overeenkomsten overeenkomsten en verbintenissen

Transcriptie

1 overeenkomsten en verbintenissen In een organisatie worden dagelijks meerdere overeenkomsten met voornamelijk consumenten en leveranciers gesloten. Het aantal overeenkomsten in bijvoorbeeld een winkel kan oplopen tot meerdere duizenden op één dag. Denk maar eens aan een supermarkt op een drukke zaterdag. Omdat overeenkomsten op alle niveaus van een organisatie worden gesloten, is het van belang dat de iedere medewerker, die iets verkoopt/levert op de hoogte is van de regels die aan rechtsgeldige overeenkomst worden gesteld. Zo kan het voorkomen dat de medewerker een afnemer moet wijzen op de kleine lettertjes in de koopovereenkomst. overeenkomsten Er gaat geen werkdag voorbij of de ondernemer heeft meerdere overeenkomsten gesloten. Sommige overeenkomsten worden dagelijks gesloten, andere zelden of misschien wel nooit. Gedurende de tijd dat de ondernemer een onderneming exploiteert, kan hij te maken krijgen met de koopovereenkomst, de huurovereenkomst, de huurkoopovereenkomst, de afbetalingsovereenkomst, de arbeidsovereenkomst en de verzekeringsovereenkomst. overeenkomsten koopovereenkomst Iedere keer als een consument iets koopt, wordt er een koopovereenkomst gesloten. De ondernemer zal met zijn leveranciers ook de nodige koopovereenkomsten sluiten; elke keer als een order geplaatst wordt, is er een dergelijke overeenkomst gesloten. huurovereenkomst Als een ondernemer een bedrijfspand huurt, dan moet er in het verleden een huurovereenkomst gesloten zijn. Het kan ook zijn dat de ondernemer zelf als verhuurder optreedt, omdat hij een deel van zijn bedrijfspand aan derden heeft verhuurd. huurkoopovereenkomst Afhankelijk van de branche (bedrijfstak) is het mogelijk dat de ondernemer artikelen in huurkoop levert. Ook kan het zijn dat hij bepaalde duurzame bedrijfsmiddelen op basis van een huurkoopovereenkomst gebruikt. afbetalingsovereenkomst Op enkele juridische verschillen na, is de afbetalingsovereenkomst min of meer gelijk aan de huurkoopovereenkomst. arbeidsovereenkomst Als de ondernemer personeel aanneemt om in zijn onderneming te komen werken, wordt er een arbeidsovereenkomst gesloten. verzekeringsovereenkomst Omdat de ondernemer bepaalde risico niet zelf wil dragen heeft hij ongetwijfeld bepaalde verzekeringen afgesloten. Bij het aangaan van een verzekering wordt er een verzekeringsovereenkomst afgesloten met een verzekeringsmaatschappij.

2 Uit de overeenkomst ontstaan verbintenissen. De overeenkomst is een bron waaruit de verbintenis is ontstaan. De verbintenissen uit een overeenkomst kunnen omschreven worden als de rechten en de plichten die de personen, uit vrije wil, ten opzichte van elkaar op zich nemen. Door het sluiten van bijvoorbeeld een koopovereenkomst tussen een ondernemer en een afnemer, ontstaan onder andere de volgende twee verbintenissen: de ondernemer verplicht zich het artikel te leveren aan de afnemer en hij heeft het recht de koopprijs te ontvangen, de afnemer heeft recht op levering van het artikel en hij heeft de plicht de koopprijs te betalen. Bij een verbintenis is er altijd sprake van twee of meer partijen of personen: de schuldenaar en de schuldeiser. De schuldenaar (ook wel debiteur genoemd) is de partij/persoon die de plicht heeft om te presteren. De schuldeiser (ook wel crediteur genoemd) is de partij/persoon die het recht heeft op die prestatie. indeling overeenkomsten Overeenkomsten kunnen op basis van bepaalde kenmerken ingedeeld worden. Zo bestaan er vormvrije en formele overeenkomsten, benoemde en onbenoemde overeenkomsten, wederkerige en eenzijdige overeenkomsten en tenslotte overeenkomsten om niet en onder bezwarende titel. vormvrij en formeel In principe zijn alle overeenkomsten vormvrij, tenzij de wet het anders bepaalt. Een vormvrije overeenkomst komt al tot stand door een mondelinge afspraak tussen de partijen (stilzwijgend kan ook). Bij een formele overeenkomst schrijft de wet voor dat er een akte ( een velletje papier ) opgemaakt moet worden. Gebeurt dit niet, dan bestaat de overeenkomst niet; de akte is dan dus een bestaansvoorwaarde voor de overeenkomst. Een koopovereenkomst is een vormvrije overeenkomst. De wet laat koper en verkoper vrij in de manier waarop de overeenkomst tot stand komt. Een akte kan worden opgemaakt, als bijvoorbeeld een speciale kleur of uitvoering voor een