Een visie op het Nederlands Duinbeheer. Rienk Slings 2011

Transcriptie

1 Een visie op het Nederlands Duinbeheer Rienk Slings 2011

2 Inhoud Wie ben ik? Wat is beheren? Hoe werkt het duinlandschap? Hoe heeft de mens dit beinvloed? Wat zijn de belangrijkste knoppen? Wat zijn de belangrijkste maatregelen? Welke ontwikkelingen zijn te voorzien? Welke reactiemogelijkheden heeft de beheerder? Onderzoek en beheer Klimaatverandering Conclusie

3 Even voorstellen Rienk Slings Achtergrond: vader duinbeheerder; opgegroeid in duin Ecoloog (VUA) Staatsbosbeheer ( ) PWN (1985 nu) Functie (staf): Beheeradviseur Terreinen: Noord-Hollands Duinreservaat, Nationale Park Zuid-Kennemerland (ged), landgoed Marquette. Tot >7000 ha

4 Wat is beheren? Beheren = manipuleren van natuurterreinen en hun omgeving voor maatschappelijke doelen Intern beheer: manipuleren terrein zelf (fysiek) Extern beheer: manipuleren omgeving (bestuur) Beheren veronderstelt begrip van het te beheren object

5 Hoe werkt het duin? Huidig duinlandschap resultaat >700 jr kustafslag Aangroei lokaal en tijdelijk Secundaire duinvorming is het dominante proces: Kalkarm: loopduinvorming vanuit zeereep Kalkrijk: paraboolvorming vanuit zeereep Resultaat: mobiele duinen wandelen permanent (ws in golven) door het duin.

6

7

8

9

10

11

12

13 geboorte van een paraboolduin

14

15

16

17 Wandelende duinen

18 Wandelende duinen

19 Hoe werkt het duin? maaiveld zoekt telkens het grondwater op, dwz geen verdroging bodems worden steeds vernietigd, dwz geen (permanente) verzuring, geen verrijking oude successiestadia worden telkens vernietigd, dwz geen verhouting wind, zand en zout ongeremd, dwz successie zeer traag begrazing door konijnen + evertebrate herbivoren kiemplanten bomen en struiken

20

21

22

23

24

25

26 Menselijke invloed Tot 19 e eeuw extensief: jacht, veeteelt, maaien, kappen, trekken, plaggen.. Maar: landschap toen veel kwetsbaarder, dus invloed ws groter dan nu Vanaf 19 e eeuw: invloed steeds sterker en grootschaliger

27 Ca 1900

28 Menselijke invloed Vanaf eind 18 e eeuw: Duinen vruchtbaar maken Vanaf midden 19 e eeuw: Duinen en achterland beschermen tegen zee

29 Menselijke invloed Gevolgen: Mobiele duinen vastgelegd (laatste ca 1920, Schoorl) Buitenste duinenrij omgevormd tot dijk: zeereep twee belangrijkste verstoringsbronnen (disturbance) onklaar gemaakt, daarmee.. werking grotendeels beëindigd

30 Loopduin in volle glorie

31 En.. vastgelegd

32 Menselijke invloed Twintigste eeuw (ramp eeuw voor duin): Verdere ontginning Complete vastlegging (permanente inspanning) Bebossing op grote schaal Waterwinning > verdroging Versnippering door wegen, waterlopen, dorpsuitbreiding, grote industrievestigingen.. Toxische- en eutrofierende luchtverontreiniging Eerste generatie bestrijdingsmiddelen Plezierjacht: uitzetten, predatoren bestrijden Oorlog, Klimaat! &tc.

33 Menselijke invloed Conclusie: Duin natuurlijk? NEEN!

34 Beheer: de knoppen >plm. 1960: functie Natuur steeds belangrijker Nadenken hoe functie vorm te geven Beheertypologie: Extern beheer Procesbeheer Patroonbeheer

35 Beheer: de knoppen Extern beheer = maatschappelijke randvoorwaarden op orde brengen en houden Proces(herstel)beheer = essentiële storingsregimes herstellen Patroonbeheer = waardevolle cultuurlandschappen behouden

36 Beheer: de knoppen Procesbeheer: herstellen proces van duinvorming vanuit de zeereep (afslag nodig > slim suppleren!) herstellen mobiele duinen (grootschalige verstuiving, remobiliseren) herstellen kleinschalige verstuiving herstellen hydrologie

37 Beheer: de knoppen Storingsregimes weer op gang brengen op landschapsschaal vergt veel energie en tijd. Degradatie gaat ondertussen steeds door, dus instandhoudingsbeheer nodig.

