Onderzoek lichamelijke opvoeding in het basisonderwijs Januari 2018

Transcriptie

1 Onderzoek lichamelijke opvoeding in het basisonderwijs Januari /68

2 Inhoudsopgave 1 Beleidssamenvatting Situering van het onderzoek Onderzoeksvragen Bereik van het onderzoek Onderzoeksaanpak Onderzoekspopulatie Onderzoeksmethode In welke mate streven de scholen in het leergebied lichamelijke opvoeding via de leerplandoelen de ontwikkelingsdoelen na en bereiken ze de eindtermen met hun leerlingen? De kleuterafdeling De lagere afdeling Samenvatting In welke mate maken scholen gebruik van kwaliteitsbevorderende factoren om de ontwikkelingsdoelen na te streven en de eindtermen te bereiken met hun leerlingen? Didactisch handelen Specifieke deskundigheid Plannen Evalueren Horizontale samenhang Beschikbare leermiddelen Samenvatting Context en input De organisatie van de lessen lichamelijke opvoeding in de bezochte kleuter- en lagere afdeling Profiel van de lesgevers lichamelijke opvoeding in de bezochte kleuter- en lagere afdelingen Beeld van de beschikbare accommodatie in de bezochte kleuter- en lagere afdelingen Algemene conclusie Aanbevelingen Bijlagen Bijlage 1: Literatuurlijst Bijlage 2: Resultaten voor onderzoeksvraag Bijlage 3: Onderzoeksinstrument /68

3 1 Beleidssamenvatting Het belang van bewegen kan in onze huidige maatschappij en leefstijl niet genoeg worden onderstreept. Ook de school en de lessen lichamelijke opvoeding spelen daarin een belangrijke rol. Om die reden en omwille van de beperkte erkenningsonderzoeken van het leergebied lichamelijke opvoeding (zie Onderwijsspiegel 2016), voerde de onderwijsinspectie van februari tot einde mei 2017 een thematisch onderzoek (apart van de doorlichtingen) naar de kwaliteit van het leergebied lichamelijke opvoeding. Aan de hand van observaties in 88 geselecteerde kleuterafdelingen (derde kleuterklas) en 86 geselecteerde lagere afdelingen (derde graad) van scholen in het basisonderwijs die zich vrijwillig voor dit onderzoek hadden aangemeld, door gesprekken met leerlingen, leraren en directies, door documentenonderzoek en een rondgang in de school geven we een antwoord op drie onderzoeksvragen: - In welke mate streven de geselecteerde scholen voor lichamelijke opvoeding de ontwikkelingsdoelen na en bereiken ze de eindtermen met hun leerlingen? - In welke mate maken de geselecteerde scholen gebruik van kwaliteitsbevorderende factoren om de ontwikkelingsdoelen na te streven en de eindtermen te bereiken met hun leerlingen? - In welke omstandigheden streven de geselecteerde scholen de ontwikkelingsdoelen na en bereiken ze de eindtermen met hun leerlingen? Ontwikkelingsdoelen en eindtermen: check! We gingen het nastreven en bereiken na voor een steekproef van ontwikkelingsdoelen en eindtermen. De eindbalans is overwegend positief: de meeste bezochte scholen voldoen in grote mate aan de minimumverwachtingen. In de kleuterafdelingen is er ruime aandacht voor lichaams- en bewegingsbeheersing en voor het werken met een complexe ruimte- en tijdsfactor. Het aanbod voor de groot- en kleinmotorische vaardigheden voldoet. Ook in de lagere afdelingen voldoen de bezochte scholen voor de grootmotorische vaardigheden en acties. Anderzijds worden niet alle ontwikkelingsdoelen en eindtermen voldoende evenwichtig, met voldoende diepgang en in voldoende samenhang nagestreefd of bereikt. In de bezochte kleuterafdelingen valt het op dat leraren de activiteiten te veel zelf sturen. Ze laten weinig ruimte aan de kleuters om creatief verschillende bewegingsoplossingen te ontdekken en te verwoorden. In de bezochte lagere afdelingen komen leerinhouden die leerlingen toelaten te oefenen op klimmen en klauteren, op ritmisch en expressief bewegen en kansen geven om kind-aangepaste bewegingsproblemen op te lossen, weinig voor. Kortom: doelen uit de competentiedomeinen gezonde en veilige levensstijl en sociaal functioneren en positief zelfbeeld kunnen meer aandacht krijgen. Welke pedagogisch-didactische keuzes maken scholen voor betere lessen lichamelijke opvoeding? De bezochte scholen zetten zeker kwaliteitsbevorderende factoren in zoals didactiek, deskundigheid, planning, evaluatie, leermiddelen, maar het ontbreekt aan volledigheid, systematiek en opvolging met andere woorden: aan een gericht kwaliteitsbeleid. Vooral de evaluatie van ontwikkelingsdoelen en eindtermen lichamelijke opvoeding scoort onvoldoende in de bezochte scholen. De evaluatie is weinig betrouwbaar, weinig transparant en is amper uitgangspunt om het leer- en ontwikkelingsproces van leerlingen te stimuleren. De bezochte scholen kunnen de kwaliteit van de lessen lichamelijke opvoeding verhogen door onder meer een breed bewegingsbeleid uit te bouwen, door meer aandacht te besteden aan een evenwichtige planning van alle onderwijsdoelen, door meer te plannen op schoolniveau met het oog op horizontale en verticale samenhang en integratie in het dagelijkse leven én door lichamelijke opvoeding te integreren in het evaluatiebeleid. 3/68