afnemer moet worden besteld. benoemd en onbenoemd Verschillende veelvoorkomende overeenkomsten worden in de wet genoemd en behandeld. Deze overeenkomsten worden benoemde overeenkomsten genoemd. Naast de algemene regels, gelden er voor deze overeenkomsten ook speciale regels. Als de in de wet genoemde regels gelden, omdat de partijen geen afspraken gemaakt hebben, is er sprake van aanvullend recht. Als de partijen niet van de in de wet genoemde regels mogen afwijken, is er sprake van dwingend recht. Voor een ondernemer is het van belang dat hij weet of een overeenkomst benoemd of onbenoemd is, omdat de speciale regels altijd boven de algemene regels van een overeenkomst staan. wederkerig en eenzijdig Bij wederkerige overeenkomsten hebben beide partijen verplichtingen; beide partijen moeten dus presteren. Bij een éénzijdige overeenkomst verplicht slechts één partij zich om een prestatie te leveren. Zo moeten bij de koopovereenkomst de koper en de verkoper een prestatie leveren (betalen en leveren). Deze overeenkomst is dus wederkerig. Als de bloemist een onbestelbaar bloemstuk schenkt aan het bejaardenhuis, is er sprake van een eenzijdige overeenkomst; alleen de bloemist moet presteren.

3 om niet/onder bezwarende titel Een overeenkomst om niet ontstaat als de ene partij geen direct voordeel heeft van de overeenkomst. Dus als de ene partij zonder enige baat aan de andere partij een voordeel toekent. Bij een overeenkomst onder bezwarende titel hebben beide partijen baat bij de overeenkomst. Dus beiden moeten presteren. De koopovereenkomst is een overeenkomst onder bezwarende titel als de koper en de verkoper moeten presteren en baat hebben bij de overeenkomst. Schenking, bruikleen en kwijtschelding zijn voorbeelden van overeenkomsten om niet. In genoemde gevallen levert de overeenkomst slechts aan één partij voordeel op, terwijl de andere partij presteert. totstandkoming overeenkomst Volgens de wet komt een overeenkomst tot stand door een aanbod en de aanvaarding van dat aanbod. Doordat het aanbod (bijvoorbeeld de offerte) van de ene partij (bijvoorbeeld de ondernemer) geaccepteerd wordt door de andere partij (bijvoorbeeld de consument) ontstaat de overeenkomst. Voordat een overeenkomst (rechts)geldig is, moet er aan een aantal vereisten voldaan zijn. Deze vereisten zijn de wilsovereenstemming, de bepaalbaarheid onderwerp, de bekwaamheid van de partijen en de geoorloofde oorzaak. wilsovereenstemming Als de partijen willen dat de overeenkomst gaat bestaan is er sprake van wilsovereenstemming. De partijen kunnen hun wil (tot het sluiten van een overeenkomst) op verschillende manieren laten blijken. Voor het aanbod en de acceptatie gelden geen algemene voorschriften; het kan dus op verschillende manieren. Zowel het aanbod als de acceptatie kan mondeling, schriftelijk en stilzwijgend gedaan worden. termijn van het aanbod Een aanbod kan niet eeuwigdurend zijn. Daarom heeft de wetgever het volgende bepaald ten aanzien van de termijn van het aanbod. Het mondelinge aanbod vervalt als er niet direct op gereageerd wordt. Wel kan er een eventuele bedenktijd worden afgesproken. Bij een schriftelijk aanbod geldt een redelijke termijn, waarbinnen het aanbod kan worden geaccepteerd. Zolang het aanbod niet is geaccepteerd, kan het aanbod herroepen of ingetrokken worden, tenzij er een termijn vermeld is en tenzij er sprake is van een vaste offerte. Bij een vrijblijvend aanbod kan de aanbieder, zelfs direct na de acceptatie, het aanbod herroepen. Veel aanbiedingen in advertenties of reclamefolders zijn eigenlijk een uitnodiging tot aanbod, omdat zij niet voor directe acceptatie in aanmerking komen. Dit in tegenstelling tot een aanbieding in een etalage. Om misverstanden bij het publiek te voorkomen, worden in advertenties en reclamefolders met kleine lettertjes voorbehouden vermeld. bepaalbaarheid onderwerp De verbintenissen uit een overeenkomst, die de partijen op zich nemen, moet bepaalbaar zijn. Het onderwerp van de overeenkomst moet voor de partijen duidelijk en eenduidig zijn (men moet weten waar het om gaat). Is het onderwerp van de overeenkomst niet voldoende bepaald, dan is de overeenkomst nietig (de overeenkomst heeft nooit bestaan). Dus voor een nietige overeenkomst is geen uitspraak van de rechter nodig, om een dergelijke overeenkomst nietig te verklaren. Een buitengerechtelijke verklaring is genoeg.

