Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 6 en 7.1

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 6 en 7.1 Samenvatting door T woorden 19 juni keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats 6.1 Kenmerkend aspect: wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie. Een zeereis naar Indië, Oost-Azië, was gevaarlijk. Schepen liepen door stromingen, stormen, onbekende kliffen een grote kans te vergaan. Ook kende niemand de route precies. De Portugezen die al bijna een eeuw naar Azië voeren, vormden ook een gevaar. Daarom besloten de kooplieden hun schepen zwaar te bewapenen. Van vier schepen die na 2,5 jaar keerden er maar 89 van de 249 opvarenden terug. Het belangrijke was dat Java was bereikt: de weg naar Indië was gevonden. Door een moordende concurrentie daalden de winsten enorm. Op initiatief van de Staten-Generaal werd daarom in 1602 de VOC opgericht. Buiten de VOC mocht geen Nederlander er handel drijven. De VOC was een voorbeeld van het opkomende handelskapitalisme. Om startkapitaal te krijgen gaf de VOC aandelen uit, die iedereen kon kopen. In de overzeese vestiging werd een gouverneur-generaal de baas. In 1619 stichtte de VOC op Java het hoofdkwartier Batavia. De VOC wilden geen grote gebieden beheersen: dat zou ten koste gaan van de winst. Java en Ceylon waren in handen van de VOC om de handel veilig te stellen. Op Kaap de Goede Hoop werd een kolonie gesticht die als verversingspost moest dienen voor VOC-schepen die tussen Azië en Europa voeren. De handelsrelaties die Nederlanders en andere Europeanen over de hele wereld aanknoopten, vormden het begin van de wereldeconomie. De Nederlanders werden ook actief in West-Afrika en Amerika. In 1621 richtten ze daarom de WIC op. Handel was niet het hoofddoel, maar het bestrijden van Spanje wel. In 1628 boekte Piet Heijn een legendarisch succes met de verovering van de Spaanse zilvervloot. Na de oorlog met Spanje bleef de WIC bestaan. Ze beheerde kolonies in onder meer Brazilië en Noord-Amerika, maar uiteindelijk bleven daarvan alleen zes Antilliaanse eilanden en Suriname over. 6.2 Kenmerkend aspect: de bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse republiek. Door de Nederlandse opstand hadden de gewesten en steden hun zelfstandigheid gered. De republiek had geen centrale regering, beslissingen werden pas genomen na langdurig overleg, waarbij honderden mensen waren. Naar buiten toe trad de republiek op als een eenheid, maar als het over binnenlandse aangelegenheden ging, waren de gewesten 7 aparte staten. Pagina 1 van 5

2 Het bestuur was in handen van regenten. (heren die in stedelijke gewestelijke en plattelandsbesturen zaten en hoge rechterlijke functies hadden, en meestal tot de handelselite behoorden) Nergens anders in Europa had de rijke stedelijke burgerij zoveel macht. De steden werden bestuurd door een vroedschap (college van 24 tot 36 leden die regenten zoals burgemeesters dagelijks bestuurders etc. benoemden. Ze werden voor het leven aangesteld, maar het lidmaatschap bij een vroedschap was niet erfelijk, al zorgde ze er wel voor dat ze zoveel mogelijk in de familie bleven. Vroedschappen stuurden vertegenwoordigers naar de provinciale Staten, die het gewest bestuurden. Per provincie was de samenstelling van deze vergadering anders geregeld. De stadhouder was de hoogste functionaris in de gewesten. Vroeger waren stadhouders vertegenwoordigers van de landsheer geweest. Na het afzweren van de landsheer was de functie blijven bestaan. Tot de 18 e eeuw benoemden vijf gewesten ( Holland, Zeeland, Utrecht, Gelderland en Overijssel) een nakomeling van Willem van oranje als stadhouder. Friesland en Groningen gaven de voorkeur aan afstammelingen van een neef van de prins. De stadhouder van Holland, Zeeland, Utrecht, Gelderland en Overijssel was de machtigste man van de Republiek. Bovendien had hij als erfgenaam van Willem van Oranje en lid van de hoge adel veel prestige, hij had ook het laatste woord bij de benoeming van leden van de vroedschap. In de republiek bestond voortdurend een tegenstelling tussen prinsgezinde regenten en staatsgezinde regenten die de macht van de stadhouder zoveel mogelijk wilden inperken. Soms lag de ene partij boven, soms de andere. De gewesten werkten samen in de Staten-Generaal, waarin ze beslisten over de buitenlandse politiek, in-en uitvoerrechten en over leger en vloot en ze bestuurde de Generaliteitslanden. (delen van Brabant en Limburg die op de Spanjaarden waren veroverd) Alle provincies hadden één stem in de staten generaal, maar eigenlijk had Holland had het meeste invloed, zij brachten meer dan de helft van het geld in en hadden contact met het buiteland. 6.3 In 1643 erfde Lodewijk XIV als vier-jarige de troon. Tot zijn dood in 1715 was hij koning en de langst regerende vorst uit de Europese geschiedenis. Toen er een opstand van edelen uitbrak, die zich keerden tegen de centralisatiepolitiek, kreeg Lodewijk een diep wantrouwen tegen de adel. Hij bracht rust door het absolutisme in te voeren. Pagina 2 van 5

