Ny T U U L H I S T O R I S C H

Transcriptie

1 JANUARI AARGANG 93 Ny T U U L H I S T O R I S C H - M A A N D B L A D 5 NATUURHISTORISCH GENOOTSCHAP IN LIMBURG

2 NATUURHISTORISCH M A A N D B L A D JANUARI 2004 JAARGANG 9Î VOORTPLANTING, GROEI EN MIGRATIE VAN VISSEN IN DE EVERLOSE BEEK B.J.A. Pollux, Afdeling Aquatische Oecologie en Milieu Biologie, Universiteit Nijmegen, Toernooiveld I, 6525 ED Nijmegen A. Korosi, Afdeling Cellulaire Dierfysiologie, Universiteit Nijmegen, Toernooiveld I ED Nijmegen W.C.E.P. Verberk, Stichting Barger/een, Universiteit Nijmegen, Postbus 9010, 6500 GL Nijmegen P.M.j. Pollux. Antoniuslaan 83, 5921 KB Blehck De laaglandbeken in het Noordelijke en Zuidelijke Peelgebied w o r d e n, doordat ze gevoed worden met Maaswater, gekenmerkt door een uitzonderlijke hydrologie. Dit heeft gevolgen voor de wijzen waarop vissen van de beken gebruik kunnen maken. Om dit t e onderzoeken werd één beek, de Everlose beek (Noordelijk Peelgebied), uitgekozen en gedurende januari t o t en met december 2002 regelmatig met schepnetten bemonsterd. Tijdens deze bemonsteringen werden 8615 vissen gevangen behorende t o t 13 verschillende vissoorten. De samenstelling en omvang van de visfauna in de Everlose beek w e r d gekenmerkt door sterke seizoensverschillen. In dit artikel w o r d t voor iedere vissoort besproken op welke wijze ze van d e Everlose beek gebruik maakt. VISSEN IN L I M B U R G S E B E K E N D e afgelopen 1 5 jaren zijn verschillende studies v e r r i c h t naar h e t v o o r k o m e n van vissoorten in Limburgse beken (VlSSENWERK- GROEP N A T U U R H I S T O R I S C H G E N O O T S C H A P, 1993; L E N D E R S, ). u i t l e v e r d e uiteindelijk een uitgebreide visatlas op, waarin de verspreiding van v i s s o o r t e n in Limburgse beken is b e s c h r e v e n ( C R O M B A G H S et al., ). Er is echter nog weinig bekend over de ecologie en populatiedynamica van vispopulaties in de b e k e n. D e Limburgse b eken gelegen in het N o o r d e - lijk en Zuidelijk Peelgebied op d e w e s t o e v e r van de Maas, w o r d e n g e k e n m e r k t d o o r de aanwezigheid van s t u w e n o m het w a t e r te r e - guleren. H i e r d o o r w o r d t s t r o o m o p w a a r t s e migratie van vissen vanuit de Maas naar de beken b e l e m m e r d. D a a r staat t e g e n o v e r dat deze beken via kanalen bovenstrooms g e - voed w o r d e n m e t M a a s w a t e r, w a a r d o o r vissen de beken w e l van ' b o v e n a f kunnen b e - reiken. D e z e uitzonderlijke hydrologie heeft gevolgen v o o r de wijzen w a a r o p de v e r s c h i l - lende vissoorten van de beken gebruik maken. D E E V E R L O S E B E E K In de E v e r l o s e beek (figuur I) w e r d e n reeds verschillende studies v e r r i c h t m e t als d o e l meer inzicht te krijgen in de e c o l o g i e van beekvissen. O n d e r w a t e r w a a r n e m i n g e n zijn een geschikte m e t h o d e v o o r ecologisch o n - derzoek aan vissen ( P O L L U X, ) en deze methode w e r d in d e E v e r l o s e beek gebruikt o m het verschil in groei en microhabitatgebruik tussen larven van de Blankvoorn (Ruti7us rutilus) en d e Riviergrondel {Gobio gobio) aan t e t o n e n ( P O L L U X, ). Daarnaast w e r - den de g e b o o r t e p e r i o d e, de intraspecifieke verschillen in groeisnelheid tussen v r o e g en laat g e b o r e n larven en d e maximale groei van Riviergrondels gedurende het eerste levensjaar bepaald op basis van regelmatige b e m o n - steringen ( P O L L U X & P O L L U X, ). T e n s l o t - t e w e r d getracht om op basis van vangsten van vislarven en literatuurgegevens uit de visatias, de visfauna van de E v e r l o s e beek in drie functionele g r o e p e n in t e delen; 1. T r a n s i ë n t e n z o n d e r voortplanting; 2. T r a n s i ë n t e n m e t voortplanting; 3. R e s i d e n t e n ( P O L L U X & V E R B E R K, ). FIGUUR I De Ever/ose beek (foto: 6. Pollux).

