INHOUD. Lijst met afkortingen van tijdschriften 23. Woord vooraf bij de vierde druk 27. Naschrift 29

Transcriptie

1 INHOUD Lijst met afkortingen van tijdschriften 23 Woord vooraf bij de vierde druk 27 Naschrift 29 Inleidend deel De vermogensrechtelijke verbintenis 31 A. De verbintenis is een rechtsband tussen personen 32 B. De verbintenis ontstaat uit een rechtshandeling of uit een andere menselijke gedraging waaraan de wet (of de rechtspraak) rechtsgevolgen vastknoopt (vgl. art BW) 32 C. Een vermogensrechtelijke verbintenis heeft tot voorwerp het ontstaan van in geld waardeerbare aanspraken 33 D. De verbintenis kan in rechte worden afgedwongen Het verbintenissenrecht geëuropeaniseerd en geparticulariseerd, geconstitutionaliseerd en geprivatiseerd 36 A. Europeanisering en particularisering: harmonisatie én verbrokkeling; eenmaking en convergentie 37 B. Constitutionalisering: waarden die een rechtssysteem ondersteunen en bijeenhouden 40 C. Privatisering: het recht in handen geven van de burgers 44 D. Rechtsvergelijking: een wissel op de toekomst 46

2 6 INHOUD Deel I Verbintenissen uit meerzijdige en eenzijdige rechtshandelingen 49 Titel I VERBINTENISSEN UIT OVEREENKOMST 51 Hoofdstuk I Begrip en soorten overeenkomsten 53 De overeenkomst, bron van recht Een pluraliteit van overeenkomsten 53 A. Privaat- en publiekrechtelijke overeenkomsten 53 B. Overeenkomsten met consumenten De overeenkomst strekt partijen tot wet 58 Soorten vermogensrechtelijke overeenkomsten Consensuele, zakelijke en plechtige overeenkomsten Eenzijdige en wederkerige overeenkomsten Overeenkomsten om niet en onder bezwarende titel Vergeldende contracten en kanscontracten Contracten intuitu personae Hoofdcontracten en bijkomende contracten Benoemde en onbenoemde contracten Toetredingscontracten en standaardbedingen Raamovereenkomsten en meerpartijenovereenkomsten Aflopende, kort- en langdurige overeenkomsten 66 Doorkijkje [1] De overeenkomst in rechtsvergelijkend perspectief 66 Hoofdstuk II Algemene principes van contractenrecht 71 Wilsovereenstemming, grondslag van de overeenkomst? 72 Doorkijkje [2] Contractuele binding: Wil, wilsuiting, vertrouwen of wet? Alle vier! 74 Grenzen aan de contractvrijheid gesteld Beperkingen van openbare orde, goede zeden en dwingend recht. Fraus omnia corrumpit en het verbod op wetsontduiking 77

3 INHOUD 7 2. Beperkingen ingevolge bescherming van de mededinging en gelijke behandeling Conflicten tussen grondrechten en fundamentele vrijheden 91 Interpretatie en uitvoering van de overeenkomst naar redelijkheid en billijkheid Te goeder trouw interpreteren 95 A. De interpretatieregelen van het Burgerlijk Wetboek 95 B. Draagwijdte van interpretatie De aanvullende functie van de goede trouw De matigende (beperkende of derogerende) functie van de goede trouw 99 A. Verwantschap met de leer van het rechtsmisbruik 99 B. Matiging van de bevoegdheid tot rechtsuitoefening 101 C. Matigende functie inzake aandeelhoudersrechten 102 Doorkijkje [3] De drie functies van goede trouw in rechtsvergelijkend perspectief. 105 Hoofdstuk III Het sluiten van de overeenkomst 109 De geldigheidsvereisten en de nietigheidsregeling De wilsovereenstemming 109 A. Een volwaardige jegens de wederpartij uitgedrukte wil Een volwaardige op de totstandkoming van rechtsgevolgen gerichte wil Een jegens elkaar uitgedrukte wil 112 B. Een toestemming vrij van wilsgebreken Algemeen Dwaling Bedrog Geweld Benadeling 122 Doorkijkje [4] Misbruik van omstandigheden Handelingsbekwaamheid Voorwerp Oorzaak 134 A. Aanwezigheid van oorzaak Oorzaak als objectieve wederkerigheid Oorzaak als beslissende beweegreden 137 B. Aanwezigheid van geoorloofde oorzaak 141

