Duinfauna: te grazen genomen of voor de wind? Stichting Bargerveen / Afdeling Dierecologie Radboud Universiteit Nijmegen

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Duinfauna: te grazen genomen of voor de wind? Stichting Bargerveen / Afdeling Dierecologie Radboud Universiteit Nijmegen"

Theophiel Bauwens
5 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Duinfauna: te grazen genomen of voor de wind? Stichting Bargerveen / Afdeling Dierecologie Radboud Universiteit Nijmegen

2 Opbouw van de presentatie 1. Veranderingen in het kustduinlandschap 2. Problemen voor diergemeenschappen 3. Doel van beheer; welke problemen opheffen? 4. Effecten van begrazing 5. Effecten van verstuiving 6. Maatregelen in perspectief: waar en hoe toepassen?

3 Verandering op standplaatsniveau ±

4 Verandering op landschapsschaal Denemarken, Hanstholm (foto s Rienk Slings)

5 Probleem analyse Standplaats (microschaal ~m 2 ) Verzuring Vermesting Verdroging Aantasting chronisch grootschalig Landschaps condities (mesoschaal: ~ha macroschaal: ~km 2 ) Fragmentatie Isolatie Homogenisatie Aantasting Standplaats condities Bottlenecks: Achteruitgang fauna diversiteit Aantasting landschap

6 - voedsel - beschutting - eileg - verpopping Belang van heterogeniteit en bereikbaarheid

7 Achteruitgang Grauwe Klauwier in Nederlandse kustduinen

8 Samenstelling dieet Grauwe Klauwier - Grote ongewervelden en kleine gewervelden - Slechts één prooi per voedering aan jongen unknown other coleoptera vertebrata araneae larvae diptera orthoptera hymenoptera lepidoptera odonata

9 Voedselweb hypothese Species A Species B Speciec C Cumulative Minimum prey availability prey availability time time

10 Hanstolm Skagen Denmark UK The Netherlands France Belgium Germany stabiel achteruitgang vrijwel verdwenen verdwenen

11 Gemiddeld prooigewicht mean prey weight (mg DW) age of nestlings (days) Ameland '97 '98 Skagen Sk1 Sk12 Sk16

12 Grootte van prooien oudervogels Aandeel in dieet Ameland 1997 Terschelling 1989 Denemarken 2002 Ameland '97-'98 Ameland '89 Terschelling '94-'95 Skagen '01 Skagen ' > 20 Prooilengte prey length in milimeter [classes in mm]

13 Belangrijke prooisoorten Grauwe Klauwier in kustduinen - Kleine Junikever (Anomaladubia) - Duinhagedis (Lacertaagilis) - Wrattenbijter (Decticusverrucivoris)

14 Populatieverloop Tapuit in Nederland Tapuit

15 Afname van Tapuit in Nederlandse kustduinen Zelfde patroon als Grauwe Klauwier, maar 2 decennia later

Vogelduin 1 massa 15% 13% 2% 17% 4% Vogelduin 2 massa Coleoptera 2% 5% Anomala dubia Phylloperta horticola 19% Sprinkhanen Overig 3% Kevers Kleine Junikevers Rozenkevers Sprinkhanen Overige Emelten

16 Vogelduin 1 massa 15% 13% 2% 17% 4% Vogelduin 2 massa Coleoptera 2% 5% Anomala dubia Phylloperta horticola 19% Sprinkhanen Overig 3% Kevers Kleine Junikevers Rozenkevers Sprinkhanen Overige Emelten 1% Elateridae larvae 41% Ongewervelden 4% Invertebrata Larven 12% Larvae 13% Lepidoptera rups Vlinderrupsen Nachtvlinderrupsen (Uiltjes) 27% 4% 1% Lepidoptera rups, Noctuidae 1% Lepidoptera 3% rups Pyralidae, Synaphe punctalis 7% 2% 1% 3% Rupsen Mosmotje Mieren Dieet van Tapuit in kustduinen

17 Voedselaanbod vegetatietypen dichtheid * aantal prooisoorten * abundance * * number of taxa * * 0 pioneer dune grassland tall grassvegetation 0 pioneer dune grassland tall grassvegetation Meer voedsel in vergraste vegetaties, waar de Tapuit niet jaagt!? Prooien alleen beschikbaar in korte vegetatie!

