Begroting 2018 Vastgesteld in het algemeen bestuur van 29 november 2017

Transcriptie

1 Begroting Vastgesteld in het algemeen bestuur van 29 november 2017

2 Begroting Aldus vastgesteld door het algemeen bestuur van het waterschap Brabantse Delta in de openbare vergadering van 29 november De dijkgraaf De plv. secretaris-directeur drs. C.J.G.M. de Vet dr. A.F.M. Meuleman Documentnummer: 17IT Barcode: 17IT029186

3

4 Waterschap Brabantse Delta zorgt voor veilige dijken en kades, zuivert rioolwater, verbetert en bewaakt de kwaliteit van het oppervlaktewater en regelt de hoogte van het water in Midden- en West-Brabant. In de jaarlijkse begroting staat wat het waterschap het komende jaar gaat doen, wat dat kost en wat dat betekent voor de belastingtarieven. Waterschapsbegroting in één oogopslag Uitvoering van de taken Veiligheid is prioriteit Een verantwoorde schuldpositie Acceptabele belastingtarieven Accenten De druk op waterschappen is groot. Forse investeringen in veiligheid, klimaatadaptatie, waterkwaliteit, duurzaamheid en innovatie worden gevraagd. kosten 133 mln Kerntaken Klimaatveranderingen & verstedelijking Droge voeten Veilig wonen, werken en genieten dankzij 568 kilometer dijken, 227 gemalen en 17 sluizen en waterbergingsgebieden. Schoon water Gezonde natuur dankzij een goede waterkwaliteit. Schoon maken van rioolwater van huizen en bedrijven in 17 rioolwaterzuiveringen. Nieuwe regelgeving 51 mln investeringen Complexere technieken & digitalisering Projecten Risico s beheersen Samen werken aan onze dijken Waterschap Brabantse Delta heeft een opgave om de komende jaren circa 50 kilometer dijken in West-Brabant te verbeteren. Dat doen we samen met inwoners en bedrijven. Sloten, oevers en dijken op orde Vanwege waterveiligheid zijn er regels voor wonen en werken aan sloten, oevers en dijken. Het waterschap werkt de komende jaren aan het oplossen van oude overtredingen en het regelen van het grondgebruik. Uitdagingen Werkzaamheden Voldoende water Genieten van water dankzij het maaien en baggeren van kilometer sloten, beken en rivieren. Zorgen dat het niet te droog is dankzij stuwen. Innovatiefabriek Nieuwveer Op onze grotere rioolwaterzuiveringen worden energie en bioplastics gewonnen uit afvalwater. Zo wekt innovatiefabriek Nieuwveer eigen energie op en draagt bij aan een circulaire economie. inkomsten 133 mln Inkomsten Belastingen Voor het werk van het waterschap betalen bewoners, huis- en grondeigenaren, bedrijven en agrariërs waterschapsbelasting. 124,5 mln Wat betekent dat voor de tarieven? Voorbeeldaanslagen: Huurder 2,8%* Gezin met koopwoning 2,4%* Productiebedrijf 1,1%* Agrarisch bedrijf 6,8%* voedingsmiddelen Reserves en bijdrage provincie Reserves worden ingezet om tariefschommelingen tegen te gaan. Provincie Noord-Brabant levert een bijdrage voor het uitvoeren van vaarwegenbeheer. 8,4 mln Eénpersoonshuishouden Huurwoning Waterschapslasten: 109,97 *Stijging t.o.v Gezin WOZ-waarde: Waterschapslasten: 289, vervuilingseenheden WOZ-waarde: 12 miljoen Waterschapslasten: ,74 40 hectare 3 vervuilingseenheden WOZ-waarde: Waterschapslasten: 2.437,79

5

6 INHOUDSOPGAVE BEGROTING Hoofdstuk Pagina Waterschapsbegroting in één oogopslag 3 1. Nota Financieel Beheer 7 t/m Inleiding, ontwikkelingen en speerpunten Inleiding Ontwikkelingen Speerpunten Watersysteembeheer en Zuiveringsbeheer 1.2 Ontwikkelingen bedrijfsvoering/bestuur en communicatie 1.3 Gehanteerde financiële uitgangspunten 1.4 Verwachte resultaten exploitatie en investeringen Bedrijfsresultaat exploitatie Investeringen 1.5 Ontwikkeling van de tariefegalisatiereserves 1.6 Ontwikkeling van de overige reserves en voorzieningen 1.7 Incidentele baten en lasten 1.8 Kostentoerekening 1.9 Belastingtarieven 1.10 Risicoparagraaf 1.11 Overige aandachtspunten 1.12 Weerstandsvermogen 1.13 Financiering 1.14 Verbonden partijen 1.15 Wet HOF en EMU-saldo 1.16 Bijlagen Programmaplannen 31 t/m Begroting ingedeeld naar taken 3.1 Begroting Watersysteembeheer 3.2 Begroting Zuiveringsbeheer 3.3 Begroting Vaarwegenbeheer 4. Begroting naar kosten- en opbrengstensoorten 4.1 Overzicht van de begroting naar kosten- en opbrengstensoort 4.2 Verklaring verschillen per hoofdkosten en -opbrengstsoort Belangrijkste verschillen kostensoorten t.o.v Belangrijkste verschillen opbrengstensoorten t.o.v Belangrijkste verschillen kostensoorten t.o.v. KN Belangrijkste verschillen opbrengstensoorten t.o.v. KN 63 t/m t/m Verbonden partijen 72 t/m 84 Bijlagen 85 t/m 101 I II III IV V VI VII Voorgenomen investeringen Staat van reserves en voorzieningen BBP-productenlijst Staat van activa (gecomprimeerd) Staat van geldleningen (gecomprimeerd) Principes kostentoerekening aan beheerproducten Begroting Muskusrattenbestrijding

7

8 Hoofdstuk 1: Nota Financieel Beheer 1.1 Inleiding, ontwikkelingen en speerpunten Inleiding In maart 2015 hebben de waterschapsverkiezingen plaatsgevonden. Dit heeft geleid tot een nieuw gekozen algemeen bestuur en het Bestuursakkoord Onze koers. Het akkoord vormt een belangrijke basis voor de koers van het waterschap en legt het accent op veiligheid, waterkwaliteit en watersysteembeheer tegen betaalbare lasten. De wereld verandert continu en het waterschap verandert mee. Onze kerntaken veranderen niet. De manier waarop we ons werk doen wél. Het waterschap zet de koers van de afgelopen jaren door, met nieuwe accenten. Daarbij nodigen wij burgers, bedrijven en organisaties uit om mee te denken en zelf met initiatieven te komen. Samen komen we steeds verder is dan ook de titel van de Kadernota Het waterschap is wettelijk verplicht om jaarlijks een meerjarenraming op te stellen die de koers en financiële kaders weergeeft. Het waterschap legt dit vast in de Kadernota met een tienjarige doorkijk. De Kadernota vormt, samen met het Bestuursakkoord Onze koers en het Waterbeheerplan , het belangrijkste kader stellende document voor de bestuursperiode. De voorliggende Begroting is een nadere uitwerking van het eerste jaar uit de meerjarenraming van de Kadernota De gehanteerde uitgangspunten en grondslagen uit de Kadernota zijn geactualiseerd op basis van voortschrijdend inzicht. De rente- en inflatieverwachtingen blijven onveranderd. Ondanks de forse investeringen in een veilige delta en de toenemende risico s blijft de lastenontwikkeling voor burgers en bedrijven voor de afgesproken voorbeeldprofielen binnen de gestelde norm van 2,5% + inflatie = 4,25%. Als algemene opmerking bij deze Begroting dient te worden gemeld dat door het afronden op duizendtallen mogelijk kleine afrondingsverschillen in de Begroting zitten. Leeswijzer In hoofdstuk 1 van deze Begroting zijn de ontwikkelingen, uitgangspunten, resultaten en risico s weergegeven en worden de financiën samengevat. Hoofdstuk 2 bevat de programmaplannen en geeft per programma inzicht in de (beleids)doelstellingen, de beoogde effecten en de wijze waarop gestreefd wordt die effecten te bereiken. Tevens zijn hier de netto lasten en prestatie indicatoren opgenomen. Hoofdstuk 3 geeft inzicht in de totale netto lasten en opbrengsten per taak, inclusief de benodigde inzet van reserves. In hoofdstuk 4 worden op hoofdkostensoortniveau de belangrijkste financiële afwijkingen ten opzichte van de Begroting 2017 toegelicht. Tenslotte worden in hoofdstuk 5 de ontwikkelingen bij de verbonden partijen weergegeven Ontwikkelingen In het Bestuursakkoord is de koers als volgt samengevat: Het waterschap richt zich op een goede uitvoering van de wettelijke taken rondom veiligheid, waterkwaliteit en watersysteembeheer, tegen betaalbare lasten. De wereld verandert continu en het waterschap verandert mee. Onze kerntaken veranderen niet. De manier waarop we ons werk doen wél. Het waterschap zet de koers van de afgelopen jaren door, met nieuwe accenten. Deze ontwikkelingen zijn verwerkt in de diverse programmaplannen. Klimaatadaptatie De effecten van de klimaatontwikkelingen gaan sneller dan verwacht. Dat uit zich in een toename van droge perioden, hitte stres en extremere vormen van wateroverlast. Dat betekent dat we samen meer maatregelen moeten nemen om de risico s op wateroverlast te beheersen. Op Prinsjesdag 2017 is het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie gepresenteerd met een aanbeveling voor het nieuwe kabinet om extra te investeren op dit gebied. Ook vanuit de zuidelijke waterschappen, gemeenten en provincies is een uitnodiging naar het Rijk opgesteld om tot een gezamenlijk investeringsprogramma te komen. Het regeerakkoord wat in oktober 2017 is gepubliceerd, geeft hierin nog geen duidelijkheid: nadere afspraken moeten nog gemaakt worden in een nieuwe bestuursovereenkomst. Vanwege de schaal van de maatschappelijke opgave en de versnelling in de klimaatverandering reserveert het waterschap vanaf jaarlijks ,- binnen het investeringsplafond voor extra maatregelen. De plannen van de nieuwe regering, de Omgevingsvisie van de provincie (), de stresstesten van de gemeenten en de eigen analyses (toetsing wateroverlast) vormen de basis voor een aangepaste klimaatstrategie waaraan in en 2019 wordt gewerkt. 7 Nota Financieel Beheer Begroting Waterschap Brabantse Delta

9 Waterkwaliteit De waterkwaliteit is de afgelopen decennia sterk verbeterd. Het halen van de Europese doelstellingen, zoals vastgelegd in het provinciale milieu- en waterplan, zal tot eind 2027 echter nog aanzienlijke inspanningen vragen van veel partijen. Als afronding van het BOB traject en in de geest van de landelijke Delta aanpak voor waterkwaliteit en zoetwater, heeft het algemeen bestuur op 25 oktober 2017 besloten de komende jaren bij te schakelen voor gezond water. Het Waterbeheerplan blijft daarbij leidend. Met ingang van reserveert het algemeen bestuur daarom een netto investeringsvolume van ,- per jaar (exclusief subsidies) voor de benodigde extra maatregelen. Tevens zal er extra personele inzet worden georganiseerd om de diverse tandjes erbij in de praktijk uit te werken. Het waterschap zet daarbij in op een adaptieve programmering waarbij in gebiedsprocessen samen met anderen wordt gewerkt aan doelmatige maatregelen. De watersysteemanalyses vormen daarbij een belangrijke kennisbasis voor technische aanpassingen in doelen en normen en het selecteren van de meest effectieve, maatschappelijk haalbare en betaalbare maatregelen. Duurzaamheid (energietransitie en circulaire economie) Om als Nederland de klimaatdoelstellingen van Parijs te halen is een versnelling van beleid nodig op het gebied van energie, grondstoffenterugwinning en duurzame inkoop van goederen en diensten. Het waterschap heeft in juni 2017 met het versnellingsplan duurzaamheid de eigen ambitie uit het Waterbeheerplan verscherpt. In worden stappen gemaakt om te werken aan deze nieuwe ambities: - 100% duurzame energiewinning in 2025 en maximaal benutten van eigen terreinen voor energietransitie. In worden de eerste zonnepanelen worden geplaatst en zal de ambitie op investeren in windenergie concreet worden uitgewerkt. - bijdragen aan de nationale ambitie naar 100% circulair in 2050 met een verkenning van besparing en terugwinning van gebruikte chemicaliën in het zuiveringsproces. - eigen beleidsambities voor circulair en energie te vertalen naar toekomstige inkoopeisen diensten en goederen op de langere termijn. Door gezamenlijk met overheden scherpere eisen aan de markt te stellen zal ook daar een verandering op gang komen. Deze ontwikkelingen gaat het waterschap samen met de regio en landelijk verder vormgeven. Regeerakkoord In het Regeerakkoord Vertrouwen in de toekomst is veel aandacht voor de thema s uit de gezamenlijke investeringsagenda Naar een duurzaam Nederland van gemeenten, provincies en waterschappen. Het nieuwe kabinet heeft een ambitieuze duurzaamheids- en klimaatagenda met thema s als klimaatadaptatie, energietransitie en circulaire economie. Het kabinet zoekt hierbij de samenwerking op met lokale overheden. Tevens is er ook aandacht voor de knelpunten in de wet- en regelgeving. Daarnaast wordt ook ingezet op versterken innovatiekracht, digitalisering en aandacht voor waterkwaliteit van het oppervlaktewater. De vertaling van het regeerakkoord naar het waterschap toe, vraagt om nader onderzoek. Aandachtspunten voor en later zijn de uitwerking van het verhogen van het lage BTW-tarief naar 9% m.i.v. 2019, de verhoging van energiebelasting voor gas en verlaging energiebelasting voor elektriciteit, het afschaffen van de belastingvrijstelling in de afvalstoffenheffing voor zuiveringsslib, de financiering van de klimaat- en energietransities en het aandeel in het EMU-saldo Speerpunten Watersysteembeheer en Zuiveringsbeheer Zowel bij zuiveringsbeheer als watersysteembeheer wordt in gewerkt aan de vier hoofddoelen van het Waterbeheerplan : 1. Risico s beheersen; 2. Effectief en efficiënt onderhoud; 3. Maatschappelijk verantwoord en vernieuwend; 4. Duurzame ontwikkeling. Zuiveringsbeheer In 2017 is het traject Zuiveringsbeheer, betrouwbaar in de basis gestart. Met dit traject wil Zuiveringsbeheer op een duurzame en toekomstbestendige manier in control komen en betrouwbaar zijn. Zuiveringsbeheer ziet hierin twee uitdagingen: Het op orde krijgen en houden van de zuiveringstechnische werken. Meer procesmatig te organiseren en te werken. 8 Nota Financieel Beheer Begroting Waterschap Brabantse Delta

10 Ad 1. Risico s beheersen door goed zuiveren is onze kerntaak. Er wordt ingezet op het voldoen aan alle afvalwaterakkoorden en vergunningseisen voor de 17 rioolwaterzuiveringsinstallaties (rwzi s). Daarnaast wordt gewerkt aan de basis op orde, d.w.z. dat de benodigde personele en technische assets op voldoende hoog niveau moeten worden gebracht om alle benodigde processen goed uit te kunnen voeren. Tot slot wordt geanticipeerd op ontwikkelingen die op termijn aanpassingen vragen van zuiveren door het maken van Integrale zuiveringsplannen. Ad 2. Op het gebied van duurzame ontwikkeling werken we verder aan de Innovatiefabriek Nieuwveer met o.a. twee onderzoeken naar energiezuinige stikstofverwijdering en ontwikkeling van een businesscase thermofiele gisting, het doorzetten van het project bioplastics op Bath in een demonstratiefase waarin wordt gewerkt aan de businesscase en wordt gezocht naar producenten en afnemers van het bioplastic, fosfaatwinning (via SNB route) en het ontwikkelen van zonne- en windenergie op eigen rwzi-terreinen. Ad 3. Er blijft intensief, met steeds meer partijen, aan maatschappelijk optimale oplossingen gewerkt worden. Om de maatschappelijk betrokkenheid en de regionale energietransitie te stimuleren wordt het voor burgers mogelijk gemaakt om te participeren in zonne-energie op enkele onbenutte eigen rwziterreinen. Een en ander conform versnellingsplan Duurzaamheid. De Innovatiefabriek Nieuwveer biedt een platform aan bedrijven en onderwijsinstellingen om samen te werken aan innovaties. In Zundert wordt samen-gewerkt aan de ontwikkeling van nieuwe doelmatige sanitatiestrategieën voor het buitengebied. In het programma Microverontreinigingen (medicijnresten, microplastics, etc) werkt het waterschap samen met partners aan een aanpak waarbij iedereen zijn steentje bijdraagt. Onderwerpen variëren van bewustwording, preventie, kosten(her)verdeling en onderzoek, tot end-of-pipe zuivering. Ad 4. Om de risico s te kunnen beheersen is onderhoud en projectmatig bouwen en vervangen nodig, waarbij op basis van de principes van asset management integrale afwegingen worden gemaakt. Binnen het onderhoud zal in aandacht zijn voor verbetering van de balans tussen correctief (achteraf) en preventief onderhoud. Dit door te starten met werkstroombeheer om het correctief onderhoud beter te stroomlijnen, zodat capaciteit voor preventief onderhoud beschikbaar komt. In wordt binnen het projectmatig bouwen meer focus aangebracht op: de eerste fase om zekerheid, inzicht en integraliteit te krijgen in zowel de kosten als de technische aspecten de laatste fase, als de bouwprocessen worden afgesloten, door een sluitende documentatie die past in het documentatiehuis en een projectevaluatie die weer input levert voor het proces Beheer. Watersysteembeheer Ad1. Met de toetsingen voor keringen en wateroverlast wordt het beeld op de risico s geactualiseerd. Tegelijkertijd wordt er in gewerkt aan het verbeteren van primaire en regionale keringen. De functionaliteit van de verkeerstoren wordt verder uitgebreid, met onder andere informatie rond waterveiligheid. Vanuit het zoetwaterprogramma wordt zowel onderzoeksmatig als met praktijkmaatregelen gewerkt aan een robuuster watersysteem met het oog op de klimaatveranderingen. In een aantal gebieden wordt gestart met de heroverweging van peilbesluiten. Tevens wordt in de Mark en Dintel gebaggerd. Ad2. De resultaten vanuit de watersysteemanalyses zullen bijdragen aan het optimaliseren van beheeren inrichtingsmaatregelen om tot een gewenste ontwikkeling van de waterkwaliteit te komen. Ook wordt samen met partners gewerkt aan de voortgang in maatregelen voor de gewenste natuurontwikkeling (zoals natte natuurparels). In uitvoeringsprojecten wordt gewerkt volgens de principes van Duurzaam GWW (grond- weg- waterbouw). Tevens wordt geanticipeerd op de omgevingswet door aanpassen van werkwijzen binnen het proces vergunningverlening en het ontwikkelen van competenties van medewerkers. Ad3. De inzet op het stimuleren van initiatieven van burgers, ondernemers en organisaties ten behoeve van waterdoelen wordt in voortgezet. Ook wordt op diverse vlakken vernieuwend gewerkt: er wordt meer met hergebruikte materialen gewerkt (zoals biobased plantenkratten, duurzame oeverbeschoeiing), de methodes voor data inzameling in het veld worden verder uitgebreid (zoals meten bij inlaten) en kansen in de energietransitie worden benut met bijvoorbeeld wilgenteelt voor energieproductie in een waterberging nabij Zundert. Ad4. De gezamenlijke aanbesteding van maaibestekken met gemeenten wordt in voortgezet. Op basis van inspecties worden meerjarige onderhoudsprogramma s opgesteld voor de diverse assets. Ook wordt het onderhoud van groenelementen geclusterd en besteksmatig op de markt gezet. Op het gebied van waterveiligheid wordt de geotechnische database, die in 2017 is opgezet, in gevuld met informatie die nodig is voor de nieuwe toetsingen. 9 Nota Financieel Beheer Begroting Waterschap Brabantse Delta

11 1.2 Speerpunten bedrijfsvoering/bestuur en communicatie Op het gebied van bedrijfsvoering wordt in onverminderd gestuurd op en geïnvesteerd in het op peil houden van een efficiënte en kwalitatief goede ondersteuning van de primaire processen. De programma's binnen bedrijfsvoering kenmerken zich door een grote diversiteit aan onderwerpen en aandachtsgebieden. Binnen deze diversiteit zullen in de volgende onderwerpen een nadrukkelijke focus hebben: Uitvoering van het huidige programma dienstverlening het verder ontwikkelen van een visie digitale dienstverlening; Verder ontwikkelingen van een visie op het werken bij het waterschap in 2025, met name gericht op wat betekent verdergaande digitalisering voor contacten met onze buitenwereld, medewerkers en faciliteiten die daarbij horen; Verdere voorbereiding op de komst van de omgevingswet Implementatie van contractmanagementbeleid; Vereenvoudiging van de financiële bedrijfsvoering; Herzien van de kostentoedelingsverordening ; Het organiseren van een flexibele en wendbare organisatie; De verdere implementatie van procesmanagement en de bijhorende kwaliteitsnormen; Uitvoering geven aan informatiearchitectuur dienstverlening en zaakgericht werken; Het informatiebeleid herijken; Het voldoen aan de bepalingen van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG); Het stroomlijnen van de processen met betrekking tot fiscaliteiten; Het op orde brengen van de archieven Speerpunten Bestuur en communicatie: Voorbereiden bestuursverkiezingen 2019; Herijken communicatievisie; Ondersteunen van het algemeen bestuur bij bestuurlijke vernieuwing; Het meten van de taak- en naambekendheid waterschap; Het in praktijk uitvoeren van het educatieplan; Internationale samenwerking vormgeven op basis van vastgesteld beleid; Onderzoek uitvoeren naar rechtmatigheid, doelmatigheid en doeltreffendheid 10 Nota Financieel Beheer Begroting Waterschap Brabantse Delta

12 1.3 Gehanteerde financiële uitgangspunten Het waterschap houdt bij de berekening van kosten en opbrengsten in de Begroting rekening met toekomstige financiële ontwikkelingen die nu nog onzeker zijn. Hieronder staan de aannames die het waterschap als uitgangspunt heeft gekozen voor de Begroting. Kadernota De Begroting is een nadere uitwerking van de eerste jaarschijf uit de meerjarenraming van de Kadernota Inflatie In de Kadernota is voor een inflatie opgenomen van 1,75%. De verwachting van het CPB en een aantal banken is dat de inflatie in laag blijft. Het CPB en ABN AMRO verwachten 1,5%. Het beleid van de Europese Centrale Bank (ECB) richt zich op het handhaven van prijsstabiliteit. Als de prijzen met net iets minder dan 2% per jaar stijgen op de middellange termijn is er sprake van prijsstabiliteit. De verwachting is dat dit niveau in nog niet volledig wordt bereikt. Om de inflatie op te hogen, voert de Europese Centrale Bank (ECB) sinds maart 2015 een maandelijks obligatieopkoopprogramma uit. Indien nodig is de ECB bereid om direct in te grijpen met extra stimulering. Op basis van uitspraken van het Centraal Planbureau, de Europese Centrale Bank en recente marktontwikkelingen is in de Begroting voorzichtigheidshalve een inflatiepercentage van 1,75% gehanteerd. Lastenontwikkeling Voor de begroting is vast gehouden aan de lastenontwikkeling zoals opgenomen in de Kadernota zijnde 2,5% + inflatie. Dit betekent een maximale lastenstijging van 4,25% voor de voorbeeldprofielen voor huishoudens en bedrijven. Personeelslasten De uitgangspunten voor de personeelskostenbegroting zijn: De toegestane formatie van 494,26 fte; Een stijging van de salarislasten met 4%, gelijk aan de Kadernota Waardering en afschrijving van activa Objecten met een meerjarig gebruiksnut worden bij het waterschap geactiveerd en afgeschreven over de periode dat het nut van de investering optreedt. In het Waterschapsbesluit zijn wettelijke regels vastgelegd voor het waarderen, activeren en afschrijven van activa. Deze regelgeving is verder uitgewerkt in de beleidsnotitie Waardering van afschrijving en activa Activeren van personeelskosten Voor zover eigen personeel een directe bijdrage levert aan projecten (tijdsbesteding projectgroepsleden) worden de kosten daarvan geactiveerd. Hierdoor ontstaat inzicht in de werkelijke kosten van een project. Aan personeelskosten wordt in in totaal 7,7 miljoen geactiveerd. Tegenraming op kapitaallasten Overeenkomstig de geformuleerde uitgangspunten in het afschrijvingsbeleid is er een tegenraming opgenomen op nieuwe, opkomende kapitaallasten in. De ervaring leert dat projecten vaak later starten dan gepland en een langere doorlooptijd kennen. De lasten in het eerste begrotingsjaar vallen daardoor vaak lager uit dan voorzien. Het waterschap vermindert de geraamde lasten die voortvloeien uit de investeringen dan ook standaard met 30% in het eerste jaar. Rente eigen financieringsmiddelen De commissie BBV bestaat uit vertegenwoordigers van gemeentes, waterschappen, provincies, ministeries en accountants en adviseert over de verslaggevingsregels voor decentrale overheden. In de notitie Rente 2017 adviseert de commissie BBV om geen rente toe te rekenen aan reserves en voorzieningen met de volgende argumentatie: Alhoewel in het BBV de mogelijkheid vooralsnog blijft bestaan om een rentevergoeding (of een vergoeding voor de inflatie) over het eigen vermogen en de voorzieningen te berekenen en deze door te belasten aan de taakvelden, adviseert de Commissie BBV vanwege het verlangde inzicht, de eenvoud en transparantie deze systematiek niet (meer) toe te passen. Met ingang van wordt daarom voorgesteld om geen rente eigen financieringsmiddelen meer te berekenen. Dat is als zodanig in de begroting verwerkt. Het toerekenen van rente eigen 11 Nota Financieel Beheer Begroting Waterschap Brabantse Delta

13 financieringsmiddelen is een methodiek waarbij een fictieve rente wordt berekend over de reserves en voorzieningen. Deze rente wordt vervolgens als rentekosten in de begroting en realisatiecijfers opgenomen en toegerekend aan de activa. Vervolgens wordt de rente tegelijkertijd, voor zover deze geen betrekking heeft op voorzieningen die op basis van contante waarde worden gewaardeerd, als opbrengsten verantwoord op beleidsveld 9000 Dekkingsmiddelen en Saldo. Op basis van de cijfers van de kadernota voor het boekjaar is berekend wat het effect is als we besluiten deze methodiek niet meer toe te passen. Dit effect leverde voor die cijfers een verschuiving op van ongeveer ,- vanaf de taken Zuiveringsbeheer en Vaarwegenbeheer naar Watersystemen. De voordelen van het afschaffen zijn als volgt: 1. Er vindt een administratieve lastenverlichting plaats van enkele uren per planning en control product. 2. Het betreft fictieve lasten en baten die zorgen voor een ophoging van de debet- en creditzijde van de exploitatierekening. Fictief omdat er in werkelijkheid geen rente wordt ontvangen en ook geen rente wordt betaald 3. Mutaties in deze lasten en baten zijn moeilijk te voorspellen en te beïnvloeden omdat ze volledig afhankelijk zijn van het verloop van de reserves en voorzieningen, waarvan de reserves op hun beurt afhankelijk zijn van de ontwikkeling van het bedrijfsresultaat, wat lastig te voorspellen is. De gedachte achter rente eigen financieringsmiddelen is dat in beeld wordt gebracht dat een deel van de investeringen gefinancierd worden met eigen vermogen. Als deze reserves er niet waren, zou theoretisch een lening aangetrokken moeten worden, wat geld kost. Deze gedachte breng je boekhoudkundig in beeld. Dit beeld verdwijnt als je het afschaft. In de praktijk wordt de financieringsbehoefte continu gevolgd en worden leningen aangetrokken op momenten dat deze behoefte blijkt uit de liquiditeitsprognoses. Voor de voorziening uitvoering sociaal statuut provincie Noord-Brabant is een specifieke afspraak met de provincie gemaakt, waarin ook rente is meegenomen. Daarom is er voor deze voorziening een uitzondering gemaakt. Voorgesteld besluit: Het algemeen bestuur besluit met ingang van geen rente meer toe te rekenen aan reserves en voorzieningen met uitzondering van de voorziening uitvoering sociaal statuut provincie Noord-Brabant. Deze wijziging zal bij de eerstvolgende actualisatie verwerkt worden in het reserve- en voorzieningenbeleid. Energie In wekt het waterschap ongeveer 38% van het totale energieverbruik (elektriciteit, warmte, aardgas en olie) zelf op. Wat betreft elektriciteit voorziet het waterschap voor circa 30% in de eigen behoefte door de productie van biogas op rwzi s. De overige 70%, zo n 35 miljoen kwh, dient ingekocht te worden. Voor en 2019 is dit elektriciteitsvolume volledig ingekocht en 2020 voor 60%. Het leveringsdeel (commodity) van de elektriciteitsprijs is voor en 2019 circa 9% gedaald ten opzichte van Het lijkt erop dat de bodemprijs bereikt is. De netwerkkosten blijven stijgen met de inflatie. Daarom wordt verwacht dat de totaalprijs per kwh de komende drie jaren nog licht zal dalen en daarna zal stabiliseren en mogelijk weer stijgen. Slibkosten Sinds 1997 wordt het (ontwaterde) zuiveringsslib van waterschap Brabantse Delta verbrand in de slibverbrandingsinstallatie van de N.V. Slibverwerking Noord-Brabant (SNB) te Moerdijk. Voor het tarief is in deze Begroting uitgegaan van de conceptbegroting van SNB. Naast het aan SNB te betalen tarief bestaan de lasten uit de financieringslasten voor de installatie van SNB. De financiering is rechtstreeks door de aandeelhouders ter beschikking gesteld van de NV. De totale lasten zijn verwerkt op programma 4000 bouw en exploitatie zuiveringstechnische werken. Zuiveringsheffing en watersysteemheffing De heffingen in deze Begroting zijn geraamd op basis van actuele inzichten in de ontwikkeling van de belastbare eenheden. Pas na enkele jaren wanneer alle aanslagen definitief zijn afgewikkeld blijkt de werkelijke definitieve opbrengst. Periodiek worden de ramingen bij de tussentijdse Managementletters en Jaarrekening bijgesteld op basis van voortschrijdend inzicht. Exploitatieresultaten 2017 De gehanteerde beginsaldi van met name de egalisatiereserves, kunnen worden beïnvloed door de definitieve exploitatieresultaten over Deze resultaten zijn zo nauwkeurig mogelijk ingeschat op basis van Managementletter Bijdrage van de provincie Noord-Brabant in het kader van het vaarwegenbeheer 12 Nota Financieel Beheer Begroting Waterschap Brabantse Delta