4 8 INHOUD C. Abstracte verbintenissen De nietigheidsregeling 145 A. Absolute en relatieve nietigheid 145 B. Aard, draagwijdte en toepassing van de nietigheidssanctie Aard Draagwijdte en toepassing 149 De totstandkoming van de overeenkomst Voorbesprekingen en onderhandelingen Aanbod, aanvaarding en vertegenwoordiging 154 A. Aanbod 154 B. Aanvaarding 155 C. Vertegenwoordiging Geruisloos en progressief contracteren 159 Hoofdstuk IV De nakoming van de overeenkomst tussen contractpartijen 163 Algemeen overzicht 163 Toerekenbare en niet-toerekenbare tekortkoming Toerekenbare tekortkoming 166 A. Eigen tekortkoming 166 B. Derden voor wie en zaken waarvoor de debiteur instaat 167 C. Bewijs van tekortkoming Niet-toerekenbare tekortkoming 170 A. Vreemde oorzaak of overmacht Begrip en toepassingsvoorwaarden Gevolgen van overmacht 173 B. Imprevisieleer 174 C. Bevrijdings- of exoneratiebedingen Aansprakelijkheidsregelingen in het algemeen De gelding van bevrijdingsbedingen 177 Algemene sancties in geval van contractbreuk Uitvoering in natura Schadevergoeding 185 A. Principe en omvang 185 B. Straf- of schadebedingen 187 C. Schadevergoeding bij laattijdige betaling van geldsommen 192

5 INHOUD 9 Afdeling 4 Bijkomende sancties bij wederkerige overeenkomsten Ontbinding van de overeenkomst 195 A. Het stilzwijgend ontbindend beding 195 B. Het uitdrukkelijk ontbindend beding 202 C. De gevolgen van ontbinding Opschortingsrechten 210 A. De exceptie van niet-nakoming 210 B. Het retentierecht 214 Doorkijkje [5] Uitvoeren in natura dan wel ontbinden op initiatief van partijen 216 Hoofdstuk V De derdenwerking van de overeenkomst 221 Partijen en derden, algemene en bijzondere rechtverkrijgenden 221 De relativiteit van de overeenkomst gerelativeerd Derdenwerking van het bestaan van de overeenkomst 225 A. Het principe 225 B. Een uitzondering: de pauliaanse vordering Geen derdenwerking van rechten en plichten 232 A. Onechte bedingen ten laste van derden Sterkmaking Kettingbedingen Contracttoetreding 234 B. Derdenbegunstiging Het beding ten behoeve van derden (derdenbeding) De rechtstreekse vordering krachtens de wet De zijdelingse vordering Doorwerking (of spill-over -effect) van de overeenkomst 245 A. Aansprakelijkheid van derden t.a.v. contractanten 245 B. Aansprakelijkheid van contractanten t.a.v. derden 247 Doorkijkje [6] Verbod op derdenbeding onhoudbaar... zelfs in het Engelse recht. 250 Hoofdstuk VI Beëindiging (en opschorting) van de overeenkomst Schorsing ( suspension ) Verbreking ( résiliation ) 256

6 10 INHOUD 3. Ontbinding ( résolution ) Herroeping ( révocation ) Nietigheid ( nullité ) Verval ( caducité ) 259 Titel II VERBINTENISSEN UIT EENZIJDIGE RECHTSHANDELING EN NATUURLIJKE VERBINTENISSEN 261 Hoofdstuk VII Eenzijdige rechtshandelingen 263 De verbindende kracht van eenzijdige rechtshandelingen 264 Toepasselijke rechtsregels 265 Hoofdstuk VIII Natuurlijke verbintenissen 269 Deel II Verbintenissen uit de wet 273 Titel I QUASI-CONTRACTUELE VERBINTENISSEN 277 Hoofdstuk IX Oneigenlijke of quasi-contracten 279 Zaakwaarneming Omschrijving Toepassingsvoorwaarden Gevolgen 284 Onverschuldigde betaling Principe Toepassingsvoorwaarden Gevolgen 289