4 In welke omstandigheden vinden de lessen lichamelijke opvoeding plaats? De omstandigheden waarin de bezochte scholen het leergebied lichamelijke opvoeding vormgeven, zijn relatief gunstig. De meeste bezochte scholen volgen de aanbevelingen om twee lestijden lichamelijke opvoeding per week te organiseren. Uit Europese richtlijnen en wetenschappelijk onderzoek blijkt dat dit echter onvoldoende is om de motorische competentie voldoende te ontwikkelen. Hier is dus wat meer ambitie op zijn plaats. Scholen kunnen best nagaan of het aantal uren lichamelijke opvoeding volstaat om kwaliteitsvol bewegingsonderwijs te kunnen aanbieden. De Vlaamse overheid geeft scholen de ruimte om een leermeester lichamelijke opvoeding in te schakelen. Veel van de bezochte scholen maken gebruik van de mogelijkheid om een dergelijke specifiek opgeleide leerkracht in te zetten. Daar waar de vakspecialist samenwerkt met de klasleraar is er frequent overleg en goede communicatie. Deze samenwerking weerspiegelt zich in de bezochte scholen onder meer in de kwaliteit voor de eindterm zwemmen en de goede score voor de horizontale samenhang in dat leerdoel. Een aantal bezochte scholen doet een beroep op externe lesgevers, al dan niet met een pedagogische bevoegdheid. Ook hier kan de school met ambitie best onderzoeken of de kwaliteit van het onderwijs voldoet en of de samenhang verzekerd wordt. Veel scholen beschikken over een bewegingsaccommodatie. Alleen is die hier en daar onvoldoende groot om veilig en voldoende intensief te sporten. Een kwart van de bezochte scholen beschikt niet over buitenbewegingsaccommodaties. Schoolteams doen inspanningen om de speelplaats bewegingsvriendelijk in te richten. Conclusie De meeste bezochte scholen voldoen in grote mate aan de minimumverwachtingen. Dit onderzoek legt ook bloot waar er ruimte is voor meer ambitie. Niet alle ontwikkelingsdoelen en eindtermen worden immers voldoende evenwichtig, met voldoende diepgang en in voldoende samenhang nagestreefd/bereikt. De bezochte scholen kunnen de lat hoger leggen door bewust in te zetten op bevorderende factoren zoals didactische aanpak, deskundigheidsbevordering, planning, evaluatie, leermiddelen, samenhang, algemeen beleid. De leerplannen bevatten tal van interessante en nuttige tips en aanbevelingen die de kwaliteit van het onderwijs zeker nog kunnen verhogen. Voor evaluatie en leergebiedoverschrijdende samenhang hinken de bezochte scholen duidelijk achterop. Een cultuur van kwaliteitsontwikkeling ondersteunt het onderwijs in de lichamelijke opvoeding in het basisonderwijs nog te weinig. De voorbeelden van goede praktijk tonen aan dat het nochtans mogelijk is om zeer performant te zijn. De kwaliteit van het zwemonderwijs in de bezochte scholen is daar een inspirerend voorbeeld van. Het leergebied lichamelijke opvoeding biedt tal van kansen om transversale, persoonlijkheidsvormende doelen te realiseren. Scholen kunnen via een geïntegreerd bewegingsbeleid de impact op de leef- en leerattitude van hun leerlingen vergroten. In de bezochte scholen blijven op dit vlak nog heel wat kansen onbenut. 4/68

5 2 Situering van het onderzoek Met het toenemende belang van beweging in de leefstijl van de moderne mens groeide ook de aandacht voor de kwaliteit van de lichamelijke opvoeding in het onderwijs. Het Europese jaar van opvoeding door sport (2004) heeft de interesse van de wetenschap, en ook van de politiek, geïntensiveerd. In haar Workplan for Sport formuleert de Europese Commissie aanbevelingen voor de verschillende lidstaten. Aanbeveling 15 stelt dat het noodzakelijk is dat nationale controle-organen en coördinerende instanties scholen ondersteunen en de naleving van een hoge kwaliteit van het curriculum voor lichamelijke opvoeding stimuleren. Vlaanderen heeft haar curriculum voor lichamelijke opvoeding vastgelegd in na te streven ontwikkelingsdoelen voor de kleuterafdeling en te bereiken eindtermen voor de lagere afdeling. Via goedgekeurde leerplannen geven scholen vorm aan dit leergebied. Er is ook een apart ambt om lichamelijke opvoeding te onderwijzen in het basisonderwijs: de leermeester lichamelijke opvoeding. Sinds de invoering van het nieuwe omkaderingssysteem in het basisonderwijs (2012) legt de Vlaamse overheid een minimum aantal lestijden vast dat op schoolniveau aan lichamelijke opvoeding besteed moet worden (waarborgregeling). Als onderwijsinspectie houden wij de vinger aan de pols wanneer het over onderwijskwaliteit gaat. In het geval van lichamelijke opvoeding is dat niet anders. Omdat de afgelopen jaren het leergebied lichamelijke opvoeding relatief weinig aan bod kwam in het erkenningsonderzoek (Onderwijsspiegel 2016) 2, kozen we voor dit thematisch kwalitatief onderzoek. Zo kunnen we een breder en meer accuraat beeld geven van de mate waarin scholen erin slagen om voor lichamelijke opvoeding de ontwikkelingsdoelen na te streven en de eindtermen te bereiken met hun leerlingen. We brengen tegelijkertijd in kaart hoe scholen factoren inzetten die volgens onderzoek bevorderend kunnen zijn voor de kwaliteit van het onderwijs. Het onderzoek peilt ook naar de omstandigheden waarin scholen lichamelijke opvoeding aanbieden. Parlementaire vragen signaleren daarover soms problemen. Het onderzoek biedt een unieke kans om scholen te stimuleren om de kwaliteit van het leergebied lichamelijke opvoeding op beleidsmatige wijze te verhogen. We willen scholen inspireren en aanzetten tot een duurzame kwaliteitsontwikkeling van dit leergebied. 1 Resolution of the Council and the Representatives of the Governments of the Member States, meeting within the Council, of 21 May 2014 on the European Union Work Plan for Sport ( ). 2 Onderwijsspiegel, Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming; Onderwijsinspectie (2016), p /68

6 3 Onderzoeksvragen Dit onderzoek schetst een beeld van de kwaliteit van de lichamelijke opvoeding in het kleuter- en lager onderwijs in Vlaanderen. De onderwijsinspectie vult het begrip kwaliteit in vanuit de erkenningsvoorwaarden voor ontwikkelingsdoelen, eindtermen en leerplanrealisatie. We formuleren drie onderzoeksvragen: - In welke mate streven de scholen in het leergebied lichamelijke opvoeding via de leerplandoelen de ontwikkelingsdoelen na en bereiken ze de eindtermen met hun leerlingen? - In welke mate maken scholen gebruik van kwaliteitsbevorderende factoren om de ontwikkelingsdoelen na te streven en de eindtermen te bereiken met hun leerlingen? - In welke omstandigheden (context en input) streven scholen de ontwikkelingsdoelen na en bereiken ze de eindtermen met hun leerlingen? Onderstaande tabellen geven een overzicht van de operationalisering van de drie onderzoeksvragen. 1. In welke mate streven de scholen in het leergebied lichamelijke opvoeding via de leerplandoelen de ontwikkelingsdoelen na en bereiken ze de eindtermen met hun leerlingen? Deelvragen voor de kleuterafdeling: Deelvragen voor de lagere afdeling: In welke mate streven de scholen met de kleuters de motorische ontwikkelingsdoelen na? lingen de motorische eindtermen? In welke mate bereiken de scholen met de leer- In welke mate streven de scholen met de kleuters een veilige en gezonde levensstijl na? lingen een veilige en gezonde levensstijl? In welke mate bereiken de scholen met de leer- In welke mate streven de scholen met de kleuters een positief zelfconcept na? lingen een positief In welke mate bereiken de scholen met de leer- zelfconcept? 2. In welke mate maken scholen gebruik van kwaliteitsbevorderende factoren om de ontwikkelingsdoelen na te streven en de eindtermen te bereiken met hun leerlingen? Deelvragen voor de kleuterafdeling: Deelvragen voor de lagere afdeling: In welke mate handelen leraren didactisch bij In welke mate handelen leraren didactisch bij het nastreven van de ontwikkelingsdoelen? het bereiken van de eindtermen? In welke mate tonen leraren hun specifieke In welke mate tonen leraren hun specifieke deskundigheid om de ontwikkelingsdoelen na deskundigheid om de eindtermen te bereiken? te streven? In welke mate geven leraren aan dat ze het nastreven van de ontwikkelingsdoelen plannen? reiken van de eindtermen In welke mate geven leraren aan dat ze het be- plannen? In welke mate geven leraren aan dat ze het nastreven van de ontwikkelingsdoelen kwaliteitsvol evalueren? In welke mate geven leraren aan dat ze bij het nastreven van de ontwikkelingsdoelen een horizontale samenhang realiseren? In welke mate geven leraren aan dat ze over voldoende leermiddelen beschikken om de ontwikkelingsdoelen na te streven? In welke mate geven leraren aan dat ze het bereiken van de eindtermen kwaliteitsvol evalueren? In welke mate geven leraren aan dat ze bij het bereiken van de eindtermen een horizontale samenhang realiseren? In welke mate geven leraren aan dat ze over voldoende leermiddelen beschikken om de eindtermen te bereiken? 6/68

