Helpers en Helden. Karin Frijters Klinisch Psycholoog & Psychotherapeut. Tjerk Jan Haga Dramatherapeut

Transcriptie

1 Helpers en Helden Karin Frijters Klinisch Psycholoog & Psychotherapeut Tjerk Jan Haga Dramatherapeut

2 literatuur

3

4

5 Behandeling LVB: beperking in verstandelijk en adaptief vermogen (DSM 5) Behandeling, inclusief psychotherapie zeker mogelijk! Misschien zelfs wel méér noodzakelijk dan bij normaal begaafden: LVB extra risicogroep voor ontwikkelen psychopathologie: 3 tot 4 keer zo n grote kans in vergelijking met normaal begaafden!

6 Behandeling Dezelfde werkzame bestanddelen, de uitgangsprincipes zijn hetzelfde, theoretische bouwstenen worden gehandhaafd Reguliere zorgprogramma s en behandelprotocollen zijn uitgangspunt De uitvoer of vorm waarin therapie bedreven wordt, verschilt enigszins, maar vergt grondige kennis van oorspronkelijke problematiek Aansluiten bij ontwikkelingsleeftijd (kindniveau): kinder- en jeugdtherapeutische interventies, voorbeelden aanpassen En aansluiten bij volwassene

7 Behandeling Behandeling/psychotherapie afstemmen op: cognitieve ontwikkelingsleeftijd (7-12-jarigen) sociale ontwikkelingsleeftijd: vaardigheden samenleven met anderen emotionele ontwikkelingsleeftijd: herkennen en reguleren emoties persoonlijkheidskenmerken bij deze ontwikkelingsleeftijd Richard Vuijk, Psychotherapie bij volwassenen met een licht verstandelijke beperking,tijdschrift voor Psychotherapie, maart 2013 Wieland, Aldenkamp, Brink: Behandeling van patiënten met een laag IQ in de GGZ, 2017

8 Cognitieve ontwikkelingsleeftijd Aandachtspunten: Ezelsbruggetjes en geheugensteuntjes V V V Aanreiken motto s, metaforen en tips Lager tempo, kleine stappen Bekrachtiging: beloon en begrens Structuur: o.a. blijf bij je onderwerp Transferbevordering, richten op generalisatie Betrekken van systeem Veilige omgeving, gunstige omgevingscondities creëren

9 Sociale ontwikkelingsleeftijd Beperkt vermogen tot sociale verantwoordelijkheid Moeite met interpreteren complexe sociale situaties (SIT) Afstemmen op en invoelen van intenties van ander beperkt Beperkte reparenting nodig

10 Emotionele ontwikkelingsleeftijd Basisemoties herkenbaar (4 b s) Disharmonische ontwikkeling (SGLVG!) Groot verschil willen en kunnen Negatief zelfbeeld, onzekerheid, faalangst, paniek Opbouwen betrouwbare werkrelatie Valideren, complimenteren

11 Persoonlijkheidskenmerken Positieve reactietendens: Interactie willen en ook afhankelijkheid van anderen Negatieve reactietendens: voorzichtigheid in contact Geringe verwachtingen positief resultaat Gerichtheid op hoe anderen probleem oplossen (modeling) en verwachting hulp krijgen Volgzaamheid (aangeleerde hulpeloosheid) motivatie zelfontplooiing Weinig nieuwsgierigheid en creativiteit

12 Persoonlijkheidsontwikkeling Risicofactoren ontregeling en scheefgroei gebeurtenissen tijdens jeugd relevant, traumatisering pedagogische en affectieve verwaarlozing, overbescherming overvraging proces van hechting (kind- en ouderfactoren) Beroepsmatige omgeving, sociaal arme omgeving Gevolgen van verstandelijke beperking, zoals sociale ervaringen Negatief zelfbeeld

13 Persoonlijkheidsproblematiek Bij laag IQ: Tekort schietende, onvolkomen of onrijpe persoonlijkheidsontwikkeling versus Gestoorde persoonlijkheidsontwikkeling Lindsay et al

14 Therapeutische relatie Receptieve houding in plaats van initiatief nemend Weerstand of angst verminderen Aansluiten bij tempo, taalbegrip Veel valideren en complimenteren Rust uitstralen Reparenting inclusief grenzen Combinatie met vaktherapie, lichaamsgerichte therapie Affectief bewuste benadering (o.a Twint en Van Kouwenhoven 2011), afstand/nabijheid

15 Oefening

16 Schematherapie HELPERS EN HELDEN groepsmodule Schemagerichte Therapie

17 Keulen-de Vos, M.E., Bernstein, D.P., & Arntz, A. Schema Therapy for offenders with aggressive personality disorders. (2014). In: R.C. Tafrate & D. Mitchell (Ed.), Forensic CBT: A Practioner s Guide, (pp ). Chichester, UK: Wiley Blackwell.

