PRIVAAT (VERMOGENS)RECHT

Transcriptie

1 PRIVAAT (VERMOGENS)RECHT

2

3 PRIVAAT (VERMOGENS)RECHT Renate Barbaix Nicolas Carette Antwerpen Cambridge

4 Privaat (vermogens)recht Renate Barbaix en Nicolas Carette 2018 Antwerpen Cambridge Coverafbeelding: Joseph Lemercier ( ), Distribution des drapeaux de la République.Fête de la fraternité le 20 Avril. Révolution française 1848 Photo BnF, Dist. RMN-Grand Palais / image BnFt ISBN D/2017/7849/97 NUR 822 Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van de uitgever. Ondanks alle aan de samenstelling van de tekst bestede zorg, kunnen noch de auteurs noch de uitgever aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele schade die zou kunnen voortvloeien uit enige fout die in deze uitgave zou kunnen voorkomen.

5 VOORWOORD Dit boek is gegroeid uit onze leidraad bij het opleidingsonderdeel Inleiding tot het privaatrecht, dat wij doceren of hebben gedoceerd aan de Universiteit Antwerpen. Het opleidingsonderdeel Inleiding tot het privaatrecht wordt gedoceerd in de eerste bachelor Rechten en is opgevat als een beginselmatige studie van de basisconcepten en -beginselen van het privaatrecht, in het bijzonder het (gemeen materieel) burgerlijk of civiel recht. De verdere focus op het vermogensrecht verklaart de titel van dit boek, Privaat (vermogens)recht. Het opleidingsonderdeel beoogt de studenten enerzijds een introductie te geven tot de rechtswetenschap, naast het opleidingsonderdeel Bronnen en beginselen van het recht (dat aan de Universiteit Antwerpen eveneens in de eerste bachelor wordt gedoceerd), en reikt hen anderzijds de fundamenten aan voor de latere privaatrechtelijke (in het bijzonder materieel burgerrechtelijke) opleidingsonderdelen in het algemeen. Dit boek richt zich echter niet enkel tot onze studenten, maar ook tot andere studenten en tot iedereen die vertrouwd wil raken met de basisconcepten en -principes van het privaat (vermogens)recht. Door de beginselmatige aanpak bevat dit boek niet de traditionele basso continuo van voetnoten. Enkele algemene bronnen zijn opgenomen in de beknopte bibliografie, vooraan in het boek. Recent werden meerdere wetgevende initiatieven opgestart, onder meer voor de hervorming van het verbintenissenrecht, het bewijsrecht, het goederenrecht, het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht en onderdelen van het economisch recht (bv. vennootschapsrecht). Aangezien het ten tijde van het afronden van het manuscript nog onduidelijk was of en in welke uiteindelijke redactie die voorstellen tot wet zouden worden, leek het ons aangewezen om vooralsnog uit te gaan van het huidig geldende recht. Overigens wordt er door de vermelde voorstellen geen afbreuk gedaan aan de meeste van de in dit werk besproken beginselen van het privaatrecht. Wij wensen al onze lezers veel leesplezier en hopen hen vertrouwd te maken met de basisconcepten en -principes van het privaat (vermogens)recht. Feedback is steeds welkom. Antwerpen, 1 september 2018 Renate Barbaix en Nicolas Carette v

6

7 BEKNOPTE BIBLIOGRAFIE Bouckaert, B. en Van Hoecke, M., Inleiding tot het recht, Leuven, Acco, 2009, 365 p. de Corte, R. en De Groote, B., Privaatrecht in hoofdlijnen, Antwerpen,, 2017, 2 dln. Dekkers-Wylleman, Handboek Burgerlijk Recht, I, Antwerpen,, 2009, 420 p. Dekkers-Dirix, Handboek Burgerlijk Recht, II, Antwerpen,, 2005, 589 p. Dekkers-Verbeke, Carette & Vanhove, Handboek Burgerlijk Recht, III, Antwerpen,, 2007, 820 p. Dekkers-Casman, Handboek Burgerlijk Recht, IV, Antwerpen,, 2010, 917 p. De Page, H., Traité élémentaire de droit civil belge, 10 dln., Brussel, Bruylant, Hansenne, J., Introduction au droit privé, Brussel, Story-Scientia, 1997, 340 p. Tilleman, B., Inleiding tot het recht, Leuven, Acco, 2017, 257 p. Van Gerven, W., Algemeen deel in Beginselen van Belgisch Privaatrecht, I, Antwerpen, Standaard, 1973, 519 p. Van Gerven, W. en Lierman, S., Algemeen deel 40 jaar later in Beginselen van Belgisch Privaatrecht, I, Antwerpen, Standaard, 2010, 606 p. Van Hoecke, M., Bouckaert, B. en Defrancq, R., Inleiding tot het recht, Leuven, Acco, 2016, 402 p. Verschelden, G. en Lust, S., Inleiding tot het privaatrecht, Leuven, Acco, 2011, 209 p. Verschelden, G. en Vanleenhove, C., Basisbegrippen van recht, Leuven, Acco, 2016, 218 p. vii