7 3. In welke omstandigheden (context en input) streven scholen de ontwikkelingsdoelen na en bereiken ze de eindtermen met hun leerlingen? Deelvragen voor kleuter- en lagere afdelingen: Welk beeld krijgen we van de organisatie van de lessen lichamelijke opvoeding in de bezochte kleuter- en lagere afdelingen? Welk beeld krijgen we van het profiel van de leraren lichamelijke opvoeding in de bezochte kleuteren lagere afdelingen? Welk beeld krijgen we van de beschikbare accommodatie in de bezochte kleuter- en lagere afdelingen? 4 Bereik van het onderzoek Het is niet realistisch om tijdens een peilingsproef of een thematisch kwalitatief onderzoek alle ontwikkelingsdoelen en eindtermen aan bod te laten komen. Ook in dit onderzoek zorgen we voor een afbakening. We nemen ontwikkelingsdoelen en eindtermen op uit de drie competentiedomeinen: - motorische competentie - gezonde en veilige levensstijl - sociaal functioneren en een positief zelfbeeld De motorische ontwikkelingsdoelen en eindtermen komen uit de deelclusters zelfredzaamheid in kindgerichte bewegingssituaties, ontwikkeling van grootmotorische en kleinmotorische vaardigheden en het oplossen van kind-aangepaste bewegingsproblemen. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de ontwikkelingsdoelen en eindtermen die tijdens het onderzoek aan bod kwamen. Tussen haakjes vind je de officiële nummering 3. Ontwikkelingsdoelen die in het onderzoek aan bod komen Domein van de motorische competentie: De kleuters - heffen, dragen en verplaatsen onder begeleiding kleuteraangepast materiaal veilig (1.5). - reageren snel op auditieve, visuele en tactiele signalen met een eenvoudig bewegingsantwoord (1.6). - houden rekening tijdens het bewegen met plaatsaanduidingen (1.18). - nemen twee of meer opeenvolgende hindernissen (1.24). - voeren een eenvoudige reeks van opeenvolgende handelingen uit binnen bewegingsactiviteiten (1.31). - blijven geconcentreerd bezig met een bewegingsprobleem (1.34). - stellen creatief verschillende oplossingen voor (1.37) /68

8 Domein van een gezonde en veilige levensstijl: De kleuters: - beleven zichtbaar plezier aan fysieke inspanningen (2.3). Domein van zelfconcept en sociaal functioneren: De kleuters: - volgen binnen een eenvoudige spelvorm één tot twee spelregels op (3.12). Eindtermen die in het onderzoek aan bod komen Domein van de motorische competentie: De leerlingen - kennen de gevaren en risico s van bewegingssituaties en kunnen deze inschatten en signaleren (1.3). - balanceren op de grond en op diverse toestellen (1.9). - hangen en steunen in omgekeerde houding (1.10). - voeren vrije sprongen en steunsprongen uit (1.11). - voeren verschillende vormen van rollen uit (1.12). - klimmen veilig op en dalen veilig af van diverse klimtoestellen (1.14). - passen hun loopstijl en tempo aan de afstand aan (1.15). - werpen op verschillende manieren met diverse tuigen (1.16). - voeren eenvoudige spelideeën uit in eenvoudige bewegingsspelen (1.18). - voeren bewegingsvormen uit op een opgelegd ritme (1.21). - onthouden een danscombinatie (een aantal bewegingspatronen achter elkaar) en voeren ze zonder aanwijzingen uit (1.22). - voelen zich veilig in het water en kunnen zwemmen (1.25). Domein van een gezonde en veilige levensstijl: De leerlingen - kiezen en heffen zelfstandig materiaal (1.30). - kennen het belang van opwarming voor en tot rust komen na fysieke inspanningen (2.4). Domein van zelfconcept en sociaal functioneren: De leerlingen - leven zich in een spel in en nemen hierbij verschillende rollen waar (1.19) 4. 4 In de eindtermen lager onderwijs valt eindterm 1.19 onder de motorische competentie. Naar analogie van de ordening van de eindtermen in het secundair onderwijs en in overeenstemming met het concept van het vak lichamelijke opvoeding plaatsen we in dit document de eindterm 1.19 onder zelfconcept en sociaal functioneren. 8/68

9 5 Onderzoeksaanpak 5.1 Onderzoekspopulatie Dit onderzoek staat los van het doorlichtingsonderzoek en de doorlichtingsplanning. Aan het onderzoek is geen advies voor erkenning verbonden. Voor dit onderzoek konden scholen zich vrijwillig aanmelden. De respons was voldoende groot om de onderzoekspopulatie evenwichtig samen te stellen met - scholen uit de vijf Vlaamse provincies - scholen uit de verschillende koepels en het GO! - zowel scholen zonder specifieke onderwijsmethode als methodescholen - scholen gelegen in een stedelijk, halfstedelijk of agrarisch gebied Scholen die in de loop van de drie voorbije schooljaren werden doorgelicht zijn niet opgenomen. De onderzoekspopulatie bestaat uit leerlingen uit 88 kleuterafdelingen en 86 lagere afdelingen in het basisonderwijs. Qua schoolstructuur onderscheiden we zeven autonome kleuterscholen, vijf autonome lagere scholen en 81 basisscholen. In totaal gaat het over 93 instellingsnummers. In de kleuterafdelingen richtten we het onderzoek op de leerlingen van de derde klas van het kleuteronderwijs. In de lagere afdeling lag de focus op de leerlingen van de derde graad. Dit sluit aan bij de ontwikkelingsdoelen en eindtermen die geformuleerd zijn als minimumdoelen om na te streven respectievelijk te bereiken op het einde van elke cyclus. 5.2 Onderzoeksmethode Indicatoren en beschrijvingen Bij het operationaliseren van de onderzoeksvragen baseerden we ons op de volgende bronnen: - de leerplannen van de verschillende onderwijsverstrekkers - ondersteunend didactisch materiaal van diverse onderwijsverstrekkers - wetenschappelijke literatuur - gesprekken met experten lichamelijke opvoeding in de kleuter- en lagere afdelingen - eigen ervaring tijdens het doorlichten en werken met het CIPO-referentiekader Het gehanteerde onderzoeksinstrument vind je in bijlage. Specificiteit van het leergebied Een onderzoek lichamelijke opvoeding vergt in vergelijking met andere leergebieden een specifieke aanpak. Voor lichamelijke opvoeding is het resultaat dat de school bereikt met de leerlingen immers veel moeilijker te vatten via schriftelijke neerslag (taken, toetsen, examens ) of werkstukken. De kwaliteit en de bereikte resultaten komen vooral tot uiting in de onderwijsleerpraktijk. Lesobservaties vormen dan ook de eerste belangrijke pijler van de onderzoeksmethode. 9/68

