NIEUWE Programma ZOG 2 ( )

Transcriptie

1 Framework voor het NIEUWE Programma ZOG 2 ( ) Natuur- en Recreatieschap Zuidwestelijke Delta Opstellers: C. Lammerts, R. Jongkind Datum: 18 juni 2015 Status: Het format nieuwe Programma ZOG 2 is vastgesteld in het DB ZWD van 18/6/ 15

2 INHOUDSOPGAVE 0. AANLEIDING 1. FRAMEWORK VOOR HET NIEUWE PROGRAMMA ZOG Inleiding 1.2 Financieringsbegroting nieuwe Programma ZOG 2 2. HET NIEUWE PROGRAMMA ZOG Inleiding 2.2 Gewijzigde opzet van het nieuwe Programma ZOG Doelstelling en uitgangspunten van het nieuwe Programma ZOG Rood programmaonderdeel: Het Toeristisch-economisch programma Groen programmaonderdeel: Het Natuurontwikkelingsprogramma Blauw programmaonderdeel: Algemene taken binnen het programma Herstelde balans tussen het rode en het groene programmaonderdeel Definitie Groen en Rood 3. NADERE FINANCIËLE ONDERBOUWING 3.1 Toeristisch-economisch programma 3.2 Natuurontwikkelingsprogramma 3.3 Algemeen programmadeel 3.4 Overzicht kosten 4. ORGANISATIE EN KWALITEITSBORGING Bijlage 1: Evaluatie ZOG1 Bijlage 2: Programmaresultaat ZOG 1 Bijlage 3: Een beschrijving van de Projecten nieuwe Programma ZOG 2 2

3 0. AANLEIDING Juni 2014 In de vergadering van juni 2014 werd aan het Dagelijks Bestuur van het Natuur- en Recreatieschap Grevelingen het vervolg op het ZOG 1 programma aangeboden: het Uitvoeringsprogramma ZOG 2. Het bestuur (DB) heeft dit voorstel besproken waarbij werd opgemerkt dat het (concept)programma geen goede balans bood tussen groene en rode projecten. Tevens werd voor de opgenomen projecten onvoldoende draagvlak geconstateerd. Het bestuur besloot het (concept)programma aan te houden. Het bestuur gaf opdracht voor de aanlevering van een herijkt ZOG 2, met meer aandacht voor groen en een heldere verwoording daarvan. Juli 2014 juni 2015 In de periode tussen juli 2014 en juni 2015 heeft zich het volgende voorgedaan: - In oktober 2014 is een brandbrief ontvangen van natuurpartijen waarin zij o constateerden dat de verhoudingen tussen de natuurpartijen en het Schap fors onder druk was komen te staan; o constateerden dat er onbalans in rode en groene projecten bestaat met een o eenzijdige focus op recreatieve en toeristische ambities; beschadigd vertrouwen constateerden in een constructieve samenwerking met Groenservice Zuid-Holland (G.Z-H). Partijen wilden weten hoe het nieuwe Natuur- en Recreatieschap de balans tussen economie en ecologie wil bewaken, natuurambities wil realiseren, maatschappelijk draagvlak wil herstellen en een doelmatige, efficiënte en geoormerkte inzet van Provinciale natuurgelden nastreeft. - De brandbrief heeft geleid tot gesprekken tussen (leden van) het bestuur en de natuurpartijen, en tussen G.Z-H en de natuurpartijen. Ook heeft de brief geleid tot het besef en het inzicht dat meer en betere aandacht dient te worden gegeven aan communicatie en omgevingsmanagement, dan tot die tijd was gedaan. - G.Z-H heeft een procedure voor verbetering opgesteld en maatregelen genomen die leiden tot professionalisering. Deze aanpak is gecommuniceerd met het bestuur en met de natuurpartijen. - In de periode januari april 2015 is er door het Programmateam inzet gepleegd op: o Het verkrijgen van overzicht in de nog lopende projecten uit het ZOG1 programma en de financiële stand van zaken van deze projecten; o De projecten die financiële risico s met zich meedragen zijn aan het bestuur van het Schap voorgelegd in de bestuursvergadering van april 2015; o Het relateren van de projecten uit het ZOG met de herijking van de programmabegroting van het Schap; o Het opstellen en (ambtelijke en bestuurlijk) afstemmen van de notitie voor het bestuur aangaande de erfpacht Grevelingen/ Brouwerseiland (voorstel DB april 2015). - Er vindt momenteel nog communicatie plaats tussen de provincies Zeeland en Zuid- Holland met enkele natuurpartijen over de verantwoording van de inzet van de Provinciale natuurgelden (SNL) door het Natuur- en Recreatieschap Zuidwestelijke Delta. 3

4 - Op 28 april 2015 is een brief gestuurd aan het Natuur- en Recreatieschap ZWD vanuit de Coalitie Delta Natuurlijk. Men onderschrijft de Eco2 gedachte nog steeds, maar ervaart meer disbalans, met name door de betrokkenheid van het Schap bij Brouwerseiland. Daarnaast vragen zij om een evaluatie van de projecten die in uitvoering en in voorbereiding zijn. - In de laatste DB vergadering van 10 april 2015 heeft uw bestuur aangegeven in de vergadering van 18 juni 2015 het vernieuwde ZOG2 programma voorgelegd te willen krijgen, waarbij een goede balans in groene en rode projecten het uitgangspunt is. Framework en globale financiële verdeling Deze notitie beschrijft het framework en de financiële verdeling binnen dit framework, voor het nieuwe Programma ZOG 2. Daarbij wordt een globaal inhoudelijk voorstel gedaan voor de invulling van het nog openstaande groene deel van het programma. Voorgesteld wordt om dit deel van de Natuurontwikkelingsparagraaf van het nieuwe Programma ZOG 2 De Groene Impuls te noemen. De Groene Impuls zal met gebiedspartijen samen tot stand worden gebracht. Afstemming met gebiedspartijen Het framework en het globale voorstel voor invulling van het natuurontwikkelingsdeel van het Programma ZOG 2 vormen het uitgangspunt voor overleg met de gebiedspartijen om in gezamenlijkheid te komen tot een nieuw Programma ZOG 2. Een gebiedsprogramma waarin partijen medeverantwoordelijk kunnen zijn over de verdere inhoudelijke invulling. De inzet daarbij is om de balans tussen economie en ecologie goed te bewaken, natuurambities samen te formuleren en te realiseren en het maatschappelijk draagvlak te herstellen. In dit framework is een voorzet gedaan in paragraaf over de invulling van De Groene Impuls. Dit voorstel, en ook de opzet van dit framework, is bij de behandeling van het framework in het DB nog niet besproken met de gebiedspartijen. In dit stadium is er nog geen gelegenheid geweest om dit te doen. In mei 15 is getracht een afspraak in te plannen met de natuur- en milieuorganisaties, onder meer om dit voorstel te bespreken. Begin juni is deze afspraak nog niet tot stand gekomen. Getracht wordt om via de NLO en de CDN een afspraak met betreffende partijen te organiseren. Op 18 juni 2015 is in het DB ZWD dit voorliggende framework vastgesteld met het verzoek de inhoud met omgevingspartijen te gaan bespreken en samen inhoud te geven aan de Groene Impuls. 4