4 bekwaamheid partijen De partijen die de overeenkomst sluiten, moeten bekwaam zijn de overeenkomst te sluiten. Zo is de overeenkomst die is gesloten door iemand die onder curatele staat vernietigbaar omdat hij handelingsonbekwaam is. Minderjarigen zijn bekwaam tot het sluiten van overeenkomsten als zij dit doen met de toestemming van hun wettelijke vertegenwoordiger(s) (ouder(s), voogd). Feitelijk is de minderjarige niet zonder meer handelingsbekwaam geoorloofde oorzaak De inhoud en de strekking van de overeenkomst mogen geoorloofd zijn. Dit betekent dat de overeenkomst niet strijdig mag zijn met de wet, de openbare orde en de goede zeden. Overeenkomsten die strijdig zijn met de bovengenoemde zaken zijn nietig. rechtsgeldige overeenkomst Is de overeenkomst (rechts)geldig, dan moeten de partijen zich hieraan houden. De overeenkomst moet naar de eisen van redelijkheid en billijkheid worden uitgevoerd. Dit betekent dat men mag verwachten, dat de partijen de verplichtingen verstandelijk en gevoelsmatig juist nakomen. Het is aan de rechter om te bepalen wat redelijk en billijk is. Waaraan de partijen zich moeten houden, staat in de overeenkomst. Niet alle overeenkomsten zijn zo (schriftelijk) opgesteld, dat alles in het contract geregeld is. Zijn bepaalde regels niet door de partijen vastgelegd dan zal de rechter gevraagd worden hier een uitspraak over te doen. De rechter zal dan bij het zoeken naar aanvullende regels rekening houden met: de soort overeenkomst, de wet, de gewoonte, de eisen van redelijkheid en billijkheid, de jurisprudentie. wilsgebreken Bij het tot stand komen van een overeenkomst is de wilsovereenstemming een belangrijk geldigheidsvereiste. Er zijn echter omstandigheden te bedenken, waarbij één van de partijen er achter komt, dat bij nader inzien zijn wilsvorming berustte op een verkeerde voorstelling van zaken. De veronderstellingen waar de partij vanuit ging, waren dus niet juist. Op het moment van sluiten van de overeenkomst was er weliswaar sprake van wilsovereenstemming, bij nader inzien realiseert één van de partijen zich dat het niet allemaal even correct is gelopen. Nu kan het altijd voorkomen dat één van de partijen spijt heeft van een overeenkomst. Om nu te voorkomen dat alle spijtoptanten (te) gemakkelijk onder de verbintenissen van een overeenkomst kunnen uitkomen, heeft de wetgever specifiek aangegeven op basis waarvan een overeenkomst vernietigbaar is. De overeenkomst is alleen vernietigbaar als er sprake is van een wilsgebrek. De partij die zich hierop beroept, moet aantonen dat zijn wil zich op een gebrekkige manier (niet vrijwillig of verkeerd) heeft gevormd. De wetgever heeft bedreiging, bedrog, misbruik van omstandigheden en dwaling uitdrukkelijk in de wet genoemd als wilsgebrek. Van bedreiging is sprake als een redelijk denkend mens zich daardoor zou laten beïnvloeden. De bedreiging kan betrekking hebben op de persoon zelf of op zijn bezittingen of op zijn bloedverwanten. Te denken valt aan persoonlijk geweld, beschadiging van bezittingen en chantage.

