DE ONTEIGENINGSVERGOEDING

Transcriptie

1 DE ONTEIGENINGSVERGOEDING

2

3 DE ONTEIGENINGSVERGOEDING Het juridische regime Editors Robert Palmans Stijn Verbist Auteurs Isabelle Cooreman Jan Ghysels Robert Palmans Geert Van Hoorick Aloïs Van Oevelen Antwerpen Oxford

4 De onteigeningsvergoeding Het juridische regime R. Palmans en S. Verbist (eds.) 2009 Antwerpen Oxford ISBN D/2009/7849/9 NUR 823 Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van de uitgever.

5 WOORD VOORAF Volgens de Grondwet dient de schadeloosstelling bij onteigening ten algemenen nutte billijk te zijn. Maar hoewel we allemaal wel aanvoelen wat billijk betekent, helpt dit aanvoelen ons weinig vooruit om in een concreet geval een concrete onteigeningsvergoeding te bepalen. De Belgische onteigeningswetgeving biedt weinig houvast voor wie een billijke schadeloosstelling wil bepalen. Integendeel: een onderscheid in de Onteigeningswet Hoogdringende Omstandigheden tussen een provisionele, een voorlopige en een definitieve onteigeningsvergoeding enerzijds en een onderscheid tussen de Gewone Onteigeningswet en de Onteigeningswet Hoogdringende Omstandigheden inzake de opdrachtformulering voor de gerechtsdeskundigen anderzijds zorgen eerder voor verwarring dan voor inzicht. De rechter bepaalt in de Onteigeningswet Hoogdringende Omstandig heden bij wijze van ruwe schatting de provisionele onteigeningsvergoeding. Voor de vaststelling van de voorlopige onteigeningsvergoeding wordt een deskundige aangesteld belast met het opmaken van de plaatsbeschrijving en de schatting van de onroerende goederen. Over andere componenten van de onteigeningsvergoeding wordt in die wet niet gesproken. Nadat een voorlopige onteigeningsvergoeding is vastgesteld, kan deze nog worden herzien. Volgens de Gewone Onteigeningswet heeft het college van deskundigen dan weer de opdracht de schadeloosstelling te waarderen, zonder dat deze opdracht beperkt blijft tot de waardering van de onroerende goederen alleen Wetten roepen soms meer vragen op dan ze antwoorden bieden. Dit boekje bevat daarom enkele bijdragen die een leidraad willen zijn voor wie in een concreet dossier op zoek gaat naar de billijke onteigeningsvergoeding, zo die al bestaat. Met de helderheid en grondigheid die we van hem gewend zijn, schetst professor Aloïs Van Oevelen de basisprincipes van de onteigeningsvergoeding. Meester Isabelle Cooreman waagt zich met succes aan het moeilijke thema van de vergoeding van de minwaarde van het restant. Professor Geert Van Hoorick neemt duidelijk en onderbouwd standpunt in ter zake de planologische neutraliteit en v

6 Woord vooraf meetkundige-schatter Robert Palmans biedt in de pragmatische doch weloverdachte stijl die hem eigen is, een unieke typologie van de vergoedingsposten. Dezelfde auteur staat samen met meester Jan Ghysels, Voorzitter van CROW, in voor de analyse en de grondige bespreking van de schadeloosstelling en het rechtsherstel in geval van een onwettige onteigening. Een probleem dat zich in ons land, helaas, nog al te vaak stelt. De kwaliteit van de bijdragen (en van hun auteurs) vormen voor de lezer een garantie voor inzicht en reflectie. Wij hopen dan ook dat dit boekje voor magistraat, ambtenaar en advocaat, elk voor wat hun specifieke uitgangspunt betreft, een blijvende bron van inspiratie moge zijn. Stijn Verbist Antwerpen, 18 januari 2009 vi

7 INHOUD WOORD VOORAF v HET ALGEMEEN JURIDISCH KADER VAN DE ONTEIGENINGS- VERGOEDING Aloïs Van Oevelen Afdeling 1. Situering en overzicht van het te behandelen onderwerp Afdeling 2. Algemene karakteristieken van de onteigeningsvergoeding Het vereiste van de voorafgaande schadeloosstelling Het vereiste van de billijke schadeloosstelling Afdeling 3. Het in aanmerking te nemen tijdstip voor het bepalen van de waarde van het onteigende goed en voor de vaststelling van de onteigeningsvergoeding Het in aanmerking te nemen tijdstip voor het bepalen van de waarde van het onteigende goed: tijdstip van de eigendoms - overdracht Het in aanmerking te nemen tijdstip voor de vaststelling van de onteigeningsvergoeding: tijdstip van de rechterlijke uitspraak Onteigeningsvergoeding en muntontwaarding Afdeling 4. Elementen van een volledige vergoeding Verlies van het eigendomsrecht A. De venale waarde B. De geschiktheids- en de affectiewaarde C. De wederbeleggingsvergoeding D. De wachtintresten E. De kosten en ereloon van technische en juridische raadgevers F. Allerlei vormen van genotsstoornis G. Vergoeding van het overblijvende, niet-onteigende gedeelte H. Waardevermeerderingen en waardeverminderingen die niet voor vergoeding in aanmerking komen Verlies van zakelijke of persoonlijke genotsrechten A. De juridische grondslag vii