Voedselaanbod vegetatietypen Belang van diversiteit in korte

abundance 15 12 9 6 3 0 * * Tenebrionidae Caterpillars (Lepidoptera)

grassvegetation abundance 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 pioneer dune grassland

18 Voedselaanbod vegetatietypen Belang van diversiteit in korte vegetatietypen! abundance * * Tenebrionidae Caterpillars (Lepidoptera) Elateridae Zwartlijven Rupsen Kniptorren pioneer dune grassland tall grassvegetation abundance pioneer dune grassland tall grassvegetation * * abundance * pioneer dune grassland tall grassvegetation * zand / mos open duingrasland randen hoog gras

19 Doel van beheer; welke problemen opheffen? Vegetatie - Abiotische condities bodem - Biomassa / lichtconcurrentie - Mate van overstuiving Diersoorten - Vegetatiestructuur - Microklimaat - Voedselplanten - Voedsel * nutriëntenbalans * bloemdichtheid * zaadproductie - Heterogeniteit * grootte patches * afstanden tussen typen * variatie in structuur - Totaal oppervlak vegetatietypen - Dynamiek (bijv. zandplekken)

20 Doel van beheer; welke problemen opheffen? Vegetatie - Abiotische condities bodem - Biomassa / lichtconcurrentie - Mate van overstuiving Diersoorten - Vegetatiestructuur - Microklimaat - Voedselplanten - Voedsel * nutriëntenbalans * bloemdichtheid * zaadproductie - Heterogeniteit * grootte patches * afstanden tussen typen * variatie in structuur - Totaal oppervlak vegetatietypen - Dynamiek (bijv. zandplekken)

21 Begrazing Doel - Verwijderen en/of herverdelen van nutriënten - Terugzetten (herstel) óf afremmen / bijsturen (beheer) van vegetatiesuccessie - Herstellen of behouden soortenrijke vegetatie afwisselende structuur open zandige plekken soortenrijke diergemeenschappen meestal impliciet doel!!!

22 Effecten van begrazing in de praktijk Begrazing vormt lage, maar dichte grasvegetatie Microklimaat

23 Effecten van begrazing in de praktijk Karakteristieke loopkevers ontbreken in begraasde duingraslanden 100% Habitatbinding activity 75% 50% 25% 0% moisture preference eurytopic non eurytopic characteristic specific activity 100% 75% 50% 25% hygrophylous meso-hygrophylous mesophylous meso-xerophylous xerophylous 0% Intact open begraasd open grazed Ammophila Helm Ammophila grazed Calamagrostis Duinriet Calamgrostis grazed

24 Effecten van begrazing in de praktijk Geitenbegrazing op Terschelling: Bloemaanbod voorjaar in begraasde terreinen is nihil voedsel voorjaarsbijen weg!

25 Effecten van begrazing in de praktijk Effecten van begrazing op de Zandhagedis, Zwarte Vlak (NH) Foto: René Krekels

26 Zwarte Vlak onbegraasd

27 Zwarte Vlak begraasd

28 Effecten van begrazing in de praktijk Effecten van begrazing op de Zandhagedis, Zwarte Vlak (NH) * Geen verschil in dichtheden * Beide terreinen ind./ha * Dit zijn zeer hoge dichtheden! Bepaling geschiktheid habitatstructuur voor Zandhagedis

29 Effecten van begrazing in de praktijk Effecten van begrazing op de Zandhagedis, Zwarte Veld (NH) Bepaling geschiktheid habitatstructuur Zandhagedis Bedekking in cirkel van 100 m 2 met Moving Window Score Zand % 5-20 % % >40 % Laag gras en mos 0-5 % 5-25 % % >40 % Hoog gras 0-15 % % % >50 % Laag struweel < 20 % % % % >70 % Hoog struweel en bomen 0-5% 5-15 % >15 % Maximum van 15 punten

30 Effecten van begrazing Zwarte Vlak: vegetatie 1986 VHS / N-dep begrazing Class sand with algae sand with mosses and grasses shrub and trees Hippophae rhamnoides grass dense grass Salix repens mosses sand

31 Effecten van begrazing Zwarte Vlak: geschikt Zandhagedis? Legend

32 Effecten van begrazing in de praktijk Dynamiek van open zand in Prinsenduin / Helmduinen (NH) - Nesten tellen in open zand begraasd en onbegraasd terrein - Kolonisatie na uitrastering