5 Van bedrog is sprake als de wederpartij opzettelijk onjuiste mededelingen doet of dingen verzwijgt die hij had moeten meedelen. Van misbruik van omstandigheden is sprake als iemand weet of behoort te weten dat de ander door bijzondere omstandigheden (noodtoestand, afhankelijkheid, abnormale geestestoestand, onervarenheid) een rechtshandeling verricht, waarvan hij eigenlijk weerhouden moest worden. Van dwaling is sprake als iemand de overeenkomst sluit door onjuiste voorstelling van zaken. Deze onjuiste voorstelling kan betrekking hebben op de persoon met wie hij de overeenkomst sloot of de prestatie die voortvloeit uit de overeenkomst. Iemand kan met succes aanspraak maken op dwaling als de dwaling het gevolg is van onjuiste inlichtingen en/of verzwijgen van informatie door de wederpartij. Ook als beide partijen de zaak verkeerd voorstelden, kan er met succes aanspraak gemaakt worden op dwaling. vernietiging overeenkomst Voor alle rechtshandelingen (dus ook overeenkomsten) geldt dat bedreiging, bedrog of misbruik van omstandigheden een reden is deze rechtshandeling te vernietigen. Specifiek bij overeenkomsten vermeldt de wetgever dat een overeenkomst die onder invloed van dwaling en bij een juiste voorstelling van zaken niet zou zijn gesloten vernietigbaar is. De overeenkomst die gesloten is, waarbij één van de bovengenoemde wilsgebreken in het spel is, is slechts vernietigbaar door de partij die zich benadeeld voelt. De overeenkomst bestaat gewoon en is dus niet nietig. Slechts de benadeelde kan met een (aangetekend) schrijven de andere partij vertellen, dat hij de overeenkomst als vernietigd beschouwt op grond van een wilsgebrek. De benadeelde heeft hiervoor drie jaar de tijd. De andere partij kan eventueel de rechter inschakelen als hij het met deze buitenrechtelijke verklaring niet eens is. verbintenissen In de definitie van een overeenkomst staat dat bij een overeenkomst één of meerdere partijen ten opzichte van de andere partij(en) een verbintenis aangaat/aangaan. Hieruit mag men afleiden dat er bij een verbintenis altijd sprake is van rechten en plichten die de personen ten opzichte van elkaar op zich nemen. Bij een verbintenis is er altijd sprake van twee of meer partijen of personen genaamd de schuldenaar en de schuldeiser. Volgens het Burgerlijk Wetboek kunnen verbintenissen slechts ontstaan, indien dit uit de wet voortvloeit. Dit betekent dat in de wet aanknopingspunten of bronnen te vinden zijn, waar verbintenissen uit voortvloeien. De overeenkomst, de onrechtmatige daad en andere bronnen worden genoemd als de bronnen waaruit verbintenissen kunnen ontstaan. De overeenkomst is al eerder aan de orde geweest. Bekend is dat uit een overeenkomst meerdere verbintenissen kunnen ontstaan. onrechtmatige daad Volgens het BW wordt als onrechtmatige daad aangemerkt elk handelen of nalaten dat: een inbreuk maakt op een recht van een ander, in strijd is: met een wettelijke plicht of, met wat volgens ongeschreven recht in het maatschappelijke verkeer betaamt (gangbare zorgvuldigheidsnormen).