3 J A N U A R I 2004 JAARGANG 93 NATUUÜHISTORISCH M A A N D B L A D FIGUUR2 Schematische weergave van hypothetische vangstgegevens van 200/ en Elk zwart stipje stelt één of meerdere visser} voor. De vissen die in 2001 werden geboren zijn in het rood aangegeven, vissen uit 2002 in het blauw. Voor de vissen die in 2001 werden geboren kunnen we de volgende kenmerken afleiden: (a) de lengte van de vislarven bij het uitkomen van de eieren, (b) de gebooneperiode, (c) de minimale en (d) de maximale lengtegroei van vissen gedurende het eerste levensjaar en (e) de minimale en {fj de maximale lengtegroei van vissen gedurende het tweede levensjaar. Verder blijkt dat de groei van vissen door het jaar heen een S-vormig verloop volgt In het voorjaar verloopt de groei nog langzaam, in de zomer is de groei het grootst, gedurende de herfst neemt de groeisnelheid geleidelijk weer af en gedurende de wintermaanden is de groeisnelheid vrijwel nul.,1 F M A M.1.1 A S O N I) 2(101 J F M A M,1.1 A S 2(102 O in D Bt-cborrn in 2001 (H'borrn in 2002 Echter, deze indeling was nog niet erg b e - derweert, N o o r d e r v a a r t, H e l e n a v a a r t, Peel- naast kent de beek o o k enkele m e a n d e r e n - trouwbaar o m d a t er geen nauwkeu rige i nfor- kanaal), g e v o e d m e t M a a s w a t e r. D e z e b e k en d e b e e k d e l e n m e t e e n m e e r h e t e r o g e n e matie beschikbaar w a s o v e r s e i z o e n s v e r a n - deringen in d e visfauna ( m e t betrekking t o t grootteklassen en visdichtheden). Dez e inf o r m a t ie is nodig, aangezien het gebruik van de beek niet alleen kan verschillen tussen vissoorten maar o o k tussen verschillende seizoenen en/of tussen verschillende levensstadia van e e n vissoort, In deze afsluitende studie w e r d de visfauna van de E v e r l o s e b e e k g e d u r e n d e een heel jaar (januari t o t e n m e t d e c e m b e r 2002) regelmatig b e m o n s t e r d. Er zal getracht w o r d e n e e n antwoord te geven op d e volgende vragen: 1. W e l k e s o o r t e n p l a n t e n zich in d e b e e k v o o r t? 2. W a t is d e g e b o o r t e p e r i o d e van de v e r - schillende vissoorten? 3. W e l k e s o o r t e n gebruiken de beek als opgroeigebied? 4. H o e snel g r o e i e n de vissen g e d u r e n d e hun eerste en t w e e d e levensjaar in de beek? 5. W e l k e s o o r t e n maken gedurende hun hele leven gebruik van de beek en welke soorten m i g r e r e n s t r o o m a f w a a r t s n a a r de Maas? 6. Bij welke leeftijd of bij welke lichaamslengt e m i g r e r e n de vissen naar de Maas? Tot slot zal de indeling van de v i s s o o r t e n in de drie functionele g r o e p e n ( P O L L U X & V E R - BERK, 2002) m e e r in detail w o r d e n behandeld en, w a a r nodig, w o r d e n aangepast. S T U D I E G E B I E D D e laaglandbeken in het Noordelijk- en Z u i - delijk Peelgebied w o r d e n, via d e Z u i d - W i l - lemsvaart en vervolgens via verschillende andere kanalen ( h e t Kanaal van W e s s e m - N e - komen wat betreft hun morfologie, hydrologie, visfauna ( C R O M B A G H S et al., 2000) en v e - getatie ( V A N D E N B R I N K & V E R S C H O O R, 2002) ruwweg m e t elkaar o v e r e e n. D e E v e r l o s e beek is gelegen in het N o o r d e - lijk Peelgebied op de w e s t o e v e r van de Maas. D e loop van de E v e r l o s e B e e k zou o o r s p r o n - kelijk deel gaan uitmaken van De N o o r d e r - vaart. D e z e laatste w e r d op last van keizer N a p o l e o n gegraven, o m een waterverbinding van de Rijn via de Maas naar A n t w e r p e n aan t e leggen o p d a t de rijnscheepvaart niet m e e r via Rotterdam en Amsterdam hoefde te varen. D i t kanaal n o e m d e hij het ' G r a n d C a n a l du N o r d ', de t e g e n w o o r d i g e N o o r d e r v a a r t. Echter t o e n N a p o l e o n m e t d e inlijving van Koninkrijk H o l l a nd op 10 juli 1810, A m s t e r - dam en R o t t e r d a m in bezit k r e e g liet hij de Noordervaart o n v o l t o o i d liggen (informatie Gemeente M a a s b r e e ). R o n d 1930 w a s e r een groot t e k o r t aan akkers en b o u w g r o n d. H e t toenmalige w a t e r s c h a p h e e f t d a a r o m de Everlose b e e k g e g r a v e n, v a n H e l d e n via Maasbree, d o o r het natuurgebied " h e t K o e l - broek", naar de Maas, m e t als doel om natte g r o n d e n te o n t w a t e r e n en geschikt te m a k e n voor a k k e r b o u w en b o u w g r o n d e n ( R O E L O F S, 1974a). O m d a t de b e e k g r o t e delen van het jaar d r o o g s t o n d, w e r d hij zo'n 15 jaar geleden in d e laatste ruilverkaveling in B e r i n g e aangesloten op de t e g e n w o o r d i g e N o o r d e r - vaart ( p e r s o o n l i j k e m e d e d e l i n g ]. R o e l o f s ). Door de aanwezigheid van e e n g r o o t aantal stuwen, kunnen vissen in d e E v e r l o s e beek alleen s t r o o m a f w a a r t s z w e m m e n. De beek heeft e e n lengte van o n g e v e e r 15 k m e n b e - staat grotendeels uit genormaliseerde stukken m e t e e n b r e e d t e v a r i ë r e n d van 2-15 m en een diepte variërend van 0,05-1,5 m. Daar- beekmorfologie. Uiteindelijk k o m t de b e e k bij 't G e b r o k e n Slot, t e r h o o g t e van G r u b - benvorst, via t w e e landschappelijk gezien prachtige m e a n d e r e n d e mondingen, uit in d e Maas. In deze studie zijn de t w e e mondingen niet meegenomen omdat de visfauna in beekmondingen vaak niet o v e r e e n k o m t m e t de visfauna in de beken ( C R O M B A G H S et al., 2000). DE W A A R G E N O M E N V I S F A U N A G E D U R E N D E Voordat de Everlose beek in de dertiger jaren gegraven w e r d, b e v o n d zich in het K o e l - broek e e n g r o o t o p e n w a t e r dat e e n rijke visfauna h e r b e r g d e m e t s o o r t e n als Paling {Anguilla anguilla). B a a r s (Perca Puviatilis), Bermpje (Barbatula barbatulus), B l a n k v o o r n, Brasem (Albramis