10 Observaties in de gymzaal en tijdens de lessen lichamelijke opvoeding Scholen kunnen met hun leerlingen op verschillende momenten aan de ontwikkelingsdoelen en eindtermen lichamelijke opvoeding werken. Zeker in de kleuterafdeling komen de ontwikkelingsdoelen geintegreerd aan bod. Idealiter observeren onderzoekers dus ook breed de onderwijsleerpraktijk tijdens een langere periode. In dit onderzoek blijven de gerichte observaties voor de kleuters omwille van pragmatische redenen voornamelijk beperkt tot wat zich afspeelt tijdens de lessen in de gymzaal. Om dat beeld te vervolledigen bezochten de onderzoekers ook de derde kleuterklassen en bespraken ze met de kleuterleraar de ontwikkelingsdoelen die in de reguliere klaspraktijk aan bod komen. In de lagere afdeling werden de leerlingen enkel geobserveerd tijdens de lessen lichamelijke opvoeding. Vrije keuze van doelen en activiteiten Scholen konden vrij kiezen aan welke ontwikkelingsdoelen en eindtermen lichamelijke opvoeding ze met hun leerlingen wilden werken tijdens de lessen die de onderwijsinspecteurs kwamen observeren. De doelen kwamen dus niet overal even frequent aan bod. De onderwijsinspecteurs hielden daarom nauwgezet het aantal lessen bij waarin ze het werken aan een bepaald ontwikkelingsdoel of eindterm konden observeren. Dit registreerden ze als een geschikte lessituatie voor dat bepaalde ontwikkelingsdoel of die bepaalde eindterm. Enkele voorbeelden - bij een bosloop moeten leerlingen geen materiaal heffen en dragen. Deze les wordt niet aangekruist als geschikte lessituatie voor veilig heffen en dragen binnen de 86 geobserveerde lessen. - bij een les steunsprongen plaatsen de leerlingen plinten, veerplanken, lange mat en komt veilig heffen en dragen wel aan bod. Deze les wordt aangevinkt als een geschikte lessituatie binnen de 86 geobserveerde lessen. - binnen dezelfde les steunsprongen warmen de leerlingen op met een tikkertjesspel. Deze les wordt ook aangevinkt als een geschikte lessituatie voor kunnen een eenvoudig spelidee toepassen. Beoordeling van het vaardigheidsniveau Om het vaardigheidsniveau van de leerlingen te beoordelen tijdens de lesobservaties, werkten de onderwijsinspecteurs met beschrijvingen van concreet waarneembaar gedrag van de leerlingen. Enkele voorbeelden Voor de observatie van eindterm 1.11 vrije sprongen en steunsprongen uitvoeren scoorden de onderwijsinspecteurs onderstaande bewegingsvormen: - leerlingen springen over een toestel met een ritmisch versnelde aanloop - leerlingen springen over een verhoogd vlak en landen in evenwicht - leerlingen springen combinaties met een springtouw - leerlingen springen hoog - leerlingen springen ver - leerlingen voeren loopsprongen uit - leerlingen voeren steunsprongen uit 10/68

11 Beoordeling van kwaliteitsvol nastreven of bereiken van de doelen Onderwijsinspecteurs gaven een positieve score wanneer minstens één van de onderstaande beschrijvingen werd geobserveerd tijdens de les: - de leerlingen zijn gefocust op de opdracht - de leerlingen voeren de opdracht vlot uit - de leerlingen beleven zichtbaar plezier aan de opdracht - de leerlingen kunnen oefenen, fouten maken en vooruitgang boeken in de opdracht Beoordeling van inzet van kwaliteitsbevorderende factoren Naast leerlingengedrag hielden we ook de onderwijspraktijk van de leraren tegen het licht. De onderwijsinspecteurs scoorden per ontwikkelingsdoel en eindterm een aantal beschrijvingen waarbij typisch didactische handelingen voor lichamelijke opvoeding werden bekeken: - verschillende opstellingen gebruiken - de leraar demonstreert of laat demonstreren - doelgericht sturen door het meegeven van aandachtspunten - bijsturen door feedback te geven - differentiëren in functie van het beheersingsniveau van de leerling - werken met instructiekaarten of kijkwijzers - werken met video of applicaties (apps) Voorbeeld: eindterm 1.24 kunnen twee of meer opeenvolgende hindernissen nemen - De leraar maakt verschillende opstellingen zodat de kleuters opeenvolgende hindernissen moeten nemen = bewegingscircuit - De leraar biedt verschillende vormen van hindernissen aan - De leraar stimuleert de vlotte overgang van de ene naar de andere hindernis (differentiatie) - De leraar heeft aandacht voor lateraliteit Inventariseren van beschikbaar materiaal en accommodatie Tijdens de lesobservaties registreerden de onderwijsinspecteurs het beschikbare materiaal en de accommodatie. Semigestructureerde gesprekken De semigestructureerde gesprekken vormen een tweede belangrijke pijler in de onderzoeksmethode. In het lager onderwijs voerden we 86 gesprekken met leerlingen om te peilen naar hun kennis over de eindtermen. De leerlingen werden uitgenodigd om te beschrijven wat ze in de lessen lichamelijke opvoeding deden en wat daarbij belangrijk was. Deze informatie voegen we toe aan de vaststellingen uit de lesobservaties. Voorbeeld: In het gesprek over eindterm 1.18 kunnen eenvoudige spelideeën uitvoeren in eenvoudige bewegingsspelen vroegen we de leerlingen om: - een spel te beschrijven dat ze graag spelen - een spel te beschrijven dat ze vaak spelen in de les lichamelijke opvoeding - aan te geven wat het doel is van de verschillende spelen 11/68