5 1. Framework voor het nieuwe Programma ZOG Inleiding Dit nieuwe Programma ZOG 2 begint niet blanco. Er is al heel veel gebeurd in de afgelopen jaren onder ZOG 1. Zie hiervoor ook bijlage 1: Evaluatie ZOG 1. In het eerste kwartaal van 2015 is het net opgehaald van het ZOG1. Welke projecten zijn er gerealiseerd en welke projecten lopen nu nog door. Het Programmaresultaat ZOG 1 met hierin een projectenoverzicht vindt u in bijlage 2. Bijlage 2 beschrijft de programmaresultaten op hoofdlijnen van de drie programmaonderdelen uit het ZOG1, namelijk 1. de Strategische ontwikkelingen, 2. Gebiedsontwikkeling en projecten en 3. Overige activiteiten. In dezelfde bijlage 2 komt naar voren welke projecten uit het Programma ZOG 1 afgerond zijn (grijs gearceerd), en welke projecten nu, anno 2015, nog doorlopen (witte achtergrond). Projecten die per uit het Programma ZOG 1 doorlopen en drukken op de beschikbare middelen van het Programma ZOG 2 zijn: Projecten die per uit Programma ZOG 1 doorlopen en drukken op het budget van het Programma ZOG 2: - Brouwerseiland / Duurzame jachthaven van de Toekomst ( ) - Natuureiland / Drempel Brouwershaven ( ) - Inspiratiecentrum ( ) - Ecohotel / Catpoint ( ) - Slikken van Flakkee ( ) - Verstrekking (incidentele) evenementen subsidies: WK onderwaterfotografie en de Grevelingenweek (2015) - Carelands (2015) - Mountainbikeparcours Kabbelaarsbank (2014-juli 2015) - Duikwrakken Scharendijke (2014-juli 2015) - Evenementen subsidiebeleid (afgerond in 2015) - Haven van Bommenede (afgerond 2014) - Strandje Herkingen (afgerond in 2014) Dit betekent dat het beschikbare budget voor het Programma ZOG 2 beperkt wordt door de kosten die gemoeid zijn met de doorloop van bovengenoemde projecten. Dit betreft de kosten die gemaakt zijn vanaf 1 januari Kosten voor de afronding van de projecten Duikwrakken Scharendijke en Mountainbikeparcours Kabbelaarsbank ( ) zijn zeer beperkt en worden daarmee niet als een apart project beschouwd. De nog te besteden kosten worden uit de binnen het Programma ZOG 2 in te richten post onvoorzien bekostigd. 5

6 1.2 Financieringsbegroting nieuwe Programma ZOG 2 Voor het nieuwe Programma ZOG 2 is dekking groot ,- beschikbaar. staande tabel laat zien hoe het dekkingsvoorstel eruit zag voor het programma in juni 2014 en hoe de dekking is opgebouwd voor het nieuwe Programma ZOG 2 (juni 2015). Dekkingsbron Beschikbaar bedrag ZOG 2 (juni 14 ) Beschikbaar bedrag nieuw Programma ZOG 2 (juni 15) Toegekende middelen voor ZOG (AB nov. 13): 4 * Toegekende middelen Groen (minus) (minus) Blauwe Reserve: 4 * (zie opmerkingen 1-4) Restant ZOG1 (zie opmerking 5) (plus) (plus) TOTAAL Bij deze tabel zijn een aantal opmerkingen te plaatsen: Opmerking 1: In het Hoofdlijnen Akkoord bij het Ecohotel is een Garantstelling van overeengekomen, door het Schap in een fonds te storten. Het fonds kan over 65 jaar dienen als zekerheidstelling voor de eindvergoeding aan de eigenaren bij het beëindigen van de erfpacht. Het schap stelt zich garant voor het gehele bedrag van ,-. De ontwikkelmaatschappij van het Ecohotel is gevraagd om een bijdrage in de Garantstelling van op zich te nemen en dit aan het Schap te betalen. Het Schap reserveert momenteel vanuit het ZOG Programma een bedrag van Opmerking 2: In het AB van 28 november 2013 is besloten tot een totale bijdrage aan het ZOG 2 van 2,4 mln.; per jaar voor een periode van 4 jaar. Hiervan ten gunste van de nieuw in te stellen reserves ZOG 2.0 en 4 maal ten gunste van de Groen Blauwe Reserve. Deze in totaal ,- voor de Groen Blauwe Reserve is reeds bestemd (voor de garantstelling Ecohotel) en dus buiten de kostenbegroting en financiering van het nieuwe ZOG 2 gelaten. Opmerking 3: Daarbij moet opgemerkt dat in de begroting van het oude ZOG 2 van juni 2014 voor de Garantstelling Ecohotel niet de ,-, maar is voorzien, waarbij niet duidelijk is te herleiden hoe het verschil à gedekt werd. Deze onduidelijkheid wordt bij de opzet van het nieuwe Programma ZOG 2 weggenomen, door de ,- uit de Groen Blauwe Reserve buiten de kostenbegroting en financiering van het nieuwe Programma ZOG 2 te houden en voor de Garantstelling beschikbaar te houden. Opmerking 4 Inmiddels wordt duidelijk dat de aangegeven bijdrage van de ontwikkelmaatschappij van het Ecohotel aan de Garantstelling á , een risicovolle bijdrage is. Indien er sprake zal zijn van het niet of gedeeltelijk ontvangen van deze middelen, zullen de resterende ,- voor de Garantstelling uit de Algemene Reserve beschikbaar worden gesteld. Opmerking 5: In de uitwerking van de plannen van ZOG 2 in 2014 is van het overschot uit ZOG 1 ca ,= aangewend in de begroting van ZOG 2 en is circa ,= bestemd als voorziening voor eventuele risico s, indien voorziene subsidies onverhoopt niet gerealiseerd konden worden. Inmiddels is gebleken, dat deze risico s niet of zich beperkt hebben voorgedaan en bedraagt het totale overschot van ZOG1 voor het nieuwe Programma ZOG 2 ca ,=. Het overschot ZOG 1, per juni 2015 groot ,= is geheel in de begroting van het vernieuwde programma ZOG2 aangewend. 6