3 Waarom wilde Lodewijk absolute macht? Om de macht van de adel te beperken en zo de rust te herstellen. Hoe rechtvaardigde Lodewijk zijn absolute macht? Hij had zijn macht van God gekregen. (Droit Divin) 5 maatregelen die Lodewijk XIV nam om zijn macht te vergroten: Een groot staand leger Een professioneel ambtenarenapparaat Eén toegestane godsdienst Centralisatie van kunst en wetenschap Mercantilisme Twee verbeteringen door Lodewijk XIV: Rust en vrede in het land Opbloeiende handel en nijverheid Twee verslechteringen door Lodewijk XIV: Einde van de godsdienstvrijheid Veel dure oorlogen in het buitenland Hij beperkte de macht van de adel en de steden. Hij alleen besliste. Om zijn gezag af te dwingen, bouwde hij een ambtenarenapparaat op. In de provincies stelde hij intendanten aan: hoge ambtenaren die belastingen inden, soldaten rekruteerden en zich bemoeiden met de rechtspraak, landbouw en tal van andere zaken. Ook hervormde Lodewijk het leger. Het leger werd vergroot van tot man. Het bracht Frankrijk een lange periode van rust en vrede. Pagina 3 van 5

4 Lodewijk bepaalde als absolute heerser ook de godsdienst van zijn onderdanen. De godsdienstvrij-heid werd beëindigd. De kunst en wetenschap werden gecentraliseerd. Ondanks de sterk gegroeide macht van de koning, bleven veel traditionele rechten en praktijken bestaan. Om het uitgebreide bestuur en het leger te financieren, was wel veel geld nodig.. Daarom voerde Lodewijks minister van financiën, Jean-Baptiste Colbert, het mercantilisme in: het fors staatsingrijpen in de economie. Voor de rechtvaardiging van het absolutisme waren de ideeën van de Britse Filosoof Thomas Hobbes belangrijk en na hem die van Lodewijks hofpredikant Jacques Bossuet. Ze vonden dat als er geen overheid of wetten zouden zijn, iedereen ieders vijand zou zijn. De mens kon alleen uit deze akelige toestand ontsnappen als hij een autoriteit boven zich had met absoluut gezag. Bossuet kwam met droit drivin (goddelijk recht) Volgens hem ontving de koning zijn macht van god. 6.4 De wetenschappelijke revolutie Copernicus was de eerste die het eeuwenoude beeld van het heelal verwierp: de zon stond stil en draaide om haar as en de aarde en andere planeten draaiden eromheen. Eerst werd hij niet serieus genomen maar een halve eeuw later wél: hij toonde aan dat de aarde en andere planeten wel degelijk om de zon draaiden. Niet in cirkels, maar in ellipsvormige banen. Ook de Italiaan Galileo Galileï bevestigde rond 1600 de juistheid van Copernicus theorie. Hij bouwde telescopen die vele malen beter waren de de bestaande. Hij kwam erachter dat de aarde slechts een planeet was: niet het middelpunt van het heelal, maar een stipje in een enorme kosmos. Door deze ideeën kreeg Galileï conflicten met de kerk. Het werd hem verboden zijn inzichten bekend te maken. Hij trok zich daar eerst niets van aan en maakte e kerk belachelijk. In 1992 erkende de paus dat niet Galileï, maar de kerk zich had vergist. Ondanks verzet van de kerk aanvaardden steeds meer wetenschappers in de 17 e eeuw de nieuwe ideeën. De wetenschappelijke revolutie bereikte een hoogtepunt bij de Engelsman Isaac Newton. Hij verklaarde alle beweging van de planeten, kometen, de maan en de zee door middel van de zwaartekracht. Hiermee kon beweging worden verklaard, voorspeld en gemeten. Door de wetenschappelijke revolutie kwamen de exacte wetenschappen tot bloei. Er ontstond een nieuw wereldbeeld waarin alles logisch en via vaste wetten kon worden verklaard. De uitvinding van instrumenten als de telescoop en de microscoop maakte preciezere waarnemingen mogelijk. De wetenschappelijke revolutie leidde tot optimisme. De mens was wel niet meer het centerum van de schepping, maar kon met zijn verstand alles doorgronden en met zijn techniek de wereld naar zijn hand zetten. Zo leidde de wetenschappelijke revolutie van de 17 e eeuw tot de verlichting van de 18 e eeuw. 7.1 De verlichting Kenmerkend aspect: rationeel optimisme en verlicht denken dat werd teogepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen. De Encyclopédie was een boek dat vol stond met technische informatie waarmee uitvinder en wetenschappers aan de slag konden. Ook stonden wetenswaardigheden voor een breed publiek en kritische stukken over de kerk, politiek en maatschappij erin. Het moest allemaal bijdragen aan de strijd tegen bijgeloof en onwetendheid. De Encyclopédie was een typisch product van de verlichting. Pagina 4 van 5

