijkste boek (de bijbel van de Verlichting ) werd de Encyclopédie van Denis Diderot. In deze Encyclopédie wilde Diderot alle kennis vastleggen die de mens tot in zijn tijd had verzameld De Encyclopédie bevatte echter ook veel kritiek op de Franse samenleving van de 18e eeuw. De Franse regering probeerde daarom de Encyclopédie te verbieden (censuur). Maar het haalde allemaal niets uit. De tijd was rijp voor grote veranderingen in de samenleving. 3.4 De Revolutie begint mei 1789: De Staten-Generaal komt bijeen om de financiële problemen op te lossen (300 geestelijken, 300 edelen en 600 vertegenwoordigers van de Derde Stand). juni 1789: De koning weigert per hoofd te laten stemmen; de hoop op hervormingen wordt de grond ingeboord; de Derde Stand roept zichzelf uit tot Nationale Vergadering en zweert Frankrijk een grondwet te geven (eed op de kaatsbaan). juli 1789: Het gerucht doet de ronde dat de koning troepen verzamelt om de Nationale Vergadering uiteen te jagen. De Parijse bevolking bestormt de Bastille op zoek naar kruit. De onrust slaat over naar het platteland (la Grande Peur); deze twee gebeurtenissen doen de bevoorrechte standen de noodzaak tot hervormingen inzien Pagina 3 van 10

4 aug.1789: Afschaffing van de heerlijke rechten en andere privileges van adel en geestelijkheid ('vrijheid, gelijkheid en broederschap') en aanname van de Verklaring van de rechten van de mens en van de burger door de Nationale Vergadering okt. 1789: De Parijse bevolking haalt de koning en de Nationale Vergadering naar Parijs; het bestuur staat voortaan onder sterke invloed van de arme inwoners van Parijs. De Franse staat neemt alle bezittingen van de katholieke Kerk in beslag; priesters moeten een eed op de grondwet afleggen. juni 1791: De Nationale Vergadering ontwerpt een grondwet, gebaseerd op het principe van volkssoevereiniteit; Frankrijk wordt een constitutionele monarchie (de koning heeft alleen nog maar uitvoerende macht). Een vlucht van de koninklijke familie naar het buitenland mislukt; het merendeel van de bevolking keert zich nu tegen de koning apr. 1792: Frankrijk verklaart Oostenrijk de oorlog; de oorlog verloopt rampzalig voor de Fransen. aug.1792: Na de inval van Oostenrijkers en Pruisen bestormt het volk het koninklijke paleis en neemt de koninklijke familie gevangen. jan. 1793: De buitenlandse inval kost Lodewijk XVI troon en leven: op beschuldiging van hoogverraad wordt hij ter dood veroordeeld; Frankrijk wordt een republiek. juni 1793: De radicale revolutionairen, de Jacobijnen, maken zich o.l.v. Robespierre (en Marat) meester van de macht in Pagina 4 van 10

5 Frankrijk. Zij proberen alle binnenlandse vijanden uit te schakelen; een periode van massale executies breekt aan (de periode van de Terreur). In de oorlog worden successen behaald dankzij de invoering van de dienstplicht (levée en masse). juli 1794: Uiteindelijk gaan de Jacobijnen te ver met de terreur; het volk keert zich tegen Robespierre, die nu zelf het slachtoffer wordt van de guillotine; er komt een einde aan de Terreur. 3.5 Napoleon neemt de macht over Napoleon aan de macht De nieuwe regering van vijf directeuren (Directoire) is echter niet opgewassen tegen de vele problemen; de roep om een sterke man om orde op zaken te stellen, wordt steeds luider. In november 1799 vindt er een staatsgreep plaats, waarbij het Directoire vervangen wordt door drie consuls, waaronder Napoleon; al snel trekt Napoleon de macht naar zich toe. Napoleon als bestuurder Napoleon maakte een eind aan een belangrijk ideaal van de revolutie: van inspraak van het volk in het bestuur (via een volksvertegenwoordiging en algemeen kiesrecht) moest hij niets hebben. En vrijheid van meningsuiting was er niet voor de mensen die kritiek hadden op het bestuur van Napoleon. Maar daar staat tegenover dat Napoleon een aantal belangrijke resultaten van de Franse Revolutie onveranderd liet: Adel en geestelijkheid kregen hun voorrechten niet terug: de standensamenleving was definitief afgeschaft. Hij handhaafde ook de Verklaring van de Rechten van de Mens en van de Burger. Bovendien verbeterde Napoleon de rechtspraak met de invoering van de Code Napoléon (1804). De voornaamste strekking van dit burgerlijk wetboek was dat iedereen, ongeacht afkomst en bezit, gelijk was voor de wet. Ook mochten mensen niet meer gevangen worden genomen zonder dat er een rechtszaak op volgde. Pagina 5 van 10