7 2. HET NIEUW PROGRAMMA ZOG Inleiding Het voorliggende nieuwe Programma ZOG 2 bevat een gewijzigd programma. Het betreft een beknopt programma dat enerzijds bestaat uit de afronding van de projecten uit ZOG 1. Daarnaast bevat het Programma ZOG 2 louter ruimte voor groene ontwikkelingen. Dit groene deel is inhoudelijk nog niet ingevuld of besproken met gebiedspartijen. Wel is er een voorzet gedaan op basis van een inventarisatie van eerdere ideeën van het Schap en van gebiedspartijen. Voorgesteld wordt om binnen het Programma ZOG 2 dit nog niet beschreven deel van het Programma ZOG 2 apart te labelen als De Groene Impuls. 2.2 Gewijzigde opzet van het nieuwe Programma ZOG 2 Naast een gewijzigde inhoud, kent het nieuwe Programma ZOG 2 ook een aantal procesmatige wijzigingen. - Het AB is verplicht om nieuwe projecten voor advies voor te leggen aan de gebiedsadviescommissie Grevelingen. Het AB kan alleen met redenen omkleed afwijken van het advies van de gebiedsadviescommissie. - Er vindt een andere wijze van sturing op middelen plaats. De door het bestuur beschikbaar gestelde middelen worden toegewezen aan een programmaonderdeel. Binnen dit onderdeel vindt toewijzing van middelen plaats per project of programmaonderdeel. Er wordt binnen het toegewezen budget van het programmaonderdeel gewerkt en binnen een toegewezen projectbudget. Wanneer overschrijding mocht blijken wordt het bestuur hier altijd direct bij constatering ervan op de hoogte gesteld. Ook wanneer een projectbudget niet geheel benodigd is, zal dit binnen het programmaonderdeel beschikbaar komen en daarmee niet aan een ander programmadeel worden toegewezen zonder expliciet besluit. - Proceskosten en personeelskosten worden toegerekend aan een project. In ZOG 1 vielen deze kosten onder de algemene kosten van het programma. - Kosten voor de programmamanager drukken in het Programma ZOG 2 op het programma. In het ZOG 1 programma was dit niet het geval. Om deze kosten beperkt te houden is ervoor gekozen om de inzet van de Programmamanager voor 2015 op 0,8 te zetten en voor de jaren erna op 0,4 fte. - Er worden drie Programmaonderdelen onderscheiden: een Toeristisch-recreatief programmadeel, een Natuurontwikkelingsdeel en een Algemene activiteitendeel. - Ieder van deze programmaonderdelen krijgt een deelbudget toegewezen. - In het nieuwe Programma ZOG 2 zal onderscheid gemaakt worden tussen projecten en activiteiten die geïnitieerd zijn en onder het Natuur- en Recreatieschap zijn uitgevoerd èn de projecten en activiteiten, die door ondernemers of andere organisaties zijn opgestart en uitgevoerd en waaraan het Natuur- en Recreatieschap alleen heeft bijgedragen om uitvoering mogelijk te maken. Dit om de verantwoordelijkheid- en risicoverdeling scherp te houden. - Bij aanvang van projecten dient rekening te worden gehouden met toenemende beheerkosten. Deze notitie gaat achtereenvolgens in op: 1) Het nieuwe Programma ZOG 2 (Hoofdstuk 2); 2) Een beknopte beschrijving van de al bekende projecten uit het nieuwe ZOG 2 (Bijlage 3); 3) Herstelde balans (paragraaf 2.3.4); 4) Definitie van groene en rode projecten (paragraaf 2.3.5); 5) Een nadere financiële onderbouwing (Hoofdstuk 3); 6) Organisatie en kwaliteitsborging (Hoofdstuk 4). 7

8 2.3 Doelstelling en uitgangspunten van het nieuwe Programma ZOG2 Het Natuur- en Recreatieschap Zuidwestelijke Delta (voorheen de schappen Grevelingen en Haringvliet) heeft zich tot doel gesteld om sociaal-maatschappelijke en ecologische ontwikkelingen in de regio in gang te zetten. Dit principe van de ECO2-benadering is beschreven in de Ontwikkelingsschets Zicht op Grevelingen en in Grevelingen-visie, die in het kader van de MIRT-verkenning van de Grevelingen is opgesteld. In de Grevelingenconferentie van november 2013 is daar een derde thema duurzame energie en toerisme aan toegevoegd. Ten tijde van de opstelling van het nieuwe Programma ZOG 2 wordt het principe van de ECO2 benadering ook door gebiedspartijen nog altijd onderschreven en toegepast in dit nieuwe Programma ZOG2. Het nieuwe Programma ZOG 2 krijgt drie programmaonderdelen, te weten: 1) een Toeristisch-economisch programmadeel (rood), 2) een Natuurontwikkelingsprogrammadeel (groen), en 3) een Algemeen programmadeel (blauw). In de uitwerking van de eerste twee programmadelen (rood en groen), spelen de ervaringen uit de afgelopen periode een allesbepalende rol. In tegenstelling tot voorgaande concepten van het ZOG 1 programma zullen de investeringen in het rode programmadeel niet groter zijn dan de investeringen in het groene programmadeel: de ultieme uitwerking van groen en rood in balans vertaalt zich hiermee in financiële zin in een gelijke verhouding Rood programmaonderdeel: Het Toeristisch-economisch programma In de eerste periode van Zicht op Grevelingen is ingezet op de stimulering van de recreatieve en toeristische sector. Met name langs de Brouwersdam en De Punt heeft dat geleid tot verschillende ontwikkelingen. Behalve een versterking van de Grevelingen vanuit een toeristisch-economisch perspectief, leiden deze ontwikkelingen tot inkomsten voor het Schap (onder meer uit erfpacht- en exploitatieovereenkomsten en evenementen), waarmee het in de toekomst een belangrijk deel van het beheer en onderhoud van het gebied kan bekostigen. Deze projecten bevinden zich in dit Programmadeel in een afrondende fase. De kern van het toeristisch-recreatieve programma bestaat uit het afronden van deze lopende projecten. Hoewel er in dit gebied nog verschillende mogelijkheden bestaan voor nieuwe recreatieve voorzieningen (en die tegelijkertijd leiden tot opbrengsten voor Schap ter dekking van toekomstige beheer en onderhoud van het gebied), is duidelijk geworden dat er de komende tijd niet actief nieuwe recreatieve en toeristische ontwikkelingen moet worden opgezet. Nieuwe ontwikkelingen in het gebied zullen zich met name richten het versterken en het behouden van de bijzondere ecologie en natuurwaarden. Het uitgangspunt voor beoordeling van nieuwe toeristisch-recreatieve ontwikkelingen initiatieven van derden is dat het schap: - deze initiatieven bespreekt; - (in beginsel) geen financiële ondersteuning biedt; - het initiatief beoordeelt op passendheid in het beleid en financiële haalbaarheid (van de business case); - afstemt met de CDN partijen, waarbij het uitgangspunt is dat er breed draagvlak is voor het initiatief. 8