14 De bijdrage van de provincie in het kader van het vaarwegenbeheer is afgestemd op de voor verwachte netto lasten van de taak Vaarwegenbeheer. De provincie Noord-Brabant heeft het vaarwegenbeheer gedelegeerd aan het waterschap. De kosten komen voor 50% ten laste van het watersysteembeheer en 50% wordt door de Provincie betaald. De begrote bijdrage voor is 1,345 miljoen. Vaststellen subsidieplafond Met ingang van 1 januari 2011 is de Subsidieverordening waterschap Brabantse Delta in werking getreden. Voor de subsidies genoemd in deze verordening stelt het waterschap jaarlijks in de Begroting een subsidieplafond vast. Hiermee is de subsidieverstrekking voor het begrotingsjaar opengesteld. Het subsidieplafond voor de "Subsidie voor aanpak van emissies uit diffuse bronnen" (artikel 2.1 Subsidieverordening waterschap Brabantse Delta) is vastgesteld op totaal. Besluit: Het AB besluit het subsidieplafond voor de subsidie voor aanpak van emissies uit diffuse bronnen voor vast te stellen op (conform artikel 2.1 van de Subsidieverordening waterschap Brabantse Delta) 13 Nota Financieel Beheer Begroting Waterschap Brabantse Delta

15 1.4 Verwachte resultaten exploitatie en investeringen Bedrijfsresultaat exploitatie In de Kadernota zijn de inhoudelijke en financiële kaders, inclusief de belastingtarieven, bepaald. De Begroting is een nadere uitwerking van de eerste jaarschijf van de meerjarenraming in de Kadernota De uitgangspunten, netto lasten en grondslagen voor heffing zijn geactualiseerd op basis van voortschrijdend inzicht. Verwacht bedrijfsresultaat Het verwachte bedrijfsresultaat van de voorliggende Begroting is negatief. Verwacht bedrijfsresultaat (bedragen x 1.000) Begroting 2017 Kadernota Begroting Totale bruto lasten 1 Totale baten (incl. bijdrage provincie Noord-Brabant) Verwacht Jaarresultaat Onttrekking egalisatiereserve CBL Verwacht Bedrijfsresultaat Het resultaat van wordt als volgt gedekt: Verwachte dekking bedrijfsresultaat (bedragen x 1.000) (+ = nadelig / - = voordelig) Kadernota Begroting Toevoeging financiële meevallers aan de bestemmingsreserve DFB Onttrekking uit de egalisatiereserve Watersysteembeheer Onttrekking uit de egalisatiereserve Zuiveringsbeheer Onttrekking uit de bestemmingsreserve DFB Totaal dekking resultaat De Begroting resulteert in de volgende resultaten en dekking per taak: Verwacht resultaat en dekking per taak (bedragen x 1.000) Watersysteembeheer Zuiveringsbeheer Vaarwegenbeheer Totaal Netto lasten Opbrengst verontreinigingsheffing Heffingen/omslagen Onttrekking egalisatiereserve CBL Bijdrage Provincie Resultaat per taak Toevoeging bestemmingsreserve DFB (financiële meevallers) Onttrekking bestemmingsreserve DFB Onttrekking egalisatiereserve Dekking resultaat per taak Bruto lasten zijn de totale kosten van het waterschap. Netto lasten zijn de bruto lasten verminderd met de overige opbrengsten (niet zijnde belastingopbrengsten). 2 De toevoegingen en onttrekkingen aan de bestemmingsreserve DFB worden apart voorgelegd. Reserves ontstaan, worden gevoed, opgeheven of verminderd door aparte besluiten van het algemeen bestuur. 14 Nota Financieel Beheer Begroting Waterschap Brabantse Delta

16 1.4.2 Investeringen Vanaf de Kadernota wordt een systematiek gehanteerd voor het ramen van investeringen en kapitaallasten op basis van een vast investeringsvolume per jaar. Het gaat hierbij om het netto investeringsvolume, dus na aftrek van de bijdragen van derden, zoals subsidies. Onderstaande tabel geeft het netto investeringsvolume per taak weer. Ten opzichte van de Kadernota zijn er geen wijzigingen doorgevoerd. Investerings- Volumes x Watersysteem beheer Totaal Begroting Boven op het vaste investeringsvolume komen nog de extra benodigde investeringen in de regionale keringen ( 4 miljoen) en de jaarlijkse bijdrage aan het HWBP ( 8,5 miljoen). Het totale netto investeringsvolume voor komt hiermee op 44,9 miljoen. Voor de Begroting zijn de investeringsvolumes nader uitgewerkt in individuele projecten. In het investeringsplan (IP) zijn de investeringen opgenomen waarvoor in een voorbereidingskrediet of een uitvoeringskrediet wordt aangevraagd om de afgesproken doelstellingen te realiseren en de reguliere waterschapstaken uit te voeren. De kapitaallasten die voorvloeien uit de projecten van het investeringsplan zijn in de Begroting verwerkt. De voorgenomen investeringen voor de periode en de bijbehorende kapitaallasten zijn in bijlage I in beeld gebracht. Gelijktijdig met de Begroting en het Investeringsplan worden de projectlijsten ter mandatering dagelijks bestuur aangeboden. Het algemeen bestuur heeft in de vergadering van september 2017 ingestemd met de werkwijze Sturen op hoofdlijnen met betrekking tot kredietvotering. Voortaan wordt jaarlijks bij de begroting de uitvoering van de investeringen gemandateerd aan het dagelijks bestuur met uitzondering van de investeringen waarvan het algemeen bestuur de besluitvorming over de kredietvotering aan zich wil houden. 1.5 Ontwikkeling van de tariefegalisatiereserves De tariefegalisatiereserves zijn bedoeld om grote schommelingen in het tarief op te vangen. Als deze reserves niet aanwezig zijn, moet het waterschap kostenontwikkelingen direct doorberekenen in de tarieven. De tariefegalisatiereserves kunnen groeien door positieve saldi van de Jaarrekening toe te voegen. Het waterschap heeft ervoor gekozen de egalisatiereserves over de planperiode van de Kadernota geleidelijk in te zetten voor demping van de tarieven. Bij berekening van de egalisatiereserves voor de Begroting is rekening gehouden met de Jaarrekening 2016 en de inschatting van de bedrijfsresultaten over 2017 op grond van Managementletter De ontwikkeling van de tariefegalisatiereserves ziet er als volgt uit: Tariefegalisatiereserves (bedragen x 1.000) Watersysteem beheer Begroting Zuiveringsbeheer Vaarwegenbeheer Ondersteuning Zuiveringsbeheer Verwachte stand per tariefegalisatiereserves Verwacht resultaat over Reservering rechtszaak reikwijdte van het begrip openbare wegen Verwachte stand per tariefegalisatiereserves Nota Financieel Beheer Begroting Waterschap Brabantse Delta

17 1.6 Ontwikkeling van de overige reserves en voorzieningen Algemene reserve/calamiteitenreserve De algemene/calamiteitenreserves hebben geen specifieke bestemming en fungeren als algemeen 'weerstandsvermogen' van het waterschap. Risico's, waarvan de omvang niet redelijkerwijs kan worden geraamd, worden hiermee afgedekt. Voor risico's die redelijkerwijs zijn in te schatten worden voorzieningen gevormd of verzekeringen afgesloten. Het verloop van de algemene/calamiteitenreserves is als volgt: Algemene/calamiteitenreserves (bedragen x 1.000) Zuiveringsbeheer Verwachte stand per Verwachte onttrekkingen/toevoegingen Begroting 0 0 Verwachte stand per Algemene/wachtgeldreserves (bedragen x 1.000) Zuiveringsbeheer Verwachte stand per Verwachte onttrekkingen/toevoegingen Begroting 0 0 Verwachte stand per Bestemmingsreserve duurzaam financieel beleid In de Kadernota heeft het waterschap beleid ontwikkeld ter verbetering van de schuldpositie. Er zijn duurzame maatregelen genomen om de groei van de schulden te beperken. Deze maatregelen leiden in eerste instantie tot een stijging van de lasten. Om deze extra lasten op te kunnen vangen zonder grote tariefstijgingen, is bij de Kadernota besloten om (toekomstige) financiële meevallers apart te zetten in een bestemmingsreserve. Het verloop van de bestemmingsreserve duurzaam financieel beleid is als volgt: Bestemmingsreserve duurzaam financieel beleid (bedragen x 1.000) Zuiveringsbeheer Verwachte stand per Toevoegingen Begroting : - Rentevoordeel herstructurering leningen Onttrekkingen Begroting Verwachte stand per Bestemmingsreserve Persoonsgebonden Basis Budget In de cao voor de waterschappen is bepaald dat de medewerkers met ingang van 1 januari 2016 een Persoonsgebonden Basis Budget van beschikbaar hebben. Dit budget kan binnen vijf jaar besteed worden aan opleidingen en andere activiteiten benodigd voor persoonlijke ontwikkeling, loopbaan en vitaliteit. Jaarlijks houdt het waterschap in de begroting rekening met een bedrag van per medewerker. Indien aan het einde van het jaar het volledige begrote bedrag nog niet is uitgegeven wordt dit bedrag in deze bestemmingsreserve PBB gestort. In 2016 is van de begrote opleidingskosten niet uitgegeven en toegevoegd aan de bestemmingsreserve PBB. De uitnutting van de reserve zal de komende jaren nauwlettend gevolgd worden en op basis daarvan mogelijk leiden tot bijstelling van de hoogte van de reserve in de laatste jaren. Bestemmingsreserve Persoonsgebonden Basis Budget (bedragen x 1.000) Watersysteembeheer Watersysteembeheer Watersysteembeheer Watersysteembeheer Zuiveringsbeheer Verwachte stand per Verwachte onttrekkingen/toevoegingen Begroting 0 0 Verwachte stand per Nota Financieel Beheer Begroting Waterschap Brabantse Delta

18 Egalisatiereserves CBL Egalisatiereserve CBL-SNB In 1999 is door de Slibverwerking Noord-Brabant (SNB) een Corse Border Lease overeenkomst gesloten voor de slibverbrandingsinstallatie te Moerdijk. Het netto behaalde voordeel uit deze CBL-transactie ad- 2,208 miljoen is opgenomen in de egalisatiereserve CBL-SNB. Uit deze egalisatiereserve valt met ingang van 2000 gedurende de looptijd van de lease (21 jaar) jaarlijks op annuïteitenbasis een gelijk bedrag vrij. In gaat het om een bedrag van ten gunste van de taak Zuiveringsbeheer en watersysteembeheer. Egalisatiereserves CBL (x 1.000) CBL-SNB Stand per Onttrekkingen Begroting -149 Stand per Voorzieningen Voorzieningen zijn voornamelijk verplichtingen en risico s waarvan de omvang en/of tijdstip van nakoming niet exact te bepalen zijn, maar die wel redelijkerwijs zijn in te schatten. Waterschap Brabantse Delta heeft de volgende voorzieningen getroffen: Voorzieningen Voorzieningen arbeidsgerelateerde verplichtingen Voorziening onderhoud (bedragen x 1.000) Soc. statuut prov. Wachtgeld personeel Wachtgeld leden DB Pensioen leden DB Zandfilter Efteling Stand per Toevoegingen Begroting - rente - dotaties Onttrekkingen Begroting - uit te keren - overige onttrekkingen Stand per Voorziening uitvoering sociaal statuut provincie Noord-Brabant Bij de overdracht van de muskusratten- en beverrattenbestrijding naar de waterschappen zijn door de provincie Noord-Brabant middelen beschikbaar gesteld voor de uitvoering van de regelingen van het Sociaal Statuut. In de vergadering van het algemeen bestuur van 9 december 2010 is besloten om de ontvangen vergoeding van 1,7 miljoen te gebruiken voor de vorming van een voorziening. In de toekomst kunnen hieruit alle door de provincie toegezegde vergoedingen worden voldaan. In worden naar verwachting voor aan vergoedingen uitgekeerd uit deze voorziening. Voorziening wachtgelden personeel Voor de wachtgeldaanspraken van het personeel per ultimo is een voorziening gevormd. De waarde van de betreffende aanspraken bedraagt per 31 december 0. Voorziening pensioenen leden dagelijks bestuur Op grond van de Algemene Pensioenwet Politieke Ambtsdragers (APPA) hebben gewezen bestuurders en hun nabestaanden recht op pensioen ten laste van het waterschap. Een deel van de pensioenverplichtingen is ondergebracht bij een externe pensioenverzekeraar. Voor het andere deel is de voorziening op de balans gevormd, berekend op basis van erkende actuariële grondslagen. Voorziening wachtgeld bestuurders Naast het recht op bestuurderspensioen hebben gewezen bestuurders op basis van de Appa recht op een bestuurderswachtgeld ten laste van het waterschap. Hoeveel wachtgeldverplichtingen er na afloop van de zittingsduur ontstaan is afhankelijk van eventuele herbenoemingen als DB-lid. De snelheid en de mate waarin een wachtgeldgerechtigde vervangende inkomsten kan verwerven, bepalen vervolgens de hoogte en de duur van het uit te betalen wachtgeld Nota Financieel Beheer Begroting Waterschap Brabantse Delta

19 Voorziening zandfilter Per 1 juli 2012 is de overeenkomst voor het onderhoud van een zandfilter voor een periode van 10 jaar verlengd. Jaarlijks wordt een bedrag van aan waterschap Brabantse Delta betaald. Dit bedrag wordt toegevoegd aan de voorziening. De uitgaven van het groot onderhoud worden ten laste van de voorziening geboekt. Voor zover deze voorziening aan het einde van de looptijd (1 juli 2022) van de overeenkomst een batig saldo heeft, zal dit op dat moment worden terugbetaald. 1.7 Incidentele baten en lasten In deze begroting zijn incidentele baten en lasten opgenomen. Omdat deze de reguliere nettolasten kunnen vertekenen en tevens relevant zijn voor het beoordelen van de financiële positie zijn ze hieronder in beeld gebracht. Begrotingspost Incidentele baten Project oneigenlijk grondgebruik - incidentele verkoop Instandhoudingssubsidie ten behoeve van monumenten Bedrag x Omschrijving Totaal -224 Incidentele baten -200 Betreft project Sloten, oevers en dijken op orde, onderdeel oneigenlijk grondgebruik. Doel is het beter regelen van het oneigenlijke grondgebruik door derden. Dit betekent indien mogelijk een vergoeding vragen, dan wel die gronden te verkopen. De opbrengsten worden ingezet als dekking van de projectkosten (zie onder incidentele lasten). -24 Betreft instandhoudingssubsidie ten behoeve van de tuinen, dienstwoning en het kasteel van Bouvingne. (BRIM subsidie) Begrotingspost Incidentele lasten Wegwerken achterstanden keur (project SODO) Oneigenlijk grondgebruik (project SODO) Bedrag x Omschrijving Budget in verband met het wegwerken van de achterstanden handhaving. Doel is te komen tot uniforme toepassing van de keur, het verlagen van het risico op watersystemen, het verlagen van de toepasbaarheid van precedent werking en het voorkomen van een verdere stijging van de onderhoudskosten. Het project is opgestart in 2013 en loopt tot en met Betreft het project Sloten, oevers en dijken op orde (onderdeel oneigenlijk grondgebruik). Het doel van het project is het beter regelen van het oneigenlijke grondgebruik door derden. Dit betekent indien mogelijk een vergoeding vragen, dan wel die gronden te verkopen. Archiefkosten 212 Betreft budget in verband met het in eigen beheer nemen van de overgedragen archieven van Waterschap Brabantse Delta en alle rechtsvoorgangers, behalve die van Land van Nassau (inhaalslag loopt t/m 2019). Omgevingswet (diensten & advies) Totaal Incidentele lasten 140 staat in het teken van voorbereiding en aanpassing van onder meer de eigen regelgeving vooruitlopend op de omgevingswet. Er is een projectleider aangesteld en een projectplan wordt opgesteld. 18 Nota Financieel Beheer Begroting Waterschap Brabantse Delta

20 1.8 Kostentoerekening Kostentoedelingsverordening Op grond van de Waterschapswet dient de kostentoedelingsverordening één-maal in de vijf jaar geheel te worden herzien op basis van een breed kostentoedelingsonderzoek. In september 2013 heeft het algemeen bestuur de kostentoedelingspercentages voor de begrotingsjaren 2014 tot en met vastgesteld. De verordening is goedgekeurd door Gedeputeerde Staten van de Provincie Noord-Brabant. In zal het kostentoedelingsonderzoek worden opgestart. De verdeling van de kosten van het Watersysteembeheer is voor als volgt vastgesteld: Categorie Watersysteembeheer Verdeling Ingezetenen 29,4% Gebouwd 59,6% Ongebouwd - Verharde openbare wegen - Overig ongebouwd 10,8% 2,8% 8,0% Natuur 0,2% Kwijtschelding en oninbaarheid In de Begroting en de meerjarenraming wordt rekening gehouden met kwijtschelding en oninbaarheid van belastingen, wat resulteert in hogere belastingtarieven. De kwijtscheldingen hebben grotendeels betrekking op ingezetenen en huishoudens. Voor is rekening gehouden met een totale kwijtschelding 3,2 miljoen. De bedragen die samenhangen met oninbaarheid variëren van jaar tot jaar. Voor is in totaal (voor huishoudens en bedrijven samen) rekening gehouden met Voor is bij het Watersysteembeheer uitgegaan van ingezetenen voor kwijtschelding en oninbaarheid. Bij de berekening van het zuiveringstarief is uitgegaan van vervuilingseenheden voor kwijtschelding en oninbaarheid, verdeeld over huishoudens ( vervuilingseenheden) en bedrijven (4.870 vervuilingseenheden). Kwijtschelding (bedragen in ) Oninbaar (bedragen in ) Watersysteemheffing Watersysteemheffing Ingezetenen Ingezetenen Gebouwd Gebouwd (incl. 24% bedrijven) Natuur Natuur 170 Ongebouwd openbare wegen Ongebouwd openbare wegen Overig ongebouwd Overig ongebouwd Zuiveringsheffing Zuiveringsheffing Huishoudens Huishoudens Kleine ondernemers/zzp ers Bedrijven Totaal kwijtschelding Totaal oninbaar Conform afspraken in het bestuursakkoord is in 2017 is een onderzoek naar de mogelijke effecten van versobering van het in 2012 door het Algemeen Bestuur vastgestelde kwijtscheldingsbeleid uitgevoerd. 3 Inclusief 0,5% kleine ondernemers/zzp ers 19 Nota Financieel Beheer Begroting Waterschap Brabantse Delta

21 Grondslagen tarief Watersysteembeheer De tarieven voor het Watersysteembeheer zijn gebaseerd op het aantal inwoners (categorie ingezetenen ), de economische waarde (categorie gebouwd ) en de belastbare hectaren (categorieën ongebouwd en natuur ): Ingezetenen nemen 29,4% van de watersysteemheffing voor hun rekening. Dit aandeel hangt samen met de gemiddelde inwonersdichtheid (aantal inwoners per vierkante kilometer). Het waterschap gaat voor het begrotingsjaar uit van ingezetenen. Naar verwachting zullen ingezetenen geen heffing betalen, omdat zij in aanmerking komen voor kwijtschelding of omdat de aanslag oninbaar is. De heffing die de categorie gebouwd betaalt, hangt samen met de economische waarde van het gebouwde goed (WOZ-waarde). In het verleden ging het waterschap uit van een economische waarde van per eenheid. Met ingang van 1 januari 2009 is het tarief een vast percentage van de WOZ-waarde. Voor is dit percentage 0,0370%. De heffing die de categorie ongebouwd betaalt, hangt samen met de ongebouwde (agrarisch) hectares grond. Voor openbare wegen geldt een tariefdifferentiatie van 250%. Bij de Begroting is uitgegaan van ha verharde openbare wegen en ha. overig ongebouwd. Natuur: onder natuurterreinen worden ongebouwde onroerende zaken verstaan waarvan de inrichting en het beheer geheel of nagenoeg geheel duurzaam zijn afgestemd op het behoud of de ontwikkeling van natuur. Ook bossen en open wateren met een oppervlakte van ten minste één hectare behoren tot natuurterreinen. Bij de Begroting is uitgegaan van hectare natuur. Grondslagen tarief Zuiveringsheffing Het tarief voor de Zuiveringsheffing hangt af van het aantal vervuilingseenheden: Vervuilingseenheden Zuiveringsheffing Huishoudens Bedrijven Kwijtschelding /oninbaar Netto Begroting Verontreinigingsheffing Belasting voor het bestrijden van kosten voor maatregelen tot het tegengaan en voorkomen van verontreiniging van het oppervlakte water als gevolg van het direct lozen vanuit woon/bedrijfsruimte op het oppervlaktewater. (begroting vervuilingseenheden) 20 Nota Financieel Beheer Begroting Waterschap Brabantse Delta

22 1.9 Belastingtarieven De belastingtarieven voor blijven binnen de kaders van de Kadernota Het tarief voor de zuiveringsheffing wordt gelijk gehouden aan het tarief voor de zuiveringsheffing De tarieven voor de watersysteemheffing zijn ten opzichte van de Kadernota zoveel mogelijk gelijk gehouden. De belastingtarieven voor de watersysteemheffing en de zuiveringsheffing zijn hieronder weergegeven: Heffing (bedragen in ) Begroting 2017 Kadernota Begroting Watersysteemheffing - ingezetenen - gebouwd (basis 2.500) 4 - natuur - ongebouwd openbare wegen - overig ongebouwd 54,19 0,879 4,00 173,60 49,60 57,55 0,931 4,19 186,43 53,27 57,24 0,926 4,19 186,50 53,29 Zuiveringsheffing/verontreinigingsheffing 52,74 52,74 52,74 Ondanks de forse investeringen in een veilige delta en de toenemende risico s wordt er vastgehouden aan een gematigde ontwikkeling van de lasten voor burgers en bedrijven: de afgesproken voorbeeldprofielen voor huishoudens en bedrijven blijven binnen de gestelde norm van 2,5% + inflatie = 4,25% lastenstijging. De lastenontwikkeling blijft gelijk voor bijna alle voorbeeldprofielen van de kadernota, met uitzondering van natuurterreinen, agrarische bedrijven en gemeenten. Op basis van de bovenstaande belastingtarieven is de totale lastendruk per groep als volgt: Voorbeeldaanslagen (bedragen in ) Huishoudens Meerpersoons huishouden, huurwoning, 3 v.e. Eenpersoonshuishouden, huurwoning, 1 v.e. Meerpersoons huishouden, koopwoning, , 3 v.e. Eenpersoons huishouden, koopwoning, , 1 v.e. Bedrijven Begroting 2017 Kadernota Begroting % t.o.v ,41 215,76 215,44 +1,4% 106,93 110,29 109,97 +2,8% 282,71 290,23 289,51 +2,4% 177,23 184,76 184,04 +3,8% Natuurterreinen, 1000 ha 3.999, , ,78 +4,8% Agrarisch bedrijf, , 40 ha grond, 3 v.e , , ,79 +6,8% Gemeente, 600 ha wegen , , ,89 +7,4% Groothandel, , 7 v.e , , ,99 +3,7% Productiebedrijf voedingsmiddelen, , 300 v.e , , ,74 +1,1% 4 Met ingang van 1 januari 2009 is het tarief een vast percentage van de WOZ-waarde. Voor is het tarief 0,0370% t.o.v. 0,0352% voor Nota Financieel Beheer Begroting Waterschap Brabantse Delta

23 1.10 Risicoparagraaf In producten als het Bestuursprogramma, de Kadernota, de Begroting en Jaarrekening worden de belangrijkste risico's voor de bedrijfsvoering belicht. Ook de significante risico s ten aanzien van de verbonden partijen zijn hier opgenomen. Voor informatie omtrent risico s met betrekking tot verbonden partijen wordt tevens verwezen naar hoofdstuk 5. Externe ontwikkelingen, waarop het bestuur geen invloed heeft, kunnen de plannen doorkruisen. In deze paragraaf staan de belangrijkste risico s die gevolgen voor de uitvoering van de programma s kunnen hebben. Daarmee hebben ze invloed op het behalen van de doelstellingen in de planperiode. De afgelopen jaren is het risico-gebaseerd assetmanagement ingevoerd, met als doel de juiste balans te vinden tussen prestaties, kosten en risico s. Daarmee wordt bewust risicogestuurd gewerkt. Het waterschap beoordeelt ieder jaar opnieuw de kansen en de mogelijke gevolgen van de belangrijkste operationele risico s en vergelijkt de impact van die risico s met de bestuurlijk vastgestelde norm voor het weerstandsvermogen. Op die manier zorgt het waterschap er voor dat het voldoende weerstandscapaciteit heeft om onvoorziene financiële tegenslagen op te vangen. Ten opzichte van vorig jaar komen een aantal risico s niet meer voor bij de belangrijkste risico s: De Cross Border Lease: deze wordt in 2017 beëindigd. De Switchtransactie: deze is in 2016 beëindigd. Op basis van kans en effect zijn de meest belangrijke risico s: Veranderingen in wet- en regelgeving Realisatie projectportfolio Uitval van installaties Afhankelijkheid van ICT Verbonden partijen Wateroverlast. Veranderingen in wet- en regelgeving Het waterschap anticipeert zoveel mogelijk op wijzigingen in wet- en regelgeving. Een voorbeeld hiervan is de nieuwe Omgevingswet. Niet alle veranderingen zijn op voorhand te voorspellen. Drie risico s worden hier genoemd. 1. Het onderzoek naar aanpassing van het belastingstelsel van de waterschappen De Commissie Aanpassing Belastingstelsel (CAB) heeft van het bestuur van de UvW de opdracht gekregen om onderzoek te doen naar de vraag of het belastingstelsel van de waterschappen op de middellange termijn houdbaar is. Dit onderzoek maakt deel uit van een breder onderzoek van de minister van I&M naar de financiering van het Nederlands waterbeheer. De CAB zal uiterlijk in eind 2017 met definitieve voorstellen komen. De nog onbekende (organisatorische en financiële) consequenties kunnen groot zijn en zelfs leiden tot een wijziging van de Waterschapswet. Inmiddels is de samenstelling van de Tweede Kamer gewijzigd als gevolg van de verkiezingen. Dit maakt het vervolg nog minder voorspelbaar. 2. De reikwijdte van het begrip openbare verharde wegen uit de Waterschapswet In Flevoland loopt hierover een rechtszaak. Vooralsnog heeft deze zaak geen consequenties voor het waterschap. Mocht het leiden tot een cassatiezaak bij de Hoge Raad, dan kan dit gevolgen hebben voor het waterschap. Het waterschap wacht de rechtsgang af. Voor is een gedeelte van de egalisatiereserve watersysteembeheer gereserveerd, voor het geval de Hoge Raad een uitspraak doet die uitstraling heeft op het waterschap. 3. Waarderingsuitzondering waterstaatswerken Recente jurisprudentie wijst uit dat bij alle onroerende zaken waarvan een dijklichaam (waterverdedigingswerken) onderdeel uitmaakt de waarde van dit dijklichaam bij de WOZ-taxaties buiten aanmerking gelaten moet worden. In het verleden waren gemeenten er vanuit gegaan dat de uitzondering alleen bij publiek eigendom hoefde te worden toegepast. De uitzondering dient ook bij particulier eigendom worden toegepast. Uit de instructie van de Waarderingskamer volgt dat gemeenten al in de volgende herwaarderingsronde (WOZ-waarde met waarde peildatum 1 januari 2017) hiermee rekening moeten houden. Op dit moment bestaat er nog geen inzicht in de (financiële) gevolgen de verwachting is dat deze relatief beperkt zullen zijn. In de begroting is hier nog geen rekening mee gehouden. Gevolgen voor waterschappen: 1. Mogelijke toename van de uitvoeringskosten 22 Nota Financieel Beheer Begroting Waterschap Brabantse Delta

24 2. Een afname van de waarde gebouwd (watersysteemheffing) 3. Een toename van het areaal ongebouwd (watersysteemheffing) 4. Een mogelijke extra aandachtspunt bij procedures van nadeelcompensatie 4. Vennootschapsbelasting De Wet modernisering vennootschapsbelastingplicht voor overheidsondernemingen is in werking getreden per 1 januari Overheden die winst behalen op activiteiten die concurreren met de markt moeten dan in principe vennootschapsbelasting betalen. De verwachting is dat de financiële gevolgen voor gering zullen zijn. Op het moment van het opstellen van de Begroting was hier nog geen inschatting van te maken. De financiële gevolgen kunnen toenemen, al naar gelang de ontwikkelingen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan activiteiten als het opwekken van energie, het terugwinnen van grondstoffen (waaronder bioplastic), het co-vergisten van afvalwaterstromen die niet via de riolering lopen en andere activiteiten waar het waterschap mogelijk als ondernemer optreedt. Realisatie projectportfolio Dit risico betreft onvoorziene risico s in projecten die niet op te vangen zijn in het projectportfolio. Drie belangrijke risico s die hiermee samenhangen worden hieronder toegelicht. 1. In het project AWP 2.0 bestaat de kans dat de staat van de AWP slechter is dan verwacht In dat geval is er een grotere kans op breuken in de persleiding en volgen extra onderhoudslasten. Om dit risico te verkleinen wordt geprobeerd het project te versnellen, maar dit blijkt lastig. De eventuele versnelling van dit project kan ertoe leiden dat de afgesproken investeringsvolumes in enkele jaren worden overschreden. Gemiddeld genomen blijft het waterschap binnen de afgesproken investeringsvolumes. 2. Grondverwerving kan lang duren en vertraging veroorzaken In veel gevallen heeft het waterschap grond nodig om maatregelen uit te kunnen voeren, bijvoorbeeld voor het verbeteren van de regionale keringen, her-meandering van waterlopen, ecologische verbindingszones of waterberging. Om de kosten te beperken en het draagvlak te vergroten zoekt het waterschap bij het uitvoeren van inrichtingsmaatregelen steeds naar combinaties met plannen van derden. Daardoor is er minder grondverwerving nodig en kan werk met werk gemaakt worden. Ook stimuleert het waterschap burgers en bedrijven om zelf maatregelen te nemen die de waterkwaliteit verbeteren, zoals het bieden van blauwe diensten, de aanleg van akkerranden en natuurvriendelijke oevers. Het waterschap ontkomt er echter niet aan om ook zelf gronden te verwerven. Dat kan lang duren en veel vertraging opleveren. 3. Het plannen van de investeringen in het projectenportfolio blijkt moeilijk te zijn Het is de bedoeling dat de investeringen gespreid in de tijd plaats vinden, waardoor pieken en dalen uitblijven. In de praktijk blijkt dit niet altijd te lukken, waardoor de kapitaallasten anders uitpakken dan verwacht. Uitval van installaties De uitval van een zuiveringsinstallatie als gevolg van externe factoren (chemische lozingen, drugslozingen, brand, extreem weer of sabotage) is een risico. Ook veroudering van de installaties, soms in combinatie met uitgesteld onderhoud, verhoogt het risico. De financiële gevolgen kunnen aanzienlijk zijn door claims van derden, boetes van gemeente/eu, kosten lozingsheffing, milieuschade, extra transportkosten en eigen schade. Door assetmanagement werkt het waterschap eraan om deze risico s te verkleinen. Afhankelijkheid van ICT Door de afhankelijkheid van ICT neemt het risico toe dat de bedrijfsvoering als gevolg van (al dan niet doelbewust) handelen van eigen medewerkers of externen stil komt te liggen. Als de ICT-voorzieningen wegvallen komt de procesvoering bij zuiveren en peilbeheer gedurende korte of lange tijd stil te liggen, met lozingen van vuil water, hoog water of overstroming tot gevolg. Bij een kwetsbaar gebied als een stad of een industriegebied kan dit tot aanzienlijke kosten en commotie leiden. Door de implementatie van de BIWA (Baseline Informatieveiligheid Waterschappen) zijn er afgelopen jaar forse stappen op dit gebied gezet. Tegelijk zijn er ook nog diverse aanbevelingen die meer tijd kosten om adequaat te implementeren. Verbonden partijen Deelname van het waterschap in verbonden partijen brengt risico s met zich mee. Deelname brengt verplichte uitgaven met zich mee, waar het waterschap slechts gedeeltelijk op kan sturen. Ongeveer 40% van de directe kosten van het waterschap gaat om in deze verbonden partijen, dat is circa 15% van de totale begroting. Het is een gecompliceerd speelveld: de verbonden partijen zijn zelfstandig, maar ook verweven met het waterschap. Het algemeen bestuur heeft bevoegdheden inzake het oprichten van en deelnemen in verbonden partijen. Het dagelijks bestuur is primair verantwoordelijk voor het 23 Nota Financieel Beheer Begroting Waterschap Brabantse Delta