6 Napoleon als veroveraar Napoleon is in de geschiedenis echter vooral bekend geworden als de grote veroveraar. Hij bleef oorlog voeren om de ideeën van de Franse Revolutie verder te verspreiden (de Coalitie-oorlogen). Tussen 1803 en 1812 is Napoleon de onbetwiste heerser over Europa: een groot gedeelte van Europa komt onder leiding te staan van een familielid van Napoleon of een Franse generaal; daarnaast worden Rusland, Oostenrijk en Pruisen tot vernederende bondgenootschappen gedwongen. Napoleon slaagt er echter niet in Engeland militair te verslaan; ook een handelsboycot via het zgn. Continentaal Stelsel is niet effectief (smokkelhandel). De invasie van Rusland (1812) vormt het begin van het einde voor Napoleon. Na de slag bij Leipzig (1813) wordt Napoleon gedwongen troonsafstand te doen (Lodewijk XVIII komt op de troon) en naar Elba verbannen. In maart 1815 ontsnapt Napoleon, maar wordt definitief verslagen bij Waterloo (juni 1815). Nu wordt Napoleon verbannen naar St. Helena, waar hij in 1821 sterft. Het Congres van Wenen In komen de overwinnaars van Napoleon bijeen op het Congres van Wenen. Daar wordt o.a. het volgende besloten: herstel van de oude wettige vorstenhuizen samenvoeging van Nederland en België tot het Koninkrijk der Nederlanden om een sterke staat aan de noordgrens van Frankrijk te vormen. 3.6 De Bataafse Revolutie In de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden vonden de patriotten ( goede vaderlanders ) dat stadhouder Willem V en de regenten te veel macht hadden. Al in 1787 probeerden de patriotten de regenten te verdrijven. Door ingrijpen van de koning van Pruisen, de schoonvader van de stadhouder, mislukte de opstand. Acht jaar later lukte een opstand wel. Op verzoek van de patriotten trokken begin 1795 Fransen de Republiek binnen. Stadhouder Willem V vluchtte naar Engeland. De patriotten namen het bestuur van de regenten over. Dit was het begin van de Bataafse Revolutie. Pagina 6 van 10

7 Hoe verliep de Bataafse Revolutie? Een chronologisch overzicht: 1798: Door een staatsgreep van voorstanders van een centraal bestuur kwam een Uitvoerend Bewind aan de macht. De Bataafse Republiek kreeg een grondwet naar Frans model (alle voorrechten van adel en geestelijkheid werden afgeschaft, iedereen was gelijk voor de wet en had gelijke kansen op belangrijke functies in het bestuur, er was sprake van godsdienstvrijheid etc.). Nederland werd voor het eerst een eenheidsstaat met een centrale regering en een grondwet. 1805: Napoleon benoemde Schimmelpenninck tot raadpensionaris. 1806: Lodewijk Napoleon werd koning van Holland. 1810: Nederland werd ingelijfd bij het keizerrijk Frankrijk. 1813: De Fransen werden verdreven. De zoon van stadhouder Willem V keerde in november terug en werd in 1814 koning Willem I. Overeenkomsten tussen de Bataafse en Franse Revolutie 1. De Bataafse Revolutie richtte zich tegen de stadhouder en de regenten, de standensamenleving. 2. De patriotten hadden hulp nodig, de Fransen veroverden zelf de macht. Franse Revolutie was tegen de koning en de Verschillen tussen de Bataafse en Franse Revolutie 1. De idealen van beide revoluties waren vrijheid en gelijkheid. 2. In beide landen kwam er een grondwet en een Nationale Vergadering. Pagina 7 van 10