8 Inhoud B. De tussenkomst van houders van genotsrechten in de onteigeningsprocedure C. De aan de houders van genotsrechten toekomende onteigeningsvergoedingen Afdeling 5. Besluit TYPOLOGIE VAN DE SCHADEPOSTEN IN ONTEIGENINGSZAKEN Robert Palmans Afdeling 1. Inleiding Afdeling 2. Aard van de vergoeding Afdeling 3. Beschouwingen betreffende de waarde Verantwoording Voor vergoeding vatbare waarden: definiëring en bespreking A. Inleiding B. Enkele in onteigening gehanteerde waardebegrippen Afdeling 4. Te vergoeden schadeposten Objectieve waarden Subjectieve waarden Afdeling 5. Besluit DE NEUTRALITEIT VAN DE ONTEIGENINGSVERGOEDING Geert Van Hoorick Afdeling 1. Begrip en opzet Afdeling 2. Uitgangspunten Artikel 16 van de Grondwet Algemeen beginsel Wets- en decreetsbepalingen Afdeling 3. Bespreking Planologische neutraliteit? Neutraliteit ten opzichte van de rechtsgrond of het doel van de onteigening? A. Vraagstelling B. Planologische neutraliteit indien de onteigening met het plan samenhangt C. Rekening houden met de rechtsgrond of het doel van de onteigening? Neutraliteit ten opzichte van vroegere onteigeningen? Neutraliteit ten opzichte van andere overheidsmaatregelen? viii

9 Inhoud 4. Neutraliteit ten opzichte van het later gebruik door de overheid? Neutraliteit ten opzichte van het (il)legaal karakter van bouwwerken? DE WAARDEVERMINDERING VAN HET OVERBLIJVENDE GEDEELTE NA ONTEIGENING Isabelle Cooreman Afdeling 1. Minderwaarde van het overblijvende gedeelte Principe Enkele voorbeelden uit de praktijk Afdeling 2. Het overblijvende gedeelte Afdeling 3. De waardevermindering Afdeling 4. Niet elke waardevermindering wordt vergoed Vergoeding voor de rechtstreekse en objectieve waardevermindering Geen vergoeding voor toekomstige hinder veroorzaakt op het onteigende gedeelte Geen vergoeding voor de waardevermindering ten gevolge van wettelijke erfdienst baar heden van openbaar nut Geen vergoeding voor taksen en belastingen die het overblijvende gedeelte bezwaren Afdeling 5. De vergoeding Waardering van de schade aan de overblijvende gedeelten Mogelijkheid tot vergoeding in natura De gedeeltelijke onteigening van een gebouw: eis tot aankoop van het geheel Compensatie tussen de meerwaarde en de waardevermindering van het overblijvende gedeelte Afdeling 6. Tot slot SCHADELOOSSTELLING EN RECHTSHERSTEL BIJ ONWETTIGE ONTEIGENING Jan Ghysels en Robert Palmans Afdeling 1. Betwisting van de wettigheid van een onteigening Algemeen In de onteigeningsprocedure A. Bij de inleiding van de onteigening B. In herziening en in hoger beroep ix

10 Inhoud 3. Buiten de onteigeningsprocedure A. Voor de Raad van State B. Voor de gewone rechter Afdeling 2. Wanneer is een onteigening onwettig? De feitelijke onteigening De onwettigheid van het onteigeningsbesluit A. De materiële onwettigheden B. Formele onwettigheden Afdeling 3. De gevolgen van de schorsing en de nietigverklaring, algemeen Schorsing en nietigverklaring De onwettigverklaring Afdeling 4. De gevolgen van de schorsing en de nietigverklaring van een onteigeningsbesluit en het rechtsherstel A. Nietigverklaring door de Raad van State B. De buitentoepassingverklaring Afdeling 5. Besluit x