25 aansturen van de verbonden partijen en het behartigen van het belang van het waterschap (zowel in zijn eigenaarsbelang als in het klantbelang). In de organisatie is per verbonden partij een rollenscheiding doorgevoerd tussen de eigenaars- /deelnemers-rol en de klantrol van het waterschap. Die twee rollen worden per verbonden partij bij twee verschillende procesmanagers belegd, om de bestuurlijk vertegenwoordiger en het bestuur optimaal te kunnen adviseren. Een goede afstemming van de planning- en controlcyclus van verbonden partijen op die van het waterschap is nodig. Zowel bij het waterschap als bij de verbonden partijen is toenemende aandacht voor risicomanagement. Primair doel is om beter in control te kunnen zijn. Secundair gaat het ook om het weerstandsvermogen. Vaak zijn er afspraken dat verbonden partijen geen of nauwelijks eigen weerstandsvermogen vormen. Het waterschap dient bij de bepaling van het weerstandsvermogen ook de belangrijkste risico s ten aanzien van de verbonden partijen te beschouwen. Dit vereist een goede afstemming. Bij enkele verbonden partijen spelen op dit moment ontwikkelingen die relevant zijn om in deze risicoparagraaf te benoemen: Slibverwerking Noord-Brabant (SNB). Waterschap Brabantse Delta is voor 22,1% aandeelhouder in N.V. Slibverwerking Noord-Brabant (SNB). SNB verwerkt zuiveringsslib in een slibverbrandingsinstallatie (SVI). SNB is een naamloze vennootschap, wat inhoudt dat de aansprakelijkheid van de aandeelhouders in beginsel beperkt is tot hun verplichting om de door hen gehouden aandelen vol te storten. SNB is door haar maatschappelijke functie en met haar ondernemende bedrijfsvoering blootgesteld aan strategische, operationele, financiële en compliance risico's. Risicomanagement is daarom een integraal onderdeel van de bedrijfsvoering. Het nemen van risico s is inherent aan ondernemen. Door een bewuste afweging te maken tussen doelstellingen en de risico s die SNB bereid is te nemen, streeft SNB naar een bestendige en maatschappelijk verantwoorde bedrijfsvoering. Risicocategorie Risicoacceptatie Toelichting Strategisch Gematigd SNB is bereid gematigde risico s te nemen bij het nastreven van haar ambities gezien haar maatschappelijke functie. Operationeel Zeer laag SNB richt zich vooral op het behoud van de continuïteit van de slibverwerkingsactiviteiten ongeacht de omstandigheden. Financieel Laag Een solide financiële positie is uitgangspunt. Compliance Nul SNB streeft ernaar te voldoen aan elke van toepassing zijnde wet- en regelgeving speciaal op het gebied van veiligheid en milieu. Om de risico s te beoordelen en vergelijken wordt intern gebruik gemaakt van een risicomatrix. De belangrijkste risico s zijn: Strategisch Terugwinnen van grondstoffen op de zuivering heeft (mogelijk) gevolgen voor de verduurzamingsstrategie van SNB ten aanzien van de slibeindverwerking. Terugwinnen van grondstoffen is een belangrijk onderdeel om te komen tot een verdere verduurzaming van de totale afvalwaterketen. In de keten zullen partijen afstemming moeten gaan zoeken om suboptimalisaties in de keten te vermijden. Waterschap Brabantse Delta tracht deze afstemming met SNB en de overige aandeelhouders te vinden. Dit is nodig om (toekomstige) besparingen veilig te stellen. Operationeel SNB is in redelijke mate afhankelijk van derden voor de toevoer van grondstoffen, onderhoudsbedrijven en afvoer van reststoffen om de continuïteit van het verwerkingsproces te garanderen. Beheersing van dit risico wordt gemitigeerd door een adequate regievoering, screening van externe contractpartijen en contractbeheer. In het afgelopen jaar hebben zich geen bijzonderheden voorgedaan op dit gebied. Financieel In 1999 is SNB een Cross-border-lease-transactie aangegaan. Waterschap Brabantse staat hoofdelijke garant voor deze transactie samen met twee andere aandeelhouders. Deze garantstelling heeft een contractuele omvang van in totaal 41,1 miljoen. Onderling hebben de waterschappen die garant staan een verdeling afgesproken inzake bovenstaande garantie. Waterschap Brabantse Delta is voor 35,2% aansprakelijk. Dit is vastgelegd in de samenwerkingsovereenkomst tussen de aandeelhouders. De terreinen, gebouwen en installaties zijn verhuurd aan een Amerikaanse investeerder voor een periode van 75 jaar. De investeerder heeft dezelfde activa terugverhuurd aan de vennootschap voor een periode 24 Nota Financieel Beheer Begroting Waterschap Brabantse Delta

26 van circa 22 jaar. SNB heeft aan het einde van de termijn van de terugverhuur de optie om de verhuur af te kopen dan wel om een servicecontract aan te gaan. De voorwaarden en condities van genoemde opties zijn reeds nu vastgelegd en beschreven. In verband met de verplichtingen onder de CBL transactie is er een recht van hypotheek gevestigd op de terreinen De oorspronkelijke aandeelhouders, waaronder ook Waterschap Brabantse Delta, hebben de aandeelhouders die na 1 januari 2009 aandeelhouder in SNB zijn geworden, gevrijwaard van enige aansprakelijkheid en schade inzake de cross-border-lease transactie die SNB vóór toetreding van de desbetreffende aandeelhouder is aangegaan. Compliance Het niet voldoen aan toepasselijke wet- en regelgeving kan schadelijk zijn voor onze reputatie en negatieve financiële en operationele gevolgen hebben. Om dit te voorkomen heeft SNB een KAM-systeem dat gecertificeerd is op basis van ISO 9001, ISO en VCA**. Doordat de AWZI nog niet stabiel genoeg functioneert, kan mogelijk niet volledig binnen het activiteitenbesluit worden geopereerd in. Met de autoriteiten is hierover overleg en er is een verbeterplan geïnitieerd. Fluctuaties in slibaanlevering Gebleken is dat aangevoerde hoeveelheden slib door de aandeelhoudende waterschappen in praktijk fors meer kunnen zijn dan wat geraamd is in de begroting van SNB. Hierdoor ontstaan extra kosten vanwege de noodzakelijke extra verwerking buiten SNB. Het elders verwerken van die onvoorziene hoeveelheden slib gebeurt, omdat door eerdere contracten met derden (om een forse onderbezetting van de slibverwerkingsinstallatie tegen te gaan) de fabriekscapaciteit volledig benut is. De extra kosten die deze verwerking elders met zich brengt moeten in die situatie gedragen worden door de aandeelhouders en vormen ook voor Brabantse Delta een risico. Ten tijde van het opstellen van deze begroting is er op initiatief van Brabantse Delta ambtelijk overleg gaande over de toepassing van de kostenverdeling op het punt van het netto-resultaat op de verwerking buiten de SNB. Wateroverlast Wateroverlast is een groter wordend risico als gevolg van klimaatverandering (zie hoofdstuk 3: Ontwikkelingen). Het gaat dan onder meer om risico s op imagoschade: de maatschappij verwacht dat het waterschap de kansen op wateroverlast reduceert, zonder dat men weet welke risico s blijven bestaan. Het kan ook gaan om risico s op terechte schadeclaims, als het waterschap bij inrichting, beheer en onderhoud onvoldoende rekening houdt met de gewijzigde klimaatscenario s of wanneer er in beheer en onderhoud niet accuraat wordt geanticipeerd op lokale weersomstandigheden. Op dit moment voorziet het beleid van het waterschap in het treffen van maatregelen die passen bij de huidige inzichten omtrent klimaatontwikkeling. Gevolgen brand bij chemische fabriek Moerdijk Het waterschap en de andere overheden hebben met Chemie Pack Nederland B.V. en de andere nog bestaande bedrijfsonderdelen van Chemie Pack een schikking getroffen. De waarde van de schikking bedraagt 4,2 miljoen. Via een verdeelsleutel zal een nog nader te bepalen bedrag ten goede komen van het waterschap. Intussen hebben verzekeraars van bedrijven die goederen in opslag hadden staan bij Chemie Pack de betrokken overheden en inspecties aansprakelijk gesteld voor de geleden schade omdat onvoldoende toezicht zou zijn gehouden. Of dit daadwerkelijk tot het vergoeden van een schadeclaim zal leiden door het waterschap lijkt op dit moment niet erg waarschijnlijk. Verantwoordelijkheid voor beschoeiing Een inwoner van Steenbergen is van oordeel dat de beschoeiing langs zijn tuin ondeugdelijk is. Zijn tuin verzakt daardoor. Hij is van oordeel dat het waterschap aansprakelijk is voor het verzakken van de tuin. De rechtbank heeft de inwoner in het gelijk gesteld. Naar het oordeel van het waterschap heeft de rechtbank een principieel onjuist oordeel gegeven. Het waterschap is in hoger beroep gegaan tegen het vonnis van de rechtbank. De zaak is momenteel in behandeling bij het gerechtshof in Den Bosch. Het hof heeft nog geen uitspraak gedaan. De uitspraak van het hof is van belang omdat een andere inwoner met vergelijkbare problematiek ook een procedure heeft aangespannen onder verwijzing naar de uitspraak van de rechtbank. Ook twee verenigingen van eigenaren (appartementencomplexen) beraden zich op juridische stappen. Deze zaak is ook voor de andere waterschappen van principieel belang, omdat in het hele land vergelijkbare situaties kunnen spelen. 25 Nota Financieel Beheer Begroting Waterschap Brabantse Delta

27 1.11 Overige aandachtspunten Gemeenschappelijke regeling Muskusrattenbestrijding Noord-Brabant Begroting Het waterschap Brabantse Delta is uitvoerder van de gemeenschappelijke regeling muskusrattenbestrijding Noord-Brabant. In de regeling is bepaald dat de benodigde posten voor de lasten en baten worden opgenomen in de Begroting van waterschap Brabantse Delta. De Begroting muskusrattenbestrijding is verantwoord bij het ondersteunende programma Muskusrattenbestrijding. De netto kosten zijn voor geraamd op , dit resulteert in een bijdrage van per waterschap. Door de besturen van de waterschappen Aa en Maas en De Dommel is inmiddels ingestemd met de Begroting. Voor de volledige Begroting van de gemeenschappelijke regeling wordt verwezen naar bijlage VII Weerstandsvermogen Het weerstandsvermogen van het waterschap is het vermogen om onvoorziene financiële tegenslagen op te vangen, rekening houdend met de risico s die het waterschap loopt. Waterschap Brabantse Delta beoordeelt ieder jaar opnieuw de kansen en de gevolgen van de belangrijkste risico s en vergelijkt de risico s met de norm voor het weerstandsvermogen. Het is van belang hier te benoemen dat het gaat om de restrisico s na het treffen van beheersmaatregelen. Alles wat is afgedekt door beheersmaatregelen (zoals verzekeringen) vormt geen (rest)risico meer. Op deze manier houdt het waterschap zicht op de benodigde weerstandscapaciteit en voldoet het aan de verplichting uit de Waterschapswet. De Waterschapswet verlangt namelijk van waterschappen dat zij inzicht hebben in hun risico s en de financiële middelen om deze risico s af te kunnen dekken. Waterschap Brabantse Delta is continue in ontwikkeling evenals haar omgeving. Zowel bestuurlijk als ambtelijk wordt grote waarde gehecht aan een goede invulling van risicomanagement. Er gebeurt al veel op dit terrein: in projecten, in processen, bij de verdergaande toepassing van asset management en bij de jaarlijkse risicoanalyse ten behoeve van de beoordeling van het weerstandsvermogen, etc. In 2017 heeft een risicoanalyse (inventarisatie en kwantificeren van de risico s) plaatsgevonden om te beoordelen of de omvang van reserves voldoende is. Uit het rapport is gebleken dat het weerstandsvermogen vooralsnog ruim voldoende is maar dat het de komende jaren daalt naar een voldoende niveau in 2025, conform het door het bestuur vastgestelde reserve- en voorzieningenbeleid. Algemene reserves/calamiteitenreserves Het waterschap hanteert per taak een algemene/calamiteitenreserve. De norm voor het weerstandsvermogen (1,2 x omvang bekende risico s) is steeds beschikbaar als algemene bufferruimte voor calamiteiten/risico s. Norm algemene reserve/calamiteitenreserve: Risico s x factor 1,2 x Algemene en calamiteitenreserve watersysteembeheer Algemene en calamiteitenreserve zuiveringsbeheer Nota Financieel Beheer Begroting Waterschap Brabantse Delta

28 Het verloop van de weerstandscapaciteit is als volgt: Verloop weerstandscapaciteit (bedragen x 1.000) Algemene/calamiteitenreserve Watersysteembeheer Algemene/calamiteitenreserve Zuiveringsbeheer Algemene reserve/wachtgeld Watersysteembeheer Algemene reserve/wachtgeld Zuiveringsbeheer Totaal algemene/calamiteitenreserve Egalisatiereserve Watersysteembeheer Egalisatiereserve Zuiveringsbeheer Totaal egalisatiereserve Bestemmingsreserve DFB Watersysteembeheer Bestemmingsreserve DFB Zuiveringsbeheer Persoonsgebonden basisbudget WS Persoonsgebonden basisbudget ZB Totaal bestemmingsreserve Totaal beschikbare weerstandscapaciteit Landelijk wordt een weerstandsvermogen tussen 1 en 1,4 als ruim voldoende beschouwd. Aan die norm blijft het waterschap voldoen. De risico s zijn uitgesplitst naar Watersysteembeheer en Zuiveringsbeheer omdat de kosten grotendeels direct samenhangen met de taken en ook de reserves aan de taken gekoppeld zijn. Het weerstandsvermogen per 31 december bedraagt: Watersysteembeheer (bedragen x 1.000) Begroting 2017 Begroting Weerstandscapaciteit Risico omvang Weerstandsvermogen 11,57 6,71 Zuiveringsbeheer (bedragen x 1.000) Begroting 2017 Begroting Weerstandscapaciteit Risico omvang Weerstandsvermogen 4,28 3,94 Het weerstandsvermogen is beoordeeld op basis van het beoordelingsmodel van de Universiteit Twente. Daaruit komt dat het weerstandsvermogen van Waterschap Brabantse Delta in ruim voldoende is. 27 Nota Financieel Beheer Begroting Waterschap Brabantse Delta

29 1.13 Financiering Algemeen Met financiering wordt bedoeld het uitzetten en/of het aantrekken van gelden. In de wet FIDO (Wet Financiering Decentrale Overheden) zijn de kaders gesteld waaraan het treasurybeleid moet voldoen. Het accent ligt daarbij op het onberispelijk en behoedzaam uitvoeren van het financieringsbeleid, het inzetten van de beschikbare instrumenten ten behoeve van het publieke belang en een voorzichtige toepassing van beleggingsinstrumenten en afgeleide financiële instrumenten. In verband met de vereisten van de Wet FIDO zijn er twee instrumenten op het gebied van treasury: het treasurystatuut en de jaarlijks financieringsparagraaf in de begroting en jaarrekening. Het treasurystatuut bevat het beleidskader waarbinnen de treasuryfunctie rechtmatig kan worden uitgevoerd. De treasuryfunctie omvat het beheren van de financiële vermogenswaarden, de financiële positie en de hieraan verbonden risico s en het afleggen van transparante verantwoording hierover. Rentevisie Om investeringen te kunnen financieren trekt het waterschap geld aan op de geld- en kapitaalmarkt. Het is van groot belang de ontwikkelingen te volgen en alert te reageren daar waar nodig. De rente op de leningen werkt door in de kapitaallasten. In januari 2017 is één lineaire lening afgesloten voor 5 jaar van 25 miljoen met een negatieve rente van -/- 0,151 %. De keuze voor de wijze van financiering (fixe of lineair) wordt bepaald op basis van de verwachte rente per type en looptijd lening en de huidige leningenportefeuille. Hierbij wordt gestreefd naar een optimum tussen lage lasten, vervalkalender (gelijke spreiding en hoogte aflossingen) en afstemming op de meerjarige financieringsbehoefte. De rente van een fixed lening is hoger dan de rente van een lineaire lening, maar doordat er geen tussentijdse aflossingsverplichting is, wordt een groter deel van de toekomstige financieringsbehoefte afgedekt en daarmee optimaal gebruik gemaakt van de huidige lage rentestanden. De inschatting van de rente voor wordt gebaseerd op de meest actuele inschattingen van financiële instellingen. In de Kadernota is voor een rentepercentage van 2,5% aangehouden. De rentevisie is onveranderd gebleven waardoor het percentage van 2,5% gehandhaafd blijft. Financieringsbehoefte In de Kadernota is voor opgenomen dat voor 20 miljoen aan langlopende geldleningen aangetrokken dient te worden tegen een rentepercentage van 2,5%. Deze financieringsbehoefte is ongewijzigd overgenomen in de begroting. Kasgeldlimiet ter beperking van het renterisico op korte financiering (< 1 jaar) Het aantrekken van kort geld geschiedt in de vorm van rekeningcourant krediet en eventuele kasgeldleningen. De kasgeldlimiet is de grens waarbinnen decentrale overheden hun activiteiten met kortlopende middelen mogen financieren in 1 jaar. Elk kalenderkwartaal wordt het gemiddelde van de kortlopende middelen getoetst aan de kasgeldlimiet. Voor waterschappen is de wettelijk vastgestelde limiet bepaald op 23% van het begrotingstotaal. Voor bedraagt de kasgeldlimiet voor het waterschap 34,04 miljoen (23% van 148 miljoen). Renterisiconorm ter beperking van het renterisico op lange financiering (> 1 jaar) Het bedrag aan aflossingen en het bedrag van leningen dat in aanmerking komt voor renteherziening mag in het betreffende jaar de renterisiconorm niet overschrijden. Voor waterschappen is in de wettelijke norm bepaald dat 30% van het begrotingstotaal opnieuw afgesloten mag worden. Voor bedraagt de renterisiconorm voor het waterschap 44,4 miljoen (30% van 148 miljoen). Voor blijft het bedrag aan aflossingen en het bedrag dat in aanmerking komt voor renteherziening ( 14,2 miljoen) ruimschoots onder de norm Verbonden partijen Het waterschap kent negen verbonden partijen (op basis van de definitie: zelfstandige organisatie waarin het waterschap een financieel en bestuurlijk belang heeft). De gemeenschappelijke regelingen Muskusrattenbestrijding Noord-Brabant en De Dommel-waterschap Brabantse Delta voldoen niet aan de criteria van verbonden partij. Het zijn zogenaamde centrumregelingen zonder eigenstandige organisatie. Feitelijk resteren zeven verbonden partijen. Het gaat om: Belastingsamenwerking West-Brabant (gemeenschappelijke regeling) Het Waterschapshuis (gemeenschappelijke regeling) Nederlandse Waterschapsbank (Naamloze Vennootschap) Unie van Waterschappen (vereniging) Aquon (gemeenschappelijke regeling) Noord-Brabantse Waterschapsbond (vereniging) 28 Nota Financieel Beheer Begroting Waterschap Brabantse Delta

30 Slibverwerking Noord-Brabant (Naamloze Vennootschap) In hoofdstuk 5 worden de ontwikkelingen bij de verbonden partijen weergegeven, inclusief de centrumregelingen muskusrattenbestrijding en De Dommel-Brabantse Delta Wet Hof en EMU-saldo Vanaf 2014 is de wet Houdbare Overheidsfinanciën (wet Hof) van kracht. Deze wet maakt decentrale overheden medeverantwoordelijk voor het terugdringen van het Nederlandse begrotingstekort (EMUtekort). EU-lidstaten mogen een begrotingstekort van maximaal 3% van het bruto binnenlands product (BBP) hebben en een maximale overheidsschuld van 60% bbp. Door de formatie heeft het kabinet voor ten tijde van het opstellen van deze begroting nog geen formele gezamenlijke ruimte voor de decentrale overheden vastgesteld. In 2017 was deze ruimte vastgesteld op 0,3% van het BBP. Ambtelijk is afgesproken dat de afspraken 2017 ook voor kunnen gelden. De ruimte wordt niet verder onderverdeeld naar gemeenten, provincies en waterschappen. Omdat de Wet houdbare overheidsfinanciën uitgaat van het gebruik van referentiewaarden, heeft de Unie van Waterschappen ook voor indicatieve referentiewaarden berekend. Hierbij is uitgegaan van een ruimte van 0,06% voor alle waterschappen gezamenlijk. Voor waterschap Brabantse Delta is de indicatieve EMU-referentiewaarde berekend op 21,5 miljoen. Het begrote EMU-saldo is voor waterschap Brabantse Delta als volgt: Berekening EMU saldo vanuit exploitatiesaldo (bedragen x 1.000) Exploitatiesaldo Begroting Invloed investeringen (Staat van Activa / IP): -/- Bruto Investeringsuitgaven MVA en IMVA Investeringssubsidies MVA en IMVA Afschrijvingen Invloed voorzieningen (Staat van Reserves en Voorzieningen): + Toevoegingen ten laste van exploitatie 14 -/- Onttrekkingen ten laste van exploitatie /- Betalingen rechtstreeks uit voorzieningen -279 EMU saldo Begroting Waterschap Brabantse Delta EMU saldo Waterschapshuis (4 % van ,-) 5 EMU saldo Aquon (12% van -/ ,-) -37 EMU saldo Belastingsamenwerking (niet begroot ) 0 EMU saldo WBD inclusief verbonden partijen Indicatieve referentiewaarde WBD Verschil (+ is positief, -/- is negatief) Als gevolg van de hoge investeringsuitgaven komt het waterschap voor uit op een verwacht EMU-tekort van 17 miljoen. Dit is lager dan de EMU-referentiewaarde. 29 Nota Financieel Beheer Begroting Waterschap Brabantse Delta

31 1.16 Bijlagen Voorgenomen investeringen Op het moment dat investeringsprojecten worden opgeleverd, ontstaan kapitaallasten die in de begroting/meerjarenraming tot uitdrukking komen. Kapitaallasten bestaan uit afschrijvings- en rentekosten. Zie bijlage I voor de investeringsvolumes en de bijbehorende lasten van projecten. Uitvoeringsinformatie In de bijlagen II tot en met VII is de volgende uitvoeringsinformatie terug te vinden: De staat van reserves en voorzieningen (bijlage II); De BBP-productenlijsten met de raming van de netto-kosten naar beleids- en beheerproducten en de toerekening van de netto-kosten aan de taken (bijlage III); De gecomprimeerde staat van activa (bijlage IV); De gecomprimeerde staat van geldleningen (bijlage V); Principes waarmee de kosten en opbrengsten aan de beheerproducten zijn toegerekend (bijlage VI). Begroting Muskusrattenbestrijding In bijlage VII is de Begroting van de gemeenschappelijke regeling Muskusrattenbestrijding Noord- Brabant opgenomen. 30 Nota Financieel Beheer Begroting Waterschap Brabantse Delta

32 Hoofdstuk 2: Programmaplannen 2.1 Totaal netto lasten en dekkingsmiddelen per programma Het verwachte bedrijfsresultaat van de voorliggende Begroting is negatief. Voor de dekking van het bedrijfsresultaat zie Bedrijfsresultaat exploitatie. De netto lasten per programma zijn de te dekken lasten, oftewel de bruto lasten van het programma, verminderd met de overige opbrengsten, niet zijnde belastingopbrengsten. Verschil Verschil Netto lasten per programma en Begr. Kadernota Rekening BEGROTING Begr 18 Begr.18 dekkingsmiddelen jr t.o.v. t.o.v. (alle bedragen x 1.000) oorspr. Begr.17 KN 18 Netto lasten Planvorming Waterkeringen Watersystemen Zuiveringstechnische werken Vaarwegen en havens Regulering Handhaving Heffing en invordering Bestuur en communicatie Overige dekkingsmiddelen Totaal netto lasten Opbrengst waterschapsbelastingen Omslag watersysteem gebouwd Omslag watersysteem ongebouwd Omslag watersysteem wegen Omslag watersysteem ingezetenen Omslag watersysteem natuurterrein Omslag verontreiningsheffing Omslag watersysteem voorgaande jaren Zuiveringheffing bedrijven Zuiveringsheffing huishoudens Zuiveringsheffing voorgaande jaren Totaal waterschapsbelastingen Overige bijdrage - - Bijdrage provincie Onttrekking egalisatiereserve CBL Voordeel Switch transactie SNB Totaal dekking Inschattting resultaat programma's Programmaplannen + = negatief / - = positief De programmaplannen bevatten het te realiseren beleid van het waterschap voor het begrotingsjaar en bieden inzicht in de doelstellingen per programma, de beoogde effecten en de wijze waarop gestreefd wordt die effecten te bereiken. Tevens worden per programma de begrote netto lasten en prestatie indicatoren weergegeven. De belangrijkste financiële afwijkingen ten opzichte van Jaarplan 2017 en de Kadernota -2027, jaarschijf worden inhoudelijk kort toegelicht. 31 Programmaplannen Begroting Waterschap Brabantse Delta

33 Programma Planvorming Programmabeheerder: A. Meuleman Doelstelling programma Dit programma gaat over de beleidsvorming: het opstellen van plannen die impact hebben op allerlei andere uitvoeringsprogramma s van het waterschap. Te denken valt aan beleidsplannen, gebiedsplannen, calamiteitenzorg en peilbesluiten. Vaak worden plannen gezamenlijk met anderen vormgegeven en soms helpt het waterschap plannen van anderen sterker te maken. Doelstellingen, beoogde effecten en plan van aanpak Duurzame ontwikkeling van de leefomgeving ondersteunen Meerlaagse veiligheid Ruimtelijke adaptatie Visievorming over meerwaarde uit de afvalwaterketen Uitvoeren KRW watersysteemanalyses Participatie door maatschappij Het vertalen van het nieuwe beleidskader met meerlaagse veiligheid, zoals vastgelegd in de Deltabeslissingen. Het vaststellen van de bestuurlijke ambitie en visie voor meerlaagse veiligheid in via dialoog met bestuur en partners van het waterschap. Samen met gemeenten en provincie tot een duurzame ruimtelijke strategie voor inpassing van maatregelen te komen, die bijdraagt aan een betere leefomgeving en een vermindering van de hittestress. Als regio zuid hebben we in 2017 een aanbod gedaan aan het Rijk voor de nationale adaptatiestrategie. Na bekendmaking van de plannen van de nieuwe regering zal aan de verdere concrete uitwerking worden gewerkt Ontwikkeling van een toekomstvisie om de maatschappelijke meerwaarde uit de afvalwaterketen te benutten in het gehele werkgebied als bouwsteen voor een volgend waterbeheerplan en integrale zuiveringsplannen per zuiveringseenheid. Vanuit de regio zijn al beelden gemaakt over de potenties van de afvalwaterketen voor de energietransitie. Samen met partners zoals gemeenten en bedrijven en het bestuur zullen de potenties voor de lokale leefomgeving, zoetwaterbeschikbaarheid en circulaire economie verder in beeld gebracht worden, om te komen tot ontwikkelrichtingen per zuiveringseenheid. Deze ontwikkelrichtingen worden dan per zuiveringseenheid in integrale zuiveringsplannen verder uitgewerkt. In wordt er parallel aan de gebiedsdekkende visie gewerkt aan de uitwerking voor drie zuiveringseenheden (gedacht wordt aan bijvoorbeeld Chaam en Dongemond). Inzicht verkrijgen in de (on)mogelijkheden om de KRW-doelstellingen per waterlichaam te realiseren. Opstellen van 6 watersysteemanalyses en afronding van 3 analyses uit Ontwikkeling van inwonersparticipatie naar waterschapsparticipatie: in worden op elke trede van de participatieladder projecten uitgevoerd. Op basis van de tussenevaluatie rond participatie wordt het beleid geoptimaliseerd. Met de input van de watersysteemanalyses en de heroverwegingen van de peilbesluiten krijgen de gebiedsprocessen een impuls. Gebiedsadviseurs blijven continu op zoek naar nieuwe initiatieven, kansen of beginnende ideeën via hun netwerk en informeren gemeenten, bedrijven en particulieren over de mogelijkheden die er zijn. Initiatieven ten aanzien van waterkwantiteit- of kwaliteitsmaatregelen 32 Programmaplannen Begroting Waterschap Brabantse Delta

34 Maatschappelijk verantwoord en vernieuwend Implementatie versnellingsplan duurzaamheid Samen innoveren Gezondheid door particulieren, bedrijven en overheden worden financieel ondersteund en/of er wordt meegedacht en/of regels worden eenvoudiger gemaakt. Bijdrage leveren aan de regionale energietransitie en bepalen duurzaamheidsfootprint op gebied van inkoop. In worden contracten gesloten met partners voor de opwekking van zon energie op gronden en terreinen van het waterschap. De eigen duurzame energieproductie met windenergie doorloopt de voorbereidende fase van locatiekeuze en contractvorming. Met de drie Brabantse waterschappen wordt per proces een analyse gemaakt van de quick wins en big gaps op het gebied van maatschappelijk verantwoorde inkoop. Op grond van deze analyse kan er per waterschapsbestuur een keuze gemaakt worden in de ambitie. Vergroten van het innovatief vermogen van het waterschap. In 2017 is de strategie ontwikkeld. Op basis hiervan wordt in gewerkt aan het vergroten van overzicht en sturing: een beter ideeënmanagement en programmering van innovaties. Concrete acties zijn: Oplevering van een Brabantse innovatie-database die continu een actueel beeld geeft van innovaties in ontwikkeling, voor zowel intern als extern gebruik (samen met Dommel en Aa en Maas). Het organiseren van een regionale waterinnovatiedag mogelijk in combinatie met een wedstrijd Een voortgangsrapportage met innovaties in beeld voor het algemeen bestuur) Beeldvorming met het bestuur over de rol van het waterschap in de samenwerking Gezond leven zonder milieuschade: actualisatie strategie van het waterschap rond microverontreinigingen. Als uitwerking van de besluitvorming rond waterkwaliteit in 2017 wordt begin het programma microverontreinigingen geactualiseerd. In dit programma werkt het waterschap aan een aanpak waarbij ieder zijn steentje bijdraagt. Onderwerpen variëren van bewustwording, preventie, kosten(her)verdeling en onderzoek, tot end-of-pipe zuivering. Risico s beheersen voor waterveiligheid, wateroverlast, droogte en gezond water Eerste beoordeling primaire keringen overstromingskans (4de toetsing nationale toetsingsronde) Uitvoeren 2de toetsing regionale keringen Toetsing op wateroverlast in het gehele werkgebied Brabantse Delta inzicht in de veiligheid en risico s op overstromingen door buitenwater van ons beheersgebied eind 2022, op grond van de nieuwe normen en beoordelingssystematiek. De voorbereidingen zijn gestart in Er zijn 8 trajecten onderscheiden. In wordt gestart met de 4 meest risicovolle trajecten, namelijk de normtrajecten 34-1, 34-2, 34A en volledig inzicht in de veiligheid en risico s van onze regionale keringen in Vanaf oktober 2017 t/m begin 2019 worden de destijds goedgekeurde regionale keringen, kunstwerken en niet waterkerende objecten getoetst voor de resterende 3 faalmechanismen met gebruik van de meest recente provinciale leidraden. Dit als aanvulling op de toetsing uit waarbij de regionale keringen alleen waren getoetst voor de meest risicovolle 4 faalmechanismen (van de 7). Actualisatie van de toetsing risico s op wateroverlast, waarbij de normen die gesteld zijn in het NBW als leidraad worden gebruikt. 33 Programmaplannen Begroting Waterschap Brabantse Delta

