Risico s van inspectie tot uitvoering onderhoudswerk

Transcriptie

1 Risico s van inspectie tot uitvoering onderhoudswerk ing. M. de Veer ir. B.R. Mante ing. P.S. den Otter DHV Samenvatting Met de publicatie van de herziene wegbeheersystematiek in 2001 is het wegbeheerproces op overzichtelijke en heldere wijze beschreven. Stapsgewijs wordt vanaf de kwaliteitsbepaling (inspectie) gekomen tot de einduitkomst, namelijk een onderhoudsplanning en begroting. In de praktijk is te zien dat na de budgettoekenning beheerders de onderhoudsmaatregelen uit de beheerplanning overnemen in het bestek en door de aannemer laten uitvoeren. In veel gevallen gaat dit goed. Er zijn echter situaties bekend dat bij het uitvoeren van het onderhoudswerk, of nog schadelijker enige periode na de uitvoering, bleek dat eigenlijk niet de juiste onderhoudsmaatregel wordt uitgevoerd. Aan de hand van een beschrijving van het werkproces vanaf de inspectie tot aan de uitvoering van het onderhoudswerk worden de risico s dat de uitkomst niet overeenkomt met de praktijk inzichtelijk gemaakt. Tevens geven de auteurs oplossingen om de risico s te beperken. Trefwoorden Beheer, wegbeheer, maatregeltoets, onderhoudsbegroting

2 1. Maatregeltoets Op basis van de CROW publicaties 20 en later 146 en 147 heeft de methodiek wegbeheer een landelijk draagvlak gekregen. Het vastleggen van vaste gegevens door inventarisatie, kwaliteit door inspectie en het vervolgens opstellen van onderhoudsplanningen en - begrotingen is gemeen goed geworden. In toenemende mate wordt het proces afgerond met een maatregeltoets. De maatregeltoets is de onmisbare processtap die een automatisch gegenereerde planning uit een beheerpakket wegbeheer vertaalt naar een praktische onderhoudsplanning en begroting. Onder een maatregeltoets wordt verstaan een beoordeling en eventueel aanpassing van de door de wegbeheermethode gegenereerde maatregel en planjaar, inclusief afstemming met andere plannen. De maatregeltoets wordt veelal uitgevoerd door een combinatie van binnen en buiten activiteiten en door nauw overleg van de wegbeheerder met zijn collega beheerders van andere disciplines. In de maatregeltoets wordt een basis werkbegroting afgestemd op de dagelijkse realiteit. Onderdeel van de maatregeltoets vormt: Het uitvoeren van een inhoudelijke controle van de automatisch gegenereerde onderhoudsmaatregelen. Betreft zowel controle planjaar, maatregel en omvang. Het afstemmen van de onderhoudsmaatregelen en planjaren tussen de wegvakken (lengterichting) en wegvakonderdelen (dwarsrichting). Het afstemmen en verwerken van maatregelen tussen de verschillende disciplines die actief zijn in de openbare ruimte (bijvoorbeeld riolering). De in Wegbeheer gegenereerde basisbegroting vormt een eerste indicatie van de uit te voeren werkzaamheden. De maatregeltoets is in de eerste plaats gericht op optimalisatie van de planning van de maatregelen voor de korte termijn (de maatregelen die gepland zijn voor de planperiode 1-2 jaar). Hierdoor ontstaat een grotere betrouwbaarheid van het eindresultaat. 2. Doel: optimalisatie en afstemming Zoals aangegeven is het doel van de maatregeltoets optimalisatie en afstemming van het onderhoud voor de korte termijn (1 2 jaar). Dit betekent niet dat de middellange termijn totaal niet in de maatregeltoets hoeft te worden betrokken. Onderhoud dat op middellange termijn is gepland kan namelijk in sommige gevallen ook een rol spelen in de maatregeltoets. De nadruk van de werkzaamheden ligt echter bij de inhoud van de basiswerkbegroting voor de korte termijn. Omdat het beheersysteem op basis van standaard richtlijnen, gedragsmodellen en relaties tussen schade en onderhoudsmaatregelen het onderhoud plant, hoeft het niet altijd te zijn dat het antwoord van het beheersysteem correct is. In de meeste gevallen wel, in sommige echter niet. Onderdeel van de maatregeltoets is daarom ook inhoudelijke controle van de onderhoudsmaatregelen. Omdat in sommige gevallen een andere maatregel zal worden gekozen, dient ook stil gestaan bij de consequenties van keuze voor een andere maatregel. 2