brama). G r o t e M o d d e r - kruiper {Misgurnus fossilis), K a r p e r (Cyprinus carpio). Kolblei (6//cco bjoerkna), K r o e s k a r p e r (Carassius carassius). Kwabaal (Lota lota), Rietvoorn (Scardinius er/throphthalmus). R i v i e r - grondel, S n o e k (Esox lucius), T i e n d o o r n i g e stekelbaars {Pungitius pungitius) en d e Z e e l t (Tinca tinca) ( R O E L O F S, 1974b). N a het graven van de Everlose beek (in de '30 jaren) v e r - dween het open water en daarmee een aantal v i s s o o r t e n. In d e E v e r l o s e beek k w a m e n de B r a s e m, K a r p e r, Kolblei, K r o e s k a r p e r, e n Zeelt v r i j w e l niet m e e r v o o r en gingen de Kwabaal, Baars en Rietvoorn sterk in aantallen achteruit. De Paling, B e e k p r i k (Lampetra planerii), B e r m p j e, B l a n k v o o r n, G r o t e M o d - derkruiper, Riviergrondel, Snoek en Tiendoornige s t e k e l b a a rs b l e v e n v e e l v o o r k o - mende v i s s o o r t e n ( R O E L O F S, 1974a; 1974b), G e d u r e n d e de zestiger jaren n a m e c h t e r d e

4 NATUURHISTORISCH M A A N D B L A D JANUARI 2004 JAARGANG 9! FIGUUR 3 Residente vissoorten van de Everlose beek. Links: waargenomen vislengten (zowel in 2001 als in 2002). Een zwarte stip geeft aan dat er die dag één of meerdere vissen van die lengte werden gevangen. De rode stippen op de x-as geven de bemonstehngsdata aan. De geboortepehode en lengtegroei zijn duidelijk uit de grafieken af te leiden (sigmoide curves). Rechts, de maandelijkse waargenomen visdici}ti}eden in 2002 (aantal vissen (#) per 100 m'). Door het jaar heen vertonen de visdichtheden een sinusoïde verloop, met hoge dichtheden in de zomer en lage dichtheden in de winter Bermpje {Barbatulo barbatulus) Il fllii J F M A M J J A S O N D Maand Driedoornig stekelbaarsje {Gasterosteus aculeatus) 2002 vervulling in de Everlose beek door rioollozingen en bestrijdingsmiddelen zo sterk t o e Riviergrondel {Gobio gobio) dat de visstand eind zestiger/ begin z e v e n t i- ger j a r e n v r i j w e l g e h e e l v e r d w e n e n v^as (ROELOFS, 1974a; 1974b). T e g e n w o o r d i g is de waterkwaliteit verbeterd en zijn er, gedurende de negentiger jaren, w e e r e e n g r o o t aantal v i s s o o r t e n in d e beek w a a r g e n o m e n waaronder e e n aantal ' n i e u w e ' v i s s o o r t e n, zoals de A l v e r {Alburr)us olburnus). B e e k f o r e l (Saimo trutta fario), B l a u w b a n d {Pseudorasboraparva), Driedoornige stekelbaars (Gasterosteus aculeatus). Kleine m o d d e r k r u i p e r (Cobitis taenia), K o p v o o r n {Leuciscus cephalus). Pos (Gymnocephalus cernuus), Rivierdonderpad {Cottus gobio), V e t j e (Leucasf>/us delmeatus) ( L E N D E R S, 1996; C R O M B A G H S et a i, 2000), W i n d e {Leuciscus idus) en Z o n n e b a a r s (Lef)om;sg/bbosus). D e z e ( h e r ) k o l o n i s a t i e v an de b e e k v o n d z e e r waarschijnlijk plaats via d e b o v e n s t r o o m s e v e r b i n d i n g m e t de Noordervaart. D a a r n a a s t zijn er e c h t e r o o k een a a n t a l s o o r t e n v e r d w e n e n z o a l s de Beekprik, G r o t e m o d d e r k r u i p e r en d e K w a b a a l (tabel I). WIJZE V A N B E M O N S T E R I N G D e visfauna van de Everlose beek w e r d gedurende januari t o t en m e t d e c e m b e r 2002 regelmatig b e m o n s t e r d. Tijdens het voorjaar e n de z o m e r m a a n d e n w e r d g e t r a c h t o m wekelijks te m o n s t e r e n, terwijl in d e herfst en wintermaanden tweewekelijks tot maandelijks w e r d gevist. Tijdens de b e m o n s t e r i n g werd gebruik gemaakt van drie verschillend e v a n g t u i g e n : e e n k e u k e n z e e f ( d i a m e t e r 17,5 c m ; maaswijdte 1,0x 1,0 m m ) v o o r het verzamelen v a n v i s s e n e m b r y o ' s in d i c h t e onderwatervegetatie, t w e e kleine schepnet- TABEL I De waargenomen vissoorten van de Everlose beek gedurende (ROEIOFS, 1974b': LENDERS, 1996'; CROMBAGHS et al., 2000'; POLLUX et al., deze studie*). 'Voor '1930- 'eind ^2000- Nederlandse naam i Latijnse naam Beekprik + + Lampreta planeri Grote modderkruiper + + Misgurnus fossilis Kwabaal + + iota low Aal Anguiiia anguilla Kloblei + + Abramis bjoerkna Tiendoomige stekelbaars Pungitius pungitius Baars Perca fiuviatilis Rietvoorn Rutilus erythrophthaimus Blankvoorn RutJlus rutilus Riviergrondel Gobio gobio Bermpje Barbatulo barbatulos Snoek Esox lucios Zeelt Tinca tinca Kroeskarper Carassius carassius Brasem Abramis brama Karper Cyprinus carpió Beekforel + Salmo trutta fario Blauwband + Pseudorasbora parva Kleine modderkruiper + Cobitis taenia Kopvoorn + Leucicsus cephaíus Pos + Gymnocephaíus cernuus Rivierdonderpad + Conus gobio Vetje + + Leucaspius delineatus Driedoornige stekelbaars + + Gasterosteus acuíeatus Alver + + Alburnus alburnos Winde + Leuciscus idus Zonnebaars + Lepomis gibbosus Totaal aantal waargenomen soorten 16 I I 0 22 IS

5 JANUARI 2004 AARGANG 9! NATUURHISTORISCH M A A N D B L A D FIGUUR 4 Schematische weergave van de twee wijzen waarop migrante vissoorten van de Everlose beek gebruik kunnen maken. Wijze I: geslachtsrijpe vissen migreren vanuit de Noordervaan naar de beken, planten zich daar voort en migreren uiteindelijk weer naar de Maas. De kleine juvenieten blijven achter, groeien in de beek op en migreren uiteindelijk ook naar de Maas. Wijze 2: de vissen worden in de beek geboren, groeien in de beek op, bereiken het geslachtsrijpe stadium, planten zich vervolgens in de beek voort en migreren uiteindelijk naar de Maas. Migratie naar beek Paaigebied Opgroei gebied i Migratie naar IVlaas ten (60x40 c m ; maaswijdte 1,0x 1,0 m m ) v o o r het vangen van vislarven en kleine juvenielen, en een groter schepnet ( 70x50 c m ; maaswijdte 3,0x3,0 m m ) v o o r het vangen van g r o - tere juveniele en adulte vissen. De lichaamslengte van de gevangen vissen w e r d t o t op d e m m n a u w k e u r i g g e m e t e n, w a a r