35 Peilbesluiten Effectief en efficiënt Evaluatie beregeningsbeleid Kwaliteitsimpuls werkproces legger Samenwerken aan water in West Brabant Deze toetsing wordt als project uitgevoerd en levert een geactualiseerd en gebiedsdekkend beeld van de risico's op wateroverlast vanuit het perspectief van afvoer- en bergingscapaciteit van waterlopen. Tegelijkertijd zal meer inzicht worden verkregen in de risico's van extreme zomergebeurtenissen. Strategie bepalen met betrekking tot een algehele herziening van de peilbesluiten. Gelet op ontwikkelingen rond het klimaat, de doelen voor waterkwaliteit en mogelijkheden voor zelfsturing door watergebruikers zullen diverse peilbesluiten op een nieuwe leest geschoeid gaan worden. Er wordt een beleidskader ontwikkeld dat aansluit bij de praktijk. Er zijn drie proefgebieden benoemd, waar het heroverwegen van het peilbesluit onderdeel gaat worden van het gebiedsproces en het onderzoeksprogramma zoet water (zie programma 3000). Het betreft Halderberge, Kruislands Kreken en Westelijke Langstraat. Evaluatie gericht op een adequaat beregeningsbeleid gericht op een robuuste grondwatervoorraad voor natuur en landbouw. In samenspraak met de partners van de intentieovereenkomst beregenen uit grondwater beoordelen of met het beregeningsbeleid de beoogde doelen worden bereikt. Het uitvoeren van werkzaamheden voor het verbeteren van de kwaliteit van de leggers oppervlaktewaterlichamen, keringen, bergingsgebieden en vaarwegen op basis van een analyse, welke leiden tot een risicoreductie voor het waterschap. Naar aanleiding van o.a. de risicoanalyse die in 2017 is uitgevoerd, het uitvoeren van diverse verbetermaatregelen voor de legger. Tevens worden in drie onderdelen van de legger voor oppervlaktewateren geactualiseerd. Nieuwe koersbepaling voor het vervolg van de succesvolle samenwerking. Vanuit de bestaande samenwerking liggen er kansen om andere complexe thema s op te pakken. De thema s die het meest in het oog springen zijn: - Klimaat adaptatie - Omgevingswet - Gemeenschappelijk investeringsprogramma - Circulaire economie In wordt na overleg met de partners de agenda gemaakt voor een volgende periode. Daarbij wordt ook de structuur van de werkeenheden opnieuw bezien. In worden de lopende programma s verder afgewerkt. Onder andere voor lokale sanitatie wordt landelijk gezocht naar een goede aanpak. 34 Programmaplannen Begroting Waterschap Brabantse Delta

36 Prestatie indicatoren Rekening 2016 Jaarplan 2017 Jaarplan Aantal afgeronde watersysteemanalyses nvt 6 9 % bestuursnota s (AB) met aandacht voor duurzaamheid nvt >50% >50% Aantal bestuurlijk overleggen met partners nvt >50 >50 Aantal bob trajecten nvt nvt 2 % actuele peilbesluiten nvt nvt 100% Uitgegeven subsidie buurtwater- en buurtnatuurfonds Geld (bedragen x 1.000) Rekening 2016 Jaarplan 2017 Kadernota Jaarplan Totaal netto kosten programma Ten opzichte van de kadernota zijn de netto lasten 372 hoger doordat de afdelingskosten hoger zijn vanwege de reorganisatie watersystemen in beweging en hogere doorrekeningen vanuit de ondersteunende programma s (huisvesting,ict enz.). Het betreft met name een grotere inzet van medewerkers in gebiedsprocessen en samenwerking met partners (participatie). Ten opzichte van jaarplan 2017 zijn de netto lasten 378 hoger doordat de afdelingskosten hoger zijn vanwege de reorganisatie Watersystemen in beweging en hogere doorrekeningen vanuit de ondersteunende programma s. Conclusie Bij het programma planvorming wordt expliciet van buiten naar binnen gewerkt. De maatschappelijke meerwaarde staat steeds vaker centraal. Het waterschap is partner in diverse belangrijke maatschappelijke dossiers zoals de circulaire economie, gezondheid en energietransitie. Tegelijkertijd wordt in met de diverse toetsingen op keringen, wateroverlast en waterkwaliteit aan de eerste stappen gewerkt voor actualisatie van het waterbeheerprogramma voor Programmaplannen Begroting Waterschap Brabantse Delta

37 Programma 2000 Aanleg en Onderhoud Keringen Programmabeheerder: A. Meuleman Doelstelling programma Dit programma gaat over de zorg voor waterveiligheid in het beheergebied, vanuit de primaire en regionale keringen. Het gaat hier om zowel preventie (sterke keringen) als om gevolgbeperking bij mogelijk falen van de kering. In dit programma worden ook overige keringen meegenomen, die soms het voorkomen van lokale wateroverlast als doel hebben. Doelstellingen, beoogde effecten en plan van aanpak Risico s beheersen voor waterveiligheid, wateroverlast, droogte en gezond water Project verbetering regionale keringen Project Dijkversterking 14A Geertruidenberg en Amertak Update calamiteitenplannen Verbeteren van ca. 50 kilometer regionale kering die bij de toetsing zijn afgekeurd (op provinciale T100 norm) en ca. 800 meter die zijn afgekeurd op de norm bij inzet Volkerak Zoommeer als waterberging). Voor 28 kilometer dijkverbetering langs de vaarten in Etten-Leur en Halderberge is besloten een alternatief uit te werken middels het plaatsen van keermiddelen en gemalen. De uitwerking van dit voorkeursalternatief wordt middels een geïntegreerd contract aanbesteed. Voor de overige 22 kilometer wordt eveneens via een uitgebreid participatietraject een voorkeursalternatief uitgewerkt en ter besluitvorming voorgelegd aan het algemeen bestuur. Verbetering van 7,52 km primaire kering die bij de laatste toets-ronde is afgekeurd. Voor de keringen die zijn afgekeurd is in mei 2017 een voorkeursalternatief vastgesteld. Dit voorkeursalternatief wordt in de periode verder uitgewerkt in projectplannen Waterwet. Met name de dijkversterking in de Slikpolder te Geertruidenberg springt hierbij in het oog, vanwege de publieke belangen en de ruimtelijke implicaties van de dijkversterking. In 2017 zijn er tijdens meerdere oefeningen in samenwerking met Defensie een groot aantal nieuwe inzichten opgedaan voor het verbeteren van het calamiteitenplan. Op basis van deze nieuwe inzichten wordt het calamiteitenplan verbeterd. Uit eerdere oefeningen zijn de verbeterpunten bekend. Deze verbeterpunten worden geprioriteerd en vervolgens projectmatig opgepakt. Duurzame ontwikkeling van de leefomgeving ondersteunen Deelname onderzoeksproject bloemrijke dijken Maatschappelijk verantwoord en vernieuwend Inrichting verkeerstoren voor keringen Het project betreft een onderzoek van de Radboud universiteit naar bloemrijke dijken. Het doel van het project is inzicht te krijgen in de relatie tussen de biodiversiteit van de grasmat van een dijk en de erosiebestendigheid ervan. Op basis van vegetatieopnames bij meerdere waterschappen, wordt een dataset gecreëerd. Op basis van verdere analyse van de dataset worden de onderzoeksvragen beantwoord. In 2017 is in kaart gebracht welke informatiebehoefte er met betrekking tot waterveiligheid is, die in de verkeerstoren geregeld kan worden. Dit jaar wordt deze informatiebehoefte verder geconcretiseerd en worden voor een deel van deze behoeften modellen en tools ontwikkeld. Met deze modellen en tools kan de gewenste informatie daadwerkelijk door de verkeerstoren geleverd worden. Eerst wordt de benodigde informatie verder geconcretiseerd en geprioriteerd. Voor de meest belangrijke informatie worden in een aantal scrum sessies modellen en tools ontwikkeld die deze informatie leveren. 36 Programmaplannen Begroting Waterschap Brabantse Delta

38 Effectief en efficiënt Verbetering databeheer keringen Verder implementeren asset management keringen Oplossen mogelijke verbeterpunten audit zorgplicht Geotechnische gegevens op orde en goed beheerd. Beoogd effect: efficiënt omgaan met data en data gereed hebben voor toetsing, onderhoud- en versterkingsprojecten. De database voor de opslag van geotechnische gegevens wordt ingericht in Vulling van de database in met de gegevens nodig voor de toetsing van primaire en regionale keringen. Het verdere proces wordt ingeregeld voor het continu vullen van de database met nieuwe metingen afkomstig uit eigen projecten en vergunde projecten van derden. Het asset management van keringen en kunstwerken verder verdiepen en verankeren in de organisatie. In 2017 is gestart met het inspecteren van de primaire keringen conform de NEN Op basis hiervan kan een betere risico gestuurde programmering gemaakt worden. Deze manier van inspecteren zal in verder uitgebreid worden naar de regionale keringen. Daarnaast zal de analyse van de inspectiedata verder uitgewerkt worden en het beheer van inspectiedata verder ingericht worden. In november 2017 wordt Brabantse Delta geaudit op de zorgplicht voor de primaire keringen. In het geval dat er verbeterpunten uit deze audit voortkomen, moeten deze opgepakt worden. Na de audit in 2017 is helder wat de verbeterpunten zijn. Afhankelijk hiervan zal een verder plan van aanpak opgesteld worden. Prestatie indicatoren Rekening 2016 Jaarplan 2017 Jaarplan % km afgekeurde primaire keringen % waarnemingen uit inspectie met hoog risico tijdig opgelost. nvt nvt 100 Geld (bedragen x 1.000) Rekening 2016 Jaarplan 2017 Kadernota Jaarplan Totaal netto kosten programma Ten opzichte van de kadernota zijn er geen significante verschillen. Weliswaar stijgen de afdelingskosten en overige doorberekeningen door de reorganisatie Watersystemen in beweging (ingangsdatum 1-1-), maar deze kosten worden gecompenseerd door lagere inhuur en lagere directe kosten (uitbesteding). Ten opzichte van jaarplan 2017 zijn de netto lasten hoger met name vanwege de hogere kapitaallasten ( 1.654) als gevolg van de HWBP bijdrage. De afdelingskosten zijn 137 hoger vanwege de reorganisatie watersystemen in bewegen. Verder zijn de overige doorberekeningen vanuit de ondersteunende programma s 168 hoger. Conclusie Naast het verbeteren van de primaire keringen, ligt de focus vooral op het implementeren van asset management, en het sluiten van de PDCA cirkel. De lijn die in 2017 is ingezet wordt daarmee verder doorgezet naar. Om het werken volgens asset management verder te faciliteren worden inspecties uitgewerkt en de verkeerstoren verder ingericht. 37 Programmaplannen Begroting Waterschap Brabantse Delta

39 Programma 3000 Inrichting en Onderhoud Watersystemen Programmabeheerder: A. Meuleman Doelstelling programma Dit programma gaat over het ontwikkelen, beheren en onderhouden van het oppervlaktewater- en het ondiepe grondwatersysteem, inclusief waterbodems, oevers en kunstwerken. Het doel is om te voldoen aan lokale en regionale wateropgaven in zowel droge als natte situaties en te zorgen dat het water van geschikte kwaliteit is. Doelstellingen, beoogde effecten en plan van aanpak Risico s beheersen voor waterveiligheid, wateroverlast, droogte en gezond water Uitvoeren inspecties en onderhoudsprogrammering kunstwerken en beschoeiing Actualisatie algemeen onderhoudsplan Totaal beeld verkrijgen van de onderhoudstoestand van de belangrijkste kunstwerken en alle beschoeiingen. Door het programmeren van het onderhoud wordt beoogd efficiënter, meer risico-gestuurd en voor de langere termijn onderhoud uit te kunnen uitvoeren. Kunstwerken: Voor wat betreft de kunstwerken betekent dit het bepalen van de belangrijkste kunstwerken, inplannen van de inspecties, afstemming met en tussen de serviceproviders en het vastleggen van de resultaten in een onderhoudsprogramma. Beschoeiingen: Ten aanzien hiervan dient bepaald te worden welke beschoeiingen en damwanden in onderhoud bij het waterschap zijn. Vervolgens worden inspecties ingepland en worden de resultaten vastgelegd in een onderhoudsprogramma. Heroverweging van belangen tussen waterafvoer en natuur. Vanuit verschillende invalshoeken worden de huidige uitgangspunten heroverwogen: vanuit risico s op wateroverlast en vanuit de nieuwe regels voor natuur (Natuurwet). In 2017 zijn de gedragscodes die van toepassing zijn voor het waterschap al herzien. Duurzame ontwikkeling van de leefomgeving ondersteunen Uitvoeren zoetwaterprogramma Uitvoeren en programmeren inrichtingsmaatregelen Klimaatbestendigere en robuustere zoetwatervoorziening voor zowel Zuidwestelijke Delta als hogere zandgronden (inclusief bijdragen aan wateroverlast en waterkwaliteit). De onderzoeken die worden uitgevoerd in het kader van het zoetwaterprogramma dragen bij aan het mogelijk maken van integrale afwegingen om invulling te geven aan de opgaven voor zoetwater / kwantiteit / kwantiteit. Uitvoeren van onderzoeken, met name het projectvoorstel versnelling gebiedsopgaven (Aa of Weerijs, Chaamse beken, Molenbeek) en het onderzoek Klimaatrobuuste bovenlopen. Voldoen aan prestatie-opgave van de inrichtingsmaatregelen in het Waterbeheerplan, de Kadernota en bestuursovereenkomsten (o.a. GOB en STUW). Geen spijt maatregelen uit de watersysteemanalyses programmeren om dichter bij de KRW-doelen te komen. - Uitvoeren zo integraal mogelijke projecten waarin de relevante waterthema s, maar ook instandhoudingsdoelstellingen en inbreng van derden (participatie) zoveel mogelijk worden meegenomen. - Samen met de gebiedsadviseurs en de onderhoudsafdelingen zoeken naar versnellingsmogelijkheden voor inrichtingsmaatregelen. 38 Programmaplannen Begroting Waterschap Brabantse Delta

40 Maatschappelijk verantwoord en vernieuwend Innovatie agenda watersysteembeheer Energieproductie sector watersystemen Effectief en efficiënt SWWB gezamenlijke maaibestekken Programmering en uitvoering baggeren stedelijk water Programmatische uitvoering onderhoud groenelementen Implementeren van innovaties op het gebied van waterbeheer, energietransitie en duurzaamheid. Samenhangend geheel vormen en bepalen welke pilots door worden ontwikkeld. Voortgangsbewaking Pilots (o.a. vergroten basisafvoer beken, wilgenkweek voor vergassing, bokashi, koude-warmte wisseling bij gemalen enz.) en effectiviteit evalueren evaluaties (laten) maken. Bepalen welke pilots op grotere schaal in het beheergebied kunnen worden toegepast. Doelstelling is het zelf produceren van energie teneinde uiteindelijk toe te werken naar een 100% eigen duurzame energievoorziening. In beeld brengen energieverbruik bestaande objecten (stuwen en gemalen), het onderzoeken naar alternatieve vormen van energieproductie, die passen binnen het waterschap. Vervolgens worden voorstellen geformuleerd voor pilots op dit gebied. Door het samen met gemeenten aanbesteden en uitvoeren van maaiwerkzaamheden wordt beoogd zowel financiële als kwaliteitsvoordelen te behalen. Potentiele uitbreidingen van het maaibestek (eind 2019) met gemeenten voorbereiden door het starten met gegevensverzameling. In 2017 is een aanzet gemaakt voor de programmering van baggerwerkzaamheden voor Uitbreiding hiervan richting 2025 is nodig om de benodigde financiële middelen voor waterschap en gemeenten te bepalen. Plan van aanpak In overleg met gemeenten en met behulp van de baggermodule waterschap (BMW) worden prioriteiten bepaald. Na afstemming met gemeenten en bijbehorende benodigde (financiële) middelen voor het baggeren van stedelijk en landelijk gebied levert dit een baggerprogramma stedelijk water op. Door het bundelen van groenelementen en dit bestekmatig op de markt te zetten wordt beoogd efficiënter en effectiever onderhoud uit te kunnen voeren. Evaluatie van de pilot groenelementen onderhoud Donge en uitrol van overige groenelementen naar een bestek in Prestatie indicatoren Inrichtingsmaatregelen - Evz - Beek- en kreekherstel (BHS) - NNP (incl. N2000/PAS) - Vismigratieknelpunten - Waterberging Rekening 2016 nvt Jaarplan km 0,5 km 0 ha 1 st 0 ha Jaarplan 15km 5 km 24 ha 2 st 0 ha Geld (bedragen x 1.000) Rekening 2016 Jaarplan 2017 Kadernota Jaarplan Totaal netto kosten programma Ten opzichte van de kadernota zijn er geen significante verschillen. Weliswaar stijgen de afdelingskosten en overige doorberekeningen door de reorganisatie Watersystemen in beweging (ingangsdatum 1-1-), maar deze kosten worden gecompenseerd door lagere inhuur en lagere directe kosten (uitbesteding). 39 Programmaplannen Begroting Waterschap Brabantse Delta

41 Ten opzichte van jaarplan 2017 zijn de netto lasten 877 hoger. De afdelingskosten zijn 456 hoger vanwege de reorganisatie watersystemen in beweging. De doorrekeningen vanuit de ondersteunende programma s zijn per saldo 313 hoger. De directe lasten zijn 124 lager omdat de ramingen voor maaiwerk en onderhoud gebouwen verlaagd zijn. De kapitaallasten zijn per saldo 222 hoger doordat projecten eerder in bedrijf genomen zijn en in een heel jaar kapitaallasten genereren. De opbrengsten zijn 9 lager. Conclusie Met de uitvoering van de activiteiten worden de risico s met betrekking tot wateroverlast, droogte en waterkwaliteit zoveel mogelijk voorkomen. Het uitvoeringsprogramma van inrichtingsprojecten zal in een impuls krijgen om de doelen van het Waterbeheerplan, Kadernota en bestuursovereenkomsten te realiseren. De bijdrage aan klimaatbestendigheid van inrichtingsmaatregelen en samenwerking met partners krijgt hierbij speciale aandacht 40 Programmaplannen Begroting Waterschap Brabantse Delta

42 Programma 4000 Bouw en Exploitatie Zuiveringstechnische Werken Programmabeheerder: A.J.P. Verberne Doelstelling programma Het doel van dit programma is bijdragen aan schoon water en gezonde natuur, door het aangeboden afvalwater duurzaam, efficiënt en effectief af te nemen uit de gemeentelijke riolering, te zuiveren en weer af te voeren naar het oppervlaktewater. Hierbij komt slib vrij, dat na verwerking wordt afgevoerd naar de Slibverbrandingsinstallatie Noord-Brabant (SNB). Doelstellingen, beoogde effecten en plan van aanpak Risico s beheersen voor gezond water Voldoen aan afvalwaterakkoorden en vergunningseisen Voldoen aan zorgplicht Basis op orde Toekomstbestendig Goed zuiveren is onze kerntaak. Er wordt ingezet op het voldoen aan alle gebieds- en individuele vergunningseisen van de 17 rioolwaterzuiveringsinstallaties (rwzi s) en de afgesproken afnameverplichtingen. Goed zuiveren geeft invulling aan de wettelijke zorgplicht. Het zorgplichtbeleid maakt duidelijk voor situaties anders dan normaal bedrijf, zoals ten tijde van storingen, onderhoud, nieuwbouw of calamiteiten, welke hoeveelheid afvalwater moet worden gezuiverd. Het voorkomen van incidenten en focus op korte termijn oplossingen. In 2017 is het traject Zuiveringsbeheer, betrouwbaar in de basis gestart. Met dit traject wil Zuiveringsbeheer, op een duurzame en toekomstbestendige manier in control komen en betrouwbaar zijn.. Onder basis op orde wordt verstaan dat de benodigde capaciteit, middelen, kennis, vaardigheden en informatie voor het verrichten van de processen aanwezig zijn. Daartoe worden de volgende stappen gezet: 1. vanuit afdelingsdenken en -handelen naar procesdenken en -handelen conform het kwaliteitssysteem, rolbewustzijn en persoonlijk leiderschap; 2. van impliciete kennis bij enkelen naar expliciete kennis voor velen; 3. de organisatie op orde brengen (structuur, kwantitatief en kwalitatief). Anticiperen op ontwikkelingen die op termijn aanpassing vergen van de zuiveringsinfrastructuur. In Integrale zuiveringsplannen wordt invulling gegeven aan de opgave om verouderde zuiveringssystemen te vervangen en/of aan te passen aan nieuwe lozingseisen of kwaliteitsdoelstellingen. De vervanging of aanpassing biedt kansen om in te spelen op ontwikkelingen in de omgeving en innovatie. In de plannen wordt per zuiveringskring een perspectief geschetst van waaruit toekomstige vervangingen, investeringen, uitbreidingen en ontwikkelingen een plaats krijgen. De plannen vormen input voor integrale afweging in het kader van planvorming (assetmanagement). Duurzame ontwikkeling van de leefomgeving ondersteunen Ontwikkelen innovatieve technologie Innovatieve technologieën kunnen leiden tot verduurzaming, bijvoorbeeld door energiebesparing of kringloopsluiting. Hiervoor wordt de samenwerking opgezocht met zowel de interne als externe partners. Duurzame ontwikkeling door besparing op gebruik (preventie) van grondstoffen en energie enerzijds en terugwinning en hergebruik (recovery) anderzijds. Plannen die invulling geven aan deze doelstelling zijn de Innovatieagenda, het Versnellingsplan duurzaamheid, het Plan energie- en innovatiefabriek Nieuwveer en de te ontwikkelen Integrale zuiveringsplannen. 41 Programmaplannen Begroting Waterschap Brabantse Delta

43 Verminderen energieverbruik Het ontwikkelen en testen van betaalbare innovatieve technologieën die leiden tot verduurzaming door energiebesparing of productie. Verminderen grondstoffenverbruik Maatschappelijk verantwoord en vernieuwend Samen innoveren Ontwikkelen sanitatie buitengebied Implementatie versnellingsplan duurzaamheid Gezondheid Effectief en efficiënt Onderhouden Het Versnellingsplan duurzaamheid werkt maatregelen voor ontwikkeling van windenergie uit, die leiden tot het behalen van de waterschapdoelstelling van energieneutraliteit door eigen energieproductie in Diverse RWZI terreinen, zoals Bath, zijn geschikt voor het (laten) opwekken van windenergie. Het energiegedeelte van het Plan energie- en innovatiefabriek Nieuwveer bevat o.a. twee onderzoeken naar energiezuinige stikstofverwijdering (koude anammox) en een onderzoek Businesscase thermofiele gisting. De uitkomsten zijn bepalend voor de haalbaarheid van de energieneutrale of -producerende RWZI Nieuwveer. Het ontwikkelen en testen van betaalbare innovatieve technologieën die leiden tot verduurzaming door kringloopsluiting, door hergebruik van grondstoffen en/of water. Het project Phario heeft in de pilot fase op de grondstoffenfabriek Bath bijzonder mooie resultaten laten zien en wordt nu doorgezet richting een demonstratie fase. Er wordt gewerkt aan de business case en gezocht naar investeerders, producenten en afnemers van het bioplastic. Ook in wordt effluent geleverd van de RWZI Kaatsheuvel aan de Efteling. Daarnaast wordt voortdurend opgelet of zich nieuwe kansen voor hergebruiksprojecten voordoen. Het vergroten van het innovatief vermogen van het waterschap. Het innovatie-gedeelte van het Plan energie- en innovatiefabriek Nieuwveer onderzoekt de mogelijkheid van een broedplaats waar het borrelt en bruist van innovatie en waar stagiaires, partners en waterschappers kunnen testen en experimenteren. Samen met gemeenten ontwikkelen van nieuwe doelmatige sanitatie-strategieën in het buitengebied. Het pilotproject nieuwe sanitatie Zundert wordt in gecontinueerd. Een bijdrage leveren aan de regionale energietransitie. Het Versnellingsplan duurzaamheid werkt maatregelen uit voor het faciliteren van zonne-energie op RWZI-terreinen voor burgerparticipatie. Dit ter verhoging van de maatschappelijke betrokkenheid en ter stimulering van duurzame energieproductie door derden, in en met de regio. Voorgaande is conform de nota Versnellingsplan Duurzaamheid waar het AB op mee ingestemd heeft. Een gezonde leefomgeving zonder schade door microverontreinigingen in oppervlaktewater. Volgend op de besluitvorming rond waterkwaliteit in 2017 wordt begin het programma microverontreinigingen geactualiseerd. In dit programma werkt het waterschap samen met partners aan een aanpak waarbij iedereen zijn steentje bijdraagt. Onderwerpen variëren van bewustwording, preventie, kosten(her)verdeling en onderzoek, tot end-of-pipe zuivering. Mogelijk vormen de uitkomsten van het Schone MaasWaterketen project, dat endof-pipe zuivering op een RWZI van Rivierenland beproefde, aanleiding voor toepassing op één van de RWZI s van Brabantse Delta. Om de risico s te kunnen beheersen en de infrastructuur in stand te houden is onderhoud nodig. Onderhoud draagt bij aan het op peil houden van de veiligheid, betrouwbaarheid, beschikbaarheid en beleving van de installaties (assets). Een gezonde balans tussen correctief (achteraf) en preventief onderhoud is gewenst. In wordt gestart met 42 Programmaplannen Begroting Waterschap Brabantse Delta

44 Projectmatig bouwen en vervangen werkstroombeheer om het correctief onderhoud beter te stroomlijnen, zodat capaciteit voor preventief onderhoud beschikbaar komt. Andere aandachtpunten zijn: Versterken op inspecties toestandsbepalingen van assets; Basis op orde in documentatie; Ontwikkelen van rapportages o.b.v. KPI s; Impact van project AWP 2.0: door vertraging zal tijdelijk meer onderhoud nodig zijn; Heroriënteren op contractmanagement van onderhoudscontracten; Biogasverwerking: de (technische) problematiek analyseren en vertalen naar verbetervoorstellen voor effectiever gebruik van biogas. De samenwerking tussen proces Onderhoud en de andere processen behoeft verbetering. Landelijk samenwerken op onderhoudsthema s zoals bijvoorbeeld formulering van functionele eisen m.b.t. onderhoudbaarheid, opdrachtgeverschap en marktsamenwerking blijft. Om de risico s te kunnen beheersen is naast onderhoud projectmatig bouwen en vervangen nodig. Ook de projecten dragen bij aan het op peil houden of verbeteren van de veiligheid, betrouwbaarheid, beschikbaarheid en beleving van de installaties (assets). Deze taak wordt niet alleen uitgevoerd voor zuiveringsbeheer maar ook voor watersystemen. De beheersing van de projecten wordt verder verbeterd door het afgewogen toepassen van de IPM-systematiek (Integraal Project Management), waarbinnen de specifieke rolverdeling per project precies wordt afgestemd op de behoeftes. Daarnaast wordt meer focus aangebracht op de eerste fases van het bouwproces om vooraf zekerheid, inzicht en integraliteit te krijgen in zowel de kosten als de technische aspecten. De bouwprocessen worden afgesloten met een sluitende documentatie die past in het documentatiehuis en een projectevaluatie die weer input levert voor het proces Beheer. Hierbij is veelvuldige en directe afstemming met de andere processen van groot belang en wordt blijvend samengewerkt met de andere waterschappen en het bedrijfsleven om de nieuwste ontwikkelingen en duurzame technieken toe te passen. Prestatie indicatoren Rekening 2016 Jaarplan 2017 Jaarplan Nalevingspercentage lozingseisen 99,9% 99% 99% Voldoen aan de afname-afspraak 96% 100% 97% Zuiveringsprestatie 82% 81% 81% Stikstof verwijderingsrendement 78% 77% 77% Fosfaat verwijderingsrendement 77% 76% 76% CZV-verwijderingsrendement 92% 90% 90% Toelichting zuiveringsprestatie: Dit begrip wordt toegepast in de landelijke bedrijfsvergelijking/ benchmark en is het rekenkundig gemiddelde van de verwijderingsrendementen voor CZV, stikstof en fosfaat. Toelichting voldoen aan de afnameafspraak : Het streven is uiteraard 100% maar de afvalwaterpersleiding (AWP) heeft een capaciteitstekort. Dit tekort wordt opgelost in project AWP 2.0. De planning is dat eind 2019 zowel de persstations als de persleidingen voldoende capaciteit hebben om de afgesproken afnamehoeveelheid te verwerken. Geld (bedragen x 1.000) Rekening 2016 Jaarplan 2017 Kadernota Jaarplan Totaal netto kosten programma Ten opzichte van het jaarplan 2017 zijn de netto lasten hoger. De verwachte bijdrage aan De Dommel (voor het zuiveren van afvalwater) is 710 hoger dan het jaarplan Hier staat een extra opbrengst tegenover op programma 9000 Dekkingsmiddelen. Het resterende verschil wordt met name veroorzaakt door hogere onderhoudskosten op de zuiveringsinstallaties: in is meer budget 43 Programmaplannen Begroting Waterschap Brabantse Delta

45 opgenomen voor onderhoud aan kelders en leidingen die gekoppeld zijn aan de zuiveringen. Daarnaast is er extra geld opgenomen voor vervanging van een membraan gashouder en voor elektrotechnische werkzaamheden, die zijn geconstateerd tijdens inspecties voor het project Renovatie rioolgemalen groep 2, maar niet tot de scope van het project behoren. Ten opzichte van de Kadernota zijn de netto lasten hoger. De verwachte bijdrage aan De Dommel (voor het zuiveren van afvalwater) is 811 hoger dan de kadernota. Hier staat een extra opbrengst tegenover op programma 9000 Dekkingsmiddelen. De bijdrage SNB is per saldo 273 hoger. Enerzijds is er sprake van een voordeel vanwege het besluit de afschrijvingstermijn van de fabriek te verlengen met 4 jaar. Anderzijds zijn de lasten hoger door de vertraging van de levering van fosfaat en een hogere slibaanvoer van aandeelhouders en de daarmee gepaard gaande hogere externe verwerkingskosten. Conclusie Om de uitvoering van de kerntaak afvalwater zuiveren goed te faciliteren moet aan een drietal voorwaarden worden voldaan: de basis moet op orde zijn, door interactie met de maatschappij wordt de omvang van de zuiveringstaak bijgesteld en door toepassing van innovatieve technieken wordt duurzaamheidswinst geboekt. 44 Programmaplannen Begroting Waterschap Brabantse Delta