Effecten van begrazing in de praktijk Dynamiek van open zand in Prinsenduin / Helmduinen (NH) - Betreding veroorzaakt verstoring nestbouw Mierennesten n nesten per m2 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2

33 Effecten van begrazing in de praktijk Dynamiek van open zand in Prinsenduin / Helmduinen (NH) - Betreding veroorzaakt verstoring nestbouw Mierennesten n nesten per m2 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 begraasd begraasd exclosure onbegraasd n nesten per m2 0,5 0,45 0,4 0,35 0,3 0,25 0,2 0,15 0,1 0,05 begraasd begraasd exclosure onbegraasd Zandloopkevers 0 eind juni half juli begin augustus eind augustus half september 0 eind juni half juli begin augustus eind augustus half september

34 Herstellen van verstuiving in droge duinen

35 Verstuiving Doel - Landschapsvormend proces herstellen - Terugzetten (herstel) óf afremmen/bijsturen (beheer) vegetatiesuccessie Herstellen of behouden pioniervegetaties veranderend duinlandschap open zandige plekken

Herstel van dynamiek: ecologische motor Root biomass (gram/m3) 350 300 250 200 150 100 50

dichtheden en snellere ontwikkeling bladsprietkevers in dynamische Helmvegetatie Voedsel

36 Herstel van dynamiek: ecologische motor Root biomass (gram/m3) Helmwortels (gram/m3) Dynamic Less dynamic Stable Keverlarven (aantal/m3) Hogere dichtheden en snellere ontwikkeling bladsprietkevers in dynamische Helmvegetatie Voedsel voor predatoren! # larvae/m Dynamic volgroeid in ontwikkeling Less dynamic Stable

cyclus Geen larven jan feb mar apr may jun dec jul nov aug

37 Herstel van dynamiek: ecologische motor Naast meer hoogwaardig voedsel ook gunstiger microklimaat 1-jarige cyclus Geen larven jan feb mar apr may jun dec jul nov aug oct sept mar apr feb may jan jun dec jul nov oct sept aug 2-jarige cyclus

38 Herstel van dynamiek: ecologische motor Naast meer hoogwaardig voedsel ook gunstiger microklimaat Dichte Helmvegetatie Open Helmvegetatie Temperatuur C :00 18:00 12:00 6:00 0:00 18:00 12:00 0:00 18:00 12:00 6:00 0:00 18:00 12:00 0 cm - 25 cm -50 cm

39 Herstel en beheer fauna van kustduinen - Goede beschrijving van problemen en (kwantificeerbare) doelen - Goede bepaling uitgangssituatie; welke soorten nog in terrein? - Kleinschalig beheer waar wenselijk, grootschalig waar mogelijk - Monitoring plannen en opstarten voorafgaand aan de ingreep - Beheersmaatregelen zodanig uitvoeren dat deze aangepast kunnen worden indien monitoringsgegevens daar aanleiding toe geven.

40 Begrazing als maatregel; waar en hoe toepassen? Fauna soms te grazen genomen, maar daarnaast veel problemen voor fauna niet opgelost Mogelijkheden om te spelen met begrazing - Uitrasteren belangrijke / kwetsbare locaties maar deze veranderen dan wel - Gescheperde kuddes -Kleinschalige drukbegrazing - Flexibele rasters (tijdelijke rasters of vaste rasters met poorten) - Wisselende graasdruk / samenstelling geen langdurige contracten

41 Verstuiving herstellen; waar en hoe toepassen? Door verstuiving gaat het een aantal diersoorten voor de wind Maar - Verstuiving vaak grootschalig - Verstuiving heeft (daardoor) ongewenste neveneffecten - Lang niet overal toepasbaar / wenselijk - Verstuiving kan niet alle bottlenecks voor diersoorten oplossen kleinschalige patchiness bloemaanbod Maatwerk door combinaties van maatregelen noodzakelijk!

Vergelijkbare documenten

Natuurbeheer voor duinfauna achtergrond - theorie - praktijk

Natuurbeheer voor duinfauna achtergrond - theorie - praktijk Hans Esselink Marijn Nijssen Peter Beusink Arnold van den Burg Gert-Jan van Duinen Marten Geertsma Jan Kuper Herman van Oosten Wilco Verberk