n a de vissen in de b e e k w e r d e n t e r u g g e z e t. D a a r n a a s t werden o o k v i s u e e l w a a r g e n o m e n vissen genoteerd. G e d u r e n d e de z o m e r m a a n d e n (mei t o t en m e t augustus) is het o n d i e pe w a - ter in d e E v e r l o s e beek vaak z e e r helder en zijn ( met name grote) vissen duidelijk zichtbaar en herkenbaar, v o o r a l als de zon schijnt. In die gevallen waarbij de vissen w e r d e n h e r - kend, v o o r n a m e l i jk S n o e k (Esox lucius), Baars (Perca fluviatilis), Brasem (Abramis brama) groter dan 30 c m, w e r d de lichaamslengte g e - schat. Bij individuen die een tijdje in het w a - ter 'stilstonden', werden t w e e punten onderwater uitgekozen, t e r h o o g t e van de neus e n d e staart van de vis, w a a r n a de afstand tussen die t w e e p u n t en w e r d g e m e t e n. U i t situaties waarbij de lengte van vissen eerst w e r d geschat en de vissen daarna o o k nog eens w e r - den gevangen, bleek dat de geschatte vislengt e binnen e e n m a r g e van v i e r cm o v e r e e n - kwam m e t de g e m e t e n vislengte. IDENTIFICATIE ' D e e m b r y o ' s en larven van sommige v i s s o o r - ten zijn na e e n beetje oefening eenvoudig t e herkennen. E c h t e r, e m b r y o ' s en larven van met n a m e k a r p e r a c h t i g e n, zijn moeilijk uit elkaar te houden en kunnen alleen m e t b e - hulp van literatuur (PiNDER, 2001) w o r d e n gedetermineerd. K l e i n e juveniele (< 5 c m ) karperachtigen zijn vaak ook moeilijk van elkaar te onderscheiden. V o o r deze kleine juvenielen is nog geen g o e d e officiële identificatiesleutel v o o r h a n d e n. De kleine juvenielen w e r d e n, m e t b e h u l p v a n G R I F T et al. (1998) en m e t behulp van e e n sleutel die o p het R A V O N vissenweekend (2001) w e r d uitgedeeld, g e d e t e r m i n e e r d. DATA A N A L Y S E Van iedere vissoort zijn t w e e grafieken o p - gesteld. In de e e r s t e grafiek zijn de w a a r g e - nomen vislengtes w e e r g e g e v e n, waarbij op d e x-as de v a n g s t d a t u m en o p d e y-as de lichaamslengte zijn uitgezet. Elke z w a r t e stip stelt hier één of m e e r d e r e visjes van de bijbehorende lengte v o o r. In d e z e studie zijn van de m e e s t e vissen alleen de vangstgegevens van januari t o t en m e t d e c e m b e r 2002 w e e r g e g e v e n. D a a r n a a s t zijn v a n d e v i e r meest abundante soorten. Blankvoorn, R i - v i e r g r o n d e l, B e r m p j e (Barbatula barbatulus) e n D r i e d o o r n i g e stekelbaars (Gasterosteus aculeatus), ookvangstgegevens van mei t o t e n met n o v e m b e r w e e r g e g e v e n. W a n n e e r regelmatig w o r d t g e m o n s t e r d kan uit de grafiek informatie w o r d e n afgeleid o v e r een a a n - tal biologische k e n m e r k e n van vissen (figuur 2). In d e t w e e d e grafiek zijn v o o r i e d e r e maand de v i s d i c h t h e d e n w e e r g e g e v e n. De visdichtheden w e r d e n i e d e r e b e m o n s t e - ringsdatum v o o r e l k e v i s s o o r t b e p a a l d, door h e t aantal g e v a n g e n v i s s e n te d e l e n door de b e m o n s t e r d e b e e k o p p e r v l a k t e. Deze visdichtheden w e r d e n maandelijks g e - middeld en u i t g e d r u kt in het aantal vissen per 100 m l VISFAUNA V A N D E E V E R L O S E BEEK Gedurende 2002 w e r d e n 13 v i s s o o r t en in de beek w a a r g e n o m e n. In tabel II is v o o r i e d e r e vissoort het vangstpercentage w e e r g e g e v e n. D e v i s s o o r t e n k u n n e n, op basis van v o o r t - planting, groei en (non)migratie in d e beek, in drie functionele groepen w o r d e n onderverdeeld: residenten, migranten en transiënten. De v i s s o o r t e n uit deze g r o e p e n zullen hieronder ieder apart w o r d e n b e s p r o k e n. RESIDENTEN Residente vissoorten zijn soorten die gedurende hun hele leven gebruik m a k e n van d e beek. Z e vormen er locale populaties en volbrengen er alle stadia van hun levenscyclus. Typerend v o o r deze soorten is dat alle lengte-klassen in d e beek w o r d e n aangetroffen. D e aanwezigheid van larven bewijst dat ze zich in de beek voortplanten, de lengte-toename van 0-t- vissen (vissen jonger dan é é n jaar) vlak na de g e b o o r t e p e r i o d e bewijst dat ze de beek gebruiken als opgroeigebied en de vangsten v a n g r o t e v o l g r o e i d e i n d i v i d u e n gedurende het hele jaar d o o r bewijst dat d e beek o o k d o or volwassen vissen als leefgebied w o r d t gebruikt. De visdichtheden v e r - tonen ruwweg e e n sinusoïde v e r l o o p, m e t hoge dichtheden in de zomer en lage dichtheden in d e winter. U i t de resultaten van deze studie blijkt dat het Bermpje, de Driedoornige s t e k e l b a a rs en d e R i v i e r g r o n d e l t o t de residente v i s s o o r t e n g e r e k e n d kunnen w o r - den. Van deze drie vissoorten zijn de waargenomen vislengtes van 2001 en 2002 in figuur 3 w e e r g e g e v e n. D e g e b o o r t e p e r i o d e van het B e r m p j e l o o p t van eind mei tot eind juli. Gedurende het eerste levensjaar bereiken de vissen een lengte van drie t o t zeven cm en gedurende het t w e e - de levensjaar zeven t o t hun maximale lengte van ongeveer tien c m. Riviergrondels w o r d e n van eind mei t o t begin augustus geboren. In het eerste jaar w o r d e n ze drie t o t zeven c m. In het tweede jaar w o r d e n ze bij een lengte van acht tot negen cm geslachtsrijp en kunnen ze hun maximale lengte van zo'n 15 c m bereiken. Bij de D r i e d o o r n i g e stekelbaars is iets interessants uit d e grafieken af t e leiden. D e D r i e - doornige stekelbaarzen die in 2001 w o r d e n geboren groeien in de beek o p, o v e r w i n t e r e n