46 Programma 5000 Inrichting en Nautisch Onderhoud Vaarwegen en Havens Programmabeheerder: A. Meuleman Doelstelling programma Dit programma gaat over veilige en goed bevaarbare vaarwegen en havens, voor zowel beroeps- als recreatievaart. Beroepsvaart en watergebonden bedrijven verlangen met name een betrouwbare en vlotte afwikkeling van het goederenvervoer. Voor recreatievaart is aantrekkelijkheid op en bij het water en in havens belangrijk. Doelstellingen, beoogde effecten en plan van aanpak Risico s beheersen voor waterveiligheid, wateroverlast, droogte en gezond water Baggeren Dintel Assetmanagement: Opstellen meerjarenonderhoudsprogramma s oeververdedigingen vaarwegen & bruggen en sluizen Voorbereiden/uitvoeren maatregelen integrale veiligheidsanalyse Prinslandsebrug Verbetering van de bevaarbaarheid en de waterkwaliteit (minder opwerveling door scheepvaartbewegingen). Het project wordt uitgevoerd op basis van integrale risicoafwegingen (scheepvaart en waterkwaliteit). Trajectkeuze op basis van het beheerplan, uitvoeren van de benodigde onderzoeken, voorbereiding van de uitvoering en de uitvoering eind. Meerjarenonderhoudsprogramma s voor de komende 10 jaar. Van ad hoc naar planmatige aanpak, zowel inhoudelijk als financieel. Inspectierapporten en de planning van onderhoud worden samengevoegd tot een meerjarenonderhoudsprogramma, waarbij een balans wordt gezocht tussen geld, risico s en vaarbewegingen. Veilige brug voor vaarweg- en weggebruikers, sluiswachters en onderhoudspersoneel. Opstellen projectstartdocumenten in overleg met provincie, financieel akkoord van provincie verkrijgen en de maatregelen faseren/voorbereiden. Verwachte uitvoering in en De kleine maatregelen worden uitgevoerd in 2017 (kosten ,- ten laste van de provincie). Duurzame ontwikkeling van de leefomgeving ondersteunen Toepassen methodiek aanpak duurzaam GWW Maatschappelijk verantwoord en vernieuwend Inbrengen inrichtingsbeheer- en onderhoudsaspecten Visie op vaarwegen Toepassen van de methode GWW conform Unie-afspraak op projecten > ,-. Methodiek toepassen op het baggerproject Dintel en op de maatregelen Prinslandsebrug. Het bepalen van een realistische visie op vaarwegen in West-Brabant. Samen met de provincie opstellen van een visie en op grond daarvan de inrichtings- (indien van toepassing), beheer- en onderhoudsaspecten bepalen. 45 Programmaplannen Begroting Waterschap Brabantse Delta

47 Effectief en efficiënt Voorbereiden integrale aanpak onderhouds - maatregelen sluiscomplex Roode Vaart in Moerdijk Verkennen gezamenlijk onderhoudscontract ophaalbruggen Integrale aanpak maatregelen sluis Roode Vaart (ca 2,5 miljoen) met daarbij zo gering mogelijke hinder voor de scheepvaart en voor de bediening van andere vaarwegobjecten. Voorbereiden van de onderhoudsmaatregelen sluiscomplex Roode Vaart (ten behoeve van uitvoering in 2019) in combinatie met wateraanvoer- (conform SOK) en bedien maatregelen in het kader van vaarweg- en watersysteembeheer. Doelmatiger onderhoud van de ophaalbruggen in West-Brabant (voor het waterschap de Prinslandsebrug). Prestatie indicatoren Gesprekken met gemeenten en havenbedrijf Moerdijk. Opstellen notitie over mogelijkheden (ook eventuele gezamenlijke bediening). Rekening 2016 Jaarplan 2017 Jaarplan Aantal m3 gebaggerd Geld (bedragen x 1.000) Rekening 2016 Jaarplan 2017 Kadernota Jaarplan Totaal netto kosten programma Ten opzichte van de kadernota zijn de netto lasten 133 lager vanwege het niet meer begroten van de post inhuur welke als dekking geldt voor de reorganisatie watersystemen in beweging. Ten opzichte van jaarplan 2017 zijn de netto lasten 248 lager met name vanwege het niet meer begroten van de post inhuur welke als dekking geldt voor watersystemen in beweging en lagere verwachte kosten cultuurtechnisch onderhoud en datacommunicatie. Conclusie Het programma is er op gericht de beroepsvaart en recreatievaart op vaarwegen en in havens soepel te laten verlopen. De afgelopen jaar is veel geïnvesteerd in het inzichtelijk maken van noodzakelijke investeringen voor baggeren en in stand houden van kunstwerken. Komend jaar is gericht op het uitvoeren van maatregelen en het tot overeenstemming komen met de provincie over de financiering van het meerjarig investeringsprogramma. 46 Programmaplannen Begroting Waterschap Brabantse Delta

48 Programma 6000 Regulering Programmabeheerder: A. Meuleman Doelstelling programma Dit programma betreft werkzaamheden als het toetsen van plannen, het opstellen van maatwerkvoorschriften bij landelijke regels, het verlenen van vergunningen, toezicht houden op de naleving van regels en indien nodig handhavend optreden. Het gaat dan over zowel landelijke als lokale regelgeving op het gebied van waterveiligheid, voldoende water, waterkwaliteit en een doelmatige afvalwaterzuivering. Doelstellingen, beoogde effecten en plan van aanpak Duurzame ontwikkeling van de leefomgeving ondersteunen Implementatie omgevingswet: competenties Maatschappelijk verantwoord en vernieuwend Duidelijkheid verkrijgen over nautisch beheer A- waterlopen en andere wateren Effectief en efficiënt Samenwerking vergunningverlening en handhaving Prestatie indicatoren Het aanpassen van werkwijzen binnen het proces vergunningverlening en het ontwikkelen van competenties van medewerkers, om uitvoering te geven aan de ambities van de Omgevingswet. Implementatie van de Omgevingswet betreft een langere periode (tot en met 2020 of 2021). In staat de uitvoering van het verbeterplan centraal (opgesteld naar aanleiding van de 0-meting kwaliteitscriteria. Het waterschap is nautisch beheerder van de provinciale vaarwegen, maar er is geen duidelijkheid t.a.v. het nautisch beheer van A-waterlopen en andere wateren. Doordat er steeds meer initiatieven zijn om te mogen kanoën, recreatief varen enz. is die duidelijkheid gewenst. Vakinhoudelijke bijdrage aan beleidsontwikkeling (initiatie heeft in 2017 plaatsgevonden). Het versterken van de samenwerking met andere waterbeheerders, zodat de waterkolom voor vergunningen en handhaving als één overheid naar buiten kan treden. Vindt landelijk en regionaal plaats: Landelijk: o SAW@ (Powerbrowser): RWS en 11 waterschappen; o Bestuursakkoord: RWS en alle waterschappen; Regionaal: o Winnend samenwerken: Gezamenlijke keur, algemene regels en beleidsregels; o Overleg Zuid-Nederland: RWS-ZN, waterschappen Limburg, Aa en Maas, Dommel en Brabantse Delta. Rekening 2016 Jaarplan 2017 Jaarplan Aantal afgeronde reguleringen Afgeronde procedures binnen wettelijke termijn 96% 95% 95% Aantal afgewikkelde meldingen Aantal afgewikkelde meldingen: In 2017 dienen ongeveer bedrijfswaterplannen te worden ingediend. Verwachting is dat een gedeelte daarvan in wordt ontvangen. 47 Programmaplannen Begroting Waterschap Brabantse Delta

49 Geld (bedragen x 1.000) Rekening 2016 Jaarplan 2017 Kadernota Jaarplan Totaal netto kosten programma Ten opzichte van de kadernota en het jaarplan 2017 zijn de netto lasten 82 resp. 142 hoger met name vanwege een verschuiving van het budget implementatie omgevingswet vanuit de ondersteunende programma s naar dit programma. Conclusie In zal naast het zo efficiënt mogelijk verlenen van vergunningen ook veel aandacht worden besteed aan de implementatie van de omgevingswet. 48 Programmaplannen Begroting Waterschap Brabantse Delta

50 Programmaplan 6500 Toezicht en Handhaving Programmabeheerders: M.J. van Overveld Doelstelling programma Het doel van dit programma is om mensen en middelen zo efficiënt en effectief mogelijk in te zetten wanneer het gaat om toezicht op de naleving van wetten, opsporing en sanctionerend optreden. Zo draagt het programma eraan bij dat het waterschap voldoet aan: - kwantitatieve doelstellingen om het watersysteem naar behoren te laten functioneren. - kwalitatieve doelstellingen om zo het watersysteem naar behoren te laten functioneren én de doelmatige werking van de rwzi s te beschermen. Doelstellingen, beoogde effecten en plan van aanpak Risico s beheersen voor waterveiligheid, wateroverlast, droogte en gezond water Uitvoeren primaire taken Uitvoeren van het project Sloten, Oevers en Dijken op orde (SODO) Bewaken en verbeteren van het naleefgedrag van wet- en regelgeving ten behoeve van de waterschapsdoelen. Uitvoeren van het handhavingsuitvoeringsprogramma Zorgdragen dat het onderdeel oplossen keurovertredingen van het project Sloten, oevers en dijken op orde de afspraken behaalt en er een goede wisselwerking is met het reguliere proces/beleid. Actualiseren van het Beleidsplan toezicht en handhaving. Sloten, oevers en dijken op orde focust zich qua handhaving op overtredingen die significante invloed hebben op de aan- en afvoer van water of de waterveiligheid. Deze overtredingen dienen door de overtreders te worden beëindigd. Het doel is eind 2019 alle sloten, oevers en dijken op orde te hebben. Projectmedewerkers zorgen hiervoor door (waar nodig) handhavend op te treden. In wordt hier een aanzet toe gemaakt en wordt als doel gesteld 300 handhavingszaken op te lossen (zie prestatie indicatoren). Dit alles conform de aanpak zoals dit in de voorgaande twee uitvoeringsjaren ook is gehanteerd. Duurzame ontwikkeling van de leefomgeving ondersteunen Voorbereiding implementatie Omgevingswet Implementatie omgevingswet: competenties Maatschappelijk verantwoord en vernieuwend Versterken informatie uitwisseling toezicht en handhaving Duidelijkheid verkrijgen over nautisch beheer A- waterlopen en andere wateren De consequenties van de Omgevingswet voor het proces Toezicht en handhaving bezien en deze vertalen naar en in het handhavingsuitvoeringsprogramma of de beleidskaders voor handhaving. De afdeling Handhaving levert een bijdrage aan het implementatietraject van de Omgevingswet binnen het waterschap. Het ontwikkelen van competenties en het aanpassen van werkwijzen binnen dit programma, om uitvoering te geven aan de ambities van de Omgevingswet. Implementatie betreft een langere periode (tot en met 2020 of 2021). In zal op basis van de 0-meting kwaliteitscriteria competenties ontwikkeld worden. Het structureel versterken van de informatie uitwisseling tussen handhavingspartijen in Midden- en West- Brabant om integraal nog beter de juiste interventies op de juiste doelgroep in te kunnen zetten. De lopende samenwerkingen met de omgevingsdienst versterken en verdiepen, in samenwerking met de Brabantse waterschappen. Waterschap is nautisch beheerder van de provinciale vaarwegen, maar er is geen duidelijkheid t.a.v. het nautisch beheer van A-waterlopen en andere wateren. Doordat er steeds meer initiatieven zijn om te mogen kanoën, recreatief varen enz. is die duidelijkheid gewenst. 49 Programmaplannen Begroting Waterschap Brabantse Delta

51 Effectief en efficiënt Samenwerking Overleg met Unie van Waterschappen, provincie Noord-Brabant en andere Brabantse waterschappen. Eventuele gevolgen in beeld brengen. Het versterken van de samenwerking met andere waterbeheerders, zodat de waterkolom voor vergunningen en handhaving als één overheid naar buiten kan treden. Vindt landelijk en regionaal plaats: Landelijk: o SAW@ (Powerbrowser): RWS en 11 waterschappen; o Bestuursakkoord: RWS en alle waterschappen; Regionaal: Overleg Zuid-Nederland: RWS-ZN, waterschappen Limburg, Aa en Maas, Dommel en Brabantse Delta. Prestatie indicatoren Beleidsthema Rekening 2016 aantal 1 e controles / naleefgedrag Jaarplan 2017 aantal 1 e controles/ naleefgedrag Jaarplan aantal 1 e controles/ naleefgedrag Waterkwaliteit % % Waterveiligheid % % Waterkwantiteit (Schouw) % % Waterkwantiteit (Overig) % % Vaarwegbeheer 10 90% 10 90% Waterschapsheffingen % % Grondwaterbeheer % % Toelichting op de prestatie indicatoren Vanaf 2017 is gekozen om per beleidsthema het aantal 1e controlebezoeken en het naleefgedrag als prestatie-indicatoren te specificeren om hiermee een betere aansluiting te vinden met de handhavingsdoelen zoals geformuleerd in de beleidsnota en de beleidsthema s zoals omschreven in het waterbeheerplan van het waterschap. De daadwerkelijke aantallen 1e controlebezoeken worden definitief bepaald na vaststelling van het Handhavingsuitvoeringsprogramma door het dagelijks bestuur. Prestatie indicatoren Rekening 2016 Jaarplan 2017 Jaarplan Project SODO Aantal opgeloste handhavingszaken Toelichting op de prestatie indicatoren Vanaf 2017 is gekozen om voor het project SODO het aantal onderkende handhavingszaken als prestatie-indicator op te nemen. Het project is nog niet eerder door een waterschap uitgevoerd, het betreft hier een prognose van het aantal zaken. Geld (bedragen x 1.000) Rekening 2016 Jaarplan 2017 Kadernota Jaarplan Handhaving Ten opzichte van de kadernota zijn de netto lasten 75 voordelig, door lagere afdelingskosten en overige doorrekeningen. Ten opzichte van jaarplan 2017 zijn de netto lasten 547 nadelig. Dit wordt veroorzaakt door een stijging van het (incidentele) budget voor Sloten, oevers en dijken op orde. 50 Programmaplannen Begroting Waterschap Brabantse Delta

52 Conclusie In wordt naast de uitvoering van het (reguliere) Handhavingsuitvoeringsprogramma met name capaciteit gestoken in de voorbereiding op de implementatie van de omgevingswet, het versterken van de informatie uitwisseling tussen handhavingspartijen in Midden- en West-Brabant, het versterken van de samenwerking met andere waterbeheerders en de uitvoering van het project SODO. 51 Programmaplannen Begroting Waterschap Brabantse Delta

53 Programma 7000 Heffing en Invordering Programmabeheerder: M.J. van Overveld Doelstelling programma Het programma Heffen en Invordering heeft als doelstelling het opleggen en invorderen van de waterschapsbelasting in het beheersgebied. Deze activiteiten zijn uitbesteed aan de Belastingsamenwerking West-Brabant (BWB). Geld (bedragen x 1.000) Rekening 2016 Jaarplan 2017 Kadernota Jaarplan Totaal netto kosten programma Ten opzichte van de kadernota zijn de netto lasten 76 voordelig, door het effect van de afbouw indexatie WOZ-kosten. Ten opzichte van jaarplan 2017 zijn de netto lasten 32 voordelig. 52 Programmaplannen Begroting Waterschap Brabantse Delta

54 Programma 8000 Bestuur en Externe Communicatie Programmabeheerder: H. van Stokkom Doelstelling programma Bestuur: Het zodanig besturen van het waterschap, dat rechtmatig en integer, doelgericht, doelmatig en meetbaar invulling wordt gegeven aan de wettelijke taak c.q. de organisatiedoelstellingen. Bestuursondersteuning: Het optimaal ondersteunen van bestuurders en bestuursorganen, op grond waarvan bestuurlijke besluitvorming op efficiënte en effectieve wijze tot stand kan komen. Beheer niet reglementair zaken: Het exploiteren van in principe afstootbare objecten, zaken en samenwerkingsvormen van het waterschap die geen functie (meer) vervullen voor de taken. Bijvoorbeeld pachtgronden, huurwoningen, cultuurhistorische objecten, voormalige kantoorpanden etc. Externe communicatie: Substantieel bijdragen aan het realiseren van de organisatiedoelstellingen door het leveren van specifieke communicatieve expertise. Adequate communicatie is in staat tot duurzame beïnvloeding van kennis, houding en gedrag. Het unieke vermogen van communicatie is van belang voor de relatie met belastingplichtigen en samenwerkingspartners. Doelstellingen, beoogde effecten en plan van aanpak Bestuurlijke vernieuwing Onderzoek naar rechtmatigheid, doelmatigheid en doeltreffendheid Internationale samenwerking Oneigenlijk grondgebruik Communicatievisie Het algemeen bestuur ondersteunen bij het verwezenlijken van zijn ambities op het gebied van bestuur en bestuurscultuur. De werkgroep bestuurlijke vernieuwing buigt zich in oktober 2017 over onderwerpen voor de agenda voor zoals: - Evalueren van de implementatie van eerdere afspraken; - Sturen op hoofdlijnen Beleidsvorming; - Modernisering reglement van orde algemeen bestuur; - Cultuurversterkende activiteiten. Onderzoek uitvoeren naar rechtmatigheid, doelmatigheid en doeltreffendheid. De rekenkamercommissie voert voor het algemeen bestuur onderzoeken uit en stelt hiervoor jaarlijks een onderzoeksagenda op. Het algemeen bestuur kan daarbij ook onderwerpen aandragen en wordt geïnformeerd over de uiteindelijke keuze van onderwerpen en de resultaten. Verder voert het dagelijks bestuur jaarlijks een zogenaamd art. 109A-onderzoek (o.b.v. de Waterschapswet) uit. Het dagelijks bestuur informeert het algemeen bestuur over het onderzoeksonderwerp van en de onderzoeksresultaten. Internationale samenwerking vormgeven op basis van vastgesteld beleid. Doorvertaling van het beleid naar concrete activiteiten in vindt gedurende dit jaar plaats en zal via de managementletters worden gerapporteerd. Ook in wordt daadwerkelijk uitvoering gegeven aan het oplossen van oneigenlijk grondgebruik door derden. Vanuit het project Sloten, oevers en dijken op orde wordt voor het onderdeel grondgebruik regelen in de focus gelegd op het verder regelen van het oneigenlijke grondgebruik. Dit alles conform de aanpak zoals dit in de voorgaande twee uitvoeringsjaren ook is gehanteerd. Het herijken van de communicatievisie op basis van de aanverwante evaluatie, inclusief 1-meting. Zorgen voor herijking en uitvoering van de communicatievisie, waarbij relevante interne stakeholders (zowel bestuur als organisatie) worden betrokken. 53 Programmaplannen Begroting Waterschap Brabantse Delta

55 Vergroten van taak- en naambekendheid Vergroting bewustwording van watervraagstukken Waterschapsverkiezingen 2019 Het meten van de taak- en naambekendheid van het waterschap. Uitvoeren van de 1-meting met betrekking op taak- en naambekendheid, vergelijken met de 0-meting en conclusies/aanbevelingen verankeren in de herijkte communicatievisie. Het in de praktijk uitvoeren van het educatieplan. Op basis van het educatieplan worden relevante acties in de praktijk gebracht zodat waterbewustzijn wordt vergroot. De doelstelling van het project Waterschapsverkiezingen 2019 is een rechtmatig verloop van deze verkiezingen, zodat het nieuwe algemeen bestuur van Waterschap Brabantse Delta op 20 maart 2019 kan worden beëdigd en daarna kan worden ingewerkt. De voorbereidingen van de verkiezingen starten in. Derde en vierde kwartaal beginnen de eerste formele procedures op grond van de Kieswet te lopen (registratie partijen etc). Geld (bedragen x 1.000) Rekening 2016 Jaarplan 2017 Kadernota Jaarplan Totaal netto kosten programma Ten opzichte van de kadernota zijn de netto lasten 105 voordelig, door lagere afdelingskosten en overige doorberekeningen. Ten opzichte van jaarplan 2017 zijn de netto lasten 613 nadelig, door lagere opbrengsten op het project oneigenlijk grondgebruik. De opbrengsten zijn in voorgaande jaren al verder naar beneden bijgesteld en voor zijn deze opbrengsten, op basis van de huidige ervaringen, op een realistisch niveau geraamd. Daarnaast is de verwachting dat er minder reguliere grondverkopen zijn in. Conclusie Er zijn geen bijzonderheden. 54 Programmaplannen Begroting Waterschap Brabantse Delta

56 Programma 9000 Dekkingsmiddelen en saldo Programmabeheerder: M.J. van Overveld Doelstelling programma Dit programma betreft de planning en verantwoording van de dekkingsmiddelen, waaronder belastingopbrengsten (inclusief kwijtschelding en oninbaar)en dividend. Geld (bedragen x 1.000) Rekening 2016 Jaarplan 2017 Kadernota Jaarplan Netto opbrengst Waterschapsbelastingen Opbrengst omslag gebouwd Opbrengst omslag ongebouwd Opbrengst omslag ongebouwd wegen Opbrengst omslag ingezetenen Opbrengst omslag natuurterreinen Opbrengst verontreinigingsheffing Opbrengst voorgaande jaren WS 6 Totaal opbrengst Watersysteembeheer Opbrengst zuiveringsheffing bedrijven Opbrengst zuiveringsheffing huishoudens Opbrengst voorgaande jaren ZB Totaal opbrengst Zuiveringsbeheer Totale netto belastingopbrengst Overige dekkingsmiddelen/onvoorzien 1) Totaal dekkingsmiddelen 2) Oninbaar/kwijtschelding uitgelicht: Kwijtschelding watersysteemheffing Oninbaar watersysteemheffing Kwijtschelding zuiveringsbeheer Oninbaar zuiveringsbeheer )Inclusief onttrekking egalisatiereserve CBL 2)Naast de opbrengsten waterschapsbelastingen zijn in de cijfers ook de overige dekkingsmiddelen opgenomen, met uitzondering van de vergoeding van de provincie voor het vaarwegenbeheer, die rechtstreeks op de taak vaarwegenbeheer is verantwoord. Voor de verklaring van de verschillen in de waterschapsbelastingen zie paragraaf 5.2 Verklaring per hoofdkosten en opbrengstsoort. Ten opzichte van de kadernota zijn de overige dekkingsmiddelen lager als gevolg van het afschaffen van de post rente eigen financieringsmiddelen. Ten opzichte van jaarplan 2017 zijn de overige dekkingsmiddelen lager: Het verwachte voordeel in verband met beëindiging van de switchtransactie SNB was begroot op Verder is de post rente eigen financieringsmiddelen en onttrekkingen aan de CBL-reserve-HWB vervallen in. 55 Programmaplannen Begroting Waterschap Brabantse Delta

57 Ondersteunend programma 200/500 Centraal Management en Concerncontrol Programmabeheerder: H. van Stokkom Doelstelling programma Centraal management: De activiteiten die betrekking hebben op het op centraal niveau leiding geven aan het ambtelijk apparaat alsmede de (secretariële) ondersteuning daarvan. Tot dit product behoren: - Activiteiten van directieteam; - Representatie directieteam; - Directe ondersteuning SD en vergaderingen directieteam ; - Voorbereiding, begeleiding en uitvoering van vergaderingen directieteam; Concerncontrol: Advisering en toetsing op het gebied van doelmatigheid, doeltreffendheid en rechtmatigheid, adequate informatievoorziening, transparantie en risicomanagement. Interne communicatie: De centrale activiteiten die zijn gericht op het informeren van het personeel en bestuur over het beleid ten behoeve van het waterschap en de activiteiten die ter realisering daarvan worden uitgevoerd alsmede over het intern functioneren en ontwikkelen van het waterschap. Doelstellingen, beoogde effecten en plan van aanpak Samenwerking met bestuur Sturing van de organisatie Integriteit Winnend samenwerken in Brabant Optimale samenwerking tussen bestuur en organisatie. Door aanwezigheid van de directieleden bij bestuursvergaderingen worden bestuurlijke signalen opgevangen en doorvertaald naar de organisatie. Anderzijds door een periodieke afstemming tussen het dagelijks bestuur en directieteam, door signalen vanuit portefeuillehoudersoverleggen en afstemming tussen de dijkgraaf en Secretaris-Directeur. Een zo optimaal mogelijk functionerende organisatie. De directieleden geven vanuit hun verschillende rollen en als directieteam invulling aan de sturing en facilitering van de organisatie op een dusdanige wijze dat efficiënt en effectief de gevraagde producten en diensten kunnen worden geleverd en medewerkers tevreden zijn. Onder de aandacht houden van integriteitsbeleid voor bestuur en medewerkers. Het gaat hierbij om houding en gedrag (soft controls), de inrichting van onze processen en actualisering van de relevante regelgeving en beleid op dit punt (hard controls). In 2017 is gestart met aandacht voor frauderisico s en informatieveiligheid (processen en houding en gedrag). In zal aandacht gegeven worden aan intimidatie en pesten op het werk. Daarnaast wordt er een nieuwe gedragscode voor bestuurders, volksvertegenwoordigers en ambtenaren geïmplementeerd. Hierbij wordt ook aandacht gegeven aan bewustwording. In de organisatie zal zoals ook in de afgelopen jaren op gezette momenten aandacht besteed worden aan integriteit, zodat het meer en meer een onderdeel wordt van de professionaliteit van de medewerkers en bestuurders. Samenwerking van de Brabantse waterschappen om daarmee winst te boeken op kwaliteit, kwetsbaarheid en kosten. Dit krijgt invulling door de verschillende werkgroepen en afstemming in de stuurgroep en het bestuurlijk platform. Een greep uit de ontwikkelingen die in verder vorm krijgen, betreft: de samenwerking op personeels- en salarisadministratie de ontwikkeling en implementatie van de bouwstandaard als collectieve, dynamische kennisdatabase (voor zuiveringsbeheer, watersysteembeheer en keringen) 56 Programmaplannen Begroting Waterschap Brabantse Delta

58 de uitwerking van de gezamenlijke visie op procesautomatisering (waterschapsbreed) In control zijn en blijven van de organisatie gezamenlijke ontwikkeling naar het nieuwe zaakgericht werken volgens de omgevingswet de gezamenlijke uitbesteding voor toetsing regionale keringen een intensivering van samenwerking op het gebied van innovaties implementatie van het netcentrisch werken bij calamiteitenbeheersing. Het in control zijn en blijven van de organisatie in brede zin. Door monitoring en op basis van signalen en onderzoek ontstaat er zicht op de situatie en kan er worden geadviseerd over de mate van in control zijn van de organisatie. Concerncontrol adviseert aan de voorkant en voert onderzoek uit naar het in control zijn van de organisatie op systeemniveau. Concerncontrol rapporteert en adviseert daar over aan de Secretaris-Directeur en directieteam. Zowel adviseren als onderzoeken gebeurt vanuit een onafhankelijke rol in de organisatie en zowel gevraagd als ongevraagd. Geld (bedragen x 1.000) Rekening 2016 Jaarplan 2017 Kadernota Jaarplan Totaal netto kosten programma Ten opzichte van de kadernota zijn de netto lasten 243 nadelig. Als gevolg van een wijziging in de verdeelsleutel van de afdeling financiën worden er meer uren toegerekend aan de producten bestuursprogramma en voorjaarsnota en management- en bestuursrapportages. Binnen beleidsveld 300/400 leidt deze verschuiving tot een daling van de lasten en per saldo is dit kostenneutraal. Ten opzichte van jaarplan 2017 zijn de netto lasten 282 nadelig, zie bovenstaande toelichting. Conclusie Er zijn geen bijzonderheden. 57 Programmaplannen Begroting Waterschap Brabantse Delta

59 Ondersteunend programma 300/400 Bedrijfsvoering Programmabeheerder: M.J. van Overveld Doelstelling programma Het programma biedt de organisatie ondersteuning en advies op het gebied van financiën, ICT, juridische zaken en vastgoed, facilitaire zaken, inkoop, mens, informatie en organisatie (MI&O) en secretariële werkzaamheden. Dit met als doel om de primaire taken van de organisatie zo soepel en efficiënt mogelijk te kunnen realiseren. Doelstellingen, beoogde effecten en plan van aanpak Werken in 2025 Archieven op orde Realisatie programma Dienstverlening Implementatie contractmanagementbeleid Uniformeren proces fiscaliteiten (BTW en VpB) Vereenvoudiging van de financiële bedrijfsvoering Herzien kostentoedelingsverordening Visievorming omtrent het werken bij Brabantse Delta in 2025, in brede context, van eisen aan digitalisering, werkplek, persoonlijke ontwikkeling tot wat heeft de medewerker van het waterschap nodig om optimaal zijn werk te kunnen doen samen met zijn omgeving en samen met zijn collega s. Beeld krijgen van de huidige medewerkers in relatie met de ontwikkelingen die op ons af komen. Wat zijn de gevolgen voor onze organisatie, wat is de visie daarop en hoe zorgen wij ervoor dat de medewerkers klaar zijn voor deze veranderingen. Wegwerken van de achterstanden in de bewerking van de archieven (o.a. van voormalige rechtsvoorgangers). Op basis van het archiefbewerkingsplan de oude archieven ordenen, beschrijven en toegankelijk maken. Het verbeteren van de kwaliteit van en tevredenheid over de dienstverlening van het waterschap, volgens de visie op dienstverlening van de Unie van Waterschappen. Uitvoering conform programma Dienstverlening overeenkomstig nota AB 15 maart Optimaal realiseren van contractdoelstellingen die voortkomen uit de projectstrategie zodat maximale waarde voor de organisatie wordt gecreëerd. Opstellen implementatieplan in overleg met stakeholders en hier uitvoering aan geven. De problematiek en de administratieve processen met betrekking tot fiscaliteiten wordt steeds complexer waarbij expertise en inzet van specialisten noodzakelijk is. Doel is om Brabant breed een uniform proces te genereren waardoor activiteiten duidelijk en gestroomlijnd zijn en kennis en kwaliteit geborgd is. In samenwerking met de Brabantse waterschappen stroomlijnen van de processen met betrekking tot fiscaliteiten. Wijzigingen, onder andere als gevolg van veranderende regelgeving, worden in afstemming met de Unie en fiscus, geïnitieerd. Vereenvoudiging van de financiële bedrijfsvoering om goed invulling te kunnen geven aan een wendbare en flexibele organisatie. Vereenvoudiging van de financiële en aanpalende processen en verdergaande automatisering zal in nauwe samenwerking met de Brabantse waterschappen plaatsvinden. Middels een projectmatige aanpak en in samenwerking met de Brabantse waterschappen, in beeld brengen en implementeren van deze vereenvoudigingen die in het kader van veranderde regelgeving en beoogde flexibiliteit, noodzakelijk dan wel gewenst zijn. Herzien van de kostentoedelingsverordening conform de Waterschapswet, hetgeen leidt tot een rechtvaardige kostentoedeling voor de periode De kostentoedeling dient eenmaal in de vijf jaar te worden herzien. Uitvoeren van een onderzoek naar de verdeling van de kosten van het watersysteembeheer over de belanghebbenden gebouwd, ongebouwd, 58 Programmaplannen Begroting Waterschap Brabantse Delta