38 Instandhoudingsbeheer Verzuring: kleinschalige verstuiving op gang brengen. Vermesting > vergrassing: begrazen, maaien, plaggen Verdroging: waterwinning stoppen of anders inrichten Verhouting: kappen, branden (??), begrazen Exoten: maatwerk

39 Beheer: de knoppen Patroonbeheer: behoud waardevolle cultuurlandschappen door vroeger gebruik (in moderne vorm) voort te zetten, bijvoorbeeld: Zeedorpenlandschap begrazing, onthouting, landjes (3-slag stelsel) Midden- en Binnenduingraslanden: agropastorale begrazing Hakhout gefaseerd hakken Duinrellen na herstel waterhuishouding Blekerijen

40 Toch wel romantisch..

41

42

43 Beheer: de knoppen Patroonbeheer jonge patronen naaldbossen hoever ga je? Aanplant? (gegraven) duinmeren periodiek baggeren voerakkers weer inzaaien landbouwvelden weer in akkerbeheer nemen (jacht) poelen open maken en onderhouden

44 Enkele maatregelen uitgelicht Herstel vorming mobiele duinen in zeereep spontaan waar het kan, kunstmatig waar het moet spontaan: veel ervaring mee gaat goed succesfactoren: winterafslag & weinig beheer kunstmatig: eerste project gepland

45

46

47

48 Enkele maatregelen uitgelicht Remobilisatie vastgelegde vroeger mobiele duinen weer mobiel maken veel ervaring mee na moeizame start nu mogelijk onder de knie succesfactoren: Oude vorm in tact laten Helm op kruin sparen zeewaartse vallei niet (helemaal) kaal maken NABEHEER Ervaring vnl met paraboolduinen; 1 loopduin

49 Geremobiliseerd loopduin NHD

50 Enkele maatregelen uitgelicht Begrazing veel ervaring mee; oudste (vzv bekend) eeuwenlang continue; oudste moderne plm 40 jaar verschil herstel- en onderhoudsbegrazing onderhoudsbegrazing nog vnl ikv Patroonbeheer, bv Zeedorpenlandschappen, Midden- en Binnenduinlandschappen Resultaten floristisch zeer goed, structuur redelijk, fauna wisselend

51 Enkele maatregelen uitgelicht Herstelbegrazing bijdrage aan herstel van verstarring, vergrassing en verhouting vaak grote gebieden (max 2000 ha) zeer lage dichtheden, jaarrond, gemengd rund paard ook: terreurbegrazing (geiten, schapen)

52 Werk zat!

53 Kunnen die het beter?

54 Enkele maatregelen uitgelicht Resultaten gebiedsdekkende begrazing doorgaans nog kort vergrassing wordt goed teruggedrongen; bloemrijkdom neemt toe (niet overal..) sommige struweeltypen (Kardinaalsmuts) worden sterk teruggedrongen, andere niet; Duindoornstruwelen opener en floristisch rijker weinig nieuw actief stuivend zand facilitering konijn lijkt te werken

55 Enkele maatregelen uitgelicht effecten op fauna wisselend, soms tegenstrijdige resultaten (OBN-onderzoek afwachten) negatieve effecten op drinkpoelen

56 Begrazing - tips Persoonlijke noot: de notie van terreinweerstand Ideaalbeeld: redelijk constante, complete gradiënt(en) van graasinvloed met een belangrijk oppervlak ONbeïnvloed. onbegraasd >>..>>..>>..overbegraasd Belangrijke stuurvariabelen: terreinweerstand en dichtheid Terreinweerstand: obstakels waardoor grazers in terreingebruik gestuurd worden: dichte doornstruwelen, steile hellingen, reliëfrijk terrein, onsmakelijke begroeiingen, geïnundeerde valleien, duinmeren, bossen zonder ondergroei,...

57 TERREINWEERSTAND HOOG LAAG

58 Begrazing - tips combinatie terreinweerstand en dichtheid bepaalt de compleetheid en de uitgerektheid van de graasgradiënt. maximaliseer terreinweerstand door oppervlakte zo groot mogelijk (> 500 ha, liefst veel groter) te kiezen. stem dichtheid af op de hoeveelheid ONbeïnvloed terrein (te operationaliseren) bereik niet gehaalde doelen met aanvullend beheer (ipv de graasdruk aan te passen, waardoor de extensieve kant vd gradiënt afneemt of zelfs verdwijnt).