8

9 INHOUD Voorwoord v Beknopte bibliografie vii DEEL I SITUERING VAN HET PRIVAATRECHT Hoofdstuk 1 Publiekrecht vs. privaatrecht Hoofdstuk 2 Privaatrecht Hoofdstuk 3 Rechtsbronnen van het burgerlijk recht Hoofdstuk 4 Indeling van het burgerlijk recht Hoofdstuk 5 Kenmerken en evoluties van het burgerlijk recht DEEL II BASISCONCEPTEN EN -BEGINSELEN Hoofdstuk 1 Het rechtssubject en de vermogensleer Afdeling 1. Wie is een rechtssubject? A. De natuurlijke persoon (en de vermogensleer) Wie is een natuurlijke persoon? Vermogensleer B. De rechtspersoon (vs. feitelijke vereniging) ix

10 Inhoud Afdeling 2. Begin en einde van het rechtssubject A. Natuurlijke persoon Begin Einde B. Rechtspersoon Begin Einde Afdeling 3. Staat en bekwaamheid van het rechtssubject A. Staat van de persoon Algemeen Kenmerken B. Bekwaamheid van de persoon Natuurlijke persoon a. Rechtsbekwaamheid b. Handelingsbekwaamheid i. Organisatie van de handelingsonbekwaamheid ii. Uniform rechterlijk beschermingsstatuut voor meerderjarige te beschermen personen Rechtspersoon a. Rechtsbekwaamheid b. Handelingsbekwaamheid Hoofdstuk 2 Subjectieve rechten Afdeling 1. Begrip Afdeling 2. Indeling van subjectieve rechten A. Extrapatrimoniale rechten B. Patrimoniale rechten (of vermogensrechten) Vorderingsrechten Zakelijke rechten Intellectuele rechten Hoofdstuk 3 Rechtshandeling Afdeling 1. Begrip A. Rechtsfeiten en rechtshandelingen B. Soorten rechtshandelingen Afhankelijk van het aantal betrokken rechtssubjecten Afhankelijk van de invloed op de subjectieve rechten Afhankelijk van de vereiste van een vorm voor geldigheid Afhankelijk van de invloed op het vermogen x

11 Inhoud 5. Afhankelijk van het moment van uitwerking Afhankelijk van het voorhanden zijn van equivalent Afhankelijk van de omvang van de wilsautonomie Afdeling 2. Modaliteiten van een rechtshandeling: termijn en voorwaarde A. Termijn Algemeen Opschortende termijn Ontbindende termijn B. Voorwaarde Algemeen Opschortende voorwaarde Ontbindende voorwaarde Afdeling 3. Geldigheidsvereisten A. Inhoudelijke geldigheidsvereisten Toestemming a. Werkelijke wil b. Volwaardige wil c. Wil vrij van wilsgebreken i. Dwaling ii. Bedrog iii. Geweld iv. Benadeling Bekwaamheid Voorwerp Oorzaak B. Vormelijke geldigheidsvereisten C. Sanctionering van problemen met de geldigheidsvereisten Algemeen Soorten vernietigbaarheid a. Absolute vs. relatieve vernietigbaarheid b. Verplichte vs. facultatieve vernietigbaarheid Gevolgen van de vernietiging a. Principe b. Temperingen i. Tempering op het niveau van de sanctie ii. Tempering op het niveau van de gevolgen van de sanctie Afdeling 4. Wie is door een rechtshandeling gebonden? A. Vertegenwoordiging B. Derdenwerking van de rechtshandeling Algemeen Partij vs. derde xi