6 NATUUIÏHISTORISCH M A A N D B L A D J A N U A R I 2004 JAARGANG 9! in de beek en planten zich in het voorjaar van 2002 w e e r in de beek v o o r t. De g e b o o r t e p e - riode van de D r i e d o o r n i g e stekelbaars loopt van half mei t o t begin juli M e t e e n na d e geboorteperiode, eind juli, sterven alle v o l - wassen D r i e d o o r n i g e stekelbaarzen. Hieruit blijkt dat de D r i e d o o r n i g e stekelbaars in de Everlose beek een eenjarige vis is die, na zich t e hebben voortgeplant, sterft. D e pasgeboren Driedoornige s t e k e l b a a r z e n g r o e i e n in de beek op e n b e r e i k e n aan het einde van h e t groeiseizoen een lengte van zo'n drie t o t vijf cm. MIGRANTEN Migrante v i s s o o r t e n zijn s o o r t e n die tijdelijk gebruik m a k e n van de beek. D e z e s o o r t e n worden in d e beek g e b o r e n en m i g r e r e n als juvenielen of jong v o l w a s s e n e n s t r o o m a f - waarts naar de Maas. D e geslachtsrijpe vissen die verantwoordelijk zijn v o o r de voortplanting in d e b e k e n, kunnen op t w e e wijzen in de beek t e r e c h t k o m e n. Een mogelijkheid is dat de vissen in d e E v e r l o s e b e e k w o r d e n geboren, er o p g r o e i e n, hun r e p r o d u c t i e v e stadium b e r e i k e n en zich v e r v o l g e n s in d e beek v o o r t p l a n t e n w a a r n a ze naar de Maas migreren. Anderzijds is het mogelijk dat d e vissen vanuit de N o o r d e r v a a r t in de E v e r l o - se beek i m m i g r e r e n, zich daar v o o r t p l a n t e n en vervolgens naar de Maas migreren, terwijl de larven in d e beek achterblijven om o p te groeien (figuur 4 ). K e n m e r k e n d v o o r deze v i s s o o r t en is, dat alleen de kleinere lengteklassen in d e b e e k w o r d e n aangetroffen. D e aanwezigheid van larven t o o n t aan dat ze zich in de beek voortplanten en de lengtetoenam e vlak na d e g e b o o r t e t o o n t aan dat ze d e beek gebruiken als opgroeigebied. De a f w e - zigheid van g r o t e individuen geeft aan dat d e beek geen optimaal leefgebied v o r m t v o o r v o l w a s s e n vissen. E e n interessant g e g e v en hierbij is dat de lengte-klassen die in de beek ontbreken een indicatie geven v o o r de lengt e waarbij de vissen naar de Maas m i g r e r e n. D e visdichtheden v e r t o n e n, net als bij de r e - sidenten, ruv/weg e e n sinusoïde v e r l o o p m e t hoge dichtheden in d e zomer en lage dichtheden in d e w i n t e r. De resultaten uit deze studie suggereren dat de Blankvoorn, de Brasem, de R i e t v o o r n, de Z e e l t en d e S n o e k migrante v i s s o o r t e n zijn (figuur 5). Van de Blankvoorn zijn de waargenomen vislengtes van 2001 en 2002 w e e r g e g e v e n. D e g e b o o r t e p e r i o d e l o o p t v a n begin juni t o t begin augustus. In het eerste levensjaar bereiken de visjes e e n lengte van drie t o t z e v en TABEL N Totaal aantal gevangen vissen en vangstpercentages in de Everlose beek in 2002 (voor toelichting op de indeling in functionele groepen, zie tekst). \ Functionele Nederlandse Aantal vissen Percentage Latijnse Groep naam {%) naam Residenten Riviergrondel Gobio gobio Bermpje ,12 Barbatulo barbatulus Driedoornige stekelbaars ,48 Gasterosteus aculeatus Totaal ,21 Migranten Blankvoorn ,08 Rutilus rutilus Zeelt 335 3,89 Tinca tinca Rietvoorn 333 3,87 Rutilus erythrophthaimus Snoek Esox Iucius Brasem 86 0,99 Abramis brama Totaal ,76 Transiënten Alver Alburnus alburnus Baars Perca fluviaplis Karper Cyprinus carpio Vetje Leucaspius delineatus Kroeskarper Carassius carassius Totaal cm, g e d u r e n d e het t w e e d e levensjaar acht tot 13 cm. In de wintermaanden zijn de visdichtheden h e t laagst en w o r d e n v o o r n a m e - lijk eerste- en t w e e d e j a a r s vissen in d e beek aangetroffen. Helgrootst e individu datgedurende w e r d gevangen w a s zo'n 19 cm lang, waarschijnlijk een derde- of vierdejaars v i s. V o l g e n s DE N I E ( ) k u n n e n Blankvoorns e e n lengte b e r e i k e n van en zich vanaf 15 c m v o o r t p l a n t e n. H e t is dus mogelijk dat B l a n k v o o r n s die in d e E v e r l o s e beek w o r d e n g e b o r e n zich o o k in de E v e r l o - se beek voortplanten en daarna, bij een lengt e van c m, geleidelijk de beek v e r l a t e n e n naar de Maas z w e m m e n (wijze 2. figuur4). E r w e r d e n slechts weinig B r a s e m s in de E v e r - lose beekgevangen. In het voorjaar, gedurende april t o t en m e t juni, w e r d e n in de E v e r l o - se beek ( t e r hoogte van de E3-brug in Blerick) een aantal grote Brasems (van ongeveer c m ) in d e b e e k w a a r g e n o m e n. W a a r - schijnlijk w a r e n deze B r a s e m s aan het paaien, want e e n paar m a a n d e n later w e r d e n hier g e d u r e n d e juli t o t augustus l a r v e n, en n o g later, kleine juvenielen gevangen. G e d u r e n - de het e e r s t e g r o e i s e i z o en b e r e i k t e n d e z e vissen een lengte van d r i e t o t vijf c m. In d e - cember w e r d e n vrijwel geen juvenielen m e e r aangetroffen. D e B r a s e m is bij e e n lengte van ongeveer 15 c m geslachtsrijp. Er w o r d e n echter maar weinig B r a s e m s aangetroffen die groter zijn dan vijf c m, m e t uitzondering van een aantal z e e r g r o t e individuen. H e t lijkt e r dus op dat de B r a s e m v o o r n a m e l i j k op wijze I (figuur 4) v a n d e E v e r l o s e b e e k g e b r u i k maakt en dat kleine juveniele vanaf een lengt e van o n g e v e e r vijf cm al uit de b e k en w e g - t r e k k e n. Rietvoorns w o r d e n laat in het seizoen, g e d u - rende augustus tot en met september, geboren. Tijdens het e e r s t e jaar b e r e i k e n de vissen e e n lengte van t w e e t o t v i e r c m. In de winter zijn de v i s d i c h t h e d e n h e t laagst en worden voornamelijk eerstejaars vissen aangetroffen die de w i n t e r, verschuilend tussen plantenresten, o n d e r afgevallen bladeren of in de m o d d e r, d o o r b r e n g e n. G r o t e r e, g e - slachtsrijpe R i e t v o o r n s ( R i e t v o o r n s zijn bij een lengte van