8 Blijvende veranderingen na de Franse tijd Hoewel de meeste veranderingen vooral voor de Fransen zelf gunstig waren, bleven sommige veranderingen ook na het vertrek van de Fransen bestaan en droegen zij bij aan het versterken van de eenheid in Nederland. a. Gelijkheid voor de wet: Code Napoleón De bekendste van alle bestuurshervormingen die Napoleon doorvoerde, was zijn Code Napoléon. De voornaamste strekking van dit wetboek was dat iedereen, ongeacht afkomst en bezit, gelijk was voor de wet. Ook mochten mensen niet meer gevangen worden genomen zonder dat er een rechtszaak op volgde. b. De invoering van de dienstplicht en de Burgerlijke Stand Frankrijk was tijdens de Franse Revolutie in oorlog met verschillende landen. Er waren veel soldaten nodig om de oorlogen te kunnen winnen. Daarom werd de dienstplicht ingesteld. Alle weerbare mannen, ook uit de bezette gebieden, moesten in het leger. Om precies te weten hoeveel mannen er in een stad woonden, was een bevolkingsregistratie nodig. Napoleon beval dat iedereen in de door Frankrijk bezette gebieden zich moest inschrijven in het bevolkingsregister van de burgerlijke stand. Alle burgers moesten een achernaam en een duidelijk adres opgeven. Officieren konden nu meteen zien hoeveel weerbare mannen een stad kon leveren. 3. Overal dezelfde maten en gewichten De Franse Revolutie maakte een einde aan het ondoorzichtige systeem van maten en gewichten. Iedere streek, en daarbinnen vaak ook nog elke plaats, kende eigen maten en gewichten. Maten en gewichten konden zelfs nog verschillen per handelswaar. Een pint wijn was bijvoorbeeld minder een een pint melk. Naarmate de handel zich uitbreidde, was er meer behoefte aan een beter systeem. In 1789 werd tijdens een internationale vergadering in Parijs een uniform stelsel van maten en gewichten aangenomen, het metrieke stelsel met de liter, de meter en het gram. De meter, gedefinieerd als een veertigmiljoenste deel van de denkbeeldige cirkel die de aarde omvat en door beide polen gaat, werd de basis voor het nieuwe stelsel. Toen Napoleon aan de macht kwam, werd het metrieke of decimale stelsel in alle bezette landen ingevoerd. Ook Nederland kreeg een wet voor het metrieke stelsel. Pagina 8 van 10

9 4. Gelijke belasting voor iedereen met hetzelfde inkomen of vermogen Voortaan betaalde iedereen in Nederland met hetzelfde inkomen of vermogen gelijke belasting. Het maakte voor de belasting niet meer uit of je in Holland of Overijssel woonde. 5. De staat bepaalt en controleert voortaan de inhoud van het onderwijs De Fransen vonden onderwijs erg belangrijk. Dit had ook te maken met de ideeën van de Verlichting. Kennis zou zorgen voor vooruitgang. De Fransen zorgden in 1801 voor de aanzet van een schoolwet in Nederland, maar het zou tot 1806 duren voor er een definitieve schoolwet tot stand kwam. De schoolwet van 1806 had tot doel het lager onderwijs te democratiseren (zoveel mogelijk kinderen uit de lagere sociale groepen moesten onderwijs krijgen), te moderniseren en van overheidswege (door middel van schoolopzieners) te controleren. Pagina 9 van 10

10 Pagina 10 van 10