3 3. Uitvoeren maatregeltoets 3.1 Gebruik van hulpmiddelen De beheerder heeft beschikking over een aantal hulpmiddelen om de maatregeltoets uit te voeren: Operationeel en actueel Wegbeheer bestand Hierin beschikt de beheerder over alle vaste en variabele gegevens zoals hoeveelheden en inspectieresultaten. Eventueel kan de beheerder ook door selectie van een gearchiveerd seizoen historische inspectieresultaten oproepen. Kwaliteitsgegevens en technische basisbegroting Basis voor de analyses vormt de voor het huidige seizoen gegenereerde uitgevlakte basisbegroting (basiswerkbegroting). Deze is gebaseerd op de richtlijnen en gedragsmodellen van het CROW en de buiten verzamelde inspectieresultaten. Beleidsvisie c.q. streefbeelden kwaliteit Veelal is door de Raad een beleidsvisie en/of streefbeeld gedefinieerd voor de na te streven kwaliteit. Als dit gelijk is aan het niveau dat de CROW in publicatie 147 nastreeft hoeven geen aanvullende stappen te worden gedaan. Is dit hoger dan moet eventueel aanvullend een eigen begroting conform de verhoogde kwaliteitsdoelen worden gegenereerd. Beleidsvisie op uitvoering onderhoudswerkzaamheden In sommige gevallen heeft de beheerorganisatie richtlijnen uitgegeven hoe onderhoud moet worden uitgevoerd. Te denken valt bijvoorbeeld aan geen oppervlakbehandelingen binnen de bebouwde kom, maar eventueel wel buiten de kom. Bij het uitvoeren van de maatregeltoets moet de beheerder dergelijke richtlijnen bij de hand hebben. Uitdraai van een klachtenprogramma met de klachten betrekking hebben op de verhardingen. Themakaarten uit een grafische module (optioneel) Indien de beheerder over de grafische module beschikt kunnen thematische kaarten waarin de planjaren en/of maatregelgroepen met kleuren zijn aangegeven helpen bij het onderling afstemmen van onderhoud. Onderzoeksmethoden en metingen om de technische kwaliteit van de verharding vast te stellen In sommige gevallen zal de beheerder aanvullend onderzoek willen doen naar de technische staat van de verharding. Hiervoor kan hij diverse onderzoeks- en meetmethoden gebruiken. 3.2 Multidisciplinaire afstemming In de praktijk worden in de Openbare Ruimte meerdere werkzaamheden uitgevoerd. Het is ook wenselijk en noodzakelijk sommige werkzaamheden gezamenlijk uit te voeren. Voorbeeld hiervan is een riool dat op de nominatie staat om in 2007 te worden vervangen. Volgens de planning uit Wegbeheer moet in dezelfde straat de rijbaan in 2006 worden onderhouden. Tevens moet een gedeelte van de voetpaden worden onderhouden. In 2007/2008 worden door de groenbeheerder de aanwezige struiken vervangen door nieuwe beplantingen. Bij deze straat kan het dan wenselijk zijn alle bovengenoemde werkzaamheden in één jaar uit te voeren. Hiermee wordt voorkomen dat de bewoners last zullen hebben van de uit te voeren werkzaamheden. Daarnaast kan het gezamenlijk uitvoeren van de 3