18 Opdrachtgever en Financiering Kwaliteit Forensische Zorg Projectleiding dr. M.E. Keulen-de Vos, senior onderzoeker, FPC de Rooyse Wissel Uitvoering drs. K. Frijters, klinisch psycholoog, Trajectum dhr. T.J. Haga, dramatherapeut, Trajectum drs. L. Lansink, klinisch psycholoog, FPC de Rooyse Wissel mevr. N. Strijbos, beeldend therapeut, FPC de Rooyse Wissel drs. E. de Vries, hoofd behandeling, FPC de Rooyse Wissel drs. W. Wilms, systeemtherapeut, FPC de Rooyse Wissel

19 Stuurgroep drs. C. Rippen, Hoofd Kenniscentrum Trajectum dr. M. Cima, hoofd onderzoek Conrisq Groep Afbeelding Onderdeel van kaarten set Helpers en Helden. Ontwerp door Nicole Strijbos, digitale bewerking door Fotostudio Ingrid Driessen, Bergen Met dank aan Alle cliënten binnen FPC de Rooyse Wissel en Trajectum die bij hebben gedragen aan de totstandkoming van het Helpers en Helden protocol. Ook gaat speciale dank uit naar Robert Didden (Trajectum), David Bernstein (Universiteit Maastricht), Christof Loose (Universiteit Düsseldorf) en Peter Graaf (Werner Otto instituut, Hamburg)

20 Schemagerichte therapie Schematherapie: ontwikkelingsdynamische gedragstherapie Indicatie: Persoonlijkheidsproblematiek/persoonlijkheidsstoornissen (richtlijnen Trimbos) Emotionele en ontwikkelingsdynamische problematiek (waardoor gedragsproblemen als agressief gedrag, verslavingsgedrag) Contra indicaties acute stoornisbeelden, bijv. anorexia en psychotische symptomen Sterk middelenmisbruik; recente terugval daarin Hersenbeschadigingen en ernstige neurologische beperkingen (bijv. dementie) Autisme spectrum stoornissen

21 Schemagerichte therapie Kernelementen: Basisbehoeften Conceptualisatie in termen van schema s en modi Therapeutische relatie van limited reparenting

22 Emotionele basisbehoeften Veilige hechting Autonomie Zelfexpressie Spontaniteit en spel Realistische grenzen en zelfbeheersing Niet aan behoeften voldaan: littekens, schema s en modi

23 Schema s Chronisch terugkerende thema s of patronen ontstaan in de kindertijd Deze zijn disfunctioneel/destructief Schema s zijn een combinatie van cognities, emoties, herinneringen en lichamelijke gewaarwordingen Schema s bepalen de kijk op zichzelf, anderen en de wereld Ze zijn ontstaan vanuit onvervulde of gefrustreerde basisbehoeften: het resultaat van ervaringen en temperament

24 Schemadomeinen 1. Onverbondenheid en afwijzing: verlating, emotioneel tekort 2. Verzwakte autonomie en functioneren: afhankelijkheid/ incompetentie, mislukken 3. Beperkte grenzen: grootsheid, onvoldoende zelfdiscipline 4. Gerichtheid op anderen: opoffering, goedkeuring zoeken 5. Overmatige waakzaamheid en inhibitie: emotionele geremdheid, strenge normen

25 Coping strategieën Overgave: schemabevestigend gedrag verstijven/bevriezen Vermijding: vermijden van mensen of situaties die het schema oproepen - vermijden/vluchten Overcompensatie: het tegenovergestelde gedrag vertonen om het schema te bestrijden - vechten (3 V s)

26 Schemamodus Een emotionele toestand of deel van het zelf dat tijdelijk iemands denken, voelen en handelen domineert, authentieke emotie Een set van bij elkaar horende schema s en coping strategieën Schema s = traits, modi = states Schemamodi flippen of schakelen

27 Helpers en Helden Schematherapie aangepast voor LVB 6 onderdelen: Theoriehandleiding Behandelprotocol Sessieprotocol Kaartenset Werkboek voor deelnemers Werkboek steunsysteem

28 Verschil met reguliere Schematherapie Tempo anders, meer uitleg en herhaling Meer psycho-educatie, groepsgericht Meer visualisatie Nadruk op ervaringsgerichte componenten (vaktherapie) Er wordt nauwelijks gewerkt met schema s. Wel ervaringen van vroeger in de vorm van littekens. De termen modi en modi-model zijn vervangen door de woorden kant en Kanten-model. Meer aandacht voor steunsysteem

29 Verschil met reguliere Schematherapie Meer kanten, concreter (bijv. mishandelde en misbruikte kind Oudermodi: kunnen ook juffen, hulpverleners etc zijn Gezonde volwassene: ook hulp kunnen vragen (maximale autonomie vs maximale zicht op beperkingen)

30 Fasen in behandeling 1. Diagnostiek en intake (o.a. vragenlijsten SMI-R, YSQ-S3) 2. behandelfase 1: psycho-educatie en herkennen kanten; 3. behandelfase 2: modiwerk en gedragsverandering, met waar nodig ingevoegde individuele sessies.