12 In het kleuteronderwijs voerden we 88 gesprekken met leraren lichamelijke opvoeding. In het lager onderwijs voerden we 86 gesprekken met leraren lichamelijke opvoeding. Tijdens deze gesprekken werden de leraren uitgenodigd om aan de hand van voorbeelden hun praktijk toe te lichten. Het ging daarbij over planning, expertise, leermiddelen, horizontale samenhang en evaluatie. Enkele voorbeelden Voor OD 1.6 kunnen met een eenvoudig bewegingsantwoord snel reageren op auditieve, visuele en tactiele signalen. - reageren op auditieve, visuele en tactiele signalen wordt vermeld in een planningsdocument (jaarplanning, agenda, fiches, stappenplannen ) Voor OD 1.24 kunnen geconcentreerd bezig blijven met een bewegingsprobleem - de leraar kan aangeven waar het verschil zit tussen een vaardige en minder vaardige kleuter op het vlak van geconcentreerd zijn - de leraar geeft een aantal voorbeelden van hoe hij rekening houdt met aaneenschakelen van handelingen bij de kleuters Voor ET 1.9 de leerlingen kunnen balanceren op de grond en op diverse toestellen - de leraar kan beschrijven hoe balanceren uitgedaagd, opgebouwd, en aangeleerd wordt overheen de drie graden Voor Et 1.15 kunnen hun loopstijl aanpassen aan de afstand - de leraar legt uit hoe tempolopen geëvalueerd wordt - de leraar heeft evaluatie-inhouden voor het onderdeel tempolopen - de leraar heeft evaluatiecriteria voor het onderdeel tempolopen - de leraar evalueert inzet of volhouden of het eigen niveau inschatten bij het tempolopen We voerden ook een gesprek met de directeur van elke school. Documenten Tussen de gesprekken en observaties kregen de onderwijsinspecteurs de kans om schooleigen documenten in te kijken om hun beeld te vervolledigen. Rondgang De onderwijsinspecteurs kregen de kans om via een rondgang in de verschillende kleuterklassen zicht te krijgen op materiaal, accommodatie en beweegruimte. Mixed method Via de hierboven beschreven onderzoekshandelingen kregen we een beeld van de wijze waarop de onderzochte scholen met hun leerlingen werken aan de ontwikkelingsdoelen en eindtermen voor lichamelijke opvoeding. Onderstaand overzicht geeft de triangulatie per onderzoeksvraag weer. 12/68

13 Onderzoekshandeling Onderzoeksvraag Lesobservaties derde kleuterklas, derde graad lager onderwijs X x Gesprek met leerlingen derde graad lager onderwijs X Gesprek met klasleraar X Gesprek met leraar lichamelijke opvoeding x Gesprek met leraar derde kleuterklas x x Gesprek met directeur x Documentenonderzoek x x Rondgang in de kleuterklassen x x Rondgang in de school: klassen, gymzaal, speelplaats x Betrouwbaarheid Om de deugdelijkheid van het instrument en de haalbaarheid van het onderzoeksopzet af te toetsen organiseerden we twaalf try-outs waarbij het onderzoeksinstrument telkenmale verfijnd werd. Om de interbeoordelaarsbetrouwheid te garanderen werd in duo s gewerkt en werden tussentijds scores besproken. Uitvoering Het onderzoek liep van februari tot einde mei Vijf onderwijsinspecteurs voerden het onderzoek uit. Vier onderwijsinspecteurs met expertise in lichamelijke opvoeding in het basisonderwijs en een onderwijsinspecteur met expertise in lichamelijke opvoeding in het secundair en academisch onderwijs. 13/68

14 6 In welke mate streven de scholen in het leergebied lichamelijke opvoeding via de leerplandoelen de ontwikkelingsdoelen na en bereiken ze de eindtermen met hun leerlingen? 6.1 De kleuterafdeling Om zicht te krijgen op het aanbod van de ontwikkelingsdoelen baseerden we ons niet enkel op de specifieke lessen lichamelijke opvoeding. We bezochten ook de derde kleuterklassen en spraken indien nodig met de kleuterleraar, aangezien meerdere ontwikkelingsdoelen in de reguliere klaspraktijk nagestreefd worden. De omschrijving van kwaliteitsvol nagestreefd/bereikt en geschikte lessituaties vind je in hoofdstuk 5. Motorische competentie: zelfredzaamheid in kindgerichte bewegingssituaties nastreven Ontwikkelingsdoel kunnen onder begeleiding kleuteraangepast materiaal veilig heffen, dragen en verplaatsen Vaardigheidsniveau Kwaliteitsvol nagestreefd Geschikte lessituaties Kleuters heffen en dragen kleuteraangepast materiaal op een rugsparende manier Kleuters zetten de last gecontroleerd neer/ laten los Kleuters verplaatsen zelfstandig bewegingsmaterialen en toestellen en bergen ze op Figuur 1: Resultaten voor het ontwikkelingsdoel kunnen onder begeleiding kleuteraangepast materiaal veilig heffen, dragen en verplaatsen (1.5). Het nastreven van onder begeleiding kleuteraangepast materiaal heffen, dragen en verplaatsen scoort relatief laag. Kleuters krijgen weinig kansen om zelfstandig bewegingsmaterialen en toestellen te plaatsen, dikwijls omdat tijdens de lesobservaties de leraren frequent het materiaal op voorhand in de sportruimte klaar stelden. Ook het efficiënt opstellen van materialen voor meerdere groepen na elkaar kan hier spelen. De meeste leraren lichamelijke opvoeding willen de actieve bewegingstijd immers hoog houden. In de lesobservaties stelden we vast dat het heffen, dragen en verplaatsen ook beperkt wordt door een tekort aan kleuteraangepast materiaal. Veel materialen zijn zwaar en log. Ontwikkelingsdoel kunnen met een eenvoudig bewegingsantwoord snel reageren op auditieve, visuele en tactiele signalen Vaardigheidsniveau Kwaliteitsvol Geschikte nagestreefd lessituaties Kleuters reageren op een afgesproken teken Kleuters reageren op signalen in bewegingsspelen Kleuters reageren vlug en beheerst Figuur 2: Resultaten voor het ontwikkelingsdoel kunnen met een eenvoudig bewegingsantwoord snel reageren op auditieve, visuele en tactiele signalen (1.6). 14/68

15 Het nastreven van kunnen met een eenvoudig bewegingsantwoord snel reageren op auditieve, visuele en tactiele signalen komt in elke geobserveerde les voor. Het grootste deel van de kleuters reageert vlot op signalen tijdens bewegingsspelen. Ontwikkelingsdoel kunnen tijdens het bewegen rekening houden met plaatsaanduidingen Vaardigheidsniveau Kwaliteitsvol Geschikte nagestreefd lessituaties Kleuters gaan op de juiste plaats staan bij de instructie van de leraar Kleuters respecteren de plaatsaanduidingen in een spel Kleuters kiezen een plaats in de ruimte waar ze veilig zijn en elkaar niet raken Figuur 3: Resultaten voor het ontwikkelingsdoel kunnen tijdens het bewegen rekening houden met plaatsaanduidingen (1.18). Scholen streven het ontwikkelingsdoel kunnen tijdens het bewegen rekening houden met plaatsaanduidingen met de kleuters goed na. Wat opvalt is dat als de kleuters eenmaal opgaan in de bewegingsopdracht ze minder rekening houden met hun eigen veiligheid. Voor een aantal is het niet evident een plek te kiezen in de ruimte waar ze elkaar niet raken. Ontwikkelingsdoel kunnen twee of meer opeenvolgende hindernissen nemen Vaardigheidsniveau Kwaliteitsvol nage- Geschikte lessituaties streefd Kleuters nemen twee of meerdere opeenvolgende hindernissen Kleuters verplaatsen zich ononderbroken (al huppelend, galopperend of hinkend) Kleuters schakelen de ledematen functioneel in bij verschillende basisbewegingen (OD 1.7) Kleuters bewegen daarbij de armen en benen afwisselend (OD 1.10) Figuur 4: Resultaten voor het ontwikkelingsdoel kunnen twee of meer opeenvolgende hindernissen nemen (1.24). Kleuters kunnen vlot twee of meer opeenvolgende hindernissen nemen. Ze schakelen daarbij hun ledematen functioneel en gecoördineerd in, armen en benen bewegen afwisselend. 15/68