o n g e v e e r 15 c m geslachtsrijp) (DE N I E, 1996), w o r d e n v o o r n a m e l i j k in junijuli in d e E v e r l o s e beek aangetroffen. M o g e - lijk b e t r e f t h e t h i e r e e n ' p a a i m i g r a t i e' van volwassen R i e t v o o r n s die afkomstig zijn uit de b r e d e r e en d i e p e r e N o o r d e r v a a r t (wijze I,figuur4). Aangezien R i e t v o o r n s e e n lengte van 45 cm kunnen b e r e i k e n ( D E NiE, 1996), lijkt het erop dat de vissen na hun eerste levensjaar in de E v e r l o s e beek te hebben d o o r - gebracht, bij e e n lengte van vijf t o t maximaal zo'n 15 c m uit de E v e r l o s e beek w e g t r e k k e n en geleidelijk naar de Maas m i g r e r e n. D e g e b o o r t e p e r i o d e van de Z e e l t l o o p t van juli t o t augustus. G e d u r e n d e h e t e e r s t e jaar bereiken de vissen een lengte van t w e e t o t vier c m, g e d u r e n d e het t w e e d e jaar zeven t o t twaalf c m. V e r r e w e g het m e r e n d e e l van de gevangen Z e e l t e n w a r e n kleiner dan 12 c m. Tijdens de wintermaanden zijn de visdichtheden het laagst. J u v e n i e le Z e e l t e n brengen d e wintermaanden, net als R i e t v o o r n t j e s, d o o r tussen plantenresten en afgevallen bladeren. Z e e l t e n zijn bij e e n lengte van 9,5 (mannetjes)

7 JANUARI 2004 JAARGANG 93 NATUURHISTORISCH M A A N D B L A D Blankvoorn (Rut/Zus rutilus) Brasem {Albrarryis brarr^a) FIGUUR 5 Migrante vissoorten in de Everlose beek. Unks: waargenomen vislengten in 2002 (voor de Blankvoorn ook in 2001). De geboorteperiode en toename in lichaamslengte zijn duidelijk uit de grafieken af te leiden (sigmoide curves). Het ontbreken van grote volwassen vissen in de beek is kenmerkend voor deze soorten. Rechts: de maandelijks waargenomen visdichtheden in 2002 (aantal vissen (#) per 100 m'). Door het jaar heen vertonen de visdichtheden ruwweg een sinusoïde verloop, met hoge dichtheden in de zomer en lage dichtheden in de winter Rietvoorn {Scardinius erythrofi/it/io/mus) exemplaren de maximale lengte van c m b e r e i k e n. H e t is d a a r o m m o g e l i j k dat Snoeken g r o t e r dan 60 cm w e l in d e b e e k voorkomen, maar d o o r hun lage dichtheden gemist zijn in het o n d e r z o e k. l-jan 20-Feb 11-j»4X 31-May 20-Jiii Datum Zeelt {Tmca tinca) Snoek (Esox iucius) l-jan 2CW=at 11.Ap< 31.Msy en 1 2, 5 c m (vrouv^tjes) geslachtsrijp en k u n - nen e e n lengte van 70 c m b e r e i k e n ( D E N I E, 1996). Aangezien het g r o o t s t e individu dat v/erd gevangen o n g e v e e r 1 8 c m lang w a s, is het mogelijk dat zeelten na hun t w e e d e l e - vensjaar, bij e e n lengte van o n g e v e e r twaalf c m zich in d e beek v o o r t p l a n t e n en daarna bij een lengte van twaalf t o t 1 8 c m geleidelijk de beken v e r l a t e n en naar de Maas z w e m m e n (wijze 2, figuur 4). Snoeken w o r d e n r e e d s v r o e g in h e t jaar, rond half april t o t eind m e i, g e b o r e n. G e d u - rende h e t e e r s t e jaar d o o r l o p e n de vissen een spectaculaire groei en bereiken een lengt e van zo'n tien t o t 2 5 c m. D a a r n a a s t w e r d e n ook e e n aantal g r o t e r e vissen gevangen van ongeveer 30 t o t 60 c m, waarschijnlijk t w e e - dejaars vissen ( D E N I E, ). G e z i e n h e t f e i t dat de S n o e k bij cm geslachtsrijp is en een lengte van 85 ( m a n n e t j e s ) t o t cm (vrouwtjes) kan b e r e i k e n, is het mogelijk dat S n o e k e n die in de E v e r l o s e beek w o r d e n g e - boren zich bij e e n lengte van o n g e v e e r 30 cm voortplanten en daarna geleidelijk uit de beken w e g t r e k k e n en naar de Maas m i g r e r e n (wijze 2, figuur 4 ). Hierbij moet echter w o r - den o p g e m e r k t dat de sterfte o n d e r S n o e k e n erg h o o g is e n d a t er relatief m a a r w e i n i g TRANSIËNTEN Transiënte v i s s o o r t e n zijn o o k s o o r t e n die tijdelijk gebruik m a k e n van de beek. T y p e - rend v o o r deze s o o r t e n is e c h t e r dat er geen larven en/of kleine juvenielen w o r d e n aangetroffen, ze slechts sporadisch en in lage dichtheden w o r d e n aangetroffen en er geen seizoenstrend in lichaamsgroei en/of visdichtheden is w a a r te n e m e n (figuur 6). D e z e vissen komen vanuit de Maas, via aftakkingen van de Zuid-Willemsvaart, in de beken terecht. E e n - maal in d e beek planten deze s o o r t e n zich niet voort. De vissen kunnen, d o or de aanwezigheid v a n s t u w e n, de b e k e n alleen stroomafwaarts richting de M a a s a f z w e m - men. De resultaten van de b e m o n s t e r i n g en uit suggereren dat de A l v e r {Alburnus alburnus), B a a r s, K a r p e r {Cyprinus carpio). Kroeskarper {Carassius carassius) en h e t Vetje {Leucaspius delineatus) tot de transiënte vissoorten gerekend kunnen w o r d e n (figuur 6). D a a r n a a s t w e r d e n tijdens b e m o n - steringen in o o k e e n W i n d e van 1 5 cm ter hoogte van Beringe ( 2 maart ) en e e n Zonnebaars van 7, 8 cm t e r h o o g t e van het spoorbruggetje in B l e r i c k ( 1 6 mei ) g e - vangen, w a a r m e e de W i n d e en de Z o n n e - baars in de Everlose beek o o k t o t de transiënten g e r e k e n d m o g e n w o r d e n. T o t slot zijn e r twee v i s s o o r t e n die g e d u r e n d e niet werden gevangen, maar die gedurende wel sporadisch in de beek zijn waargenomen ( C R O M B A G H S et al ), namelijk de Paling e n de K o l b l e i. d i e w a a r s c h i j n l i j k o o k t o t