6 Uit een onrechtmatige daad, die één van de partijen kan worden aangerekend, ontstaat de verbintenis de schade te vergoeden die de andere partij lijdt. Degene die schade heeft, moet bewijzen dat: de daad onrechtmatig is, de daad aan de dader kan worden toegerekend, hij schade geleden heeft, de schade het rechtstreekse gevolg is van de daad. andere bron Met de andere bron wordt meestal de wet bedoeld. In de wet worden onder andere zaakwaarneming, de onverschuldigde betaling, de ongerechtvaardigde verrijking en het gerechtelijke vonnis genoemd. Met zaakwaarneming wordt bedoeld het waarnemen van een zaak van een ander zonder dat daartoe opdracht is gegeven. De zaakwaarnemer handelt spontaan en op eigen initiatief. De persoon van wie de zaak wordt waargenomen is verplicht de kosten daarvan te vergoeden aan de zaakwaarnemer. Als door onoplettendheid een geldbedrag wordt betaald aan iemand die daar geen recht op heeft, dan wordt er gesproken van een onverschuldigde betaling. De ontvanger is verplicht dit bedrag terug te geven aan de onverschuldigde betaler. Er is sprake van ongerechtvaardigde verrijking als iemand zich zonder reden ten koste van een ander verrijkt. In dat geval moet men aan de ander de schade vergoeden. Bij een gerechtelijk vonnis betreft het de uitspraak van de rechter, die inhoudt dat iemand iets moet doen of iets moet nalaten. tenietgaan verbintenissen Verbintenissen houden presteren in. Gesteld kan worden dat door te presteren de verbintenis tenietgaat. Andere manieren waarop een verbintenis teniet kan gaan, zijn nakoming, verrekening, afstand doen, vergaan verschuldigde zaak en verjaring. nakoming Door de verbintenis na te komen, door te presteren, houdt de verbintenis op te bestaan. Als de koper de koopsom betaalt en de verkoper het artikel levert, dan zijn beiden hun verbintenis nagekomen; beiden hebben betaald. De verbintenissen zijn hierdoor tenietgegaan. Als een ander dan de schuldenaar betaalt, dan blijft de verbintenis voor de schuldenaar bestaan, alleen de persoon van schuldeiser verwisselt van plaats. Deze plaatsopschuiving wordt subrogatie genoemd. De derde (de betaler) treedt in de rechten die de schuldeiser had ten opzichte van de schuldenaar. Als de verbintenis niet door één van de partijen nagekomen is, betekent dit volgens het BW een (toerekenbare) tekortkoming in de nakoming van een verbintenis (wanprestatie). Hiervan is sprake als één van de partijen: helemaal niet presteert, niet op tijd presteert, niet conform de afspraak presteert. Als de tekortkoming niet aan de betrokken partij kan worden toegerekend, spreekt men van overmacht. in gebreke stellen Als de ene partij denkt dat de andere partij tekort komt in de nakoming van een verbintenis, dan moet zij deze andere partij in gebreke stellen. Dit houdt in dat deze partij herinnerd wordt aan haar verplichtingen. Als deze partij dan nog tekort komt, dan kan men via de rechter: het nakomen van de verplichting eisen, een schadevergoeding eisen, ontbinding van de overeenkomst eisen.

7 verrekening Door verrekening of schuldvergelijking kan de verbintenis teniet gaan. De (opeisbare) schulden vallen tegenover elkaar weg. Zijn de bedragen niet aan elkaar gelijk, dan blijft voor een van beiden de verbintenis het restant te voldoen. afstand doen Als de schuldeiser afstand doet van zijn vorderingsrecht, dan gaat de verbintenis teniet. Kwijtschelding is een vorm van afstand doen. Als de verkoper, nadat de koopovereenkomst is gesloten, het te betalen bedrag afrondt op een mooi rond bedrag, dan is er sprake van gedeeltelijke kwijtschelding. vergaan verschuldigde zaak Als een bepaalde zaak (dus duidelijk omschreven, en min of meer eenmalig voorkomend) vergaat, dan kan er niet meer geleverd ( betaald ) worden en gaat de verbintenis teniet. Bij de verkoop van tweedehands artikelen zou dit kunnen voorkomen. Afhankelijk van de omstandigheden kan de schuldeiser schadevergoeding eisen. verjaring Na verloop van tijd kunnen de partijen van de verbintenissen bevrijd worden. In theorie geldt voor deze bevrijdende verjaring een termijn van twintig jaar, in de praktijk is dit veelal teruggebracht tot vijf jaar. Na deze termijn houdt de debiteur zijn schuld, maar deze kan niet meer door de schuldeiser afgedwongen worden. Bij een consumentenkoop (zie hoofdstuk 3) is de verjaringstermijn om te betalen zelfs twee jaar. Naast de bevrijdende verjaring bestaat ook nog de verkrijgende verjaring. Hiervan is sprake als de bezitter te goeder trouw na tijdsverloop, onder bepaalde voorwaarden, eigenaar van een zaak kan worden.