12 Inhoud 3. Relativiteitsbeginsel a. Draagwijdte b. Uitzonderingen Tegenwerpbaarheidsbeginsel a. Draagwijdte b. Tegenwerpbaarheidsvoorwaarden c. Uitzonderingen Afdeling 5. Bewijs van een rechtshandeling A. Algemeen B. Bewijssysteem in het burgerlijk recht C. Bewijslast en bewijsrisico D. Wettelijke bewijsmiddelen Schriftelijk bewijs a. De akte i. De authentieke akte ii. De onderhandse akte b. Andere geschriften Getuigenbewijs Vermoedens a. Wettelijke vermoedens b. Feitelijke of rechterlijke vermoedens Bekentenis a. Gerechtelijke bekentenis b. Buitengerechtelijke bekentenis Eed a. Gedingbeslissende eed b. Aanvullende eed en ramingseed DEEL III VERMOGENSRECHTEN Hoofdstuk 1 De vermogensrechtelijke verbintenis Afdeling 1. Begrip en soorten, bronnen van verbintenissen en bijzondere gevolgen A. Begrip en soorten Facere non facere dare Resultaatsverbintenis vs. middelenverbintenis B. Bronnen van verbintenissen C. Bijzondere gevolgen van bepaalde verbintenissen Pluraliteit van subjecten (schuldeiser en/of schuldenaar) a. Deelbare en ondeelbare verbintenissen b. Hoofdelijke verbintenissen xii

13 Inhoud c. In solidum-verbintenissen Voorwaardelijke verbintenissen Verbintenissen met tijdsbepaling Afdeling 2. Onrechtmatige daad A. Algemeen B. Aansprakelijkheid voor eigen daad Fout a. Objectieve component b. Subjectieve component Schade Oorzakelijk verband C. Kwalitatieve aansprakelijkheid Aansprakelijkheid voor andermans daad a. Algemeen b. Aansprakelijkheid van ouders voor kinderen (art. 1384, lid 2 BW) c. Aansprakelijkheid van onderwijzers voor leerlingen (art. 1384, lid 4 BW) d. Aansprakelijkheid van aanstellers voor aangestelden (art. 1384, lid 3 BW) Aansprakelijkheid voor zaken en dieren a. Algemene aansprakelijkheid voor gebrekkige zaken onder zijn bewaring (art. 1384, lid 1 BW) b. Aansprakelijkheid voor dieren (art BW) c. Aansprakelijkheid voor instorting van een gebouw (art BW) D. Schadeloosstelling Afdeling 3. De overeenkomst A. Begrip en soorten Eenzijdig vs. wederkerig contract Contract onder bezwarende titel vs. om niet Kanscontract vs. vergeldend contract Consensueel contract, zakelijk contract en plechtig contract Dadelijk contract vs. duurcontract Contract intuitu personae Toetredingscontract en algemene voorwaarden B. Beginselen van overeenkomstenrecht Algemeen Contractvrijheid Bindende kracht van de overeenkomst (art BW) a. Voor partijen b. Voor de rechter xiii

14 Inhoud 4. Uitvoering te goeder trouw a. Interpretatieve functie b. Aanvullende werking c. Matigende werking C. Bijzondere overeenkomsten Benoemde en onbenoemde overeenkomsten a. Benoemde overeenkomst b. Onbenoemde overeenkomst c. Gemengde overeenkomst Kwalificatie van overeenkomsten Koop (en ruil) a. Begrip en kenmerken i. Eigendomsoverdracht van een goed ii. Prijs in geld (in tegenstelling tot ruil) b. Vorm c. Verplichtingen van de verkoper i. Leveringsplicht ii. Vrijwaringsplicht iii. Consumentenkoop d. Verplichtingen van de koper Huur (van goederen) a. Begrip en kenmerken i. Tijdelijk genotsrecht ii. Prijs b. Vorm c. Verplichtingen van de verhuurder d. Verplichtingen van de huurder e. Duur van de huurovereenkomst i. Huur voor onbepaalde duur ii. Huur voor bepaalde duur f. Overdracht van het gehuurde goed g. Huurwaarborg h. Onderhuur en huuroverdracht i. Woninghuur en handelshuur i. Woninghuur ii. Handelshuur Aanneming (huur van werk) a. Begrip en kenmerken i. Bepaalde dienst of bepaald werk ii. In volle onafhankelijkheid iii. Tegen een prijs b. Aansprakelijkheid van de aannemer xiv