7 INHOUD 11 Verrijking (of vermogensverschuiving) zonder oorzaak Omschrijving Toepassingsvoorwaarden Gevolg 294 Doorkijkje [7] Naar een algemene theorie van ongerechtvaardigde verrijking? 295 Titel II SERBINTENISSEN UIT AANSPRAKELIJKHEID. SAMENLOOP EN COËXISTENTIE 301 Hoofdstuk X Begrip, soorten en samenhang van aansprakelijkheden 303 Aansprakelijkheid uit niet-contractueel handelen Begrip Soorten aansprakelijkheid 303 Samenloop van aansprakelijkheidsregimes Samenloop van strafrechtelijke en civielrechtelijke aansprakelijkheid Samenloop van contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid 309 Doorkijkje [8] To concur or not to concur, is that the question? 314 Coëxistentie van contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid Coëxisterende vorderingen in de persoon van de aanspreker (actieve coëxistentie) Coëxisterende vorderingen ten laste van de aangesprokene (passieve coëxistentie) Coëxistentie in het Europese mededingingsrecht 323

8 12 INHOUD Titel III AANSPRAKELIJKHEID UIT EIGEN EN ANDERMANS DAAD, VOOR ZAKEN EN DIEREN 325 Hoofdstuk XI Algemene principes van aansprakelijkheidsrecht 327 Doelstellingen en objecten van de bescherming geboden door het aansprakelijkheidsrecht Nagestreefde doelstellingen Krijtlijnen waarbinnen bescherming wordt geboden 330 Faute oblige, profit oblige, assurance oblige,... Noblesse oblige Schuldaansprakelijkheid blijft het uitgangspunt Correcties op schuldaansprakelijkheid Noblesse oblige : een betere bescherming voor grondrechten? 340 A. Schending van een subjectief recht in het algemeen 340 B. Schending van persoonlijkheids- en grondrechten 344 C. Aantasting van het recht op menswaardig leven en een gezond leefmilieu 349 Europeanisering, particularisering, constitutionalisering en privatisering revisited Europeanisering en particularisering Constitutionalisering en privatisering 357 Hoofdstuk XII Gronden van aansprakelijkheid 367 Aansprakelijkheid voor eigen foutieve daad Onrechtmatig handelen 367 A. Twee vormen van onrechtmatigheid 367 B. Schending van een specifieke regel; schending van een persoonlijkheidsrecht 369 C. Schending van de zorgvuldigheidsnorm Schuldbekwaamheid en toerekenbaarheid 374 A. Schuldbekwaamheid Infantes en jeugdigen Geesteszieken Rechtspersonen Werknemers 379

9 INHOUD Magistraten 379 B. Toerekenbaarheid 380 Aansprakelijkheid voor de daad van personen voor wie en van zaken en dieren waarvoor men instaat Aansprakelijkheid voor de daad van personen voor wie men instaat 383 A. Ook een algemene aansprakelijkheid voor de daad van personen voor wie men instaat? 383 B. De aansprakelijkheid van de ouders voor schade veroorzaakt door hun minderjarige kinderen (artikel 1384, tweede lid BW) 385 C. De aansprakelijkheid van onderwijzers en ambachtslieden voor schade veroorzaakt door hun leerlingen en leerjongens (artikel 1384, vierde lid BW) 390 D. De aansprakelijkheid van aanstellers voor schade veroorzaakt door hun aangestelden (artikel 1384, derde lid BW) 394 E. Samenloop, coëxistentie en cumul Aansprakelijkheid voor zaken en dieren die men onder zich heeft 401 A. De algemene aansprakelijkheid voor zaken die men onder zijn bewaring heeft (artikel 1384, eerste lid BW) 402 B. De aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door dieren (artikel 1385 BW) 412 C. De aansprakelijkheid voor schade berokkend door de instorting van gebouwen (artikel 1386 BW) 417 Verzekering, gevaarzetting en voorzorg 419 Hoofdstuk XIII Het oorzakelijk verband 423 Algemeen 423 Feitelijke causaliteit 425 Juridische causaliteit De equivalentieleer De causaliteitverbrekende rol van tussenkomende factoren Door de rechtspraak aangebrachte wijzigingen inzake de equivalentieleer 442 Doorkijkje [9] De leer der redelijke toerekening 449

10 14 INHOUD Hoofdstuk XIV Schade en schadeloosstelling 453 Begrip, voorwaarden en soorten van schade Begrip en voorwaarden van schadegerechtigd zijn Soorten schade 459 Integrale schadeloosstelling Beginsel, toepassing en modaliteiten 462 A. Beginsel 462 B. Toepassing 464 C. Modaliteiten Persoon-, zaak- en afnemerschade 471 A. Persoonschade 471 B. Zaakschade 477 C. Afnemerschade 479 Doorkijkje [10] Het verweer van passing on in mededingingszaken 482 Samenloop van vergoedingen 484 Titel IV AANSPRAKELIJKHEID VAN DE OVERHEID 487 Hoofdstuk XV Onrechtmatige overheidshandelingen 489 Aansprakelijkheid van overheden naar Belgisch recht Onrechtmatig bestuur 491 A. Ontstaan en evolutie 491 B. Bijzonderheden Administratieve en civiele rechtsbescherming Statutair en contractueel aangestelde personeelsleden: vóór en na de wet van Onrechtmatige rechtspraak Onrechtmatige wetgeving 508 Aansprakelijkheid van EU-instellingen, EU-lidstaten en EVRM-staten 516

