Programma workshop. Van slachtoffer naar dader: Inleiding. Inleiding. Danny (1) Schematherapie in de tbs-kliniek

Transcriptie

1 Programma workshop Van slachtoffer naar dader: Schematherapie in de tbs-kliniek Inleiding Uitleg Schematheorie a.d.h.v. casus Schematherapie in de tbs-praktijk Onderzoeksresultaten RCT Groepsimaginatie Dag van de Psychotherapie 16 December 2016 Truus Kersten Inleiding Welk effect heeft dreiging, onveiligheid en instabiliteit binnen en buiten het gezin op een kind? Welke kijk op de wereld ontwikkelt dat kind (welke schema s?) Welke verschillende typen coping-reacties kan dat kind ontwikkelen (welke schemamodi?) Inleiding Hoe kan een bedreigd kind zich ontwikkelen tot een dreigende, agressieve dader? Hoe behandel je daders van ernstige delicten met Schematherapie? Werkt Schematherapie bij daders van ernstige delicten, en zelfs bij psychopaten? Danny (1) Welk effect heeft dreiging, onveiligheid en instabiliteit binnen en buiten het gezin op een kind? Een casus ter illustratie Danny is 29 jaar en veroordeeld tot tbs dwang wegens verkrachting van een onbekende vrouw. Hij is enig kind en heeft een voorgeschiedenis van emotionele verwaarlozing en ernstige mishandeling en vernedering door zijn vader. Zijn moeder werd ook mishandeld en verkracht door vader (zo heeft Danny veel later van zijn moeder gehoord). Er was veel ruzie tussen zijn ouders. Danny verstopte zich in eerste instantie in huis, omdat hij bang was. Toen hij ouder was vluchtte hij het huis uit, zocht zijn heil op straat. 1

2 Danny (2) Danny (3) In de buurt waar hij woonde was het ook onveilig. Veel criminele jongeren en druggebruik, maar hij voelde zich er veiliger dan thuis. Danny werd lid van een jeugdbende. Hier leerde hij vechten, voelde zich beschermd en werd hij gewaardeerd, omdat hij sterk en slim was en voor niemand bang. Hij ging blowen en later cocaïne gebruiken om de pijn van de mishandeling te vergeten en beter te kunnen vechten. Naarmate hij ouder en sterker werd, ging hij fantaseren over het vermoorden van zijn vader. Danny wordt verschillende keren veroordeeld, onder meer voor huisvredebreuk en geweldsdelicten. Hij heeft verschillende vriendinnen gehad. De relaties werden gekenmerkt door ruzie en huiselijk geweld. Toen zijn laatste vriendin hem verliet voor een ander, was Danny razend. Hij ging met een vriend op stap en dronk veel alcohol, gebruikte veel cocaïne en wilde zijn ex-vriendin terugpakken, vermoorden. Danny (4) Danny (5) Op weg naar haar huis, raakte hij de weg kwijt. Hij kwam hij een onbekende vrouw tegen en vroeg haar de weg. Deze vrouw zei dat ze onbekend was in het gebied. Toen hij haar later weer tegen kwam, schoot zijn wantrouwen omhoog. Hij verdacht haar van liegen. Hij werd heel boos en sprak haar opnieuw aan. De vrouw zei opnieuw dat ze de weg niet wist. Danny voelde zich zo vernederd door haar dat hij boos werd. Dit mondde uit in een gewelddadige verkrachting. Danny heeft een antisociale persoonlijkheidsstoornis, met narcistische en borderline trekken, en scoort 31 op de Psychopathie Check List (PCL-R). Daarnaast is er sprake van misbruik van meerdere middelen (alcohol, cocaïne en cannabis). Tijdens zijn delicten was hij fors onder invloed. Conclusie Als kind SLACHTOFFER zijn van mishandeling, vernedering, onvoorspelbaarheid en ruzies tussen ouders kán ertoe leiden dat iemand zelf DADER van geweld wordt De verklaring vanuit de schematheorie Door de onveilige jeugd met veel geweld, vernedering en verwaarlozing ontwikkelt Danny Schema s: een specifieke kijk op zichzelf, anderen en de wereld. De bril waarmee Danny kijkt bestaat uit een aantal schema s. Als reactie op deze schema s ontwikkelt hij een aantal schemamodi. 2