16 Motorische competentie: grootmotorische en kleinmotorische vaardigheden in gevarieerde situaties nastreven Ontwikkelingsdoel kunnen een eenvoudige reeks van opeenvolgende handelingen uitvoeren binnen bewegingsactiviteiten Vaardigheidsniveau Kwaliteitsvol nage- Geschikte lessituaties streefd Kleuters voeren een eenvoudige reeks van opeenvolgende handelingen uit binnen bewegingsactiviteiten Kleuters schakelen meerdere bewegingen aan elkaar tot een nieuw bewegingsgeheel Kleuters voeren opeenvolgende bewegingen in een dansje uit Kleuters voeren een afgesproken volgorde in een parcours uit Kleuters combineren wandelen en lopen Kleuters combineren kruipen en sluipen Kleuters combineren klimmen Kleuters combineren een object wegslaan Kleuters combineren een object wegtrappen Kleuters combineren heffen en dragen Kleuters combineren springen en landen Kleuters combineren trekken en duwen Figuur 5: Resultaten voor het ontwikkelingsdoel kunnen een eenvoudige reeks van opeenvolgende handelingen uitvoeren binnen bewegingsactiviteiten (1.31). Kleuters krijgen ruime oefenkansen binnen de bewegingsactiviteiten om een eenvoudige reeks van opeenvolgende handelingen uit te voeren. Het opbouwen van een reeks opeenvolgende handelingen gebeurt zowel binnen als tussen verschillende basisbewegingen. Het succesvolst zijn de kleuters bij wandelen en lopen, bij springen en landen en bij klimmen. Het minst succesvol zijn kleuters in het aaneenschakelen van handelingen zoals heffen en dragen, het wegslaan van een object, bij het trappen. Ontwikkelingsdoel slagen erin geconcentreerd te blijven tijdens bewegingsproblemen Vaardigheidsniveau Kwaliteitsvol nagestreefd Geschikte lessituaties Kleuters kunnen focus opbrengen om een bewegingsprobleem / bewegingstaak uit te voeren Kleuters starten de gekende bewegingssituaties zelfstandig op en houden ze in gang Kleuters herhalen een opdracht tot het lukt Figuur 6: Resultaten voor het ontwikkelingsdoel slagen erin geconcentreerd te blijven tijdens bewegingsproblemen (1.34). 16/68

17 Kleuters kunnen zich vlot focussen op een bewegingstaak. Ze getuigen ook van een grote zelfstandigheid bij het opstarten en in gang houden van een bewegingsopdracht. Ontwikkelingsdoel kunnen creatief verschillende oplossingen voorstellen Vaardigheidsniveau Kwaliteitsvol nagestreefd Geschikte lessituaties Kleuters demonstreren creatief oplossingen voor bewegingsproblemen Kleuters zijn betrokken bij de opdracht Kleuters herkennen en begrijpen bewegingsproblemen Kleuters verwoorden oplossingen voor bewegingsproblemen Figuur 7: Resultaten voor het ontwikkelingsdoel kunnen creatief verschillende oplossingen voorstellen (1.37). Kleuters slagen er weinig in om zelf oplossingen voor bewegingsproblemen voor te stellen en te verwoorden. Exploreren, experimenteren en oefenen komen in mindere mate aan bod waardoor hun creativiteit weinig stimulansen krijgt. Nochtans tonen ze een grote betrokkenheid en focus (zie 1.34) bij bewegingstaken. Geven leraren de kleuters wel voldoende ruimte om dit ontwikkelingsdoel te oefenen? Krijgen kleuters voldoende kansen om te exploreren, experimenteren en te oefenen? Gezonde en veilige levensstijl nastreven Ontwikkelingsdoel beleven zichtbaar plezier aan fysieke inspanningen De meeste leraren hechten veel belang aan dit ontwikkelingsdoel. Verrassend is toch dat we niet in elke les kleuters observeerden die enthousiasme toonden. Scholen kunnen hier meer aandacht aan besteden. Positief zelfconcept nastreven Ontwikkelingsdoel kunnen binnen een eenvoudige spelvorm één tot twee spelregels opvolgen Kwaliteitsvol nage- Geschikte Vaardigheidsniveau lessituaties streefd Kleuters tonen enthousiasme voor een activiteit die inspanning vraagt Figuur 8: Resultaten voor het ontwikkelingsdoel beleven zichtbaar plezier aan fysieke inspanningen (2.3). Vaardigheidsniveau Kwaliteitsvol nage- Geschikte lessituaties streefd Kleuters leven de spelregels na Kleuters houden zich aan bepaalde afspraken tijdens de spelvormen Kleuters krijgen de kans om verschillende rollen op te nemen tijdens de spelen Figuur 9: Resultaten voor het ontwikkelingsdoel kunnen binnen een eenvoudige spelvorm één tot twee spelregels opvolgen (3.12). 17/68

18 De kleuters voeren de aangeleerde spelen vlot uit. Ze leven spelregels na en houden zich aan de afspraken. De aandacht voor het zelfconcept en de zelfsturing komen echter minder aan bod. Tijdens de spelen krijgen kleuters weinig kansen om verschillende rollen op te nemen: tikker, loper, wachter, verlosser (uitvoerderstaken van de speler) maar ook observator, tijdsbewaker en helper (ondersteunende taken). 6.2 De lagere afdeling Motorische competentie: zelfredzaamheid in kindgerichte bewegingssituaties bereiken Eindterm veiligheidsafspraken naleven Vaardigheidsniveau Kwaliteitsvol bereikt Leerlingen schatten de gevaren en risico s van bewegingssituaties in en signaleren deze Leerlingen helpen elkaar als de leraar het vraagt Leerlingen helpen elkaar spontaan Figuur 10: Resultaten voor de eindterm veiligheidsafspraken naleven - vaardigheidsniveau (1.2). Geschikte lessituaties Kennis Positief Gevoerde antwoord gesprekken Leerlingen kennen de veiligheidsafspraken Leerlingen geven aan dat helpen belangrijk is Figuur 11: Resultaten voor de eindterm veiligheidsafspraken naleven - kennis (1.2). De leerlingen bereiken deze eindterm vlot. Ze kunnen de gevaren en risico s van bewegingssituaties inschatten en signaleren. Ze krijgen regelmatig de kans om de rol van helper uit te voeren om de veiligheid te verhogen. Leerlingen helpen elkaar ook vaak spontaan. In de gesprekken kunnen leerlingen goed aangeven welke veiligheidsafspraken er gelden in de les lichamelijke opvoeding. Elkaar helpen vinden ze belangrijk. Motorische competentie: grootmotorische vaardigheden en acties in gevarieerde situatie - variante vormen van basisbewegingen bereiken Eindterm kunnen balanceren op de grond en over diverse soorten toestellen Vaardigheidsniveau Kwaliteitsvol bereikt Geschikte lessituaties Leerlingen balanceren op verschillende ondergronden en op diverse toestellen Leerlingen combineren verschillende bewegingen op een versmald, bewegend of oneffen oppervlak Leerlingen hebben vormspanning Figuur 12: Resultaten voor de eindterm kunnen balanceren op de grond en over diverse soorten toestellen - vaaridgheidsniveau (1.9). 18/68