11 INHOUD Aansprakelijkheid van Europese en nationale overheden naar Europees Unierecht Aansprakelijkheid van nationale staten naar evrm-recht 523 Doorkijkje [11] Is immuniteit van ambtenaren beter dan immunity of the crown? 529 Deel III Verbintenissen in het algemeen 531 Titel I MODALITEITEN VAN DE VERBINTENIS 533 Hoofdstuk XVI Verbintenissen onder voorwaarde en met tijdsbepaling 535 Verbintenissen onder voorwaarde Begrip Soorten 537 A. Opschortende en ontbindende voorwaarde 537 B. Potestatieve voorwaarde 539 C. Onmogelijke en ongeoorloofde voorwaarde Rechtsgevolgen 541 A. Terwijl de voorwaarde hangende is 541 B. De voorwaarde gaat in vervulling 542 C. De voorwaarde gaat niet in vervulling 543 Verbintenissen met tijdsbepaling Begrip en soorten Rechtsgevolgen van de opschortende tijdsbepaling Termijnen van respijt 545 A. Principe 545 B. Bijzondere toepassingen en uitzonderingen 547 Hoofdstuk XVII Verbintenissen met verschillende voorwerpen en subjecten 549 Verbintenissen met verschillende voorwerpen De cumulatieve verbintenis 549

12 16 INHOUD 2. De alternatieve verbintenis De facultatieve verbintenis 549 Verbintenissen met verschillende subjecten Deelbaarheid als principe: gezamenlijke of samengevoegde verbintenissen Eerste uitzondering: ondeelbare verbintenissen 552 A. Bronnen van ondeelbaarheid 552 B. Uitwerking van ondeelbaarheid Tweede uitzondering: hoofdelijke of solidaire verbintenissen 553 A. Inleiding 553 B. Actieve hoofdelijkheid Begrip Uitwerking 554 C. Passieve hoofdelijkheid Begrip Ontstaan Afstand Rechtsgevolgen tussen schuldeiser en schuldenaars (obligatio) Rechtsgevolgen tussen de schuldenaars onderling (contributio) Derde uitzondering: verbintenissen in solidum 562 A. Oorsprong en toepassingsgevallen 562 B. Kenmerken 564 C. Rechtsgevolgen 565 Titel II OVERGANG VAN VERBINTENISSEN 567 Hoofdstuk XVIII De overdracht (of cessie) van schuldvordering 573 Algemene beginselen 573 Totstandkoming en tegenwerpelijkheid van de overdracht van schuldvordering Principe De vormvrije cessie De tegenwerpelijkheid aan de gecedeerde schuldenaar De tegenwerpelijkheid aan speciaal beschermde derden 580 A. Principe 580 B. Achtereenvolgende cessies (artikel 1690, derde lid BW) 581

13 INHOUD 17 C. Betaling te goeder trouw aan de derde-schuldeiser (artikel 1690, vierde lid BW) 581 Gevolgen van de cessie Verhouding tussen cedent en cessionaris Verhouding tussen cessionaris en overgedragen schuldenaar 582 Afdeling 4 Pandrecht en overdracht tot zekerheid bij financiële instrumenten en contanten 584 Hoofdstuk XIX Schuld- en contractoverneming 589 Schuldoverneming Onvoltooide schuldoverneming Voltooide schuldoverneming Delegatie 590 Contractoverneming 592 Titel III HET TENIETGAAN (OF UITDOVEN) VAN VERBINTENISSEN 595 Hoofdstuk XX Dwanguitvoering en ingebrekestelling 597 Dwanguitvoering Algemeen Bevel tot uitvoering. Dwangsom Dwanguitvoering op initiatief van de schuldeiser 600 Ingebrekestelling Begrip en draagwijdte 601 A. Algemeen beginsel 601 B. Uitzonderingen In de wet bepaalde of daaruit afgeleide uitzonderingen Contractuele vrijstelling van ingebrekestelling Inzake onrechtmatige daad Ingevolge de houding van de debiteur 605