4 werkzaamheden tot een kostenbesparing leiden. Door de verschillende onderhoudsplanningen naast elkaar te leggen wordt vrij snel duidelijk welke onderhoudvakken wanneer uitgevoerd moeten worden. Een hulpmiddel hierbij kunnen themakaarten zijn. 3.3 Afstemming in dwars- en lengterichting Onderdeel van de maatregeltoets is een afstemming van het onderhoud in lengte en dwarsrichting. In lengterichting betreft dit al dan niet aaneensluitende wegvakken in één straat of verkeersverbinding (mogelijk bestaande uit meerdere straten). In dwarsrichting betreft dit de verschillende wegvakonderdelen c.q. inspectiestroken die binnen een wegvak liggen. Voor de beheerder kunnen er redenen zijn om binnen deze aaneensluitende wegvakken en/of wegvakonderdelen te kiezen voor één onderhoudsmaatregel of groep van onderhoudsmaatregelen. Daarnaast kan het wenselijk zijn de planjaren op elkaar af te stemmen. Veelal worden deze redenen ingegeven vanuit beperking van overlast voor de burgers, gewenste doorstroming verkeer, kostentechnische overwegingen, etc. Een voorbeeld van het combineren van onderhoudsmaatregelen betreft bijvoorbeeld het samenstellen van een slijtlagenprogramma. Hierbij worden om het jaar in de gehele gemeente de slijtlagen (oppervlakbehandelingen) aangebracht. Dit heeft het voordeel dat de aannemer slechts éénmaal hoeft langs te komen. Hierdoor kan mogelijk een voordeliger aanbieding worden verkregen. 3.4 Eventueel aanvullend onderzoek In sommige gevallen heeft de beheerder bij het uitvoeren van de maatregeltoets onvoldoende informatie tot zijn beschikking. In dergelijke situaties kan het gewenst zijn aanvullend onderzoek uit te voeren. Het is van belang bij de maatregeltoets aan te geven welk aanvullend onderzoek gewenst is om tot een juiste inschatting van maatregelen te komen voor het onderhoudsbestek. Dergelijk onderzoek kan zijn: Valgewichtdeflectiemetingen Hieruit kan de draagkracht van de huidige verhardingsconstructie worden bepaald en een overlagingsdikte om een vastgestelde restlevensduur (meestal 20 jaar) te overbruggen. Stroefheidmetingen Visueel is niet vast te stellen of de stroefheid van het wegennet voldoende is. Wel kunnen er indicaties worden verkregen dat deze onvoldoende zou kunnen zijn. Polijsting van steenslag, vet slaan van de deklaag en ongevallen statistieken zijn dergelijke indicerende factoren. Met een stroefheidmeting kan vervolgens worden vastgesteld of de deklaag moet worden behandeld (al dan niet overlaagd). Laagopbouw uit boorkernen In het geval inlaging of overlaging wordt overwogen, is het gewenst informatie over de laagopbouw en eventuele scheurdiepte en scheurrichting te verkrijgen. Dit om de freesdiepte correct vast te stellen. Hiernaast zijn deze kernen te gebruiken voor onderzoek naar teerhoudendheid (PAK s). Een bijzondere vorm van laagonderzoek is het uitvoeren van orgelboringen als er dwarsonvlakheidsproblemen zijn. Hieruit kan worden afgeleid welke laag vervormt en op basis hiervan hoe de onderhoudsmaatregel moet worden ingestoken. PAK-onderzoek Sinds enige tijd mogen teerhoudende asfaltverhardingen niet meer worden verwerkt, maar moet het teerhoudende asfalt dat vrijkomt worden gereinigd. Dit kan een aanzienlijke 4

5 kostenpost betekenen. Het is daarom voor de beheerder van belang over informatie aangaande de teerhoudendheid van het wegdek te beschikken. Hiernaast is het vanuit ARBO overwegingen voor de aannemer ook gewenst te weten of een verharding teer bevat. Bij frezen kan eventueel dit teer namelijk vrijkomen als stof en worden ingeademd door de medewerkers. Funderingsonderzoek Bij opname van funderingsmateriaal zal volgens de Wet Milieubeheer moeten worden vastgesteld welke samenstelling dit materiaal heeft. Door het nemen van constructieboringen en monsters uit het funderingsmateriaal kan in een laboratorium de aard en samenstelling van het materiaal worden vastgesteld. Materiaalkundig onderzoek In specifieke gevallen kan het wenselijk zijn om materiaalkundig onderzoek uit te voeren. Een voorbeeld is bijvoorbeeld het geval als veel breuk in de straatstenen voorkomt. Mogelijk is dan de sterkte van deze stenen onvoldoende voor het gebruik en is het bij onderhoud verstandig deze te vervangen door sterkere stenen. 