9 De volgende projecten maken onderdeel uit van het toeristisch-economische programmaonderdeel. Deze projecten lopen door vanuit het ZOG 1 (zie ook 1.1). - Brouwerseiland / Duurzame Jachthaven van de Toekomst ( ) - Natuureiland / Drempel Brouwershaven ( ) - Inspiratiecentrum ( ) - Ecohotel / Catpoint ( ) - Verstrekking (incidentele) evenementen subsidies: WK onderwaterfotografie en de Grevelingenweek (2015) - Carelands (2015) Groen programmadeel: Het Natuurontwikkelingsprogramma Waar in de voorgaande uitvoeringsperiode ( ) het programma heeft kunnen profiteren van Europese en regionalen subsidieprogramma s, die zich richten op de stimulering van de regionale economie, is er voor de komende uitvoeringsperiode een andere tendens waarneembaar. In het bijzonder natuurwaarden, duurzame energie en innovatie zijn thema s, waar Europa en Nederland op inzetten. De herintroductie van getij in het gebied, waartoe het kabinet heeft besloten en eind 2015 definitieve besluitvorming over verwacht wordt, biedt extra kansen voor de Grevelingen op de lange termijn. Ook het Volkerak-Zoommeer wordt weer zout en krijgt ook weer eb en vloed. Hierdoor herstelt de waterkwaliteit van beide, momenteel stilstaande en afgesloten, wateren. Terugbrengen van zout en getij is een duurzame oplossing, met positieve effecten voor waterkwaliteit en natuur. Ook ontstaan er nieuwe mogelijkheden voor schelpdierteelt, recreatie, landbouw en de stedelijke ontwikkeling van onder meer Bergen op Zoom. Op de korte en middellange termijn zijn er ook diverse maatregelen te treffen om de natuurwaarden te versterken en de biodiversiteit en natuurbeleving te verhogen. Deels anticiperen deze maatregelen op het terugbrengen van getijde, deels zijn het quick-wins. Gezien de ontwikkelingen in het subsidielandschap liggen hier extra mogelijkheden. Het groene Natuurontwikkelingsprogramma kent in tegenstelling tot het rode deel nog maar een beperkte invulling. Vanuit het ZOG 1 is er één project met een doorloop in het nieuwe Programma ZOG 2. De volgende projecten maken onderdeel uit van het Natuurontwikkelingsprogramma. Deze projecten lopen door vanuit ZOG 1 (zie ook 1.1). - Slikken van Flakkee ( ) Het Natuurontwikkelingsprogramma is verder nog niet ingevuld. Bepaling van de inhoud van dit programmaonderdeel zal plaats gaan vinden met alle gebiedspartijen. Staatsbosbeheer heeft aangegeven dit in nauwe samenwerking met het Schap op te willen pakken. 9

10 Draagvlak nieuwe Programma ZOG 2 Het bestuur heeft besloten om een fors accent op het groene programmaonderdeel te willen zetten. Dit om vertrouwen, draagvlak en steun van milieu- en natuurorganisaties te (her)winnen. Hiertoe dienen de natuurmaatregelen volledig draagvlak te hebben bij gebiedspartijen, waaronder de milieu- en natuurorganisaties. Dit als voorwaarde tot uitvoering. Voor de projecten waartoe het bestuur al heeft besloten en die al vergaand- in uitvoering zijn, zal dit principe niet opgaan. Maar voor de invulling van het nog niet geprogrammeerde deel van het nieuwe Programma ZOG 2 zal bij een nieuw project, naast de besluitvorming van het bestuur van het Natuur- en Recreatieschap, ook verplicht aan de gebiedsadviescommissie Grevelingen om advies daarover moeten worden gevraagd. De Groene Impuls Met het doel onderscheid te maken in die projecten die doorlopen uit ZOG 1 en de projecten die ontwikkeld worden binnen het nieuwe Programma ZOG 2, wordt voorgesteld om al de nieuwe groene maatregelen en projecten in het programmaonderdeel Natuurontwikkelingsprojecten te labelen onder het kopje De Groene Impuls. Inhoudelijk voorstel voor invulling van De Groene Impuls Om het gesprek met de gebiedspartijen niet blanco in te gaan, maar vanuit een eerste concept voorstel met hen aan tafel te kunnen, zijn enkele mogelijke natuurontwikkelingen en maatregelen ter verhoging van de natuurbeleving op de Grevelingen soms opnieuw- in beeld gebracht. Deze projecten zijn in een eerder stadium met de gebiedspartijen naar voren gekomen, onder meer uit eerder gehouden brainstormsessies. Deze mogelijke natuurontwikkelingen en maatregelen zullen, naast een open gesprek, opnieuw met de milieu- en natuurorganisaties worden besproken en nader worden aan- en ingevuld. Maatregelen, waarvoor draagvlak is uit de milieu- en natuurorganisaties en uiteindelijk instemming van de gebiedsadviescommissie, worden in uitvoering genomen. Voor de invulling van De Groene Impuls is een totaal budget beschikbaar van De onderbouwing voor dit bedrag is te lezen in paragraaf 3.4 en in hoofdstuk 4. Net als bij het rode programmaonderdeel moet binnen dit budget rekening gehouden worden met proceskosten en personeelskosten, naast de projectkosten. Het geheel is onderdeel van een vast te stellen projectplan. De Groene Impuls is op 3 september met de CDN doorgesproken. Er is overeenstemming bereikt over de aanpak en de verdere samenwerking bij en uitwerking van de impuls. Dit betreft het aanvullen van de lijst projecten en het opstellen van selectiecriteria. Er is een voorkeur voor donkergroene projecten gericht op verbeteren van de natuur(kwaliteit). Uitgangspunt is dat de CDN partijen de inhoudelijke prioriteit bepalen van de Groene Impuls. De (project)verantwoordelijkheid voor de uitvoering zelf ligt bij het schap. Een aandachtspunt uit de CDN is ook om meer inzicht en kennis te krijgen over het functioneren van het ecosysteem onder water. Gevraagd wordt om ondersteuning vanuit het programma management (aandacht/tijd/agendering), bijvoorbeeld richting de onderzoeksinstituten. De tot nu toe geïnventariseerde mogelijke natuurontwikkelingen en ontwikkelingen ter verhoging van natuurbeleving, zijn: 10

11 Analyse natuurkwaliteit water in het Grevelingenmeer; Aanleiding om zinvolle groene investeringsvoorstellen te kunnen doen om de situatie voor vissen en ander onderwater leven te verbeteren; Nadere inrichting van het vogeleiland nadat er vanuit het project drempel Brouwershaven zand is gespoten op het eiland; Ecologische verbinding brakke kreken Flakkee en Schouwen Duivenland ten behoeve van vismigratie zoet zout; Natuurlijke oevers; Bescherming en uitbreiding broedlocaties (schelpenbanken); Natuurontwikkeling binnendijks grenzend aan de Grevelingen bijvoorbeeld voor broedvogels en noordse woelmuis; Aankoop en inrichting 14 ha landbouwgrond Slikken van Flakkee t.b.v. leefgebied noordse woelmuis; Pilot duurzaam zelfvoorzienend toilet (resultaat Carelands); Voortzetten cursus Gastheerschap Grevelingen; Aanleg natuurtuin en eetbare struikenhoek (beleving en natuureducatie); Aanleg stenen strandje als speciaal rustpunt voor zeehonden; Schelpenrichel vastmaken aan Markenje voor kale grond broeders ; Bijenproject Hompelvoet; Webcam vogelbroed eilanden, de Slikken van Flakkee en een zeehondenspot; Herstel wandelroutes bij de Punt inclusief vogelobservatiepunt; Natuureducatieprogramma i.s.m. scholen op de eilanden; Verbetering van vogelobservatiepunten; Bevordering van excursiemogelijkheden op verschillende locaties; Kaal houden van eilanden om broedgelegenheden te verbeteren Blauw programmadeel: Algemene kosten binnen het programma Het algemene programmadeel bevat algemene activiteiten namelijk: een beperkt communicatiebudget, programmamanagement, de herijking programmabegroting en een post onvoorzien waarbinnen ruimte is voor bijdragen aan initiatieven van derden Herstelde balans tussen het rode en groene programmaonderdeel Dit nieuwe Programma ZOG 2 kent een sterk gewijzigde insteek ten opzichte van de eerder gepresenteerde conceptversie van ZOG 2. Die versie (van juni 2014) kende geen in financiële zin - scherp onderscheid tussen natuurontwikkeling (groen) en toeristischrecreatieve projecten (rood). Wanneer dit onderscheid als nog gemaakt wordt, dan leidt dat tot onderstaande investeringsverdeling. 11