19 Kennis Positief antwoord Gevoerde gesprekken Leerlingen leggen uit welke balansoefeningen ze gedaan hebben tijdens de les Leerlingen leggen uit wat belangrijk is bij balansoefeningen Figuur 13: Resultaten voor de eindterm kunnen balanceren op de grond en over diverse soorten toestellen - kennis (1.9). Daar waar balanceren aan bod komt, bereiken de leerlingen de eindterm. Daarnaast blijkt uit de gesprekken dat de leerlingen voldoende kennis hebben over de eindterm en ook helder verwoorden hoe ze eraan kunnen werken. Eindterm in omgekeerde houding hangen en steunen Vaardigheidsniveau Kwaliteitsvol bereikt lessituaties Geschikte Leerlingen hangen in omgekeerde houding Leerlingen steunen in omgekeerde houding Leerlingen hebben vormspanning Figuur 14: Resultaten voor de eindterm in omgekeerde houding hangen en steunen (1.10). Kennis Positief antwoord Leerlingen leggen uit welke vormen van omgekeerde hang ze in de lessen gedaan hebben Leerlingen leggen uit welke vormen van omgekeerde steun ze in de lessen uitgevoerd hebben Leerlingen verwoorden wat belangrijk is bij omgekeerde hang en steun Figuur 15: Resultaten voor de eindterm in omgekeerde houding hangen en steunen (1.10). Gevoerde gesprekken Daar waar in omgekeerde houding hangen en steunen aan bod komt, wordt zowel het omgekeerd hangen als het omgekeerd steunen bereikt. Net zoals bij het balanceren tonen leerlingen vormspanning, waardoor ze in staat zijn om ook deze eindterm vlot te bereiken. De meeste leerlingen vertonen inzicht in het bewegingsverloop ervan. Eindterm vrije sprongen en steunsprongen uitvoeren Vaardigheidsniveau Kwaliteitsvol bereikt Geschikte lessituaties Leerlingen springen over een toestel met een ritmisch versnelde aanloop en gerichte afstoot Leerlingen springen van een verhoogd vlak en landen in evenwicht Leerlingen springen combinaties in een springtouw Leerlingen springen hoog Leerlingen springen ver Leerlingen voeren loopsprongen uit Leerlingen voeren steunsprongen uit Figuur 16: Resultaten voor de eindterm vrije sprongen en steunsprongen uitvoeren - vaardigheidsniveau (1.11). 19/68

20 Kennis Positief antwoord Leerlingen leggen uit welke vormen van sprongen ze in de les gedaan hebben Leerlingen verwoorden wat belangrijk is bij het uitvoeren van sprongen Leerlingen leggen uit hoe de lengte van een springtouw aangepast wordt Figuur 17: Resultaten voor de eindterm vrije sprongen en steunsprongen uitvoeren - kennis (1.11). Gevoerde gesprekken De leerlingen bereiken deze eindterm door middel van verschillende bewegingsvormen. Meestal is het vaardigheidsniveau voldoende hoog. Het hoogste vaardigheidsniveau observeerden we bij het springen over een kast of bok met een versnelde aanloop. Bij ropeskippen lag het vaardigheidsniveau iets lager. De leerlingen slagen erin voldoende kennis te verzamelen over de eindterm. Eindterm kunnen verschillende vormen van rollen uitvoeren Vaardigheidsniveau Kwaliteitsvol bereikt lessituaties Geschikte Leerlingen rollen voorwaarts Leerlingen rollen rugwaarts. 5 9 Leerlingen voeren het rollen uit in een combinatie Figuur 18: Resultaten voor de eindterm kunnen verschillende vormen van rollen uitvoeren - vaardigheidsniveau (1.12). Kennis Positief antwoord Gevoerde gesprekken Leerlingen leggen uit welke vormen van rollen ze in de les gedaan hebben Leerlingen verwoorden wat belangrijk is bij het uitvoeren van rollen Leerlingen leggen uit welke gymcombinatie ze oefenen in de les Figuur 19: Resultaten voor de eindterm kunnen verschillende vormen van rollen uitvoeren - kennis (1.12). De leerlingen bereiken vlot de eindterm verschillende vormen van rollen uitvoeren. We zien dat leerlingen vooral hoog scoren voor voorwaarts rollen. Vrijwel alle leerlingen kunnen aangeven welke vormen van rollen ze gedaan hebben. Een iets lager aantal leerlingen kan uitleggen welke gymcombinatie ze oefenen in de les lichamelijke opvoeding. Eindterm kunnen diverse klimtoestellen opklimmen en veilig ervan afdalen Vaardigheidsniveau Kwaliteitsvol bereikt lessituaties Geschikte Leerlingen klimmen aan een touw. 2 5 Leerlingen klimmen op toestellen. 7 8 Leerlingen klauteren. 2 4 Figuur 20: Resultaten voor de eindterm kunnen diverse klimtoestellen opklimmen en veilig ervan afdalen - vaardigheidsniveau (1.14). 20/68

21 Kennis Positief antwoord Gevoerde Gesprekken Leerlingen leggen uit welke vormen van klimmen en klauteren ze in de les gedaan hebben Leerlingen geven aan dat ze klimmen leuk vinden Figuur 21: Resultaten voor de eindterm kunnen diverse klimtoestellen opklimmen en veilig ervan afdalen - kennis (1.14). We kregen weinig kansen om de eindterm diverse klimtoestellen opklimmen en veilig ervan afdalen te observeren. Nochtans bieden leraren in verscheidene lessen een bewegingscircuit aan waarbij we deze bewegingsvormen wel verwachten. De leerlingen bereiken de eindterm vooral als ze de kans krijgen om op klimtoestellen te klimmen. De leerlingen bereiken het touwklimmen in mindere mate. Een aantal gymzalen waren niet uitgerust met klimtouwen. Ook de kennis en het plezier beleven aan klimmen en afdalen scoort in mindere mate. Eindterm kunnen hun loopstijl en -tempo aanpassen aan de afstand Vaardigheidsniveau Kwaliteitsvol bereikt lessituaties Geschikte Leerlingen voeren verschillende loopvormen uit Leerlingen houden vol naar duur of afstand Leerlingen schatten hun eigen mogelijkheden in Figuur 22: Resultaten voor de eindterm kunnen hun loopstijl en -tempo aanpassen aan de afstand - vaardigheidsniveau (1.15). Kennis Positief antwoord Gevoerde gesprekken Leerlingen verwoorden hoe ze de doelen voor tempolopen kunnen bereiken Leerlingen geven aan wat ze leuk vinden aan tempolopen Leerlingen begrijpen welke aanpassingen er zijn binnen de klas om de doelen voor tempolopen te bereiken Figuur 23: Resultaten voor de eindterm kunnen hun loopstijl en -tempo aanpassen aan de afstand - kennis (1.15). Leerlingen bereiken de eindterm kunnen hun loopstijl en -tempo aanpassen aan de afstand via diverse loopvormen. Ze tonen daarbij voldoende uithoudingsvermogen en kunnen veelal hun eigen mogelijkheden inschatten. Ze kennen duidelijk de doelen die aan hen gesteld worden. Naast het zuivere motorische komen hier aspecten aan bod die dicht aansluiten bij het werken aan sociaal functioneren en het zelfconcept. Uit de gesprekken blijkt dat veel leerlingen tempolopen leuk vinden. Ze aanvaarden ook dat er aanpassingen gebeuren binnen de klasgroep om de vooropgestelde doelen te bereiken. 21/68