5 De verlichting kwam voor uit de wetenschappelijke revolutie van de 17 e eeuw. Het rationele denken moest niet alleen worden toegepast in de wetenschap, maar op de gehele maatschappij. Het verlichte denken zou een eind maken aan de tijd van domheid, intolerantie, geloofsfanatisme en onredelijke verschillen tussen mensen. Het rationalisme bracht licht in het leven. Verlichte denkers hadden een afkeer van godsdienstig fanatisme en intolerantie. Voltaire was de bekendste: zoals alle aanhangers van de verlichting was hij een voorstander van godsdienstige vrijheid en tolerantie. Hij gruwde van de situatie in Frankrijk, waar alleen het rooms-katholieke geloof was toegestaan. De leer van de kerk was onzinnig. Dat God zich aan de mensheid had geopenbaard en zich nog voortdurend met de wereld bemoeide was flauwekul. Volgens hem had een opperwezen het heelal gemaakt, maar had hij dat gedaan zoals een horlogemaker een horloge maakt. Volatire had ook niks van de democratie, keek neer op het gewone volk, vond dat de bijbel en God onnodig waren en had liever een absolute vorst die vrijheid van denken garandeerde en de kerk onder de duim hield. Filosoof John Locke, schreef dat regeringen de natuurlijke rechten van de burgers moesten garanderen, namelijk het recht op leven, vrijheid en bezit. Ook regeringen moesten zich aan de wet houden. Als de regeringen dit niet deden mochten de burgers in opstand komen. Montesquieu verafschuwde het Franse despotisme. Als de macht in een hand was, leidde dat tot machtsmisbruik. Hij vond daarom dat wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht van elkaar gescheiden moesten zijn. Volgens zijn driemachtenleer moest het parlement wetten vaststellen, de regering de wetten uitvoeren en onafhankelijke rechters de naleving van de wetten controleren. Jean-Jacques Rousseau, propageerde de democratie. Het volk was soeverein en regeringen moesten de algemene wil uitvoeren. Hij stelde dat mensen een sociaal contract met elkaar sloten, waarbij ze hun soevereiniteit aan een volksvergadering overdroegen. Wat de volksvergadering dan besloot, was de algemene wil. Rousseau verafschuwde de Franse maatschappij en volgens hem werkten sociale verschillen slechte eigenschappen als hebzucht in de hand. Hij schreef dat vriendelijk- en eerlijkheid overheersten. Het rationalisme werd ook toegepast op de economie. Volgens de Schot Adam Smith moesten in de economie de natuurlijke krachten de ruimte krijgen. Als iedereen verstandig zijn eigen belang kon nastreven, zou dat tot algemene welvaart leiden. Pagina 5 van 5