3 Schema s en schemamodi Een schema bepaalt dus de kijk op de wereld Een modus is een manier van omgaan met dit schema, is een emotionele toestand met bijbehorend disfunctioneel gedragspatroon dat op een bepaald moment zichtbaar is Opvoeding Trauma s Biologische predispositie/ Temperament Sociale en culturele factoren ST Model voor probleemgedrag Schemamodi (combinatie van disfunctionele schema s en copingstijlen) Probleemgedrag: onder meer verslaving en agressie Welke schema s heeft Danny? De Schematheorie van Young Eerst een uitstapje naar de Schematheorie Emotionele Basisbehoeften Schematherapie = Een Needs-Based Benadering schemas result from unmet core emotional needs in childhood. (Young et al., 2003, p. 9) Veilige hechting aan anderen (veiligheid, stabiliteit, koestering en acceptatie) Autonomie, competentie en identiteitsgevoel Vrijheid om behoeften en emoties te uiten Spontaniteit en plezier Realistische grenzen en zelfbeheersing 3

4 Schema s (18) In welke basisbehoeften is NIET voorzien bij Danny? Kies de twee belangrijkste Chronisch terugkerende thema s of patronen ontstaan in de kindertijd Deze zijn disfunctioneel/destructief Schema s zijn een combinatie van cognities, emoties, herinneringen en lichamelijke gewaarwordingen Schema s bepalen de kijk op zichzelf, anderen en de wereld Ze zijn ontstaan vanuit onvervulde of gefrustreerde basisbehoeften: het resultaat van ervaringen en temperament Welke vroegkinderlijke schema s heeft Danny ontwikkeld? Kies de twee belangrijkste Vroege schema s (1) (domein onverbondenheid en afwijzing) 1. Verlating/instabiliteit De verwachting dat anderen je onvermijdelijk in de steek zullen laten, onvoorspelbaar en onbetrouwbaar zijn. 2. Wantrouwen/misbruik De verwachting dat anderen je zullen kwetsen, vernederen, misbruiken, manipuleren, beliegen, bedriegen of van je zullen profiteren. Vroege schema s (2) (domein onverbondenheid en afwijzing) 3. Emotioneel tekort De verwachting dat anderen niet aan je emotionele behoeften tegemoet zullen komen. Emotioneel tekort kan bestaan uit gebrek aan koestering, gebrek aan empathie en gebrek aan bescherming. Vroege schema s (3) (domein onverbondenheid en afwijzing) 5. Sociaal isolement/vervreemding Het gevoel dat je geïsoleerd bent van de rest van de wereld, anders dan anderen bent, of geen deel uitmaakt van een groep of gemeenschap. 4. Tekortschieten/schaamte Het gevoel dat je tekort schiet, slecht, ongewenst, zwak of minderwaardig bent en dat je voor anderen niet de moeite waard bent om van te houden. 4

5 Coping reacties Welke verschillende coping-reacties (schemamodi) heeft Danny ontwikkeld? Overgave Schemabevestigend gedrag freeze Vermijding Vermijden van mensen of situaties die het schema oproepen flight Overcompensatie Het tegenovergestelde gedrag vertonen om het schema te bestrijden fight Schemamodus Van Schema (trait) naar Modus (state) Een emotionele toestand of deel van het zelf dat tijdelijk iemands denken, voelen en handelen domineert Een set van bij elkaar horende schema s en coping strategieën Schema s = traits, modi = states Bij ernstige persoonlijkheidsstoornissen zijn schemamodi van elkaar gedissocieerd Schemamodi flippen of schakelen Coping respons: Overgave (Freeze) Vluchten (Flight) Schema Wantrouwen/misbruik (Trait) Vechten (Fight) Typen schemamodi Kindmodi Disfunctionele oudermodi Vermijdende en aanpassende modi Kindmodi Overcompenserende modi Gezonde modi 5

6 Verlaten kind modus in de steek gelaten, verdrietig, wanhopig verlangend Misbruikt kind angstig, doodsbang, wantrouwend Vernederd kind beschaamd, minderwaardig, vernederd Eenzaam kind eenzaam, verwaarloosd, niet gezien/gehoord Boos kind Boos, razend, woedend Impulsief kind opgewonden, ongeduldig, snel gefrustreerd 6

7 Straffende, kritische ouder straffend of kritisch op zichzelf, voelt zich schuldig of beschaamd Disfunctionele oudermodi Veeleisende ouder hoge eisen stellen en streng zijn t.o.v. zichzelf, voelt zich onder druk gezet Vermijdende en aanpassende modi Afstandelijke beschermer onthecht, vlak, geen emoties Onthechte zelfsusser zichzelf troostend, verdoofd, voelt geen emoties 7

8 Onthechte zelfstimulator op zoek naar spanning en sensatie Boze beschermer ingehouden boos, vijandig, prikkelbaar Gedweeë gehoorzame angstig aanpassend, meegaand, onderworpen Overcompenserende modi Zelfverheerlijker Dominant, superieur, machtig, arrogant Pest en aanvalmodus agressief, dreigend, intimiderend 8