60 Flexibele en wendbare organisatie Kijk op kwaliteit Uitvoering geven aan informatiearchitectuur dienstverlening en zaakgericht werken Informatiebeleid Privacy bescherming (AVG) natuur en ingezetenen. Een moderne organisatie die wendbaar is en snel in kan spelen op veranderingen en aansluit bij de huidige en toekomstige ontwikkelingen voortkomend uit o.a. het bestuursprogramma, programma dienstverlening en procesmanagement. Kaders en afspraken rondom mobiliteit verder vereenvoudigen om zodoende mobiliteit van medewerkers verder te stimuleren. Daarnaast blijvend investeren in de ontwikkeling van medewerkers en management door gerichte trajecten die het gewenste houding en gedrag stimuleren. Waterschap Brabantse Delta wil producten en diensten leveren op een risico-beheerste wijze en tegen zo laag mogelijke maatschappelijke kosten. Een integraal kwaliteitsmodel is nodig om de borging van wet- en regelgeving en de gewenste en gedefinieerde normen te garanderen. Hierbij is rekening gehouden met people, planet, profit. Verdere bemensing van het team kwaliteit zoals gepland in Vorm en inhoud geven aan de adviseurs- en controlrol. Selectie en implementatie van de projecten ICT-basisvoorzieningen, zaaksysteem en koppeling hiervan met het zaaksysteem vergunningverlening en handhaving (PowerBrowser) zodanig dat de (digitale) dienstverlening verbetert en er een stap gezet wordt naar een toekomstbestendige en flexibele informatievoorziening. Project ICT-basisvoorzieningen en zaaksysteem gezamenlijk met winnend Samenwerken aanbesteden en implementeren in. Vervolgens de koppeling met PowerBrowser realiseren, gebruik makend van de basisvoorzieningen. Het informatiebeleid Met het oog op morgen herijken om zodoende nieuwe ontwikkelingen te integreren in de toekomstige informatievoorziening Rekening houdend met nieuwe en toekomstige ontwikkelingen het bestaande informatiebeleid herzien. De ontwikkelingen binnen Winnend Samenwerken hier nadrukkelijk in meenemen en vertalen naar het 3IBP. Op 25 mei treedt de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) in werking. Deze Europese wetgeving regelt de bescherming van de privacyrechten van burgers en vervangt de Wet bescherming persoonsgevens. Het waterschap wil vanaf mei voldoen aan de bepalingen van de AVG. Er worden technische en organisatorische maatregelen getroffen om de data-, document- en informatiehuishouding binnen het waterschap op orde te brengen zodat tijdig wordt voldaan aan de AVG. Hierbij wordt ook aandacht besteed aan de bewustwording van medewerkers over de gevolgen van deze privacywet. Prestatie indicatoren Rekening 2016 Jaarplan 2017 Jaarplan % facturen voldaan binnen betalingstermijn 92% 91% 92% Geld (bedragen x 1.000) Rekening 2016 Jaarplan 2017 Kadernota Jaarplan Totaal netto kosten programma Ten opzichte van de kadernota zijn de netto lasten 79 nadelig. Dit wordt voor een belangrijk deel veroorzaakt door een stijging van de ICT lasten. Deze stijgen door diverse uitbreidingen van softwarepakketten zoals Microsoft en Oracle. Daarnaast betreft het aanschafkosten van nieuwe pakketten i.v.m. netcentrisch werken en een bijdrage aan Digi-D en mijn Overheid. Ook stijgen de lasten in verband met het voldoen aan informatieveiligheidseisen. 59 Programmaplannen Begroting Waterschap Brabantse Delta

61 Ten opzichte van jaarplan 2017 zijn de netto lasten 795 nadelig. De afdelingskosten zijn nadelig als gevolg van de verwerking van de reorganisatie Samen, Soepel, Sterk in je werk (SSSIJW). Deze reorganisatie is op 1 januari 2017 doorgevoerd, maar was niet verwerkt in het oorspronkelijke jaarplan De hogere afdelingskosten ontstaan door een andere manier van doorrekenen van de personeelskosten. Waar de kosten van de voormalige afdeling Bedrijfsbureau voorheen over alle afdelingen verdeeld werden, drukken de kosten van de nieuwe teams Frontoffice, Servicedesk en Kwaliteit nu op dit programma. Op organisatieniveau is er geen sprake van een kostenverhogend effect, de reorganisatie is volledig kostenneutraal verwerkt! Onderdeel van de afspraken uit de reorganisatie is dat de inhuur structureel wordt afgebouwd in 2017 en. Tevens zijn er afspraken gemaakt over het afbouwen van de personeelsformatie de komende jaren. De directe lasten zijn 168 voordelig door de afbouw van de structurele inhuur (conform afspraak in SSSIJW), het vervallen van de in 2017 incidenteel opgenomen post i.v.m. de aanschaf van mobiele telefoons en de verschuiving van het budget van de omgevingswet naar beleidsveld 6000 en van het budget naar beleidsveld 200/500 door aanpassing van de verdeelsleutel.. De kapitaallasten en opbrengsten zijn 157 voordelig. Conclusie Het jaarplan ligt in lijn met de kadernota. Op het gebied van bedrijfsvoering wordt in onverminderd gestuurd op en geïnvesteerd in het op peil houden van een efficiënte en kwalitatief goede ondersteuning van de primaire processen. 60 Programmaplannen Begroting Waterschap Brabantse Delta

62 Ondersteunend programma 600/800 Ondersteuning Watersystemen Programmabeheerder: A. Meuleman Doelstelling programma Dit programma bestaat uit de onderdelen muskusrattenbestrijding en geografische informatie (GEO). Het doel van dit programma is muskus- en beverratten te bestrijden om schade aan waterkeringen en waterlopen te voorkomen dan wel te minimaliseren en zo een bijdrage te leveren aan de veiligheid. Daarnaast biedt het programma de organisatie en derden ondersteuning door hen te voorzien van duidelijke, toegankelijke, volledige en betrouwbare geografische informatie. Doelstellingen, beoogde effecten en plan van aanpak Objectencatalogus GEO informatie op orde Onderzoek toepasbaarheid meetapparatuur op machines Proces kernregistraties verbeterd Muskusrattenpopulatie Dinteloord terug onder de norm en schade herstelt. Muskusrattenbeheer Onder controle doelstelling Muskusrattenbeheer Bestrijdersplannen opstellen en samenwerking stimuleren Objectencatalogus van geografisch georiënteerde registraties actualiseren naar de nieuwe standaards t.b.v. transparantie en toegankelijkheid voor intern en extern gebruik. In wordt de objectencatalogus voor de objecten in het data beheersysteem DAMO geactualiseerd. Verkenning van de toepasbaarheid van meetapparatuur op graaf- en baggermachines voor meting on-the-job van profielen tijdens graafen/of baggerwerkzaamheden. Bij een positieve business case, zou dit meetveldwerk kunnen besparen. Verkenning en business case afgerond in. In 2016 heeft het waterschap prioriteit gegeven aan de legger. De legger baseert zich op de kernregistraties die ook voor meerdere processen van belang zijn. Doel is het kernregistratie proces te verbeteren t.b.v. beter beheer, actualiteit en toegankelijkheid voor alle processen. In wordt de actualiteit van informatie gecontroleerd en het werkproces kernregistraties en de informatiestromen opnieuw bekeken en waar mogelijk verbeterd. Populatie muskusratten terugbrengen naar situatie voor aanvang proef met nadruk op Dinteloord. Muskusratten wegvangen, schade herstel en monitoring mede voor het verhalen van schade in het kader van de Landelijke Veldproef. De kosten van het schadeherstel worden vergoed door de Unie van Waterschappen. Alle vanggebieden zitten onder de norm < 0, 15 v/km. Daar bestrijden waar dit het meest effect heeft. Op basis van vangstregistraties wordt de inzet van bestrijding georganiseerd en gezamenlijke aangepakt. Bestrijdingsplan met een plan van aanpak per vanggebied om onder norm te komen en/of vast te houden en beter inzicht te krijgen in wat een gebied aan bestrijding nodig heeft. Per gebied wordt vooraf de strategie bepaald en uitgevoerd. Er wordt (bij)gestuurd op (bestede veld-)uren en vangsten. Dit wordt periodiek in het team besproken en bijgesteld, zo nodig ondersteund met gezamenlijke veeg -acties. Op het gebied van kennisontwikkeling wordt binnen Nederland samengewerkt op het gebied van edna, en vangststrategieën 61 Programmaplannen Begroting Waterschap Brabantse Delta

63 Prestatie indicatoren Rekening 2016 Jaarplan 2017 Jaarplan Jaarvangst muskusrat Jaarvangst beverrat Vangsten per uur muskusrat 0,11 0,12 0,15 Vangsten per km waterloop muskusrat 0,14 0,13 0,15 Aantal velduren Jaarvangst veldproef Dinteloord Aantal velduren veldproef Dinteloord Vangsten per uur muskusrat Dinteloord - - 0,25 Vangsten per km waterloop muskusrat Dinteloord - - 1,0 Kosten schade herstel Dinteloord Jaarvangst muskusratten: De jaarvangst muskusratten wordt iets hoger ingeschat. In een aantal vanggebieden zijn 2017 meer muskusratten gevangen. In wordt daar nog na-effect van verwacht. Vangst per uur muskusratten: doordat er meer muskusratten gevangen worden is de vangst per uur ook hoger. Vangst per km waterloop muskusratten: doordat er meer muskusratten gevangen worden, is de vangst per km ook hoger. De landelijke norm is 0,15 muskusrat per km. Dit is te beschouwen als een optimum. De conclusie is dat de populatie in Noord-Brabant onder controle is. Geld (bedragen x 1.000) Rekening 2016 Jaarplan 2017 Kadernota Jaarplan Totaal Muskusrattenbestrijding Totaal Geografische informatie Muskusrattenbestrijding: Ten opzichte van de kadernota en het jaarplan 2017 zijn er geen significante effecten. Geografische informatie Ten opzichte van de kadernota en het jaarplan 2017 zijn de netto lasten 137, resp. 101 lager vanwege een voordeel op de kapitaallasten doordat het pakket Iris in 2017 volledig afgeschreven wordt. Conclusie Het jaarplan ligt in lijn met voorgaande jaren. 62 Programmaplannen Begroting Waterschap Brabantse Delta

64 Hoofdstuk 3: Begroting ingedeeld naar taken 3.1 Begroting Watersysteembeheer Nr. Begroting taak Watersysteembeheer alle bedragen x Rekening 2016 Begroting 2017 KN jaar Begroting Verschil begroting KN Netto lasten programma's 1000 Planvorming Aanleg en onderhoud waterkeringen Inrichting en onderhoud watersystemen Inrichting en onderhoud vaarwegen en havens Regulering Toezicht en handhaving Heffing en invordering Bestuur en communicatie Dekkingsmiddelen en saldo ) TOTAAL netto lasten programma's Opbrengst verontreinigingsheffing Toevoegingen bestemmingsreserve DFB 1) Voordeel hertructurering leningen Voordeel switch SNB Toevoeging bestemmingsreserve DFB 414 Toevoeging bestemmingsreserve PBB-ws 125 Onttrekkingen reserves Reserve wachtgelden personeel 24 Onttrekking bestemmingsreserve DFB Onttrekking CBL reserve (47%) aanpassing sodo TOTAAL te dekken netto lasten Opbrengst omslagen Opbrengst omslagen Opbrengst omslagen voorgaande jaren -6 TOTAAL omslagen Onttrekking (-) /toevoeging (+) egalisatieres TOTAAL dekking Ontwikkeling egalisatiereserve WS Egalisatiereserve per (Onttrekking)/toev. egalisatieres. lopend jaar reservering rechtzaak reikwijdte begrip openbare verharde wegen Egalisatiereserve per Stand overige reserves per Algemene/calamiteiten reserve (incl. wachtgeld) Bestemmingsreserve duurzaam fin beleid (DFB) Reservering rechtzaak reikwijdte begrip openbare verharde wegen Bestemmingsreserve Persoonsgebonden basisbudg CBL reserve (47%) De financiële meevallers die, conform afspraak uit de Kadernota , worden toegevoegd aan de bestemmingsreserve duurzaam financieel beleid' dienen te worden gecorrigeerd op de totale netto lasten van de programma's. 63 Begroting per kostendrager ingedeeld naar programma s Begroting Waterschap Brabantse Delta

65 Specificatie opbrengst Watersysteembeheer alle bedragen x Rekening 2016 Begroting 2017 KN jaar Begroting Verschil begroting KN Totaal te dekken netto lasten Watersysteembeheer splitsing over belanghebbenden: 0 ingezetenen: 29,4% gebouwd: 59,6% natuur: 0,2% ongebouwd: 10,8% Uitwerking per onderdeel: Ingezetenen Totaal netto lasten ingezetenen aantal bruto ingezetenen oninbaar kwijtschelding aantal netto ingezetenen lasten per ingezetene 51,54 56,51 60,47 60,32-0,15 omslag per ingezetene 52,34 54,19 57,55 57,24-0,31 - stijging (+) / daling (-) t.o.v. voorgaand jaar +3,5% +6,2% +5,6% - opbrengst omslag totaal onttrekking egalisatiereserve Gebouwd Het tarief voor gebouwd is een vast % van de WOZ-waarde (voor is dit 0,0370% t.o.v. 0,0352% voor 2017) Totaal netto lasten gebouwd eenheid economische waarde (x2.500) ( x1.000) oninbaar kwijtschelding aantal netto econ.waarde lasten p/eenh. econ.waarde (o.b.v. econ.w. x2.500) 0,84 0,92 0,98 0,98-0,00 omslag p/eenh. econ.waarde (o.b.v. ec.w. x 2.500) 0,83 0,88 0,931 0,926-0,01 - stijging (+) / daling (-) t.o.v. voorgaand jaar +5,9% +5,9% +5,4% -0,6% - opbrengst omslag totaal onttrekking egalisatiereserve Natuur Totaal netto lasten natuur aantal bruto belastbare ha oninbaar aantal netto belastbare ha lasten per belastbare ha. 3,74 4,17 4,40 4,42 0,02 omslag per belastbare ha. 3,52 4,00 4,19 4,19 0,00 - stijging (+) / daling (-) t.o.v. voorgaand jaar +13,6% +4,7% +4,8% +0,0% - opbrengst omslag totaal onttrekking egalisatiereserve Ongebouwd Totaal netto lasten ongebouwd aantal bruto belastbare ha verharde openbare wegen aantal bruto belastbare ha overige ongebouwd oninbaar aantal netto belastbare ha lasten per belastbare ha. Verharde openbare wegen 165,18 181,04 195,58 196,55 0,97 - lasten per belastbare ha. ov ongebouwd 47,19 51,72 55,88 56,16 0,28 omslag per belastbare ha. verharde openbare wegen 165,69 173,60 186,43 186,50 0,07 omslag per belastbare ha. overig ongebouwd 47,34 49,60 53,27 53,29 0,02 - stijging (+) / daling (-) t.o.v. voorgaand jaar +4,8% +7,4% +7,4% +0,0% - stijging (+) / daling (-) t.o.v. voorgaand jaar +4,8% +7,4% +7,4% +0,0% - opbrengst omslag verharde openbare wegen opbrengst omslag overig ongebouwd opbrengst omslag totaal onttrekking egalisatiereserve afwikkeling voorgaande jaren (120) 0 TOTAAL opbrengst watersysteenheffing belastingjaar Begroting per kostendrager ingedeeld naar programma s Begroting Waterschap Brabantse Delta

66 3.2 Begroting Zuiveringsbeheer Nr. Begroting taak Zuiveringsbeheer alle bedragen x Netto lasten programma's 1000 Planvorming Bouw en exploitatie zuiveringstechnische werken Regulering Toezicht en handhaving Heffing en invordering Bestuur en communicatie Dekkingsmiddelen en saldo ) Totaal netto lasten programma's Leaseverplichting CBL Rekening 2016 Reserve wachtgelden personeel 24 Toevoeging bestemmingsreserve PBB-zb 125 Begroting 2017 KN jaar Begroting Toevoegingen bestemmingsreserve DFB 1) Voordeel hertructurering leningen Voordeel Switch SNB Toevoegingen bestemmingsreserve DFB 943 Onttrekkingen reserves Onttrekking bestemmingsreserve DFB Onttrekking algemene/calamiteitenreserve ZB -248 Onttrekking CBL reserve (53%) TOTAAL te dekken netto lasten Opbrengst omslagen Opbrengst heffingen Opbrengst heffingen voorgaande jaren TOTAAL opbrengst omslagen Onttrekking (-) /toevoeging (+) egalisatieres Totaal dekking Vervuilingseenheden Bruto op te leggen aantal v.e. huishoudens Bruto op te leggen aantal v.e. bedrijven Oninbaar v.e. huishoudens Kwijtschelding v.e. huishoudens Oninbaar v.e. bedrijven Kwijtschelding v.e. bedrijven Netto op te leggen aantal v.e Lasten per v.e. 52,95 54,38 53,32 54,54 1,21 Heffing per v.e. in euro's 52,74 52,74 52,74 52,74 Stijging (+) /daling (-) t.o.v. voorgaand jaar 0% Ontwikkeling egalisatiereserve ZB Egalisatiereserve per Onttrekking/toevoeging egalisatieres. lopend jaar Egalisatiereserve per Stand overige reserves per Algemene/calamiteiten reserve (incl. wachtgeld) Bestemmingsreserve duurzaam fin beleid (DFB) Bestemmingsreserve Persoonsgebonden basisbudg CBL reserve (53%) De financiële meevallers die, conform afspraak uit de Kadernota , worden toegevoegd aan de bestemmingsreserve duurzaam financieel beleid' dienen te worden gecorrigeerd op de totale netto lasten van de programma's. Verschil begroting KN Begroting per kostendrager ingedeeld naar programma s Begroting Waterschap Brabantse Delta

67 3.3 Begroting Vaarwegenbeheer (Betreft de bijdrage van de provincie aan de taak vaarwegenbeheer) Begroting taak Vaarwegenbeheer alle bedragen x Rekening 2016 Begroting 2017 KN jaar Begroting Verschil begroting KN Netto lasten programma's Planvorming Inrichting en onderhoud vaarwegen en havens Regulering Toezicht en handhaving TOTAAL te dekken netto lasten stijging (+) / daling (-) t.o.v. voorgaand jaar +6,1% -4,2% -2,1% Dekking Bijdrage provincie Noord Brabant TOTAAL dekking Begroting per kostendrager ingedeeld naar programma s Begroting Waterschap Brabantse Delta

68 Hoofdstuk 4: Begroting naar kosten- en opbrengstensoorten 4.1 Overzicht van de Begroting naar kosten- en opbrengstensoort Rekening Begroting Kadernota Begroting LASTEN (alle bedragen x 1.000) I. kapitaallasten (rente en afschrijving) a afschrijvingen van activa b interne en externe rentelast c leaseverplichting CBL II. personeelslasten d salarissen personeel en bestuur e sociale premies f rechtstreekse uitkeringen bestuur/personeel g overige personeelslasten h personeel van derden III. goederen en diensten van derden i duurzame gebruiksgoederen j overige gebruiks- en verbruiksgoederen k energie l huren en rechten m leasebetalingen n pachten en erfpachten o verzekeringen p belastingen q onderhoud door derden r overige diensten door derden s bijdragen aan derden IV. toev. voorzieningen/onvoorzien/stelpost t toevoegingen aan voorzieningen u toevoeging egalisatiereserve watersystemen v toevoeging egalisatiereserve zuivering w toevoeging aan overige reserves x onvoorzien BATEN (alle bedragen x 1.000) I. rentebaten a externe rentebaten b interne rentebaten c rentebaten deposito's CBL d dividenden en bonusuitkeringen II. personeelsbaten e baten i.v.m. salarissen f uitlening van personeel III. goederen en diensten aan derden g verkoop van grond h verkoop van duurzame goederen i verkoop van overige goederen j opbrengst uit grond en water k opbrengst uit overige eigendommen l diensten voor derden m bijdragen van overheden n bijdragen van overigen IV. waterschapsbelastingen o watersysteemheffing gebouwd p watersysteemheffing verharde openbare wegen watersysteemheffing overig ongebouwd q watersysteemheffing ingezetenen r watersysteemheffing natuurterreinen s verontreinigingsheffing t zuiveringsheffing bedrijven u zuiveringsheffing huishoudens V. onttrekkingen voorz./res. en geact. lasten v onttrekkingen voorzieningen w onttrekking egalisatiereserve watersystemen x onttrekking egalisatiereserve zuivering y onttrekkingen overige reserves z geactiveerde lasten Begroting naar kosten- en opbrengstensoorten Begroting Waterschap Brabantse Delta

69 In het overzicht van de Begroting naar kosten- en opbrengstensoort is de verwachte dekking van het bedrijfsresultaat reeds verwerkt. Voor het verwachte resultaat en de dekking zie Verklaring verschillen per hoofdkosten en -opbrengstsoort De lasten van het waterschap bedraagt voor 148 miljoen. Dit is na genoeg gelijk aan de Begroting 2017 en 1,7 miljoen hoger dan opgenomen in de Kadernota. Hieronder worden de afwijkingen > per hoofdkosten- en -opbrengstsoort toegelicht. In de programmaplannen is een toelichting op de belangrijkste financiële afwijkingen per programma opgenomen. Alle hieronder genoemde bedragen zijn x Belangrijkste verschillen kostensoorten t.o.v. Begroting 2017 Begroting Begroting Verschil 2017 LASTEN (alle bedragen x 1.000) I. kapitaallasten (rente en afschrijving) II. personeelslasten III. goederen en diensten van derden IV. toev. voorzieningen/onvoorzien/stelpost I. Kapitaallasten (rente en afschrijving) Ten opzichte van de Begroting 2017 zijn de lasten hoger. De toename van de lasten wordt met name veroorzaakt door: Projecten die in 2017 of in de loop van in bedrijf gaan, in 2017 nog geen of maar een deel van het jaar kapitaallasten hadden, zoals onder meer de projecten gemalen Emilia en Westland en Renovatie rioolgemalen groep 2. De geplande hogere kapitaallasten als gevolg van de HWBP bijdrage. Deze nadelen worden gecompenseerd door een voordeel op de rente door de volgende oorzaken: o met ingang van wordt voorgesteld geen rente meer toe te rekenen aan de eigen financieringsmiddelen, dit wordt elders in de begroting verder toegelicht. Dit verschil is zowel bij de lasten als bij de baten aanwezig. o in de begroting 2017 is rekening is gehouden met een nieuwe lening tegen 2,5% rente. Begin 2017 is een lening met een negatieve rente afgesloten. Op de lopende leningen uit eerdere jaren ontstaat een voordeel doordat er ten opzichte van de begroting 2017 een jaar meer is afgelost. II. Personeelslasten Ten opzichte van de Begroting 2017 zijn de lasten hoger. De stijging in de salarissen personeel en bestuur wordt veroorzaakt door de procentuele stijging van de salarislasten en de jaarlijkse periodieke salarisverhogingen op basis van beoordelingen. Daarnaast zijn in begrotingscijfers de uitkomsten verwerkt uit de beleidsvoornemens Samen, Soepel, Sterk in Je Werk en Watersystemen in Beweging. Tegenover de stijging uit de beleidsvoornemens, staat een daling op diverse inhuurposten die elders in de begroting zijn verwerkt. III. Goederen en diensten van derden Ten opzichte van de Begroting 2017 zijn de lasten hoger. De stijging van de lasten wordt veroorzaakt door meerdere oorzaken, de voornaamste zijn : De kosten voor onderhoud software en computerprogrammatuur nemen toe als gevolg van diverse nieuwe contracten zoals onder meer Ecolyms en netcentrisch werken, alsmede door uitbreiding van contracten zoals bijvoorbeeld het Microsoft contract (in verband met Windows 10), Oracle contract en het contract voor opslagcapaciteit. Na het eerste uitvoeringsjaar oneigenlijk grondgebruik (SODO) heeft een herijking van de kosten en inkomsten plaats gevonden. Nieuwe berekeningen toonden aan dat er meer geld nodig was, dit is in 2017 nader toegelicht in de managementletter. Hogere onderhoudskosten op de zuiveringsinstallaties. In is meer budget opgenomen voor onderhoud aan kelders en leidingen die gekoppeld zijn aan de zuiveringen. Daarnaast is er extra geld opgenomen voor vervanging van een membraan gashouder en een reserve stelling voor compressoren, vanwege de hoge risico s. Ook is er extra geld opgenomen voor elektrotechnische werkzaamheden die zijn geconstateerd tijdens inspecties voor het project Renovatie rioolgemalen groep 2, maar niet tot de scope van het project behoorden. Hogere tarieven voor industriële reinigingen door het afsluiten van een nieuwe overeenkomst. 68 Begroting naar kosten- en opbrengstensoorten Begroting Waterschap Brabantse Delta

70 Hier tegenover staan ook voordelen, zoals bijvoorbeeld: Lagere energiekosten op de zuiveringsinstallaties: Op basis van het verbruik gedurende 2017 en de reeds ingekochte prijzen en volumes is het begrotingscijfer van naar beneden bijgesteld. Een voordeel op leasekosten omdat het wagenpark niet meer geleased wordt, maar is aangekocht. Diverse bezuinigingen die zijn doorgevoerd ter compensatie van de extra kosten van de reorganisaties Watersystemen in beweging en Samen, soepel, sterk in je werk IV. Toevoegingen voorzieningen, onvoorzien en stelpost Ten opzichte van de Begroting 2017 zijn de lasten lager. De toevoeging aan de bestemmingsreserve Duurzaam Financieel Beleid is lager dan in 2017 door o.a. de vrijval van de switch transactie in Belangrijkste verschillen opbrengstensoorten t.o.v. Begroting 2017 Begroting Begroting Verschil 2017 BATEN (alle bedragen x 1.000) I. rentebaten II. personeelsbaten III. goederen en diensten aan derden IV. waterschapsbelastingen V. onttrekkingen voorz./res. en geact. lasten I. Rentebaten Ten opzichte van de Begroting 2017 zijn de rentebaten lager. In de begroting 2017 werd nog rekening gehouden met een opbrengst door rente eigen financieringsmiddelen. In de begroting wordt voorgesteld deze rente niet meer toe te rekenen. Voor de vrijval van de Switch transactie SNB is in de begroting 2017 rekening gehouden met een opbrengst van Dit voordeel is incidenteel en komt niet voor in. II. Personeelsbaten Ten opzichte van de Begroting 2017 is de afwijking < 200. III. Goederen en diensten aan derden Ten opzichte van de Begroting 2017 zijn de opbrengsten 762 lager. Na het eerste uitvoeringsjaar oneigenlijk grondgebruik (SODO) heeft een herijking van de kosten en inkomsten plaats gevonden. Nieuwe berekeningen toonden aan dat er minder opbrengsten te verwachten waren. Dit is toegelicht in de managementletter. De verwachting is dat opbrengsten als gevolg van grondverkopen die samenhangen met projecten en ruilverkavelingen in lager zijn dan in Dit heeft geleid tot bijstelling van de begrote opbrengst. IV. Waterschapsbelastingen Watersysteembeheer Ten opzichte van de Begroting 2017 zijn de belastingopbrengsten Watersysteembeheer hoger : Opbrengst omslag gebouwd: (hogere opbrengst) De lasten zijn gestegen: Mutatie reserve: 563 De lasten die door de categorie gebouwd opgebracht moeten worden zijn hoger. Stijging van het tarief van de WOZ-waarde met 0,0018% en een stijging van de WOZ-waarde ingeschat op 1,4% veroorzaken samen de hogere opbrengst van Opbrengst omslag ongebouwd: 447 (hogere opbrengst ) De lasten zijn gestegen: 531 Mutatie reserve: 84 De stijging van de lasten ten opzichte van de Begroting 2017 voor ongebouwd bedraagt 531. In het aantal hectares ongebouwd zit een daling van 655 ha. Doordat de lasten zijn gestegen, zijn de tarieven naar boven bijgesteld. Voor ongebouwd wegen met 12,90 per hectare voor overig ongebouwd met 3,69 per hectare. 69 Begroting naar kosten- en opbrengstensoorten Begroting Waterschap Brabantse Delta

71 Opbrengst omslag ingezetenen: (hogere opbrengst) De lasten zijn gestegen: Mutatie reserve: 255 De lasten voor de ingezetenen zijn met gestegen. In het aantal ingezetenen zit een stijging van Daarnaast is door de hogere lasten het tarief voor de ingezetenen met 3,05 per ingezetene gestegen, de hogere opbrengst hierdoor is De overige verschillen bedragen per saldo 12. Zuiveringsbeheer Ten opzichte van de Begroting 2017 zijn de belastingopbrengsten Zuiveringsbeheer hoger : Opbrengst zuiveringsheffing: (hogere opbrengst) De lasten zijn gestegen: (hogere lasten) Mutatie reserve: 279 Het aantal v.e. n is. met gestegen ten opzichte van Het tarief is gelijk aan Begroting V. onttrekkingen voorzieningen/reserves en geactiveerde lasten Ten opzichte van de Begroting 2017 zijn de geactiveerde lasten en de onttrekkingen aan de voorzieningen en reserves 47 lager. De verwachte onttrekkingen aan de egalisatiereserves Watersysteembeheer en Zuiveringsbeheer zijn hoger ( 1.181). De onttrekkingen aan de CBL-reserves zijn lager dan in De geactiveerde personeelslasten zijn 267 hoger, omdat er meer uren worden toegerekend aan projecten Belangrijkste verschillen kostensoorten t.o.v. Kadernota Kadernota Begroting Verschil LASTEN (alle bedragen x 1.000) I. kapitaallasten (rente en afschrijving) II. personeelslasten III. goederen en diensten van derden IV. toev. voorzieningen/onvoorzien/stelpost I. Kapitaallasten (rente en afschrijving) Ten opzichte van de Kadernota zijn de lasten lager. Dit heeft de volgende oorzaken: Met ingang van wordt voorgesteld geen rente meer toe te rekenen aan de eigen financieringsmiddelen. Daarnaast zijn de kapitaallasten lager doordat van projecten de realisatiedatum wordt aangepast richting de toekomst. Daarmee verschuiven ook de geplande kapitaallasten naar de toekomst. II. Personeelslasten Ten opzichte van de Kadernota zijn de lasten hoger. In de begrotingscijfers zijn de uitkomsten verwerkt uit het beleidsvoornemen Watersystemen in Beweging. Hiertegenover staat een daling op diverse inhuurposten elders in de begroting. Tenslotte zijn de inhuurlasten hoger als gevolg van de gevraagde projecturen in. Deze lasten worden gedekt vanuit de projectbudgetten. III. Goederen en diensten van derden Ten opzichte van de Kadernota zijn de lasten hoger. Hiervoor zijn de volgende oorzaken te benoemen: De kosten voor onderhoud software en computerprogrammatuur nemen toe als gevolg van diverse nieuwe contracten zoals onder meer Ecolyms en netcentrisch werken, alsmede door uitbreiding van contracten zoals bijvoorbeeld het Microsoft contract (in verband met Windows 10), Oracle contract en het contract voor opslagcapaciteit. Hogere onderhoudskosten op de zuiveringsinstallaties: In is meer budget opgenomen voor onderhoud aan kelders en leidingen die gekoppeld zijn aan de zuiveringen. Daarnaast is er extra geld opgenomen voor vervanging van een membraan gashouder. Ook is er extra geld opgenomen voor elektrotechnische werkzaamheden die zijn geconstateerd tijdens inspecties voor het project Renovatie rioolgemalen groep 2, maar niet tot de scope van het project behoorden. Hogere bijdrage zuivering door derden. 70 Begroting naar kosten- en opbrengstensoorten Begroting Waterschap Brabantse Delta