15 Inhoud c. Eenzijdige beëindiging door opdrachtgever Lening a. Bruiklening b. Verbruiklening Bewaargeving Kanscontracten Lastgeving Dading Inpandgeving Borgtocht Hoofdstuk 2 Onderscheid der goederen en zakelijke rechten Afdeling 1. Onderscheid der goederen A. Zaak vs. goed B. Lichamelijke vs. onlichamelijke goederen C. Goederen in de handel vs. buiten de handel D. Al dan niet vervangbare goederen soortgoederen E. Al dan niet verbruikbare goederen F. Domeingoederen G. Roerende vs. onroerende goederen Onroerende goederen a. Onroerend goed uit zijn aard (art BW) b. Onroerend goed door bestemming (art. 524 e.v. BW) c. Onroerend goed door het voorwerp waarop het betrekking heeft Roerende goederen a. Roerend goed uit zijn aard: artikel 528 BW b. Roerend goed door het voorwerp waarop het betrekking heeft c. Vervroegde roerendmaking (roerende goederen door anticipatie) Afdeling 2. Begrip en kenmerken zakelijke rechten A. Begrip en onderscheid met vorderingsrechten B. Kenmerken zakelijke rechten Volgrecht Recht van voorrang Zakelijke subrogatie Enkele bijzondere wijzen van tenietgaan Afdeling 3. Overzicht zakelijke rechten A. Eigendom Omvang xv

16 Inhoud 2. Beperkingen aan het eigendomsrecht a. Rechtsmisbruik b. Burenhinder B. Vruchtgebruik C. Recht van opstal D. Recht van erfpacht E. Erfdienstbaarheid F. Zakelijke zekerheidsrechten Afdeling 4. Verkrijging van zakelijke rechten A. Algemeen B. Natrekking (art. 546 e.v. BW) C. Verjaring op basis van bezit Bezit Deugdelijkheid van bezit Termijn DEEL IV UITOEFENING EN SANCTIONERING VAN SUBJECTIEVE RECHTEN: RECHTSMISBRUIK EN SANCTIES IN HET PRIVAATRECHT Hoofdstuk 1 Rechtsmisbruik Afdeling 1. Begrip en criteria Afdeling 2. Grondslag Afdeling 3. Sanctie Hoofdstuk 2 Sancties in het privaatrecht Afdeling 1. Problemen met de totstandkoming van de rechtshandeling Afdeling 2. Problemen met uitvoering van subjectieve rechten A. Dwanguitvoering Ingebrekestelling Uitvoerbare titel en overheidstussenkomst Dwanguitvoering a. Uitvoering in natura b. Uitvoering bij equivalent c. Enac en retentierecht B. Ontbinding Begrip en vereisten Gevolgen van ontbinding Afdeling 3. Niet-tegenwerpbaarheid xvi

17 Inhoud DEEL V TENIETGAAN EN OVERGANG VAN SUBJECTIEVE RECHTEN Hoofdstuk 1 Tenietgaan van subjectieve rechten Afdeling 1. Begrip en opsomming Afdeling 2. Wijzen waarop subjectieve rechten tenietgaan A. Betaling B. Schuldvernieuwing of novatie C. Kwijtschelding van schuld D. Schuldvergelijking of compensatie E. Schuldvermenging F. Vreemde oorzaak Tenietgaan van de verschuldigde zaak G. Rechtsverwerking, afstand en verval H. Overlijden Hoofdstuk 2 Overgang van subjectieve rechten Afdeling 1. Algemeen A. Begrip B. Gevolgen Afdeling 2. Wijzen van overgang A. Bij overlijden B. Onder levenden Afdeling 3. Voorwerp van overgang A. Voor overgang vatbare subjectieve rechten B. Voorwerp/omvang van overgang xvii

18