12 Verdeling van middelen in het oude Programma ZOG 2 uit juni % 43% 12% Opvallend bij het oude programma van juni 2014 is de disbalans tussen groen en rood, maar ook het relatief grote aandeel van de algemene kosten (blauw). In de algemene kosten zat de toerekening van onder ander programma- en projectmanagement, projectcontrol en projectondersteuning, communicatie, post onvoorzien en dergelijke. Wijziging in het nieuwe Programma ZOG 2: de toerekening van proces- en personeelskosten gebeurt per project en vallen niet meer binnen het algemene programmaonderdeel. De kosten voor projectmanagement worden in het nieuwe Programma ZOG 2 aan de projecten toegerekend waar de kosten worden gemaakt. Hierdoor worden de algemene kosten aanzienlijk beperkt. De kosten voor het rode deel nemen hierdoor toe. Voor het groene deel maakt dit vooralsnog beperkt verschil omdat in dit programmaonderdeel nog weinig project(kost)en bepaald zijn. In dit nieuwe Programma ZOG 2 is sprake van een herstelde balans van de investeringen. Voor De Groene Impuls is beschikbaar. Daarmee wordt door het bestuur van het schap een forsere groene maatregel getroffen. Naast De Groene Impuls, is het project Slikken van Flakkee een significant groen project. In beide plaatjes is de reservering van ,= t.b.v. Garantstelling Staatsbosbeheer buiten beschouwing gelaten. 12

13 Verdeling van middelen in het nieuwe Programma ZOG 2 Juni % 20 % 57 % In bijlage 3 is een beknopte beschrijving van de projecten van het nieuwe Programma ZOG 2 gespecificeerd en naar de drie inhoudelijke programmaonderdelen weergegeven. 13

14 2.3.5 Definitie Rood en Groen Wat zijn rode en wat zijn groene projecten? In de Grevelingen/Zuidwestelijke Delta wordt al jaren gesproken over rode en groene projecten. Maar een scherpe definitie over wat nu rode en groene projecten zijn, ontbreekt. Wat voor de één een groen project is, kan voor de ander een rode ontwikkeling zijn. De één zal een fietspad door een natuurgebied als een groene ontwikkeling beschouwen, de ander als een rode ontwikkeling. Het framework voor het nieuwe programma ZOG 2 is op verzoek van het bestuur onderverdeeld in een toeristisch-economisch en een natuurontwikkelingsprogramma. Het toeristisch-economische deel is rood, het natuurontwikkeling- en belevingsdeel is groen. Het scheiden van groen en rood in twee programmaonderdelen is eigenlijk niet gewenst. De Eco2 gedachte streeft er juist naar te zoeken naar mogelijkheden om die twee werelden goed bij elkaar te brengen en projecten te ontwikkelen, die zowel een bijdrage leveren aan de natuurontwikkeling als aan economische ontwikkelingen. Een goed voorbeeld van zo n project in de Grevelingen is de aanleg van een vogel/natuureiland nabij Brouwershaven. Deze aanleg gebeurt met het zand van een zandplaat, dat door de recreatievaart als een obstakel in de toegang naar de recreatiehaven van Brouwerseiland wordt beschouwd; het vrijkomende zand wordt benut voor de basisaanleg en verbetering van een vogeleiland. Een ander voorbeeld is de afzinking van de duikwrakken in het Grevelingenmeer waarmee na de afzinking van de duikwrakken op de langere termijn een kunstmatig rif wordt gerealiseerd. Gezien de discussie over rode en groene projecten is het voor dit nieuwe Programma ZOG2 overigens wel zinvol om een onderscheid te maken tussen rood en groen en daarbij te laten zien, dat er een financiële balans is tussen beide onderdelen. Het trachten te definiëren van hetgeen valt onder rood en hetgeen valt onder groen laat onverlet dat er altijd verschil in inzicht zal blijven over de invulling en daarmee juistheid van de definitie. Deze voorzet biedt echter de mogelijkheid om over de inhoud ervan met elkaar in gesprek te gaan. 14

15 Wat is groen: In groene projecten staan activiteiten centraal die gericht zijn op natuurontwikkeling, waarbij natuurwaarden worden hersteld of ontwikkeld (vogeleilanden, broed bevorderende maatregelen, aanleg van strandjes, bosschages, bossen, etc.), en/of: In groene projecten staan activiteiten centraal, die gericht zijn op de vergroting van de mogelijkheden tot (kosteloze) natuurbeleving, bijvoorbeeld door a) de realisatie van faciliteiten (webcams, uitkijktorens, etc.), b) door het vergroten van de toegankelijkheid van gebieden (wandelpaden en dergelijke) en c) door natuuropleiding en educatie, en/of: In groene projecten staan activiteiten centraal, waarin kaders, financieringsvormen e.d. worden ontwikkeld, ter bevordering van natuur, natuurwaarden en natuurbeleving. Wat is rood: In rode projecten staan activiteiten centraal, die gericht zijn op het ontwikkelen van recreatieve voorzieningen met exploitatiemogelijkheden en die het verdienvermogen van het Natuur- en Recreatieschap Zuidwestelijke Delta vergroten (Ecohotel, vakantiehuisjes, Informatiecentrum, uitbreidingen van ondererfpachtovereenkomsten met ondernemers), en/of: In rode projecten staan activiteiten centraal, die gericht zijn het vergroten van recreatieve voorzieningen en evenementen, zonder dat het een bijdrage levert aan natuurdoelen (bijvoorbeeld strandverbetering, strandopgangen, bebording, toeristische en recreatieve evenementen), en/of: In rode projecten staan activiteiten centraal, die gericht zijn op de ontwikkeling van kaders en richtlijnen voor recreatieve voorzieningen en maatregelen (evenementensubsidiebeleid, ligplaatsenbeleid, e.d.). 15