8 NATUURHISTORISCH M A A N D B L A D JANUARI 2004 JAAIGANG 93 FIGUUR 6 Transiente vissoorten in de Everiose beek. Links; waargenomen vislengten in De rode stippen op de x-as duiden de bemonsteringsdagen aan. Het ontbrelcen van larven en kleine juvenielen in de linker grafieken alsmede het ontbreken van een 'groeitrend' is duidelijk in de grafieken te zien. Rechts: de maandelijks waargenomen visdichtheden (aantal vissen (#) per 100 m^). De zeer lage visdichtheden (zie y-assenj en het ontbreken van een sinusoïde verloop door het jaar heen valt duidelijk uit de grafieken af te leiden. 31-May 20-Ju) Datum Alver {Alburnus alburnus) Baars (Perca fluviatilis) 20-Feb 11-Apf 31-May 30-JL Datum 28-Oct 17.Dec de transiënten g e r e k e n d kunnen w o r d e n. Uit eerdere studies blijkt dat bijna al bovenge- Karper {Cyprinus carpio) noemde transiënte soorten o o k in het verleden in lage dichtheden in d e Everlose beek w e r d e n aangetroffen ( C R O M B A G H S et ai, 2000). H e t Vetje vormt hierop een opmerkelijke uitzondering. D e Everlose beek biedt, m et zijn rustig stromende ondiepe en plantenrijke w a t e r e n, een geschikt biotoop v o o r het Vetje en tijdens bemonsteringen in w e r d e n dan o o k Kroeskarper {Carassius carassius) een groot aantal Vetjes aangetroffen ( A K K E R - MANS, 1996). Op basis hiervan zou men verwachten dat het Vetje in d e Everlose beek t o t de residenten of d e migranten zou behoren. In 2002 werd het Vetje echter niet vaak aangetroffen. H i e r v o o r zijn t w e e mogelijke verklaringen t e geven. H e t Vetje is een in scholen levende vis en meestal w o r d e n er m e e r d e r e vetjes tegelijk gevangen ( A K K E R M A N S, ). H e t is mogelijk 11-/ipr 31-Ntey Datum J F M A U J Vetje {Leucaspius delineatus) dat de s o o r t is gemist d o o r lokaal trekgedrag van de scholen binnen een beektraject. W a a r - schijnlijker is dat de populatie in 2002 beduidend kleiner was dan in , aangezien Vetjes worden gekenmerkt door sterke jaarlijkse schommelingen in populatiegrootte ( AK- KERMANS, ; 2000). 31-May 20-Jul Datum 8-Sep 28-Oci 17-Dec DISCUSSIE D e indeling in d r i e functionele g r o e p e n zoals hier b e s c h r e v e n v o o r de E v e r l o s e beek, is in principe o o k toepasbaar op d e a n d e r e b e k en in het N o o r d e l i j k e en Zuidelijke Peelgebied die g e v o e d w o r d e n m e t M a a s w a t e r. T o t d e residente v i s s o o r t e n zullen v o o r n a m e l i j k de kleinere v i s s o o r t e n b e h o r e n, die veelal op d e bodem leven en/of een beperkte zwemcapaciteit h e b b e n (TSEPKIN & S O K O L O V, 2001), zoals bijvoorbeeld het B e r m p j e, R i v i e r g r o n - del, D r i e d o o r n i g e stekelbaars, maar o o k d e Tiendoornige stekelbaars, de Kleine m o d - derkruiper in h e t A f l e i d i n g s k a n a a l, de Oostrumse beek en de G r o o t e M o l e n b e e k en de R i v i e r d o n d e r p a d v o o r n a m e l i j k in de beekmondingen. Tot de migrante vissoorten zullen voornamelijk limnofiele v i s s o o r t e n b e h o r e n, die zich thuis voelen en zich kunnen voortplanten in traagstromende ondiepe en plantenrijke laaglandbeken van het N o o r d e l i j k e en Zuidelijke Peelgebied, zoals bijvoorbeeld de Zeelt, Rietvoorn, Snoek, B l a n k v o o r n en in mindere mate de B r a s e m, maar in principe o o k het V e t je in de E v e r l o s e beek en de G r o o t e M o l e n b e e k (AKKERMANS, ; 2000) en d e K r o e s k a r p e r voornamelijk in de G r o o t e M o l e n b e e k (CROMBAGHS et al., 2000). V a n d e migranten worden voornamelijk de kleinere exemplaren aangetroffen. Een mogelijke reden h i e r v o o r is dat de g r o t e r e vissen in d e herfst en w i n t e r uit de laaglandbeken w e g t r e k k e n, o m d a t ze daar geen geschikt overwinteringshabitat kunnen vinden. G e d u r e n d e de w i n t e r ondergaan de laaglandbeken namelijk een drastische verandering. De m e e s t e waterplanten in d e beken verliezen in de w i n t e r hun bovengrondse plantendelen, w a a r d o o r de habitatcomplexiteitafneemt en e r m e t name v o o r g r o t e r e vissen

9 JANUARI 2004 JAARGANG 93 NyVTUUlîHISTORISCH M A A N D B L A D minder sctiuilgelegenheden zijn. D o o r het verdwijnen van de waterplanten en t o e n e m e n d e regenval in d e herfst nemen tevens de s t r o o m - snelheid en d e turbulentie van het w a t e r t o e en w o r d t de w a t e r t e m p e r a t u u r g e k e n m e r k t door g r o t e r e fluctuaties. In N o o r d - E u r o p a hebben vissen in de w i n t e r te k a m p e n m e t metabolische stress, die ernstige v o r m e n kan aannemen indien vissen naast lage watertemperaturen o o k w o r d e n blootgesteld aan temperatuursfluctuaties en toenemende stroomsnelheden ( S C H L O S S E R, 1991). D o o r e e n c o m - binatie van b o v e n g e n o e m d e v e r a n d e r i n g en zullen de g r o t e r e vissen in de late herfst en begin w i n t e r naar dieper w a t e r in de Maas trekken, waar de stroomsnelheden en de temperatuursfluctuaties lager zijn. De kleinere eerste- en tweedejaars visjes blijven in d e beek achter w a a r ze (in tegenstelling t o t g r o t e r e individuen) in inhammen in d e o e v e r, kuilen in de beekbodem, onder overhangende b o o m - wortels, tussen plantenresten of onder afgevallen bladeren v o l d o e n d e o v e r w i n t e r i n g s- plekken kunnen vinden. Tot de transiënte vissoorten behoren s o o r - ten uit d e Maas die ' p e r ongeluk' in de b e - ken t e r e c h t k o m e n en zich er niet k u n n e n voortplanten. H i e r t o e b e h o r e n b i j v o o r - beeld r e o f i e l e s o o r t e n d i e r e l a t i e f s n e l - stromend h e l d e r en zuurstofrijk w a t e r en een stenige o n d e r g r o n d m e t kiezel en grind nodig h e b b e n, zoals de W i n d e en e e n aantal eurytope s o o r t e n die zich m e e r thuis v o e - len in g r o t e r e en d i e p e r e r i v i e r e n of m e r e n, zoals A l v e r, B a a r s, K a r p e r en P o s en e e n aantal g e ï n t r o d u c e e r d e s o o r t e n w a a r v o o r d e leef- en v o o r t p l a n t i n g s o m s t a n d i g h e d e n in de b e k e n (in N e d e r l a n d ) n i e t o p t i m a a l zijn, zoals de Z o n n e b a a r s. DANKWOORD Graag willen wij Reinier Akkermans en Ton Lenders bedanken die een eerdere