59 Begrazing vraagje Voor 1954 (Myx) duinen eeuwenlang zeer zwaar overbegraasd door konijnen Geen sprake van complete structuurgradiënten Echte Duinsoorten aangepast Waarom dan nu wel gradiënten in stand houden? Alleen voor recente kolonisatoren?

60 Onderzoek en Beheer Beheer is toepassen van wetenschappelijke kennis Beheerder verplicht om op de hoogte te blijven Beheerder kan niet (altijd) wachten op onderzoek Beheerder stuurt dan ogv informele kennis vergaard door jarenlange ervaring met effecten van maatregelen en spontane gebeurtenissen in zijn terreintype incl. die van zijn collega s (netwerk nodig) Beheerder moet zich bewust zijn van informele karakter van zijn kennis en bereid nieuwe wetenschappelijke kennis in te bouwen

61 Onderzoek en Beheer Onderzoeker en beheerder: samen onderzoeksagenda opstellen Beheerder ideaal om hypothesen tegen aan te houden O+BN

62 Welke ontwikkelingen te voorzien? perspectief 25 jaar Klimaatverandering Afname ver-factoren [hopelijk] Historische vervuiling (ecotox) Afname bezoekersdruk [vergrijzing] Doorwerking dynamisering duinlandschap Afname middelen voor beheer [golfbeweging] Toenemend belang CHW tov natuur Juridisering natuurbeheer Meer Europese invloed? [hopelijk]

63 Klimaatverandering Toename temperatuur (zomer en winter) Verlenging groeiseizoen voorjaarsdroogte ipv zomerdroogte? (verdere) toename winterneerslag zomerse kletterbuien stormfrequentie? stormkracht? zeespiegelstijging

64 Klimaatverandering verwachting Toename temperatuur (zomer en winter) Verlenging groeiseizoen Voorjaarsdroogte ipv zomerdroogte? Toename winterneerslag Zomerse kletterbuien Stormfrequentie? kracht? Zeespiegelstijging Gevolg voor duinen Areaalverschuiving (nieuwkomers, blijvers, wijkers) Versnelling successie Vertraging succesie Hydrologie grilliger Watererosie; sterfte fauna Toename dynamiek Toename natte duinvalleien

65 Klimaatverandering Antwoord beheerder: duin klimaatbestendig maken, door: vergroting inspanning dynamisch zeereepbeheer vergroting dynamiek rest duingebied vooral kleinschalige verstuiving beheer en inrichting gradiënten: Droog nat Zoet zout Kalkarm - rijk Voedselarm rijk vermindering verdamping vegetatie > kwel stabiliseert droogte-extremen

66 Klimaatverandering Resultaat: Systeemeigen verstoringen krijgen ruimte Terreinheterogeniteit neemt toe Gradiënten worden uitgerekter Interne versnippering neemt af (ecoducten, zonnige zomen ) Verspreiding en gem. oppervlakte natte valleien neemt toe (tot 2030: 17 ha NHD door Zsp st.)

67 Klimaatverandering Verschuiven arealen naar het noorden. Belangrijkste opgave natuurbeheer = deze verschuiving faciliteren, door: Verminderen versnippering (macro-schaal, meso-schaal) Koesteren koude- en warme micro-refugia vraag: bij harde keuzes, kiezen voor wijkers of blijvers/nieuwkomers?

68 Conclusie Na de ramp-eeuw is er veel verbeterd en hersteld: kennis functioneren enorm toegenomen hydrologie sterk verbeterd doorgaand herstel NW begin gemaakt dynamisch zeereepbeheer (belangrijkste LE-proces) begin gemaakt dynamisch duinbeheer begrazingstekort opgelost

69 Conclusie Nog heel veel werk aan de winkel: duin klimaatbestendig maken historische aantastingen verwijderen onderzoek naar bottlenecks, bv bloemarmoede; biomassa nachtvlinders, toegankelijkheid bodem voor insecten,.. onderzoek naar onderbelichte ecotopen: duinbossen, hoge struwelen, duinbronnen en -beken

70 Conclusie Kortom: aan de slag!