4. Vertalen in werkbegroting Als de beheerder de maatregeltoets heeft uitgevoerd dan moeten nog een aantal handelingen worden uitgevoerd om de resultaten door te voeren in de werkbegroting: Correctie van planjaren zoals volgend uit de afstemming tussen disciplines, onderhoudsvakken en onderhoudsmaatregelen. Inhoudelijke aanpassing (selectie van alternatieve onderhoudsmaatregelen) op basis van de beoordeling of de onderhoudsmaatregel juist is. Toevoegen en/of verwijderen van onderhoudsvakken naar aanleiding van de in lengte en dwarsprofiel uitgevoerde afstemming. Vastzetten van de planjaren voor de gemuteerde onderhoudsmaatregelen waarbij het belangrijk is dat zij niet meer verschuiven. Dit speelt met name bij: o Interdisciplinair afgestemde onderhoudsvakken o In lengte- en/of dwarsrichting afgestemde onderhoudsvakken o Gecombineerde onderhoudsmaatregelen (slijtlagenprogramma) De benodigde aanpassingen worden rechtstreeks uitgevoerd in de technische werkbegroting. Dit is dus een kopie van de basisbegroting. Een deel van de aanpassingen moet per stuk worden uitgevoerd, een deel kan via clustermutaties (bijvoorbeeld alle slijtlagen uit planjaar 1 naar planjaar 2 verplaatsen). 5. Voorbereiding onderhoudsbestek Nadat de technische werkbegroting getoetst is aan het beschikbare budget en eventueel aangepast op budgettaire beperkingen, kunnen onderhoudsbestekken worden voorbereid. In deze fase dient tevens het aanvullend onderzoek uitgevoerd te worden. Op basis van de uitkomsten van: de maatregeltoets; het aanvullend onderzoek en wegbouwkundig advies wordt uiteindelijk de juiste onderhoudsmaatregel ten behoeve van het onderhoudsbestek bepaald. 5

6 6. Risico s en risicobeheersing De resultaten van het wegbeheersysteem dienen in eerste instantie op netwerkniveau te worden geïnterpreteerd. Ofwel, zij bieden een onderbouwing van het op netwerkniveau benodigde onderhoudsbudget. Op projectniveau geeft de wegbeheerbegroting na verwerking van de resultaten van de maatregeltoets een goede inschatting van de meest passende maatregel. Hij is in ieder geval correct wat betreft de afstemming met aanliggende stroken en de planning van de overige disciplines. Het hoeft echter niet altijd de exact juiste maatregel te zijn vanuit technisch perspectief. Verborgen gebreken (bijvoorbeeld doordat een slijtlaag de scheurvorming afdekt) zijn vaak niet zichtbaar. Hiermee kan in sommige gevallen een te lichte maatregel worden voorgesteld. De wegbeheerder heeft daarom ook tijdens de maatregeltoets aangegeven of zijn inziens aanvullend onderzoek nodig is. Hoewel de wegbeheerder en eventueel ingehuurde verhardingsadviseur over een goede dosis inhoudelijke kennis beschikken, kunnen zij verborgen gebreken niet altijd onderkennen. Het komt hiermee dus voor dat geen aanvullend onderzoek wordt geadviseerd, terwijl bij uitvoering van de onderhoudswerkzaamheden blijkt dat dit eigenlijk wel nodig was geweest voor een goede bepaling van de onderhoudsmaatregel. De wegbeheerder bevindt zich hiermee in een soort kip-ei constructie: Zonder aanvullend onderzoek loopt hij het risico dat bij uitvoering blijkt dat de onderhoudsmaatregel verkeerd is met noodzaak tot aanpassing met alle hieraan verbonden financiële en planningstechnische risico s. Met