16 3. NADERE FINANCIËLE ONDERBOUWING 3.1 Toeristisch-economisch programma Hieronder is de kostenraming van de projecten uit het toeristisch-economisch programma opgenomen uit 2014 geplaatst naast de kostenraming van het nieuwe Programma ZOG 2 (2015). De lichtgrijs gearceerde projecten zijn reeds uitgevoerd/afgerond in 2014, maar drukken financieel nog op het nieuwe Programma ZOG 2. De donkergrijs gearceerde projecten zijn inmiddels komen te vervallen. De tabel toont de geraamde kosten uit het oude voorstel ZOG 2 van juni 2014 en de geraamde kosten voor het nieuwe Programma ZOG 2 dat u behandelt in de DB vergadering van 18 juni Project/maatregel Geraamde kosten oude ZOG 2 juni 14 Geraamde kosten nieuwe ZOG 2 juni 15 Opmerking Natuurinvesteringsfonds Vervallen; maakt onderdeel van project ECO-hotel (ook financieel), in het bijzonder garantstelling SBB Ontwikkelen van een meerjareninvesteringsfonds Natuureiland/Drempel Brouwershaven Duurzame Jachthaven van de Toekomst Inspiratiecentrum Vervallen, zie ook toelichting bij Natuurinvesteringsfonds Besluitvorming tot aanleg van de Drempel, zie AB Mogelijkheden verkennen om deze kosten te verhalen binnen het project. Kosten strandopgang Infrastructuur Vervallen Brouwersdam Overtoom Vervallen Duikwrakken Scharendijke Afgerond in ZOG1; (zie opmerking 1 en 2) Juridische afwikkeling via post onvoorzien nieuwe ZOG 2 programma Mountainbike parcours Kabbelaarsbank (zie opmerking 1) Marktconsultatie verdien concepten Afgerond in ZOG1; administratieve afwikkeling via post onvoorzien nieuwe ZOG 2 programma Vervallen 16

17 Bijdragen aan initiatieven pirateneiland e.d Vervallen, bijdragen aan initiatieven derden via onvoorzien ECO-hotel Meerkosten dekken via Algemene reserve Haven Bommenede Afgerond Strandverbetering Afgerond Herkingen Catpoint Evenementen- (subsidie)beleid ontwikkelen Afgerond Verstrekken evenementen subsidies Incidentele subsidie voor Grevelingenweek En deelname WKonderwaterfotografie (zie besluit DB ) Studie grondposities Vervallen Inzet van vastgoedontwikkeling Vervallen; kosten maken onderdeel uit van projectkostenraming TOTAAL Opmerking 1: De juridische afwikkeling van het project Duikwrakken Scharendijke en de administratieve afronding van de aangelegde mountainbikeparcours op de Kabbelaarsbank vergen beperkte inzet en worden in ZOG2 niet als aparte maatregel/project gezien. Beperkte inzet wordt bekostigd via de post onvoorzien in het blauwe programmadeel. Opmerking 2: Het project Duikwrakken Scharendijke is in beginsel rood maar draagt op de langere termijn bij aan natuurontwikkeling. Er ontstaat een kunstmatig rif. 17

18 3.2 Natuurontwikkelingsprogramma Project/maatregel Kosten medio 14 (zie concept ZOG2 juni 2014) Kosten medio 15 Slikken van Flakkee (zie opmerking 1) De Groene impuls TOTAAL Opmerking Opmerking 1: Naast de dekking á vanuit het Schap is binnen het project Slikken van Flakkee sprake van cofinanciering vanuit de Provincie á ,= en zijn middelen beschikbaar vanuit PAS maatregelen ter hoogte van een bedrag van , Algemene programmakosten Project/maatregel Strategisch kader (bijdragen leveren aan RSV e.d.) Kosten medio 14 (concept ZOG2 juni 2014) Kosten medio 15 Opmerking Bijdragen worden geleverd vanuit programmamanagement en reguliere programma Carelands Volledig gesubsidieerd project vanuit Interreg 2 Zeeën-project. Grevelingenconferentie Vervallen Algemene communicatie (inclusief website) Grevelingenkrant Vervallen Herijking programmabegroting inmiddels afgerond Inzet projectondersteuning (zie opmerking 1) Inzet projectcontrol (zie opmerking 1) Vervallen; kosten maken onderdeel uit van projectkostenraming Vervallen; kosten maken onderdeel uit van projectkostenraming Programmamanagement Zie opmerking 1 in bijlage 3 voor de onderbouwing.. Onvoorzien/bijdragen aan initiatieven van derden TOTAAL Opmerking 1: De projectondersteuningskosten en de inzet van projectcontrol wordt in het nieuwe Programma ZOG 2 toegerekend aan de projecten en worden niet langer uit het algemene deel van het programma bekostigd. 18

19 3.4 Totaal overzicht kosten Programma ZOG Het uiteindelijke totaaloverzicht van de beide Programma s ziet er dan als volgt uit: Kosten Totale kosten ZOG2 (juni 2014) (zie opmerking 1) Totale kosten nieuwe Programma ZOG 2 (juni 2015) Toeristisch economisch programma Natuurontwikkelingsprogramma Overige activiteiten Totaal Opmerking 1: Het verschil in dekking en kosten in het oude programma van juni 2014 komt voort uit het feit dat de begroting van het concept ZOG 2 van juni 2014 voor de Garantstelling niet de maar was voorzien. Onduidelijk is hoe het verschil à gedekt was in dit plan. Deze onduidelijkheid wordt bij de opzet van het nieuwe Programma ZOG 2 weggenomen, door de uit de Groen Blauwe Reserve buiten de kostenbegroting en financiering van ZOG 2 te houden en voor de Garantstelling beschikbaar te houden. 19