14 18 INHOUD 2. Vorm en rechtsgevolgen 605 A. Vorm 605 B. Rechtsgevolgen 606 Hoofdstuk XXI De gewone uitdovingsgrond: (vrijwillige) betaling 611 De eenvoudige betaling Wie moet en wie mag betalen? Aan wie moet en aan wie mag er betaald worden? Het voorwerp van de betaling De betaling van geldschulden 617 A. Algemeen 617 B. Wijze van betaling 618 C. Interest De modaliteiten van de betaling 621 A. Plaats, tijdstip en kosten van betaling 621 B. Toerekening van betalingen 622 C. Aanbod van betaling en boedelafstand 623 De betaling met subrogatie Begrip en toepassingsvoorwaarden 625 A. Algemeen: persoonlijke en zakelijke subrogatie 625 B. Tweeslachtig karakter van de persoonlijke subrogatie 626 C. Algemene toepassingsvoorwaarden van persoonlijke subrogatie 627 D. Quasi-subrogatie Soorten persoonlijke subrogatie 630 A. De conventionele subrogatie 630 B. De wettelijke subrogatie Gevolgen van persoonlijke subrogatie 632 A. Gevolgen van de subrogatie beschouwd als overdracht van schuldvordering 632 B. Gevolgen van de subrogatie beschouwd als betaling 633 Hoofdstuk XXII De ongewone uitdovingsgronden 635 Schuldvernieuwing Begrip Toepassingsvoorwaarden Gevolgen 638

15 INHOUD 19 Schuldvergelijking Algemeen Wettelijke schuldvergelijking Gerechtelijke en conventionele schuldvergelijking. Nettingovereenkomsten 645 Schuldvermenging 647 Afdeling 4 Kwijtschelding van schuld Begrip, voorwaarden en uitwerking Vrijwillige teruggave van titel geldt als vermoeden van kwijtschelding 649 Afdeling 5 Rechtsverwerking, afstand en verval van recht 650 Afdeling 6 Bevrijdende verjaring 653 Deel IV Bewijsrecht 659 Titel I IN HET ALGEMEEN 661 Hoofdstuk XXIII Het vermogensrechtelijk bewijsrecht 663 Vrije tegenover gereglementeerde bewijsvoering 663 De vermogensrechtelijke bewijsregeling in het algemeen Vergelijking met andere bewijsregelingen Toepassingsgebied Ongeoorloofd en ongeoorloofd verkregen bewijs 667 De vermogensrechtelijke bewijsregeling nader beschreven 670 Doorkijkje [12] Toegang tot bewijs in common law v. civil law-landen 674

16 20 INHOUD Titel II BEWIJSMIDDELEN 677 Hoofdstuk XXIV De bewijsmiddelen en hun bewijswaarde 679 De hiërarchie tussen de bewijsmiddelen 679 Het schriftelijk bewijs De authentieke akte 681 A. Begrip 681 B. Bewijswaarde tussen partijen 682 C. Bewijswaarde tegenover derden 683 D. Bewijswaarde van de gebrekkige authentieke akte De onderhandse akte 684 A. Begrip 684 B. Bewijswaarde tussen partijen 685 C. Bewijswaarde tegenover derden In het algemeen Wat de datum betreft 686 D. Bijzondere regels Andere geschriften 689 A. Afschriften 689 B. Koopmansboeken 690 C. Huiselijke papieren en registers 690 D. Aantekeningen op titel 691 E. Briefwisseling 691 Het bewijs door getuigen en door vermoedens Het getuigenbewijs 691 A. Begrip 691 B. De draagwijdte van artikel 1341 BW 692 C. Uitzonderingen op artikel 1341 BW 693 D. Nadere preciseringen Het bewijs door vermoedens 695 A. Feitelijke vermoedens 695 B. Wettelijke vermoedens 696 Afdeling 4 De bekentenis en de eed De bekentenis 698 A. Begrip, soorten en voorwaarden 698 B. Bewijswaarde 699

17 INHOUD 21 C. Onsplitsbaarheid van een complexe of samengestelde bekentenis 700 D. De onherroepelijkheid van de bekentenis De eed 701 A. De gedingbeslissende eed Begrip Verloop De rol van de rechter Gevolgen van de gedingbeslissende eed 702 B. De aanvullende eed 702 C. De ramingseed 703 Hoofdstuk XXV De inpassing van nieuwe bewijstechnieken 705 Ruime interpretatie van basisbegrippen 706 Enkele voorbeelden 707 Register 711