versie van dit artikel van kritisch commentaar hebben voorzien. Marlijn Dorenbosch hielp mee tijdens de bemonstering op 2 maart SUMMARY REPRODUCTION, G R O W T H A N D MIGRATION O F F I S H IN T H E EVERLOSE B E E K The unusual h y d r o l o g y of l o w l a n d s t r e a m s in t h e n o r t h e r n and s o u t h e r n Peel region (Limburg) affects t h e w a y in w h i c h fishes utilize t h e s e streams. O n e l o w l a n d s t r e a m, the E v e r l o s e b e e k ( n o r t h e r n Peel r e g i o n ), was s e l e c t e d to investigate h o w fishes use these s t r e a m s, and t h e p o p u l a t i o n d y n a m - ics of t h e fish fauna w a s studied f r o m J a n u - ary to D e c e m b e r D u r i n g this p e r i - od, a total of fishes w e r e o b s e r v e d, belonging to 13 species. P o p u l a t i o n sizes and c o m p o s i t i o n of t h e fish fauna w e r e characterised by large seasonal fluctuations. T h e fish fauna c o u l d be divided i n t o three functional groups: residents, m i - grants and t r a n s i e n t s, based on w h e t h e r the species used the stream as a reproduction habitat, as a n u r s e r y a r e a or f o r t h e i r migration b e h a v i o u r. T h e results of this study t h e r e f o r e largely s u p p o r t a p r e v i o u s preliminary classification of the fish species of t h e E v e r l o s e b e e k ( P o l l u x & V e r - berk, ), w h i c h may also be applicable t o o t h e r l o w l a n d s t r e a m s of t h e n o r t h e r n and s o u t h e r n P e e l region. LITERATUUR AKKERMANS, R.W., De verspreiding van het Vetje in Limburg. Natuurtiistorisch Maandblad 85: AKKERMANS, R.W., Vetje. In: B.H.M J. Crombaghs et al. Vissen in Limburgse beken. De verspreiding en ecologie van vissen in stromende wateren in Limburg. Stichting Natuurpublicaties Limburg, Maasthcht. CROMBAGHS, B.H J.M., AKKERMANS, R.W., GUBBELS, R.E.M.B. & HOOGERWERF, G Vissen in Limburgse beken. De verspreiding en ecologie van vissen in stromende wateren in Limburg Stichting Natuurpublicaties Limburg, Maastncht D E NIE, H.W., Atlas van de Nederlandse Zoetwatervissen. Media Publishing Int BV. Doetinchem. GRIFT, R.E., A. D. BÜIJSE.J.G.P. KLEINE BRETELER & W. L T. VAN DENSEN, Kansen voor stroomminnende vissen. Methodiek voor de bemonstenng van de visgemeenschap in uiterwaarden. RIZA nota Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Aivalwaterbehandeling, Lelystad. LENDERS, A. J. W., Vissemnventansaties in Noord- Limburg. Natuurhistorisch Maandblad 85: PINDER, A.C., Keys to larval and juvenile stages of coarse fishes from fresh waters in the British Isles Freshwater Biological Association, Scientific Publication No. 60: POLLUX, B.J.A Het verechil in microhabrtatgebruik tussen latven van de Blankvoom en de Rivier^rondel. Natuurinistonsch Maandblad 90: POLLUX, B.J.A., Visjes kijken, kan dat? Ondewater waarnemingen als methode voor ecologisch onderzoek. RAVON 5:17-21, POLLUX, B.J.A. & POLLUX, P.M.J Vislarven langs de meetlat. Onderzoek aan vislarven in Nederiandse wateren. Natura 99:76-78, POLLUX, B.J.A. & VERBERK, W. C. E. P Het gebnjik van laaglandbeken door vissen, Natuurtiistonsch Maandblad 91:12-16 ROELOFS, J., 1974a. Het 'Koelbroek' voorheen thans en moi^gen. Natuurhistorisch Maandblad 7/8: ROELOFS, B., 1974b. De vissen van het 'Koelbraek, Natuurhistonsch Maandblad 7/8: I SCHLOSSER, I.J., Stream fish ecology: a landscape perspective. Bioscience 41: TSEPKIN, E.A. & SOKOLOV, L.i., Ichthyofauna of the little tributanesofthe Moscow River and its changes dunng 50 years. Vestnik Moskovskogo Universiteta Seriya XVI Biologiya 1:8-12. VAN DEN BRINK, F. W. B. & VERSCHOOR, G., Waterplanten in Limburgse beekdalen. Natuurhistonsch Maandblad 91: I, VISSENWERKGROEP NATUURHISTORISCH GENOOTSCHAP, Vissenstudie. Natuurhistorisch Maandblad 82:186- R E C T I F I C A T I E Paling Driehoeksmosselen Helaas is in h e t t h e m a n u m m e r vismigratie van o k t o b e r 2003 e e n fout geslopen. In figuur 8 van het artikel ' W a t e r k w a l i t e i t, kansen en bedreigingen v o o r vismigratie in d e Maas' ( H. Tolkamp) is d e legenda onjuist w e e r g e g e v e n. U treft hierbij figuur 8 c o r r e c t aan. Metalen FIGUUR 8 Bioaccumutatie van diverse prioritaire stoffen in Aal (Anguilla anguilla) en Driehoeksmosseien (Dreissena polymorphaj bij Eijsden, getoetst aan het Maximaal Toelaatbaar Risiconiveau DDE PCB 153 (MTR), respeaieveliji< Verwaarloosbaar Risiconiveau (VRj (naar MMS, 2002). waarbij de mate van overschrijding van het MTR is weergegeven. OCB=organochioorbestrijdingsmiddelen; PCB IS3 = Polychloorbifenyl, congeneer 153; HCB = hexachioorbenzeen; DDE = dichloordifenyldichloorethyleen; PAK ~ polycyclische aromatische koolwaterstoffen). HCB PAK's

10 INHOUDSOPGAVE Sy " J l I. H I S T O R I S C H M A A N D B L A D VOORTPLANTING, G R O E I EN MIGRATIE VAN VISSEN IN DE EVERLOSE B E E K B.).A. Pollux,A. Korosi. W.C.E.P. Verberk & P.M.}. Pollux D e laaglandbeken in het Peelgebied w o r d e n g e v o e d m e t M a a s - water. D i t heeft gevolgen v o o r de manier w a a r o p vissen gebruikmaken van d e beek. In 2002 w e r d de Everlose beek bemonsterd. De aangetroffen vissen en de wijze w a a r o p zij gebruikmaken van d e beek w o r d e n b e s p r o k e n. 9 AALSCHOLVERS IN DE MARIAPEEL D E E E R S T E B R O E D V O G E L K O L O N I E VOOR L I M B U R G Robbert Vernooij In 2001 w e r d er e e n kolonie van 34 nesten van d e A a l s c h o l v e r in de Mariapeel o n t d e k t en gevolgd. Een beschrijving van d e e e r s t e A a l s c h o l v e r k o l o n i e in Limburg. 14 VACATURE 15 M E D E D E L I N G 16 B O E K B E S P R E K I N G E N 17 IN MEMORIAM 18 ONDER DE AANDACHT 19 B I N N E N W E R K B U I T E N W E R K 20 COLOFON 20 ADRESSEN S T U D I E G R O E P E N EN KRINGEN BIJ D E V O O R P L A A T D e A a l s c h o l v e r {Phalacrocorax carbo sinerisis) (foto: J e r o e n G e n s e ).