20 4. ORGANISATIE EN KWALITEITSBORGING De uitvoering van het nieuwe Programma ZOG2 zal op een flink aantal punten op een andere wijze plaatsvinden dan in de afgelopen jaren. Deze veranderingen hebben zowel betrekking op de aansturing en verantwoording van de projecten en activiteiten, als op de manier waarop deze activiteiten worden opgepakt en uitgevoerd. Ten aanzien van de aansturing draait het zowel om de feitelijke wijze van aansturing als de gewijzigde houding en gedrag van de uitvoeringsorganisatie (G.Z-H). De G.Z-H positioneert zich nadrukkelijk als uitvoeringsorganisatie van het Natuur- en Recreatieschap Zuidwestelijke Delta. Kernbegrippen zijn transparantie, maximale betrokkenheid van stakeholders uit de omgeving en professionaliteit in de (project)uitvoering. Aansturing en rolverdeling De governance voor de uitvoering is helder: het Natuur- en Recreatieschap Zuidwestelijke Delta is opdrachtgever voor alle projecten en activiteiten in het kader van ZOG. Alleen na een bestuursbesluit van het Algemeen Bestuur wordt uitvoering gegeven aan projecten en activiteiten. Bestuursbesluiten worden met zorg voorbereid en voorzien van een omschrijving van de scope, de planning en de noodzakelijke financiële middelen. Alle kosten, die voor de activiteit of project worden voorzien, worden in de kostenraming meegenomen. Via de bestuurssecretaris (de gedelegeerd opdrachtgever namens het Natuur- en Recreatieschap) wordt na een positief bestuursbesluit de organisatie geïnformeerd. de directeur G.Z-H is een programmamanager ZOG verantwoordelijk voor de uitvoering van alle projecten en activiteiten. De basis voor de voorstellen en uitvoering van de ZOG-projecten ligt in dit meerjarige Programma ZOG 2, die onder de programmamanager is opgesteld. De programmamanager zorgt voor de uitvoering van het Programma, bewaakt de onderlinge samenhang van projecten en activiteiten en zorgt voor geïntegreerde voortgangsrapportages t.b.v. het bestuur. Tevens onderhoudt de programmamanager contacten met stakeholders uit de omgeving en monitort of de uitvoering van het programma voldoet aan de verwachtingen van omgevingspartijen. Afhankelijk hiervan kan nadere inkleuring van projecten vorm krijgen. Professionalisering projecten en projectmanagement Voor de uitvoering van de projecten en activiteiten worden projectteams ingericht. Projectteams bestaan ten minste uit: een projectmanager, eindverantwoordelijke voor het project, een omgevingsmanager, verantwoordelijk om alle omgevingscontacten te onderhouden en alle betrokken partijen ambtelijk, belangenorganisaties, exploitanten mee te nemen in de projectuitvoering, waaronder het inventariseren van eisen en wensen en waarbij we de stakeholders beschouwen als partners in het project. een projectcontroller, die de projectmanager ondersteunt met de beheersing van de planning, kosten, subsidiefinanciering, risicomanagement en dergelijke. Maandelijks verantwoordt de projectmanager zich over de voortgang van het project aan de programmamanager. De programmamanager rapporteert vervolgens rechtstreeks aan de directeur GZH. Draagvlak in de planfase èn de uitvoering vanuit de omgeving zijn essentieel. Daarom worden nieuwe projecten alleen gestart als aantoonbaar draagvlak bestaat in de omgeving. Dit laatste heeft met name betrekking op de nieuwe initiatieven i.h.k.v. de Groene Impuls. Nieuwe projecten zullen verplicht door het AB aan de gebiedsadviescommissie Grevelingen worden voorgelegd voor advies. 20

21 Bijlage 1: Evaluatie ZOG1 Terugblik algemeen De grondslag voor het Uitvoeringsprogramma Zicht op Grevelingen is gelegd in 2006 in de Ontwikkelingsschets Zicht op Grevelingen. Deze schets is na een aantal conferenties vastgesteld met steun van een groot aantal regionale en landelijke organisaties, zoals de Zeeuwse Milieufederatie, Het Zeeuws Landschap, Natuurmonumenten (regio Z-H en Zeeland), Stichting Het Zuid-Hollands Landschap, Stichting Duinbehoud, Staatsbosbeheer, EUCC (Europese Kustvereniging), de Kamer van Koophandel Rotterdam en Zeeland, ANWB, RECRON, HISWA Vereniging, Nederlandse watersport Bond, Innovatieplatform Kop van Goeree, Vereniging Zeeuwind, Deltawind en ProWonEc. Op 20 februari 2008 heeft het Algemeen Bestuur van de Grevelingen ingestemd met het projectvoorstel Zicht op de Grevelingen met een looptijd van zes jaar (periode ). Na ongeveer twee jaar op 3 december 2009 heeft het bestuur kennisgenomen van een tussenevaluatie van het programma, die aanleiding was om het programma te continueren zoals was voorzien. Tijdens de uitvoering van het programma is het Bestuur geïnformeerd aan de hand van voortgangsrapportages, op basis van bestuursvoorstellen over de individuele projecten van het programma èn is in de Jaarrekeningen zowel inhoudelijk als in financiële zin over ZOG gerapporteerd. Medio 2013 heeft het Dagelijkse Bestuur kennis genomen van de tiende voortgangsrapportage en van de eerste ideeën over voortzetting van het programma Zicht op de Grevelingen in een periode van vier jaar ( ). Voor de uitvoering van het programma ( ) was gedurende 6 jaar een jaarlijkse bijdrage van ,= beschikbaar en daarenboven financiering uit verschillende subsidieverstrekkers. G.Z-H zat samen met SBB in de uitvoeringsorganisatie van het programma ZOG, mede om de groene component van het eco2 verhaal goed te kunnen bewaken. Daarbij was zowel een gedelegeerd opdrachtgever vanuit SBB aangewezen als waren er uren beschikbaar voor een medewerker natuur en natuurgerichte recreatie. Vanwege capaciteitsgebrek heeft SBB in de tweede helft van het programma veel minder inzet kunnen bieden. Het programma ZOG kende een indeling met drie programmaonderdelen: Strategische ontwikkelingen, Gebiedsontwikkelingen en projecten en Communicatie. In bijlage 2 is het ZOG 1 programma op projectniveau beschreven. In het programma was niet een expliciet onderscheid gemaakt tussen projecten en ontwikkelingen, die onder de het Natuur- en Recreatieschap de Grevelingen plaatsvonden en ontwikkelingen, door andere overheden en/of ondernemersinitiatieven en waarbij vanuit het Schap bijdragen werden geleverd. Evenmin was er een duidelijke compartimentering in het programma tussen rode en groene projecten. De balans was per project verschillend. Deze zaken zijn in een evaluatie dan ook niet te onderscheiden. Terugblik Met name de strategische projecten en activiteiten, die in het kader van Zicht op Grevelingen zijn uitgevoerd, zijn tijdens de looptijd van het programma gerealiseerd en opgeleverd. Een aantal grote gebiedsontwikkelingen, zijn gedurende de looptijd van het programma gestart, maar vinden haar afronding in de periode In het bijzonder in de laatste twee jaren van ZOG, waarin een aantal grote recreatieve projecten in de realisatie kwamen (Ecohotel, Inspiratiecentrum), ontstond weerstand in de omgeving tegen de projecten van Zicht op de Grevelingen en over de wijze waarop de 21