aanvullend onderzoek zal dit regelmatig voor niets te zijn uitgevoerd omdat de uitkomst spoort met de verwachtingen van de beheerder. Een duidelijk handvat voor de wegbeheerder in de wegbeheersystematiek wanneer aanvullend onderzoek wel nuttig of nodig is ontbreekt vooralsnog. Er zijn echter wel enige richtinggevende uitspraken te doen: Aanwezigheid van schade Bij aanwezigheid van vervormingen (dwarsonvlakheid) in de verharding in combinatie met grote verkeersintensiteiten is het zinvol orgelboringen uit te voeren om vast te stellen of de totale constructie vervormt of alleen één van de asfaltlagen afschuift. Daarnaast kan worden overwogen valgewichtdeflectiemetingen uit te voeren om de sterkte van de verschillende lagen in de verhardingsconstructie vast te stellen. In hoeverre echter scheurvorming ook aanwezig is, bepaalt mede of valgewichtdeflectiemetingen nodig zijn. Bij aanwezigheid van scheurvorming is het zinvol om bij uitvoering van boringen om de aanwezigheid van PAK s vast te stellen ook een aantal zgn. schadeboringen uit te voeren. Deze worden op de scheuren genomen en geven informatie over scheurrichting en eventuele aantasting van de asfaltlagen (stripping) of fundering (verweking en uitspoeling). Bij aanwezigheid van scheurvorming in combinatie met dwarsonvlakheid in de verharding kunnen valgewichtdeflectiemetingen worden genomen om de sterkte en restlevensduur vast te stellen. Bij vettig uitgeslagen oppervlakten of oppervlakten met weinig oppervlakte textuur kan een stroefheidmeting worden gedaan. In praktijk blijkt de aanwezigheid van een 6

7 stroefheidprobleem moeilijk visueel vast te stellen, dus worden dergelijke metingen sporadisch uitgevoerd. Te overwegen valt daarom in ieder geval de hoofdinfrastructuur binnen een beheergebied periodiek (elke 2 5 jaar) op stroefheid te laten controleren. Bij veel breuk in het bestratingmateriaal kan materiaalkundig onderzoek worden gedaan waarin de breuksterkte wordt bepaald. Dit geeft een indicatie in hoeverre het zinvol is het bestratingmateriaal te hergebruiken. Voorgestelde onderhoudsmaatregelen De zwaarte van de voorgestelde onderhoudsmaatregel kan ook een rol spelen bij het voorstellen van aanvullend onderzoek. Op het moment dat grote investeringen worden gedaan is zekerheid dat de juiste investering wordt gedaan van meer belang als alleen plaatselijk wordt gerepareerd en de hiermee gemoeide bedragen kleiner zijn. Dit pleit ervoor om bij verbeteren vlakheid, versterkingen of reconstructies altijd aanvullend onderzoek te overwegen. De mate waarin dit nodig is en welke onderzoeken zinvol zijn kunnen worden afgeleid uit de aanwezig schades (zie hierboven). Omdat bij rehabilitaties de volledige constructie wordt opgenomen is hier meestal PAK- en funderings-onderzoek veelal voldoende. Of het bij de overige maatregelgroepen nodig is, zal afhangen wat de aanwezige schade is en welke kennis de beheerder heeft over zijn areaal. Eindoordeel of aanvullend onderzoek noodzakelijk is zal altijd bij de wegbeheerder blijven. Hoewel bovenstaande overwegingen enig houvast bieden wanneer aanvullend onderzoek nodig is, zal niet te zijn voorkomen dat in sommige gevallen geen onderzoek wordt uitgevoerd waar dit wel praktisch was geweest (en vice-versa). 7. Stellingen 1. Een maatregeltoets zonder aanvullend verhardingstechnisch onderzoek is zinloos. Het is daarentegen niet zinvol om altijd aanvullend verhardingstechnisch onderzoek te doen. 2. Omdat nut en noodzaak van aanvullend verhardingstechnisch onderzoek niet zijn vast te stellen ondergraven de wegbeheerder en verhardingstechnisch adviseur hun eigen posities. 7