72 Uit de concept begroting van de SNB blijkt een hogere bijdrage voor het waterschap, met name door vertraging van de levering van fosfaat naar een fabriek in België en een hogere slibaanvoer van aandeelhouders en de daarmee gepaard gaande hogere externe verwerkingskosten Belangrijkste verschillen opbrengstensoorten t.o.v. Kadernota Kadernota Begroting Verschil BATEN (alle bedragen x 1.000) I. rentebaten II. personeelsbaten III. goederen en diensten aan derden IV. waterschapsbelastingen V. onttrekkingen voorz./res. en geact. lasten I. Rentebaten Ten opzichte van de Kadernota zijn de opbrengsten 610 lager. In de kadernota werd nog rekening gehouden met een opbrengst door rente eigen financieringsmiddelen. In de begroting wordt voorgesteld deze rente niet meer toe te rekenen. II. Personeelsbaten Ten opzichte van de Kadernota zijn er geen belangrijke financiële afwijkingen. III. Goederen en diensten aan derden Ten opzichte van de Kadernota zijn er geen belangrijke financiële afwijkingen. IV. Waterschapsbelastingen Watersysteembeheer Ten opzichte van de Kadernota zijn de belastingopbrengsten Watersysteembeheer 47 lager : Opbrengst omslag gebouwd: -67 (lagere opbrengst) De lasten zijn gestegen: 142 Mutatie reserve: 210 De lasten die door de categorie gebouwd opgebracht moeten worden zijn 142 hoger. Opbrengst omslag ingezetenen: 12 (hogere opbrengst) De lasten zijn gestegen: 70 Mutatie reserve: 59 De lasten voor de ingezetenen zijn met 70 gestegen. In het aantal ingezetenen zit een stijging van De overige verschillen bedragen per saldo 8. Zuiveringsbeheer Ten opzichte van de kadernota zijn de belastingopbrengsten Zuiveringsbeheer 288 hoger : Opbrengst zuiveringsheffing: 288 (hogere opbrengst) De lasten zijn gestegen: (hogere lasten) Mutatie reserve: Het aantal v.e. n is. met gestegen ten opzichte van kadernota. Het tarief is gelijk aan Kadernota. V. onttrekkingen voorzieningen/reserves en geactiveerde lasten De geactiveerde personeelslasten zijn 301 hoger, omdat er meer uren worden toegerekend aan projecten. De verwachte onttrekkingen aan de egalisatiereserves Watersysteembeheer en Zuiveringsbeheer zijn hoger ( 1.710). 71 Begroting naar kosten- en opbrengstensoorten Begroting Waterschap Brabantse Delta

73 Hoofdstuk 5: Verbonden partijen In dit hoofdstuk worden de ontwikkelingen bij de verbonden partijen weergegeven. Naam verbonden partij Vestigingsplaats Rechtsvorm Participerende partijen Openbaar belang dat wordt behartigd door de verbonden partij Ontwikkelingen verbonden partij Solvabiliteit, eigen en vreemd vermogen verbonden partij (Netto) begrotingstotaal, jaarrekening en resultaat verbonden partij Doelstelling(en) waterschap die worden gerealiseerd door deelneming in de verbonden partij Belastingsamenwerking West-Brabant Etten-Leur Gemeenschappelijke regeling Gemeente Bergen op Zoom Gemeente Breda Gemeente Etten-Leur Gemeente Oosterhout Gemeente Roosendaal Gemeente Halderberge Gemeente Woensdrecht Gemeente Moerdijk Gemeente Dongen Gemeente Zundert Gemeente Rucphen Waterschap Brabantse Delta Eén gezamenlijke belastingorganisatie voor gemeentelijke belastingen en heffingen en waterschapbelastingen in West-Brabant. De BWB zet zich in om nog meer gemeenten te laten toetreden. Daarnaast worden ook de mogelijkheden tot uitbreiding van de taken voor de bestaande deelnemers onderzocht. De samenwerking en de bijbehorende verantwoordelijkheden zijn geëvalueerd en aan de uitkomsten hiervan zal een vervolg worden gegeven. Resultaat moet leiden tot een verbetering van het convenant en het controleprotocol wat in alle facetten voldoet aan de gezamenlijke informatie- en gegevensbehoefte (kwaliteit, tijdigheid, volledig en juist). BWB heeft niet tot nauwelijks eigen vermogen. Financiering van activa geschiedt door het aantrekken van geldleningen. De kosten van de organisatie worden gedekt door de bijdragen van de deelnemers dan wel door overige opbrengsten. Tot en met 2017 worden de gerealiseerde resultaten, middels het instellen van een tijdelijke egalisatiereserve, ingezet voor de implementatie van een toekomstbestendige BWB Het begrotingstotaal bedraagt Het Algemeen Bestuur van het waterschap heeft bij de zienswijze aangegeven in te stemmen met de Begroting, onder voorwaarde dat de BWB de in de programmabegroting genoemde ontwikkelingen en de efficiency van de organisatie monitort en de effecten daarvan zichtbaar vertaalt in de toekomstige meerjarenbegroting aandacht heeft voor de interne beheersing, strategische personeelsplanning, risicomanagement, kwaliteitszorg in de vorm van gedegen beleid en uitvoering hierop gezien de strengere wet en regelgeving en de toenemende aandacht voor informatieveiligheid (BIWA). in toekomstige begrotingen aandacht schenkt aan de marktpositie van de BWB, bijvoorbeeld aan de hand van (openbare) benchmark gegevens. niet wacht tot om aan de slag te gaan met het aantrekken van nieuwe deelnemers en uitbreiding van de taken voor de bestaande deelnemers maar daar al in 2017 activiteiten voor ontwikkelt. Het behalen van een kwalitatief hoogwaardig en efficiënt niveau van belastingheffing en invordering. Dit leidt tot een adequate dienstverlening aan de deelnemers en de belastingplichtigen en het reduceren van de maatschappelijke kosten. 72 Verbonden partijen Begroting - Waterschap Brabantse Delta

74 Ontwikkelingen vanaf de business case Belang waterschap in de verbonden partij aan begin en einde begrotingsjaar Aandeel waterschap in (netto) begrotingstotaal verbonden partij Bij de besluitvorming van het waterschap tot deelname in de BWB werd uitgegaan van een voordeel van 0,5 miljoen in 2012 oplopend naar 1,5 miljoen in Het geschetste meerjarenperspectief in de begroting laat zien dat het geprognotiseerde financieel voordeel in 1,4 miljoen bedraagt. Eén vaste zetel in het vierkoppig dagelijks bestuur. De stemverhouding is 1 op 11. De bijdrage van het waterschap in de begroting BWB bedraagt voor Ca. 31% Beleidsvoornemens waterschap omtrent verbonden partij Risico s Bestuurlijk vertegenwoordiger in de verbonden partij Procesmanagers waterschap ten behoeve van verbonden partij Toezien op naleving van: De overeengekomen kwaliteitsverbeteringen van de dienstverlening; De continuïteit en kwaliteit van de dienstverlening bij nieuwe toetreders; Kostenreductie. Indien de BWB geconfronteerd wordt met extra lasten die niet gecompenseerd kunnen worden gedurende het begrotingsjaar heeft dit tot gevolg dat de deelnemers deze extra lasten dienen op te vangen. Dit vanwege het feit dat de BWB geen eigen reserves aanhoudt. Th. Schots M. Musters / J.W. Thijs 73 Verbonden partijen Begroting - Waterschap Brabantse Delta

75 Naam verbonden partij Het Waterschapshuis Vestigingsplaats Rechtsvorm Participerende partijen Openbaar belang dat wordt behartigd door de verbonden partij Amersfoort Gemeenschappelijke Regeling 21 waterschappen Het verbeteren van informatie- en bedrijfsprocessen met behulp van ICT ter bevordering van de kwaliteit en efficiëntie van taakuitvoering door de waterschappen. Ontwikkelingen verbonden partij De gewijzigde GR HWH 2.0 is in werking getreden op 1 maart Onderdeel van de gewijzigde koers is het creëren van een juridisch kader waarbinnen HWH opdrachten van de waterschappen (en eventueel derden) kan uitvoeren. De risico s verbonden aan de uitvoering liggen hierbij volledig bij die waterschappen die in dat project samenwerken en de opdracht verlenen. De opdrachtgevers organiseren zich via een zgn. Opdrachtgeverstafel. Solvabiliteit, eigen en vreemd N.v.t. vermogen verbonden partij (Netto) begrotingstotaal, jaarrekening en resultaat verbonden partij Doelstelling(en) waterschap die worden gerealiseerd door deelneming in de verbonden partij De begroting : waarvan de bijdragen van waterschappen De stijging van de begroting met 1,3 miljoen t.o.v wordt grotendeels veroorzaakt door een toevoeging van interne projecten in het programma instandhouding, toevoeging van de post mobiliteit, een herberekening van de basisuurtarieven en een toename van producten. Het verbeteren van informatie- en bedrijfsprocessen met behulp van ICT ter bevordering van de kwaliteit en efficiëntie van taakuitvoering. Ontwikkelingen vanaf de business case Belang waterschap in de verbonden partij aan begin en eind begrotingsjaar Aandeel waterschap in (netto) begrotingstotaal verbonden partij Beleidsvoornemens waterschap omtrent verbonden partij Risico s Bestuurlijk vertegenwoordiger in de verbonden partij Procesmanagers waterschap ten behoeve van verbonden partij Sinds de business case heeft een aantal veranderingen plaatsgevonden. De stichting Het Waterschapshuis is omgezet naar de Gemeenschappelijke regeling Het Waterschapshuis. De gewijzigde GR HWH 2.0 is op 1 maart 2015 in werking getreden en is in het voorjaar van 2017 geëvalueerd. Er is een koerscommissie ingesteld om de aanbevelingen uit het evaluatierapport verder te onderzoeken en een meerjarig koersplan HWH op weg naar 2020 op te stellen. Het doel is om dit plan eind november 2017 in de AB vergadering van HWH vast te stellen. Eén van de 21 stemmen in Algemeen Bestuur Gemeenschappelijke Regeling Het Waterschapshuis. Bijdrage : Deelname aan projecten van HWH wordt per project bekeken mede op basis van een business case. Het waterschap draagt alleen risico s voor opdrachten waarvoor het zelf (mede) opdrachtgever is. Door een loden deur tussen elke opdracht te plaatsen waardoor kosten, opbrengsten en risico s alleen berusten bij de opdrachtgevers van die opdrachten, worden risico s in het nieuwe Waterschapshuis zoveel mogelijk beperkt. Th. Schots P.F. van der Star / J.W. Thijs 74 Verbonden partijen Begroting - Waterschap Brabantse Delta

76 Naam verbonden partij Unie van Waterschappen Vestigingsplaats Den Haag Rechtsvorm Vereniging Participerende partijen 21 Openbaar belang dat wordt De Unie behartigt op nationaal en internationaal niveau de belangen behartigd door de verbonden van de waterschappen en zorgt voor kennisuitwisseling en partij samenwerking tussen de waterschappen. Ontwikkelingen verbonden partij In 2016 is een vrijwel nieuw bestuur aangetreden bij de Unie van Waterschappen. Dit bestuur heeft in 2016 hard gewerkt aan het opstellen van een nieuw bestuursprogramma , in samenspraak met de leden. Het versterken van de band met de leden is voor het bestuur prioriteit. Het bestuursprogramma richt zich op de volgende 4 speerpunten: Maatschappelijke meerwaarde door ontwikkelingen vóór te blijven Water om te leven Waterschap als een toegankelijke en transparante overheid De Unie als moderne vereniging Er zijn in de afgelopen periode stappen gezet om deze modernisering te realiseren, dit gebeurt onder meer door: het organiseren van ledenbijeenkomsten, klankbordsessies en extra ledenvergaderingen over specifieke onderwerpen. Ook wordt er jaarlijks een Bestuurdersdag georganiseerd voor de AB- en DB-leden. Tenslotte wordt binnen de Unie op dit moment gewerkt aan een herijking van het communicatiebeleid, waarbij de communicatie en toerusting van de Unie zich steeds meer op AB- en DB-leden richt. Solvabiliteit, eigen en vreemd vermogen Per 31 december 2016: EV: VV: (Netto) begrotingstotaal, jaarrekening en resultaat verbonden partij Doelstelling(en) waterschap die worden gerealiseerd door deelneming in de verbonden partij Het begrotingstotaal bedraagt Het totaal en daarmee ook de bijdrage per waterschap - is hoger dan in 2017 omdat naast de jaarlijkse inflatie van 1,5%, de bijdrage van de beverratten- en muskusrattenbestrijding aanzienlijk stijgt. Dit wordt veroorzaakt doordat er in een integraal advies beschikbaar komt over de toekomstige bestrijdingsstrategie. Nationale en internationale behartiging van de waterschapsbelangen. Binnen de Unie ligt de nadruk op lobby, communicatie en regievoering over het beleidsthema regionaal waterbeheer. Daarnaast kennisuitwisseling en samenwerking over een veelheid aan onderwerpen. Belang waterschap in de verbonden partij aan begin en einde begrotingsjaar Aandeel waterschap in (netto) begrotingstotaal verbonden partij Eén van de 21 stemmen. Bijdrage : De contributie is De bijdrage aan het tijdschrift Het Waterschap en de landelijke bever- en muskusrattenbestrijding bedraagt De totale bijdrage is dus Het aandeel van Brabantse Delta in de contributie bedraagt 4,6%. Beleidsvoornemens waterschap omtrent verbonden partij Risico s Bestuurlijk vertegenwoordiger in de verbonden partij Procesmanagers waterschap ten behoeve van verbonden partij Nee. Waterschappers zijn op ambtelijk en bestuurlijk niveau vaak betrokken bij beleidsthema s die de Unie oppakt. Toch kunnen landelijk gemaakte Unie-afspraken afwijken van eigen beleid. C.J.G.M. de Vet H.T.C. van Stokkom / J.W. Thijs 75 Verbonden partijen Begroting - Waterschap Brabantse Delta

77 Naam verbonden partij Vestigingsplaats Rechtsvorm Participerende partijen Openbaar belang dat wordt behartigd door de verbonden partij Ontwikkelingen verbonden partij Nederlandse Waterschapsbank Den Haag Naamloze vennootschap 21 waterschappen, 9 provincies en de Staat der Nederlanden Het doel is het ten algemenen nutte uitoefenen van het bankbedrijf door het verstrekken van kredieten aan onder andere Waterschappen. Door de wettelijke eisen onder Basel III wordt een leverage ratio vereist van 3%, dit betekent een eigen vermogen van minimaal 3% van het balanstotaal. Banken hebben tot de tijd om het eigen vermogen op orde te brengen. Hierdoor zal geen dividend worden uitgekeerd aan de aandeelhouders totdat voldaan wordt aan de vereiste norm voor de leverage ratio van 3%. Het huidige eigen vermogen zal hierdoor tot moeten stijgen. Naast winstinhouding kijkt de NWB tevens naar mogelijkheden om de eigenvermogenspositie te versterken door het uitgeven van hybride vermogenstitels. Medio 2017 bedraagt de leverage ratio 2,3%. De kans is groot dat de NWB een verlicht Basel III regime krijgt en geen extra kapitaal meer nodig is. Uitsluitsel over de voorstellen van de Europese Commissie hierover worden pas eind verwacht. Leverage ratio; verhouding eigen/balanstotaal aan het einde van het begrotingsjaar Resultaat verbonden partij Doelstelling(en) waterschap die worden gerealiseerd door deelneming in de verbonden partij Belang waterschap in de verbonden partij aan begin en einde begrotingsjaar Aandeel waterschap in (netto) begrotingstotaal verbonden partij Beleidsvoornemens waterschap omtrent verbonden partij Risico s Gezien de vertraging in de besluitvorming wordt verwacht dat de invoering van de leverage ratio na 1 januari 2019 plaatsvindt. De NWB heeft er alle vertrouwen in dat zij tijdig zal kunnen voldoen aan de norm. De leverage ratio geldt als indicatie voor de kredietwaardigheid. De leverage ratio bedraagt: per ultimo 2010: 2,0% per ultimo 2011: 1,8% per ultimo 2012: 1,6% per ultimo 2013: 1,9% per ultimo 2014: 1,8% per ultimo 2015: 2,1% per ultimo 2016: 2,3% per medio 2017: 2,3% Het eigen vermogen bedraagt medio ,572 miljard, inclusief lopend resultaat medio 2017 van 64 miljoen. Resultaat 2016: 107 miljoen Resultaat medio 2017: 64 miljoen Dankzij de NWB kan het waterschap vreemd vermogen aantrekken tegen een gunstigere rente dan elders in de markt en gebruik maken van advisering door de bank. Daarnaast is de verwachting dat op termijn weer sprake is van dividenduitkering wanneer de NWB voldoet aan Basel III. Dit voordeel komt ten gunste van de exploitatie van het waterschap en leidt tot lagere belastingtarieven of een verlaging van de schuldpositie van het waterschap in het kader van duurzaam financieel beleid. Hiermee wordt invulling gegeven aan de doelstelling om de maatschappelijke kosten zo laag mogelijk te houden. Historische aanschafsprijs aandelen WBD heeft aandelen A en aandelen B met verschillende nominale waardes. Op basis van het gewogen gemiddelde heeft WBD een aandeel van 4,7% (ongewogen gemiddelde 4,2%). Het dividend wordt ingehouden tot het moment dat de NWB-bank voldoet aan de eisen van Basel III. De huidige verwachting is dat daarna weer dividend uitgekeerd kan worden. Actief participeren in de algemene vergadering van aandeelhouders. Ontwikkelingen op financiële markten worden in hoge mate beïnvloed a.g.v. mondiale economische gebeurtenissen zoals ontwikkelingen in Noord Korea en de VS en het opkoopprogramma van de ECB. Dit kan negatieve gevolgen hebben voor de reële economie in Europa en hierdoor ook op de toegang tot de financiële markten en de beschikbaarheid van financieringsmiddelen. 76 Verbonden partijen Begroting - Waterschap Brabantse Delta

78 Bestuurlijk vertegenwoordiger in de verbonden partij Procesmanagers waterschap ten behoeve van verbonden partij Het rapport Nederlandse financieringsinstelling voor economische ontwikkeling doet voorstellen voor een verdergaande samenwerking tussen NWB, BNG, FMO en delen van RVO door het vormen van één nationale investeringsbank. Het kabinet heeft in februari 2017 besloten om een nationale financieringsinstelling Invest-NL op te richten die niet actief zal zijn in het publieke domein. Hierdoor is het effect op de NWB Bank beperkt. Mogelijk dat in de toekomst wel samen wordt opgetrokken in financieringsvraagstukken. Th. Schots M. Musters / J.W. Thijs 77 Verbonden partijen Begroting - Waterschap Brabantse Delta

79 Naam verbonden partij Vestigingsplaats Rechtsvorm Participerende partijen Openbaar belang dat wordt behartigd door de verbonden partij Ontwikkelingen verbonden partij Solvabiliteit, eigen en vreemd vermogen verbonden partij (Netto) begrotingstotaal verbonden partij Doelstelling(en) waterschap die worden gerealiseerd door deelneming in de verbonden partij Ontwikkelingen vanaf de business case Aquon Hoofdlocatie is Tiel, nevenlocaties in Breda en Leiden Gemeenschappelijke regeling Waterschap Brabantse Delta Waterschap Hollandse Delta Hoogheemraadschap van Delfland Hoogheemraadschap van Rijnland Waterschap Rivierenland Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard Waterschap de Dommel Waterschap Aa en Maas Hoogheemraadschap van de Stichtse Rijnlanden Het verrichten van laboratoriumonderzoek ten behoeve van de deelnemers. De gemeenschappelijke regeling bestaat per 1 juli De voormalige gemeenschappelijke regeling Delta Waterlab is opgegaan in Aquon. Op 26 juni 2017 is de eerste wijziging van de gemeenschappelijke regeling vastgesteld n.a.v. een strategische heroriëntatie. Per 31 december 2016: Solvabiliteit: 7% Eigen Vermogen: Vreemd Vermogen: Het begrotingstotaal bedraagt : Laboratoriumdeel: Eigenaarsdeel: Totaal: Het verrichten van laboratoriumonderzoek In 2011 is de GR met 9 deelnemende waterschappen opgericht. Doelen: vergroting van efficiency, vermindering van kwetsbaarheid, benutting van de mogelijkheden tot continue kwaliteitsborging en kwaliteitsverbetering en versterking van de innovatiekracht. Het bestuur van Aquon heeft in het voorjaar 2015 een ombouwplan gepresenteerd dat gericht is op verlaging van de kosten en verhoging van de kwaliteit. Het plan gaat uit van een reductie van het aantal vestigingen en een stroomlijning van de bedrijfsvoering. Met de uitvoering van het plan wordt een jaarlijkse besparing van 2,5 mln. nagestreefd. Op 8 februari 2016 heeft het algemeen bestuur van Aquon definitief goedkeuring gegeven aan de ombouwplannen. Daaropvolgend is een strategische heroriëntatie uitgevoerd. Dit heeft geresulteerd in een rapport Naar Aquon 2.0. Dit rapport en de uitvoering daarvan maakt dat Aquon zich kan door ontwikkelen tot een laboratorium met grote toegevoegde waarde voor de deelnemende waterschappen. Het algemeen bestuur van het waterschap heeft kennis genomen van dit rapport dat op 7 juli 2016 voor de eerste maal in het algemeen bestuur van Aquon is behandeld. In november 2016 heeft het AB van Aquon het rapport vastgesteld. Daarna is aan de hand van een plan van aanpak met de uitvoering gestart. Er is gewerkt aan het verder vormgeven van de governance waarbij een onderscheid is gemaakt tussen eigenaar- en opdrachtgeversbelang. Ook zijn de taken en bevoegdheden opnieuw beschreven en de P&C-cyclus is herijkt. Er is een nieuwe tekst van de gemeenschappelijke regeling opgesteld en in juni 2017 vastgesteld. Met de opdrachtgevende waterschappen worden afspraken gemaakt over de samenstelling van nieuwe pakketten 78 Verbonden partijen Begroting - Waterschap Brabantse Delta

80 Belang waterschap in de verbonden partij Aandeel waterschap in (netto) begrotingstotaal verbonden partij Beleidsvoornemens waterschap omtrent verbonden partij Risico s Bestuurlijk vertegenwoordiger in de verbonden partij Procesmanagers waterschap ten behoeve van verbonden partij van dienstverlening en monstername. Intussen wordt er ook gewerkt aan een verdere doorontwikkeling van de organisatie, waarbij onder meer onderzocht wordt of het voordelig is om Aquon op termijn op één locatie te huisvesten. 1 van de 9 zetels in het algemeen bestuur Laboratoriumdeel: Eigenaarsdeel: Totaal: De bestuurlijke en bedrijfsmatige focus is gericht op stabiele bedrijfsvoering. Daarnaast ligt de focus op de uitvoering van de strategische heroriëntatie Naar Aquon 2.0. Het ombouwplan moet leiden tot kostenbeheersing en een gunstig effect op de prijzen van de producten en diensten van Aquon. Mocht het ombouwplan niet goed geïmplementeerd worden, dan zal het gunstige effect niet of later optreden. H.P. Verroen (lid AB Aquon) M. Laguzzi / J.W. Thijs 79 Verbonden partijen Begroting - Waterschap Brabantse Delta

81 Naam verbonden partij Vestigingsplaats Rechtsvorm Participerende partijen Openbaar belang dat wordt behartigd door de verbonden partij Ontwikkelingen verbonden partij Solvabiliteit, eigen en vreemd vermogen verbonden partij (Netto) begrotingstotaal verbonden partij Doelstelling(en) waterschap die worden gerealiseerd door deelneming in de verbonden partij Belang waterschap in de verbonden partij Aandeel waterschap in (netto) begrotingstotaal verbonden partij Beleidsvoornemens waterschap omtrent verbonden partij Risico s Bestuurlijk vertegenwoordiger in de verbonden partij Procesmanagers waterschap ten behoeve van verbonden partij Noord-Brabantse Waterschapsbond Den Bosch Vereniging Waterschap Aa en Maas Waterschap Brabantse Delta Waterschap De Dommel Waterschap Rivierenland De behartiging van de belangen van gemeenschappelijke aard van de waterschappen in de provincie Noord-Brabant. De behartiging van de belangen van gemeenschappelijke aard van de waterschappen in de provincie Noord-Brabant door: 1. sterke en efficiënte (bestuurlijke) afstemming met partners; 2. werk met werk maken: organisatie van cofinanciering op regionaal en landelijk niveau; 3. beleidsmatige afstemming en gezamenlijke aanpak, zoals bijvoorbeeld het grondwaterbeleid; 4. bij te dragen aan kennisontwikkeling ten behoeve van de realisatie van waterdoelen, door bijvoorbeeld de leerstoel Natuurbeschermingswetgeving; 5. participatie in het GroenOntwikkelFonds; Per 31 december 2016: Eigen vermogen: Vreemd vermogen: 0 Het begrotingstotaal bedraagt Verwacht resultaat : 0. Behartiging van de waterschapsbelangen in de gehele provincie. De vereniging biedt onder meer de basis voor afstemming (mede beleidsmatig) en gesprekken gericht op het verwerven van subsidies. Ieder waterschap heeft één stem (4/13 e deel) Continuering koers. Geen significante risico s. C. de Vet en H. Hieltjes E. van Beurden / J.W. Thijs 80 Verbonden partijen Begroting - Waterschap Brabantse Delta

82 Naam verbonden partij Vestigingsplaats Rechtsvorm Participerende partijen Openbaar belang dat wordt behartigd door de verbonden partij Ontwikkelingen verbonden partij Solvabiliteit, eigen en vreemd vermogen verbonden partij (Netto) begrotingstotaal en verwacht resultaat verbonden partij Doelstelling(en) waterschap die N.V. Slibverwerking Noord-Brabant Moerdijk N.V. Waterschap Aa en Maas Waterschap De Dommel Waterschap Rivierenland Waterschap Vechtstromen Waterschap Scheldestromen Waterschap Brabantse Delta Het tot stand brengen van en het in stand houden van de duurzame exploitatie van een slibverwerkingsinstallatie voor de verwerking van zuiveringsslib dat in beginsel afkomstig is van waterschappen. SNB heeft als hoofddoel slib te verwerken op de meest duurzame wijze tegen de laagste kosten met minimale emissies naar het milieu en maximale terugwinning van energie en grondstoffen. Om dit te bereiken zet SNB in op drie belangrijke hoofdstrategieën: Het bezet houden van de Slibverwerkingsinstallatie (SVI) door samenwerking De waterschappen leggen steeds meer nadruk op de productie van energie en het zelf terugwinnen van grondstoffen. Ook is sprake van decentrale sanitatie. Hierdoor is de verwachting dat het slibvolume verder afneemt en de SVI een overcapaciteit zal kennen. Om hierop te anticiperen heeft SNB in juni 2016 een verwerkingscontract gegund gekregen van Wetterskip Fryslãn en Lamb Weston. Met deze gunningen is de SVI tot en met geheel bezet. Intussen loopt de terugwinning van grondstoffen door de waterschappen zelf minder snel en leveren zij meer slib aan dan vooraf voorzien. Dit laatste in combinatie met genoemde verwerkingscontracten maakt dat momenteel ook slib buiten de SNB verwerkt moet worden. Dit geeft extra kosten. Onderzocht wordt of er mogelijkheden zijn om door de aandeelhoudende waterschappen minder slib aan de SNB aan te leveren. Innovatie vanuit een solide basis SNB wil een wezenlijke bijdrage leveren aan de innovatie op het gebied van verduurzaming en nieuwe eindverwerkingstechnieken ter vervanging van de huidige SVI. In 2016 is met name onderzoek gedaan naar superkritisch vergassen van zuiveringsslib, het terugwinnen van bio plastics uit waterzuiveringen (met het waterschap) en het optimaliseren van fosfaatterugwinning uit vliegas. In 2017 hebben de aandeelhoudende waterschappen van SNB een slibeindverwerkingsstrategie opgesteld. Gezien het tempo waarop nieuwe eindverwerkingstechnieken inzetbaar zijn is in de slibstrategie verwoord dat de komende jaren de SNB als eindverwerker van slib de hoofd afzetroute blijft. De strategie biedt daarnaast ook voldoende ruimte om innovatieve mogelijkheden te blijven onderzoeken en te implementeren. Verdere verduurzaming slib(eind)verwerking Het waterschap wil dat slib(eind)verwerking betrouwbaar is, tegen aanvaardbare verwerkingskosten, met hergebruik van grondstoffen, energie-efficiënt en met minimale verspreiding van milieugevaarlijke stoffen. In 2016 is de levering van vliegas door SNB aan een kunstmestproducent vanaf midden voorbereid. Daarnaast is de tegendrukturbine gerealiseerd om de elektriciteitsproductie verder te vergroten en de biologische afvalwaterzuivering geoptimaliseerd. In de eerder genoemde slibeindverwerkingsstrategie is ook voor SNB voldoende ruimte om door te gaan met innovatieve ontwikkelingen die bijdragen aan energieneutraliteit. Solvabiliteitspercentage: 93 % Eigen vermogen: Vreemd vermogen: Gegevens op Totaal begroting SNB Het verwerken van zuiveringsslib op de meest duurzame wijze tegen 81 Verbonden partijen Begroting - Waterschap Brabantse Delta