31 Behandelfase 1 Psycho-educatie over en herkenning van schema s, basisbehoeften, coping, en modi. in groepsverband 19 geprotocolleerde sessies geleid door een schematherapeut en vaktherapeut. een eerste aanzet van hun eigen Kantenmodel (modi model) presentatie in de groep in aanwezigheid van hun persoonlijke begeleider en/of andere belangrijke leden uit het steunsysteem.

32 Het effect is het grootst bij cirkel B als je focust op de letter A en vice versa.

33

34 Kantenmodel Kleur Naam Blauw Kwetsbaar en Kwaad Oranje Beschermers en Bewakers Rood Vechters en Vernietigers Geel Eisers en Straffers Groen Helpers en Helden

35 Beschermers en Bewakers Terugtrekken uit de omgeving, pijnlijke gevoelens uit de weg gaan of proberen te verdoven, overgave aan een ander (als overlevingsstrategie) Boze beschermer Klagende beschermer De Man met de Muur Grote Kind Thrill Seeker Zelfsusser De Wegraker De Marionet De Dienaar Aandachttrekker De Hyperdrukke

36 Oefening Herkennen van eigen Beschermers & Bewakers

37

38

39

40

41 Vechters en Vernietigers Gedrag dat in strijd is met regels en normen; agressief gedrag om een gevoel van onzekerheid, angst of frustratie niet te voelen De Koppige De Allerbeste De Machtige De Pester De Bedrieger De Vernietiger De Onderdrukker De Overcontroleerder De Controlefreak De Aandachtzoeker

42

43

44

45

46

47 Kwetsbaar en Kwaad Hebben betrekking op voelen, denken en handelen op basis van primaire (bijv. boosheid, impulsiviteit) en onderliggende emoties (bijv. eenzaamheid) Eenzaam Kind Misbruikte Kind Mishandelde Kind Vernederde Kind Verlaten Kind Afhankelijke Kind Ongedisciplineerde Kind Impulsieve Kind Verwende Kind Boze/razende Kind

48

49

50

51

52

53 Eisers en Straffers Overmatig kritisch of veeleisend zijn, gevolg van ervaringen in de opvoeding (innerlijke zelfevaluatie) De Eiser De Straffer

54

55

56

57

58 Helpers en Helden! Gezonde manieren van emotionele uitingen en aanpassing, persoon zorgt goed voor zichzelf en vraagt hulp wanneer nodig De Zelfstandige De Helper De Held Blije Kind

59

60

61

62

63

64 Kantenmodel

65 Oefening

66 Behandelfase 2 herkennen en bewerken van modi in groepsverband, maar kan ook binnen een individueel traject worden aangeboden (met EMDR). niet geprotocolleerd, omdat doel en uitgangspunt van deze behandelfase namelijk afhankelijk is van de behoeften, kanten en doelen van de individuele cliënten.

67 Doel behandelfase 2 het versterken van de Helpers en Helden het verminderen en afzwakken van Beschermers en Bewakers, de Vechters en Vernietigers en de Eisers en Straffers Begrenzen van kwade kanten het helen, valideren van Kwetsbare kanten /behoeften (o.a.rescripting). Uiteindelijke doel: Probleem- en delictgedrag verminderen en voorkomen Leren gebruik maken van eigen Helpers en Helden (ook hulp vragen

68 steunsysteem Ook: herkennen eigen schema s en kanten in werkrelatie met cliënten, door (socio)therapeuten Bijvoorbeeld: Samen in de vermijding schieten In de strijd komen met een cliënt Straffend worden t.o.v. een cliënt Er is geen juiste machtsbalans

69 Evaluatie cliënten - Ik leer inzien wat mijn oude pijn kanten zijn - Door het uitbeelden van een kant en foto s te maken, kan ik het voelen - Ik leer hoe ik naar mezelf kijk - Je kan het verleden een plek geven - Je hebt meer respect voor jezelf - Je staat er niet alleen voor - Je wordt begrepen en gezien - Je kunt je verhaal kwijt - Je leert jezelf kennen, je ziet het op papier, je kunt er wat mee doen - Je kunt het zo ook overbrengen aan pber en anderen, due snappen mij nu beter - Foto s zeggen hoe ik me voel, ze raken me

70

71

72 Peter de Wit Uit: Handboek oplossingsgericht werken met licht verstandelijk beperkte cliënten (Roeden en Bannink)