22 projecten werden uitgevoerd. Met name de onbalans in de verhouding tussen groene en rode projecten werd met de realisatie van deze overwegend rode projecten zichtbaar en daarbij grepen deze grote recreatieve ontwikkelingen sterk in op het landschappelijke en natuurlijke karakter van de Grevelingen. De uitvoering van deze grote ontwikkelingen kenmerkt zich daarnaast door de mate van complexiteit. Projecten zoals de realisatie van het Ecohotel en Inspiratiecentrum kenden elk complexe gronddossiers, verlangden intensief en hoogwaardig omgevingsmanagement, vereisten waterdichte contracten met projectontwikkelaars en vroegen de uiterste zorg voor milieu en natuur tijdens de uitvoering. GZH als uitvoeringsorganisatie van het Natuur- en Recreatieschap onderkende dat het met name tijdens de realisatiefase van de grote projecten onvoldoende hierop ingericht was. Eind 2014 ontwikkelde G.Z-H een Procedure voor verbetering waarin maatregelen zijn beschreven om orde op zaken te stellen. Eind 2013 stelde het Natuur- en Recreatieschap de middelen beschikbaar voor een vervolg op Zicht Op Grevelingen ter grootte van jaarlijks ,= voor de periode De nadere invulling van het Uitvoeringsprogramma van het vervolgprogramma ZOG 2 zou in de loop van 2014 worden gemaakt. De constatering, dat er sprake was een onbalans tussen de groene en rode projecten in het gebied, leidde er toe, dat er in 2014 veel discussie ontstond over de invulling van het nieuwe Programma. Er lag medio 14 wel een conceptprogramma, maar daarvoor was zowel bij omgevingspartijen als bij het bestuur onvoldoende draagvlak. Inmiddels ligt er nu voor u een geheel gewijzigde opzet voor een nieuw Programma ZOG 2. Inmiddels is er binnen het Schapbestuur de vraag aan de orde gekomen over de rol en positie in het Schap in de komende jaren. Het Bestuur heeft een werkgroep ingesteld om daarover voorstellen te ontwikkelen. De vraag over de rol en positie is in enige mate versterkt door recente ervaringen met enkele (ZOG-)projecten. Vooralsnog heeft dit voor het nieuwe Programma ZOG II geen gevolgen. Vooralsnog worden deze sporen van het nieuwe Programma ZOG 2 en de discussie rondom rol en positie voor het schap in de toekomst (erfpachtsituatie) naast elkaar gevolgd en interfereren deze elkaar (nog) niet. 22

23 Bijlage 2: PROGRAMMA RESULTAAT ZOG 1 In het Programma ZOG 1 is onderscheid gemaakt in drie programma-onderdelen: 1. strategische ontwikkelingen; 2. gebiedsontwikkeling en projecten; 3. overige activiteiten. Hieronder is een overzicht gegeven van de projecten en activiteiten die in deze drie programma-onderdelen zijn uitgevoerd. In dit overzicht is een korte omschrijving van het project gegeven. Daarbij is aangegeven of deze activiteiten in ZOG1 reeds zijn afgerond of nu nog doorlopen en daarmee onderdeel worden van het ZOG2 programma. Alle reeds afgeronde projecten en activiteiten zijn in onderstaand overzicht grijs gearceerd. De niet-gearceerde projecten en activiteiten komen terug in het nieuwe Programma ZOG 2. In het Programma ZOG 1 is geen onderscheid gemaakt tussen projecten en activiteiten die vanuit het Natuur- en Recreatieschap zijn opgestart en uitgevoerd èn de projecten en activiteiten, die door ondernemers of andere organisaties zijn opgestart en uitgevoerd en waaraan het Natuur- en Recreatieschap alleen heeft bijgedragen om uitvoering mogelijk te maken. Dit onderscheid is echter essentieel m.b.t. de verantwoordelijkheid- en risicoverdeling. In het onderstaande overzicht is dit onderscheid wel gemaakt en voorgesteld wordt om ook in het Programma ZOG 2 dit onderscheid te maken. Strategische ontwikkelingen Project/activiteit Aard Status Uitvoeren van de MIRT verkenning Grevelingen (inclusief business case getijdecentrale), daarna uitgewerkt in een (concept) Rijksstructuurvisie, onder meer gericht op herstel van getijde en het realiseren van een getijdencentrale. Deze RSV is door het kabinet op 10 oktober 2014 is vastgesteld en de Tweede Kamer behandelt de concept-rijksstructuurvisie naar verwachting eind Bijdrage vanuit het Schap; betrof een Rijksontwikkeling in samenwerking met regionale partners Afgerond mei 2012; daarna gecontinueerd in het opstellen en besluitvorming over een RVS Ontwikkeling van een Watersportvisie voor de Grevelingen, die ontwikkelingsruimte bood voor de uitbreiding van ligplaatsen en o.a. de ontwikkeling van Brouwerseiland. Ontwikkelen van een zoneringskaart om recreatiedruk en natuur in balans te houden en mee te geven aan RWS om als input te gebruiken voor het N2000 beheerplan. Ontwikkeling van een Richtlijn voor de ontwikkeling van duurzame kleinschalige verblijfsrecreatie, als kader voor de beoordeling van concrete ondernemersinitiatieven in de Grevelingen (nabij Kabbelaarsbank en initiatief Greenhuus) Uitvoeren van Natura People, internationaal kennisontwikkelingsproject m.b.t. bezoekersmanagement en financieringsmogelijkheid voor specifieke ontwikkelingen voor de Grevelingen, zoals cursus Gastheerschap Grevelingen, het Schap uitgevoerd het Schap uitgevoerd het Schap uitgevoerd Bijdrage vanuit het Schap; betrof Interreg IV A- programma Gereed juli 2011 Gereed juli 2011 Gereed juli 2011 Gereed december 13 23

24 mountainbikeroute Kabbelaarsbank, uitkijktoren Battenoord, promotietool Meer Grevelingen met o.a een website en routeplanner. Uitvoeren van Pilot Dijk van een Delta, beeldverhaal over het rivierengebied van Lobith tot aan de Zuid- Hollandse Delta. Bijdrage vanuit het Schap; betrof een initiatief van Kennisprogramma Regionale Beeldverhalen, uitgevoerd door de Stichting Innovatie Recreatie & Ruimte (STIRR) Gereed december 2012 Gebiedsontwikkeling en projecten Project/activiteit Aard Status Realiseren van Bunkerroute en Belevingsbos, bestaande uit het toegankelijk maken van bunkerelementen in de duinen bij de Punt en herinrichting van ene bos van 6 hectare, eveneens bij de Punt het Schap uitgevoerd Gereed december 2012 Het realiseren van het ECO-hotel, inclusief nadere afspraken maken met nabijgelegen Catamaranclub (later in apart project Catpoint opgenomen) Het realiseren van het Inspiratiecentrum Het realiseren van het project Brouwersdam Hotspot for Active Leasure, bestaande uit diverse maatregelen zoals het investeren in voorzieningen voor beach sporten, landschappelijke voorzieningen en strandopgangen. Het realiseren van een mountainbike parcours Kabbelaarsbank, gefinancierd uit Natura People Het realiseren van de Duurzame Jachthaven van de Toekomst Ontwikkeling van Greenhuus Kabbelaarsbank Uitvoeren van omvorming bossages Grevelingendam Aanleg van mountainbikeparcours Kabbelaarsbank Slikken van Flakkee, waaronder het verbeteren van de toegankelijkheid van het gebied Bijdrage vanuit het Schap; Uitvoering door ECOII projects B.V. Wordt onder het Schap uitgevoerd het Schap uitgevoerd het Schap uitgevoerd Bijdragen vanuit het Schap; Uitgevoerd door Zeelenberg/Boskalis Bijdragen vanuit het Schap; ondernemersinitiatief van Greenhuus het Schap uitgevoerd het Schap uitgevoerd het Schap Uitgevoerd Loopt door na Loopt door na Gereed eind 2012 Gereed eind 2013 Loopt door na Niet gerealiseerd In maart 2013 afgerond. Parcours is aangelegd, administratieve afronding vindt plaats na Loopt door na