83 worden gerealiseerd door deelneming in de verbonden partij Ontwikkelingen vanaf het laatste ondernemingsplan Belang waterschap in de verbonden partij aan het begin en einde van het begrotingsjaar Aandeel waterschap in (netto) totaal verbonden partij Beleidsvoornemens waterschap omtrent verbonden partij Risico s zo laag mogelijke maatschappelijke kosten. Er is een ondernemingsplan voor de periode opgesteld en vastgesteld. Na dit ondernemingsplan is door de aandeelhoudende waterschappen een slibeindverwerkingsstrategie opgesteld. In die strategie blijft de komende jaren voor SNB een hoofdrol weggelegd. Daarnaast zal de slibverbrandigsinstallatie over een langere termijn afgeschreven worden, de jaarlijkse afschrijvingskosten nemen daardoor af. Het geplaatste aandelenkapitaal van de NV bedraagt en is volledig volgestort. Waterschap Brabantse Delta is voor 22,10% aandeelhouder. Het aandeel van Waterschap Brabantse Delta in de begroting bedraagt Geen, wel heeft waterschap Rivierenland aangegeven uit te willen treden per 1 januari. Een adviesnota waarin ons algemeen bestuur gevraagd wordt in te stemmen met dit voorstel wordt in de vergadering van 25 oktober 2017 behandeld. De voornaamste risico s die verbonden zijn aan de activiteiten en strategie van SNB kunnen als volgt worden gekenmerkt: Bezettingsgraad Door de huidige marktomstandigheden kan de bezettingsgraad van de SVI in de komende jaren onder druk te staan. Onderbezetting van de SVI leidt tot hogere verwerkingskosten voor de aandeelhouders. Door nieuwe slibstromen aan te trekken voor de komende jaren is de omvang van het risico op de korte termijn aanzienlijk gedaald. Tot en met is de SVI volledig bezet en wordt er zoals gezegd zelfs slib buiten SNB om verwerkt. Niet voldoen aan wet- en regelgeving Over het geheel genomen voldoet SNB aan de wet- en regelgeving Er is echter een specifiek probleem ontstaan met de EU aanbestedingsregels door de terugloop van de slibaanvoer vanuit de aandeelhouders in combinatie met het voorkomen van onderbezetting. Dit probleem is inmiddels ten dele gerepareerd doordat alle aandeelhouders eind 2016/begin 2017 een uitsluitend recht ten gunste van SNB hebben gevestigd. De tweede en laatste stap hierin zal nog moeten zijn om een dienstverleningsovereenkomst tussen SNB en de individuele aandeelhouders af te sluiten voor de verwerking van het slib voor eind Bestuurlijk vertegenwoordiger in de verbonden partij Lid van de raad van commissarissen Procesmanagers waterschap ten behoeve van verbonden partij Terugwinning grondstoffen Het terugwinnen van grondstoffen op de zuivering heeft gevolgen voor de verduurzamingsstrategie van SNB en vormt een risico op toekomstige besparingen. Th. Schots, in de aandeelhoudersvergadering H. Hieltjes, als lid van de raad van commissarissen R. Lambregts / J.W. Thijs 82 Verbonden partijen Begroting - Waterschap Brabantse Delta

84 Naam verbonden partij Vestigingsplaats Rechtsvorm Participerende partijen Openbaar belang dat wordt behartigd door de verbonden partij Ontwikkelingen verbonden partij Solvabiliteit, eigen en vreemd vermogen verbonden partij (Netto) begrotingstotaal verbonden partij Gemeenschappelijke Regeling Muskusrattenbestrijding Noord-Brabant Breda Gemeenschappelijke regeling: centrum regeling Waterschap Aa en Maas Waterschap Brabantse Delta Waterschap De Dommel Doelmatige bestrijding van muskusrat en beverrat en voorkomen van schade door deze soorten aan waterstaatswerken. Er zijn geen significante ontwikkelingen binnen de Gemeenschappelijke Regeling. N.v.t. Het begrotingstotaal bedraagt ,-. De werkelijke kosten 2016 bedroegen ,- De kosten worden gelijkwaardig (1/3) over de drie deelnemers verdeeld. Doelstelling(en) waterschap die worden gerealiseerd door deelneming in de verbonden partij Voorkomen van schade door muskusrat en beverrat aan waterstaatswerken Belang waterschap in de verbonden partij Aandeel waterschap in (netto) begrotingstotaal verbonden partij Beleidsvoornemens waterschap omtrent verbonden partij Risico s Bestuurlijk vertegenwoordiger in de verbonden partij Procesmanagers waterschap ten behoeve van verbonden partij Ieder waterschap wordt door één lid van het dagelijks bestuur vertegenwoordigd. De waterschappen nemen financieel voor 1/3 deel ,- Er zijn geen beleidsvoornemens ophanden. Geen significante risico s. K. de Jong J. Rombouts / J.W. Thijs 83 Verbonden partijen Begroting - Waterschap Brabantse Delta

85 Naam verbonden partij Vestigingsplaats Rechtsvorm Participerende partijen Openbaar belang dat wordt behartigd door de verbonden partij Ontwikkelingen verbonden partij Solvabiliteit, eigen en vreemd vermogen verbonden partij (Netto) begrotingstotaal verbonden partij Doelstelling(en) waterschap die worden gerealiseerd door deelneming in de verbonden partij Belang waterschap in de verbonden partij Aandeel waterschap in (netto) begrotingstotaal verbonden partij Beleidsvoornemens waterschap omtrent verbonden partij Risico s Bestuurlijk vertegenwoordiger in de verbonden partij Procesmanagers waterschap ten behoeve van verbonden partij Gemeenschappelijke Regeling waterschap De Dommel en waterschap Brabantse Delta Boxtel Gemeenschappelijke regeling: centrumregeling zonder eigenstandige organisatie Waterschap De Dommel Waterschap Brabantse Delta Doelmatige behandeling van het afvalwater en optimale benutting van de beschikbare verwerkingscapaciteit op de rwzi s in de grensgebieden van de twee waterschappen. Op 1 juni 2012 hebben 4 bedrijven (Fuji, Coca Cola, IFF, Agristo) een contract getekend voor realisatie van een eigen AWZI. Met uitzondering van IFF vallen deze bedrijven in het beheergebied van Waterschap Brabantse Delta, maar de feitelijke zuivering vindt plaats op de rwzi Tilburg-noord van waterschap De Dommel. In de loop van 2017 zijn een tweetal bedrijven aangesloten op deze eigen AWZI. De verwachting is dat de andere 2 bedrijven in aansluiten op de AWZI. In de begroting is rekening gehouden met minder inkomsten en wegvallende zuiveringskosten. N.v.t. N.v.t. Waterschap De Dommel zuivert afvalwater dat door de gemeente Tilburg wordt ingezameld en vrijkomt in het gebied van waterschap Brabantse Delta. Waterschap Brabantse Delta zuivert afvalwater dat door de gemeenten Baarle Nassau en Loon op Zand wordt ingezameld en vrijkomt in het gebied van waterschap De Dommel. N.v.t. Begroting : 3.7 miljoen Geen, de gemeenschappelijke regeling is in 2010 aangepast en vastgesteld door het algemeen bestuur op 15 december 2010 (waterschap De Dommel) en 13 oktober 2010 (waterschap Brabantse Delta) Geen significante risico s Th. Schots R. Lambregts / J.W. Thijs 84 Verbonden partijen Begroting - Waterschap Brabantse Delta

86 Bijlage I: Voorgenomen investeringen Beschouwing voorgenomen investeringen De voorgenomen investeringen voor de periode zijn hieronder in beeld gebracht, waarbij de bijdrage HWBP en uitgaven voor regionale keringen (beide onderdeel van de watersysteemtaak) apart worden vermeld. De cijfers van de jaren zijn gebaseerd op de vastgestelde Kadernota Netto investeringen bedragen x 1 miljoen Begr. KN 2019 KN 2020 KN 2021 KN 2022 KN 2023 KN 2024 KN 2025 KN 2026 KN 2027 Zuiveringsbeheer 18,8 18,8 18,8 18,8 18,8 18,8 18,8 18,8 18,8 18,8 Watersystemen 1) 10,4 10,4 10,4 10,4 10,4 10,4 10,4 12,4 12,4 12,4 Vaarwegen 2 ) 1,0 2,5 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 Ondersteuning 2,3 2,3 2,3 2,3 2,3 2,3 2,3 2,3 2,3 2,3 Financiële vaste activa (SNB) Investeringen excl. HWBP/RK 32,4 33,9 32,4 32,4 32,4 32,4 32,4 34,4 34,4 34,4 Regionale keringen (RK) 4,0 9,4 10,5 9,5 8,5 7,5 3, HWBP 8,5 6,9 8,5 7,5 7,6 7,6 7,6 7,7 7,7 7,7 Totaal netto investeringen 44,9 50,2 51,4 49,4 48,5 47,5 43,8 42,1 42,1 42,1 1) Vanaf 2025 wordt het investeringsvolume van Watersystemen weer opgehoogd met het reguliere investeringsvolume voor de regionale keringen zijnde 2 miljoen per jaar (tot en met 2024 meegenomen op de regel RK). 2) De kapitaallasten voortkomend uit de investeringen in vaarwegen worden voor ongeveer 50% betaald door de provincie Noord Brabant. Bovenstaande tabel geeft de netto investeringsuitgaven weer, dus gesaldeerd met de te ontvangen subsidies en bijdragen van derden. Voor de begroting is rekening gehouden met 5,7 miljoen aan subsidies en bijdragen, waarmee het bruto investeringsbedrag voor uitkomt op 50,6 miljoen. Kapitaallasten De investeringen veroorzaken in 46,3 miljoen aan kapitaallasten. Voor de projecten die met ingang van nieuwe lasten veroorzaken is rekening gehouden met een tegenraming van 30% in het eerste jaar. De ervaring leert dat projecten vaak later starten dan gepland en een langere doorlooptijd kennen. De jaarlijkse lasten vallen daarom vaak lager uit dan voorzien, zeker in het eerste jaar. 85 Bijlage I Voorgenomen investeringen Begroting Waterschap Brabantse Delta

87 De kapitaallasten nemen tot en met 2021 toe. De stijging in de taak watersystemen wordt tot en met 2019 met name veroorzaakt door de bijdrage aan het HWBP. Het waterschap schrijft de bijdrage vanaf 2014 in vijf jaar af. Dit leidt ertoe dat de kapitaallasten in verband met de HWBP bijdragen stapsgewijs opbouwen. Doordat de verwachte HWBP bijdragen met ingang van 2019 lager zijn dan de voorgaande jaren, ontstaat er in de latere jaren een daling. Vanaf 2019 gaan ook de kapitaallasten op de regionale keringen lopen. In het zuiveringsbeheer worden er een aantal grote investeringen afgerond (waaronder AWP 2.0), waardoor de kapitaallasten de eerste jaren toenemen. In 2022 vallen bij Zuiveringsbeheer een aantal grote investeringen weg omdat ze zijn afgeschreven, waardoor de lasten in dat jaar dalen. Investeringsplan Gelijktijdig met de Begroting wordt het Investeringsplan (IP) aangeboden. In het investeringsplan zijn alle projecten opgenomen waarvan in een aanvraag uitvoeringskrediet of aanvraag voorbereidingskrediet verwacht wordt. Met ingang van worden, samen met het investeringsplan, mandateringslijsten per taak aan het algemeen bestuur aangeboden. Conform de nieuwe afspraken rondom sturen op hoofdlijnen zal het algemeen bestuur op basis van die lijsten bepalen welke investeringen gemandateerd worden aan het dagelijks bestuur en welke investeringen voorbehouden blijven aan het algemeen bestuur voor besluitvorming. 86 Bijlage I Voorgenomen investeringen Begroting Waterschap Brabantse Delta

88 Bijlage II: Staat van reserves en voorzieningen Staat van reserves en voorzieningen bedragen x Algemene reserve/calamiteitenreserve extern interne externe rente overige exploitatie overig Alg.reserve/calamiteiten watersysteembeheer Alg.reserve/calamiteiten zuiveringsbeheer Alg.reserve/wachtgeld watersysteembeheer Alg.reserve/wachtgeld zuiveringsbeheer Totaal algemene/calamiteitenreserves Bestemmingsreserves Duurzaam Financieel Beleid WS Duurzaam Financieel Beleid ZB Persoonsgebonden basisbudget WS Persoonsgebonden basisbudget ZB Totaal bestemmingsreserves Tariefegalisatiereserves Watersysteembeheer Zuiveringsbeheer Totaal tariefegalisatiereserves Egalisatiereserves CBL Egalisatiereserve Cross border lease HWB Egalisatiereserve Cross border lease SNB Totaal egalisatiereserves CBL Voorzieningen Stand begin (na verwerking resultaatbeste mming 2017) Mutaties vermeerderingen verminderingen interne Stand eind Voorgestelde resultaatbestemming Reservering rechtszaak reikwijdte van het begrip openbare Stand na resultaatbestemming Wachtgelden personeel Wachtgelden bestuur Pensioenfonds bestuur Voorziening zandfilter RWZI Voorziening Sociaal Statuut muskusrattenbestrijders Totaal voorzieningen Totaal reserves en voorzieningen Brabantse Delta Bijlage III BBP-productenlijst Beleidsbegroting Waterschap Brabantse Delta

89 Bijlage III: BBP-Productenlijst alle bedragen x BELEIDSPRODUCTEN PRIMAIRE BEHEERPRODUCTEN watersysteembeheer vaarwegenbeheer zuiverings heffing Taak totaal water- vaarsysteembeheewegenbeheer zuiveringsheffing 1000 PLANVORMING Eigen plannen Beheersplan waterkeringen 100% Waterbeheersplan 90% 10% Beheersplan vaarwegenbeheer 100% Thema- en gebiedsgerichte plannen 85% 15% Plannen afvalwaterketenbeleid 100% Calamiteitenplannen 66% 17% 17% Plannen van derden Plannen van derden 100% AANLEG EN ONDERHOUD WATERKERINGEN Beheersinstrumenten waterkerin Legger waterkeringen 100% Beheersregister waterkeringen 100% Veiligheidstoetsing waterkeringen 100% Aanleg en onderhoud Aanleg en verwerving primaire waterkeringen 100% Onderhoud primaire waterkeringen 100% Aanleg en verwerving regionale waterkeringen 100% Onderhoud regionale waterkeringen 100% Aanleg en verwerving kades / overige waterkeringen 100% Onderhoud kades / overige waterkeringen 100% Voorzieningen verwante belangen waterkeringen 100% Muskusrattenbestrijding 100% Dijkbewaking en calamiteitenbest Dijkbewaking en calamiteiten bestrijding 100% INRICHTING EN ONDERHOUD WATERSYSTEMEN Beheersinstrumenten watersyste Peilbesluiten 100% Waterakkoorden 100% Legger waterlopen en kunstwerken 100% Beheersregister waterlopen en kunstwerken 100% Aanleg, verbetering en onderhou Aanleg en verwerving waterlopen 100% watersystemen Onderhoud waterlopen 100% Bouw en verwerving kunstwerken passieve 100% Onderhoud kunstwerken passieve waterbeheersing 100% Kwaliteitsmaatregelen in oppervlaktewater 100% Voorzieningen verwante belangen watersystemen 100% Muskusrattenbestrijding 100% Baggeren van waterlopen Baggerprogramma 100% /saneren waterbodems Verwijderen en verwerken van verspreidbare 100% Verwijderen en verwerken van niet verspreidbare 100% Bijdragen aan derden voor baggeren 100% Saneringsprogramma 100% Sanering van waterbodems 100% Taak 88 Bijlage III BBP-productenlijst Beleidsbegroting Waterschap Brabantse Delta

90 BELEIDSPRODUCTEN PRIMAIRE BEHEERPRODUCTEN 89 Bijlage III BBP-productenlijst Beleidsbegroting Waterschap Brabantse Delta watersysteembeheer vaarwegenbeheer zuiverings heffing Taak totaal water- vaarsysteembeheewegenbeheer zuiveringsheffing Beheer hoeveelheid water Bouw en verwerving kunstwerken actieve waterbeheersing 100% Onderhoud kunstwerken actieve waterbeheersing 100% Bediening kunstwerken actieve waterbeheersing 100% Calamiteitenbestrijding watersy Calamiteitenbestrijding watersystemen 100% Monitoring watersysteem Monitoring waterkwantiteit 100% Monitoring waterkwaliteit 100% BOUW EN EXPLOITATIE ZUIVERINGSTECHNISCHE WERKEN Getransporteerd afvalwater Bouw en verwerving transportstelsels 100% Onderhoud transportstelsels 100% Beheer transportstelsels 100% Calamiteitenbestrijding transportstelsels (ZB) 100% Gezuiverd afvalwater Bouw en verwerving zuiveringsinstallaties 100% Onderhoud zuiveringsinstallaties 100% Beheer zuiveringsinstallaties 100% WVO-heffing effluent 100% Subsidies afhaakproblematiek 100% IBA-inrichtingen 100% Calamiteitenbestrijding zuiveringsinstallaties (ZB) 100% Verwerkt slib Bouw en verwerving slibverwerkingsinstallaties 100% Onderhoud slibverwerkingsinstallaties 100% Beheer slibverwerkingsinstallaties 100% Afzet slib/restproducten 100% Afvalwaterbehandeling door Afvalwaterbehandeling door derden 100% INRICHTING EN ONDERHOUD VAARWEGEN EN HAVENS Beheersinstrumenten Legger vaarwegen, kunstwerken en havens 50% 50% Beheersregister vaarwegen, kunstwerken en havens 50% 50% Aanleg en onderhoud Aanleg en verwerving vaarwegen en havens 50% 50% Onderhoud vaarwegen en havens 50% 50% Baggeren vaarwegen en havens 50% 50% Bouw/verwerving kunstwerken vaarwegenbeheer 50% 50% Onderhoud kunstwerken vaarwegenbeheer 50% 50% Bediening kunstwerken vaarwegenbeheer 50% 50% Voorzieningen verwante belangen vaarwegenbeheer 100% Verkeersregeling en verkeersveiligheid vaarwegen en Verkeersregeling en verkeersveiligheid vaarwegen en havens 100% Calamiteitenbestrijding vaarwegen en havens 50% 50% REGULERING Beheer Keurkwartet en VTH Beheer Keurkwartet en VTH-beleid 90% 10% Vergunningen en meldingen Vergunningen en meldingen 92% 5% 3% Adviezen vergunningen Wabo-adviezen 50% 0% 50% Adviezen Waterwet aan andere waterbeheerders 95% 5% Regulering lozingen Rioleringsplannen 50% 0% 50% Subsidies lozingen 50% 0% 50% Stimulering derden aanpak diffuse emissies 50% 0% 50% Taak

91 BELEIDSPRODUCTEN PRIMAIRE BEHEERPRODUCTEN watersysteembeheer vaarwegenbeheer zuiverings heffing Taak totaal water- vaarsysteembeheewegenbeheer zuiveringsheffing 6500 TOEZICHT EN HANDHAVING Toezicht Toezicht 74% 2% 24% Handhaving Bestuursrechtelijke handhaving 79% 6% 14% Strafrechtelijke handhaving 50% 0% 50% HEFFING EN INVORDERING sleutel aangepast ivm belastingsamenwerking Belastingheffing Kostentoedeling en belastingverordening 54% 46% Aanslagen huishoudens en forfaitaire bedrijven 54% 46% Aanslagen zuiveringsheffing overige bedrijven 54% 46% Aanslagen watersysteemheffing gebouwd, ongebouwd en natuur 54% 46% Aanslagen verontreinigingsheffing 54% 46% Verzoek-, bezwaar- en beroepschriften huishoudens en forfaitaire bedrijsruimten 54% 46% Bezwaar- en beroepschriften zuiveringsheffing overige bedrijven 54% 46% Bezwaar en beroepschriften watersysteemheffing gebouwd, ongebouwd en natuur 54% 46% Bezwaar- en beroepsschriften verontr.heff. 54% 46% Invordering Betalingsverwerking aanslagen 54% 46% Kwijtschelding 54% 46% Invorderingsmaatregelen aanslagen 54% 46% BESTUUR EN COMMUNICATIE Bestuur Bestuur 67% 33% Contributie Unie 67% 33% Bestuursondersteuning 67% 33% Beheer niet-reglementaire taken 50% 50% Externe communicatie Externe communicatie 55% 45% DEKKINGSMIDDELEN EN SALDO 9100 Dekkingsmiddelen en saldo 9110 Onvoorzien 47% 0% 53% Mutaties algemene reserves (= bespaarde rente uit scenario's per post beoordeeld Mutaties algemene reserves (staat van reserves: rente bestemmingsreserves & voorzieningen) per post beoordeeld 9130 Belastingopbrengst per post beoordeeld Dividend 47% 0% 53% Opbrengst CBL en Switchtransactie 47% 53% Exploitatiesaldo per post beoordeeld Saldo 47% 0% 53% Resultaat exclusief bijdrage Provincie Bijdrage provincie Resultaat inclusief bijdrage Provincie Taak 90 Bijlage III BBP-productenlijst Beleidsbegroting Waterschap Brabantse Delta

92 TOTALE VASTE ACTIVA Bijlage IV: Staat van vaste activa (gecomprimeerd) Staat van activa ingedeeld naar categorieën Waterschapswet (alle bedragen X 1.000) Aanschafwaarde 1/1 Externe vermeerderingen Externe verminderingen NETTO Aanschafwaarde 31/12 Geactiveerde UITGAVEN lasten TOTAAL Overname Verkoop Subsidies/ bijdragen Nieuwbouw Derden Subsidie/ Bijdrage lopend jaar Aanschafwaarde Aanschafwaarde Subsidie/ bijdragen Immateriële vaste activa Sluiten geldleningen en saldo agio/disagio Uitgaven Onderzoek en Ontwikkeling Subsidies en Bijdragen aan bedrijven Subsidies en bijdragen aan rijk Subsidies en bijdragen aan openbare lichamen Subsidies en bijdragen aan overigen Geactiveerde bijdrage rijk Overige immateriële vaste activa Materiële vaste activa -in exploitatie Gronden en terreinen Vervoermiddelen Machines, apparaten en werktuigen Bedrijfsgebouwen Dienstwoningen Waterkeringen Watergangen, kunstwerken en gemalen Zuiveringstechnische Werken Transportsyst Zuiveringstechnische Werken Zuiveringsinst Zuiveringstechnische Werken Slibverw.inst Vaarwegen en havens Overige materiële vaste activa Materiële vaste activa -onderhanden werken Gronden en terreinen Vervoermiddelen Machines, apparaten en werktuigen Bedrijfsgebouwen Dienstwoningen Waterkeringen Watergangen, kunstwerken en gemalen Zuiveringstechnische Werken Transportsyst Zuiveringstechnische Werken Zuiveringsinst Zuiveringstechnische Werken Slibverw.inst Vaarwegen en havens Overige materiële vaste activa Financiële vaste activa Kapitaalverstrekkingen bedrijven Kapitaalverstrekkingen overheden Verstrekte geldleningen Overige uitzettingen Bijlage III BBP-productenlijst Beleidsbegroting Waterschap Brabantse Delta

93 Immateriële vaste activa Sluiten geldleningen en saldo agio/disagio Uitgaven Onderzoek en Ontwikkeling Subsidies en Bijdragen aan bedrijven Subsidies en bijdragen aan rijk Subsidies en bijdragen aan openbare lichamen Subsidies en bijdragen aan overigen Geactiveerde bijdrage rijk Overige immateriële vaste activa Materiële vaste activa -in exploitatie Gronden en terreinen Vervoermiddelen Machines, apparaten en werktuigen Bedrijfsgebouwen Dienstwoningen Waterkeringen Watergangen, kunstwerken en gemalen Zuiveringstechnische Werken Transportsyst Zuiveringstechnische Werken Zuiveringsinst Zuiveringstechnische Werken Slibverw.inst Vaarwegen en havens Overige materiële vaste activa Materiële vaste activa -onderhanden werken Gronden en terreinen Vervoermiddelen Machines, apparaten en werktuigen Bedrijfsgebouwen Dienstwoningen Waterkeringen Watergangen, kunstwerken en gemalen Zuiveringstechnische Werken Transportsyst Zuiveringstechnische Werken Zuiveringsinst Zuiveringstechnische Werken Slibverw.inst Vaarwegen en havens Overige materiële vaste activa Financiële vaste activa Kapitaalverstrekkingen bedrijven Kapitaalverstrekkingen overheden Verstrekte geldleningen Overige uitzettingen TOTALE VASTE ACTIVA Rente Totale kapitaallasten Staat van activa ingedeeld naar categorieën Waterschapswet (alle bedragen X 1.000) Totale afschrijving per 1/1 Afschrijvingen Normale afschrijving Extra afschrijving Totale afschrijving 31/12 Boekwaarde per 1/1 Boekwaarde Boekwaarde per 31/12 92 Bijlage IV Staat van vaste activa Beleidsbegroting Waterschap Brabantse Delta

94 Andere geldleningen financiële instellingen ,9 2,66% TOTAAL ,9 2,66% Bijlage V: Staat van geldleningen (gecomprimeerd) Restant- Mutaties in Restant- Aflossing Totaal rente Nog niet Gem. Gem. Soort lening bedrag Vermeerderingen Verminderingen lening einde volgend van het rente looptijd voet bedrag in het ten laste verschenen restant- rente- (alle bedragen x 1.000) lening begin nieuwe aflossingen boekjaar leningen boekjaar boekjaar boekjaar 93 Bijlage V Staat van geldleningen Beleidsbegroting Waterschap Brabantse Delta

95 Bijlage VI: Principes waarmee de kosten en opbrengsten aan de beheerproducten zijn toegerekend Sleutel Toerekening van: Toerekening aan: Principe van toerekening Sleutel Toerekening van: Toerekening aan: Principe van toerekening 94 Bijlage VI Principes waarmee de kosten en opbrengsten aan de beheerproducten zijn toegerekend Beleidsbegroting Waterschap Brabantse Delta Wijze van doorberekening kostenplaatsen Sleutel A Kostenplaats 1010 Kapitaallasten Primaire en ondersteunende Op basis van specifiek nut (staat van activa) beheerproducten Sleutel B Kostenplaats 1030 Dienstauto s Afdelingskostenplaatsen Op basis van specifiek nut Kostenplaats 1031 Dienstkleding Sleutel C Afdelingskostenplaatsen 2000 t/m 2999 Primair beheerproducten Op basis van begrote uren/fte s per beheerproduct Wijze van doorberekening ondersteunende beheerproducten Sleutel D OP Centraal management OP Personeelsbeleid en beheer OP Algemeen juridische ondersteuning OP Interne faciliteiten OP Interne voorlichting Primaire beheerproducten Op basis van begrote uren/fte s per beheerproduct Sleutel E OP Huisvesting OP Informatiebeleid en automatisering Sleutel F OP Organisatiebeleid en -beheer OP Financieel beleid OP Meerjarenraming en begroting OP Comptabiliteit OP Bestuursprogramma en voorj.nota OP Kwaliteitszorg-, arbeidsomstandigheden- en milieuzorgbeleid en beheer OP Concerncontrol OP Management- en bestuursrapportages Primair beheerproducten en beheerproduct (inclusief de doorberekende personeels- en kapitaallasten) Op basis van begrote uren/fte s per investeringsprojecten beheerproduct of project Primaire beheerproducten Op basis van de directe kosten per Sleutel G OP Centrale (geo)grafische informatie Primair beheerproducten Op basis van specifiek nut/specifieke afspraken OP Muskusrattenbestrijding N-B Sleutel H OP Nieuwbouw Investeringsprojecten Op basis van de begrote fte s per project OP = Ondersteunend beheerproduct

96 Bijlage VII: Begroting Muskusrattenbestrijding Gemeenschappelijke regeling Muskusrattenbestrijding Noord-Brabant BEGROTING 17IT012390/17.ZK Bijlage VII Begroting Muskusrattenbestrijding Beleidsbegroting Waterschap Brabantse Delta

97 Aanleiding Door de waterschappen Aa en Maas, De Dommel en Brabantse Delta is een gemeenschappelijke regeling getroffen voor uitvoering van het muskus- en beverrattenbeheer in Noord-Brabant. Op grond van de aangepaste Waterwet is de muskusratten- en beverrattenbestrijding vanaf een wettelijke waterschapstaak. Voordien was het beheer provinciaal georganiseerd. Muskus- en beverratten worden bestreden om schade aan vooral waterstaatswerken (zoals dijken, kades en oevers van watergangen) te voorkomen. Bij een goed beheer is de rattenpopulatie dermate laag, dat de vraatschade aan natuurlijke vegetaties en gewassen minimaal is of niet voorkomt. Voor de beverrat is uitroeiing in het binnenland de landelijke doelstelling. Het beheer geschiedt vooral met louter mechanische vangmiddelen, zoals klemmen en vangkooien. In het gehele gebied zijn 31 personen actief die het hele jaar muskus- en beverratten speuren en vangen. In natuurgebieden worden met de beheerder afspraken gemaakt over methode en tijdstip van betreden. Met ingang van 2015 is de organisatie gestart met de digitale registratie van de vangstgegevens. Door de rattenpopulatie zo laag mogelijk te houden kan het aantal uitstaande vangmiddelen laag worden gehouden. De vangmiddelen en methoden zijn zodanig aangepast dat bijvangsten (vangsten niet zijnde muskus- of beverrat) tot een minimum worden beperkt. Mede daardoor is het aantal bijvangsten ook relatief laag en vormen deze daardoor geen bedreiging voor het voortbestaan van de betreffende diersoorten. In 2016 werden muskusratten en 36 beverratten gevangen. De beverrattenvangsten zijn 4x zo hoog dan in 2015 (9 vangsten). De Brabantse beheersorganisatie voldoet aan de landelijk gestelde norm van <0,15 vangst per km watergang (0,14 vangst/km). De vangsten zijn in 2016 ongeveer 10% lager dan in Begin 2013 is gestart met een landelijk onderzoek, de Veldproef, waarbinnen wetenschappelijke gegevens worden verzameld. Nadat het driejarig onderzoek is afgerond wordt de maatschappelijke discussie gevoerd over nut en noodzaak van het muskusrattenbeheer. Binnen de Veldproef zijn Brabant en Lelystad specifiek aangewezen waarbinnen de methode van Objectbescherming wordt toegepast. De kosten van het gehele onderzoek worden door de Unie van Waterschappen gedragen. Deelname gebeurt dus kostenneutraal. De resultaten van het gehele onderzoek worden rond de zomer van verwacht. Context In de gemeenschappelijke regeling is opgenomen dat waterschap Brabantse Delta verantwoordelijk is voor het opstellen van een begroting. Volgens artikel 4, lid 1 van deze regeling dient het ontwerp van de begroting vooraf ter goedkeuring te worden voorgelegd aan de overige deelnemende waterschappen. Bestuurlijke afstemming daarover vindt plaats in de maand juni en daarbij kunnen de deelnemers hun zienswijzen over de conceptbegroting indienen. Na bespreking in een bestuurlijk vooroverleg wordt de begroting formeel ter goedkeuring aan de besturen van de waterschappen gestuurd. 96 Bijlage VII Begroting Muskusrattenbestrijding Beleidsbegroting Waterschap Brabantse Delta

98 Gemeenschappelijke Regeling Muskusrattenbestrijding Noord-Brabant begroting Rekening 2016 Begroting 2017 Begroting Kosten Salarissen en sociale lasten Overige personeelslasten Personeel van derden Duurzame gebruiksgoederen Overige gebruiks- en verbruiksgoederen Energie Verzekering Onderhoud door derden Overige diensten door derden Toevoeging voorziening Sociaal Statuut Doorbelasting administratieve ondersteuning Doorbelasting afdelingshoofd Doorbelasting dienstauto's Doorbelasting dienstkleding Doorbelasting ondersteunende beheerproducten Totaal kosten Opbrengsten Vergoeding werkzaamheden landelijke veldproef Vergoeding beverrattenbestrijding Overige opbrengsten 291 Nog te dekken door waterschappen Totaal opbrengsten Bijdrage per waterschap Bijlage VII Begroting Muskusrattenbestrijding Beleidsbegroting Waterschap Brabantse Delta