22 Eindterm kunnen op verschillende manieren en met diverse tuigen werpen Vaardigheidsniveau Kwaliteitsvol bereikt Geschikte lessituaties Leerlingen houden een tuig voorwaarts, opwaarts, tikkend, toetsend, slaand in beweging Leerlingen vangen of stoppen een voorwerp met handen, voeten of een ander lichaamsdeel Leerlingen drijven een voorwerp met een ander voorwerp Leerlingen dribbelen met een voorwerp Leerlingen spelen een voorwerp weg in een spelvorm Leerlingen nemen een voorwerp aan in een spelvorm Figuur 24: Resultaten voor de eindterm kunnen op verschillende manieren en met diverse tuigen werpen (1.16) 5. De eindterm kunnen op verschillende manieren en met diverse tuigen werpen bereiken de leerlingen in voldoende mate door diverse tuigen voorwaarts, opwaarts, tikkend, toetsend en slaand in beweging te houden. Het beheersingsniveau ligt lager voor het dribbelen en het drijven met een ander voorwerp. 5 Over ET 1.16 voerden we geen gesprek met leerlingen. 22/68

23 Motorische competentie: grootmotorische vaardigheden en acties in gevarieerde situaties- spel - en sportspelen bereiken Eindterm kunnen eenvoudige spelideeën uitvoeren in eenvoudige bewegingsspelen Vaardigheidsniveau Kwaliteitsvol bereikt lessituaties Geschikte Leerlingen lopen zo vlug mogelijk om ergens te komen. (loopspelen) Leerlingen proberen zo lang mogelijk in het spel te blijven door diegene die hen wil aantikken te ontwijken, te passeren of tijdig van hen weg te lopen. (tikspelen) Leerlingen houden een voorwerp in de ploeg door middel van passen terwijl een tegenstander dit verhindert. (pass- of lummelspelen) Leerlingen passeren een tegenspeler om te scoren terwijl de tegenpartij dit verhindert. (keeperspelen - doelspelen) Leerlingen spelen zo lang mogelijk een voorwerp over een hindernis met of tegen elkaar. (terugslagspelen) Leerlingen proberen zo lang mogelijk in het spel te blijven door de tegenstander die hen wil afgooien te ontwijken, te passeren of tijdig van hen weg te lopen. (afgooispelen) Leerlingen gooien in gescheiden speelvelden gericht en krachtig een voorwerp naar de tegenpartij. De tegenpartij probeert het voorwerp te ontwijken of af te blokken. (trefbalspelen) Leerlingen spelen een voorwerp weg binnen het speelveld van de tegenpartij om nadien een traject te doorlopen, voordat de tegenpartij dat voorwerp terugbrengt naar een startpunt. (slagbalspelen) Leerlingen brengen iemand anders uit evenwicht door te trekken en te duwen en blijven daarbij zelf in evenwicht. (stoeispelen) Leerlingen kunnen individueel of samenspelend vorderen met een voorwerp om te doelen terwijl een tegenstander dit verhindert. (doelspel) Figuur 25: Resultaten voor de eindterm kunnen eenvoudige spelideeën uitvoeren in eenvoudige bewegingsspelen - vaardigheidsniveau (1.18). Kennis Positief antwoord Gevoerde Gesprekken Leerlingen beschrijven een spel dat ze graag spelen Leerlingen beschrijven een spel dat ze vaak spelen in de les lichamelijke opvoeding Leerlingen kennen het doel van verschillende spelen Figuur 26: Resultaten voor de eindterm kunnen eenvoudige spelideeën uitvoeren in eenvoudige bewegingsspelen - kennis (1.18). Voor de eindterm kunnen een eenvoudig spelidee toepassen in een eenvoudige spelsituatie ligt het vaardigheidsniveau van de leerlingen hoog. De meeste leerlingen slagen erin om vooral tijdens loopspelen, tikspelen en terugslagspelen een hoog niveau te halen. Voor stoeispelen ligt het behaalde spelniveau beduidend lager. 23/68

24 Leerlingen zijn goed op de hoogte van de spelideeën binnen de verschillende soorten spelen en slagen er zeer goed in te verwoorden wat het doel is van een spel en hoe ze een spel succesvol kunnen spelen. Motorische competentie: grootmotorische vaardigheden en acties in gevarieerde situaties - ritmisch en expressie bewegen, bereiken Eindterm kunnen bewegingsvormen uitvoeren op een opgelegd ritme Vaardigheidsniveau Kwaliteitsvol bereikt Geschikte lessituaties Leerlingen voeren bewegingsvormen uit op een opgelegd ritme of maat. 4 5 Leerlingen bewegen op een opgelegd tempo. 4 5 Leerlingen bewegen op een opgelegd ruimtelijk patroon. 4 5 Leerlingen durven zich uiten en bewegen zonder rem. 4 5 Figuur 27: Resultaten voor de eindterm kunnen bewegingsvormen uitvoeren op een opgelegd ritme - vaardigheidsniveau (1.21). Positief Gevoerde Kennis antwoord gesprekken Leerlingen beschrijven een dans die ze geleerd hebben Figuur 28: Resultaten voor de eindterm kunnen bewegingsvormen uitvoeren op een opgelegd ritme - kennis (1.21). De mate waarin deze eindterm bereikt wordt is voldoende. We moeten wel rekening houden met het kleine aantal observaties. De gesprekken tonen aan dat de kennis van de leerlingen over dit bewegingsdomein iets minder is. Eindterm kunnen een danscombinatie onthouden en zonder aanwijzingen uitvoeren Vaardigheidsniveau Kwaliteitsvol bereikt lessituaties Geschikte Leerlingen voeren een danscombinatie uit op muziek. 2 2 Leerlingen zetten in en stoppen zelfstandig de dans. 2 2 Leerlingen brengen zelf passen, bewegingen aan. 1 2 Figuur 29: Resultaten voor de eindterm kunnen een danscombinatie onthouden en zonder aanwijzingen uitvoeren (1.22) 6. We zagen voor deze eindterm slechts twee geschikte lessituaties. De mate waarin deze eindterm bereikt wordt, is uitstekend. Wie het doet, doet het goed! 6 Over ET 1.22 voerden we geen gesprek met leerlingen. Bijgevolg ontbreken de resultaten voor kennis voor /68