9 Paranoide Overcontroleerder alert, waakzaam, wantrouwend Obsessief-compulsieve overcontroleerder waakzaam, angstig, perfectionistisch Bedrog en manipulatie modus glad, charmant, pseudo-emoties Roofdier Kil, meedogenloos, gevoelloos, sadistisch Gezonde volwassene geïnteresseerd, zelf-reflectief, maakt gezonde keuzes Gezonde modi 9

10 Blij kind blij, speels, spontaan Welke verschillende schemamodi heeft Danny ontwikkeld? Schemamodi Danny Schematherapie in de praktijk Macho/charmeur Terugpak-kant Meeloper/schijngedrag Controlekant Roofdier Onverschillige kant Boze kant afschrikken Middelenmisbruik (zelfsusser) Straffende kant Die ouwe, psychopaat Kwetsbare kind: Angstig, mishandeld, wantrouwend, onmachtig Opstandige, boze kind Impulsieve kind ST is een integratieve vorm van psychotherapie die cognitieve, gedrags-, psychodynamische en humanistische/existentiële benaderingen combineert (Young, Klosko, & Weishaar, 2003) Ontwikkeld als een behandeling voor patiënten met een persoonlijkheidsstoornis Focus op veranderen van Schema s, Copingstrategieën en Schemamodi Een middellange tot lange-termijn vorm van psychotherapie Bewezen effectief bij borderline persoonlijkheidsstoornis, cluster C en forensische patienten ST behandeltechnieken Cognitieve technieken helpen de patiënt om intellectuele afstand van zijn schema s te nemen Experiëntiële technieken (bijv. imaginatie en meerstoelentechniek) helpen om de emotionele aspecten van een schema te verwerken Therapeutische relatie therapeut komt binnen grenzen tegemoet aan de onvervulde behoeften van de patiënt, als een tegengif voor schema s (limited reparenting) Gedragstechnieken door experimenteren met alternatief, gezond volwassen gedrag worden negatieve gedragspatronen doorbroken De schematherapie van Danny Start in met aanpak impulsieve kind modus d.m.v. agressie-regulatietraining 1 ½ jaar delictketentraject: exploreren en bewerken schemamodi, opstellen casusconceptualisatie, delictscenario en modimodel, start verwerken slachtofferschap en daderschap 2 ½ jaar schematherapie, veel samenwerking met Hoofd Behandeling, vaktherapie en sociotherapie Afronding na 4,5 jaar individuele schematherapie, nu ruim 7 jaar geleden. Schemamodi sterk afgenomen. Inmiddels nog niet opnieuw veroordeeld, wel terugvallen in middelengebruik. 10

11 Danny en ST Wel geaccepteerd: Limited reparenting (was heel belangrijk!) Het werken met zijn schemamodi (benoemen, empathische confrontatie, limit setting) Weigering van: Meerstoelentechniek Imaginatie en rescripting (na onderhandeling: een paar keer) Rollenspelen Alle (schrijf)opdrachten, van welke aard dan ook Onderzoeksresultaten RCT David Bernstein e.a. Treatment conditions: ST = 54, TAU = 49 Clinics (N): Rooyse Wissel (25) Van der Hoeven (17) Oostvaarders (7) Mesdag (16) Veldzicht (11) Kijvelanden (18) Assen (9) Resultaten ST was effectiever in het reduceren van persoonlijkheidsproblematiek in vergelijking met TAU ST patiënten hadden sneller lagere scores op risicotaxatie instrumenten (HCR en START) ivm TAU ST leidde tot een lagere score op Schema s ST patiënten kregen sneller onbegeleid en begeleid verlof ivm TAU patiënten Stap 1 Groepsimaginatie Situatie Patiënt die dreigend is of jouw grens overschrijdt Sluit je ogen Laat een beeld opkomen van een moeilijke situatie met één van je patiënten, een situatie waarin jij je niet prettig voelde, misschien bedreigd door je patiënt Visualiseer de situatie alsof het nu gebeurt Waar ben je? Wat zie je? Wat doe je? Wat doet de patiënt? Ga na hoe jouw reactie op de patiënt is Wat denk je? Wat voel je? 11

12 Stap 2 Dank voor uw aandacht! Concentreer je op dit gevoel Wat merk je in je lijf? Wat zou je willen doen? Wat is je behoefte op dit moment, eventueel; waar ligt jouw grens? Als je dat helder hebt, volg dan je behoefte/grens en zorg goed voor jezelf. Zet dat om in een actie in deze situatie. Vragen? Truus Kersten info@akkerdistel.nl 12