Geneeskundige en Gezondheidsdienst. Jeugdmonitor Utrecht. Groep 7 en 8 van het basisonderwijs.

Transcriptie

1 Geneeskundige en Gezondheidsdienst Jeugdmonitor Utrecht Groep 7 en 8 van het basisonderwijs Schooljaar 9-1

2 Voorwoord Met trots presenteer ik u alweer de vijfde editie van de Jeugdmonitor Utrecht. Evenals twee jaar geleden gaat deze editie over kinderen in de groepen 7 en 8 van het basisonderwijs. Ruim tweeduizend leerlingen verdeeld over maar liefst 39 Utrechtse basisscholen hebben antwoord gegeven op vragen over hun (psychosociale) gezondheid, gedrag, thuissituatie, situatie op school en bezigheden in hun vrije tijd. In dit rapport leest u hoe het gaat met Utrechtse kinderen anno 1. Twee jaar geleden trokken we de conclusie dat het met de meeste kinderen in de basisschoolleeftijd goed gaat. Die conclusie blijft staan. Ook deze editie van de jeugdmonitor laat zien dat het op veel gebieden goed gaat met de Utrechtse jeugd: Een overgrote meerderheid van de kinderen ervaart zijn of haar gezondheid als (heel) goed, vier van elke vijf leerlingen zijn lid van een sportvereniging en een nog groter aantal leerlingen sport geregeld buiten schooltijd, bijna tweederde van de leerlingen vindt dat er in zijn of haar buurt veel plekken zijn om buiten te spelen en van alle allochtone leerlingen spreekt 86 thuis (ook) Nederlands. Alles bij elkaar dus een positief beeld. Toch wil ik als wethouder Jeugd zeker nog niet achter over leunen. Ik wil dat alle Utrechtse jeugd opgroeit tot gezonde, betrokken en zelfstandige burgers. In die zin baart het me zorgen dat de overwegend positieve resultaten niet voor alle groepen jeugdigen opgaan. Leerlingen uit gezinnen met een lage welvaart scoren op veel onderdelen minder goed dan hun leeftijdsgenootjes, datzelfde geldt voor kinderen uit sommige wijken en enkele andere specifieke groepen. Voor hen, en voor alle jeugdigen en ouders die problemen ervaren bij het (gezond) opgroeien of opvoeden blijf ik investeren in een goed Utrechts jeugdbeleid. Een jeugdbeleid dat Utrechtse jeugdigen zo goed mogelijk in staat stelt om hun talenten volledig te benutten. Al die jonge mensen die we nu zien op onze scholen, in onze speeltuinen en op onze sportverenigingen vormen immers de toekomst van onze stad. Een mooie uitkomst vind ik dat we, naast een stabiel resultaat op de meeste onderdelen, op sommige onderdelen ook een (voorzichtige) vooruitgang zien. Leerlingen zijn zich duidelijk gezonder gaan gedragen. Meer kinderen ontbijten regelmatig, minder leerlingen hebben wel eens alcohol gedronken en meer leerlingen zijn vaker gaan bewegen. Ook op het psychosociale vlak zien we een positieve trend. Er is een afname van het aantal kinderen dat slecht scoort op assertiviteit en zelfvertrouwen en minder kinderen rapporteren problemen thuis en/of op school. Rinda den Besten Wethouder Jeugd 3

3 Samenvatting De Jeugdmonitor Utrecht is hét integrale meetinstrument voor het Utrechtse jeugdbeleid. Dit rapport, over de periode 9-1, geeft een overzicht van de psychosociale en lichamelijke gezondheid van leerlingen uit groepen 7 en 8 uit het basisonderwijs, hun gezinsachtergrond, hun schoolbeleving en vrijetijdsbesteding. Nieuw in deze editie van de Jeugdmonitor zijn de beschrijving van trends en sociaaleconomische verschillen bij groep 7- en 8-leerlingen. Door 39 van de 19 basisscholen in Utrecht is deelgenomen aan de Jeugdmonitor 9-1. Op deze scholen hebben leerlingen in januari en februari 1 klassikaal een vragenlijst ingevuld. Het huidige rapport beschrijft de belangrijkste resultaten van leerlingen die in de stad Utrecht wonen (n=1.951). Een uitgebreide beschrijving van de resultaten is te lezen in het, bij dit rapport behorende, tabellenboek dat te downloaden is via Hieronder zullen de verschillende onderwerpen kort worden samengevat en waar mogelijk worden de resultaten vergeleken met de vorige meting van de Jeugdmonitor in het basisonderwijs uit het schooljaar 7-8. De samenvatting sluit af met een korte beschouwing waarin de belangrijkste conclusies en aandachtsgroepen worden benoemd. Gezondheid en leefstijl Psychosociale gezondheid Ervaren gezondheid Van de leerlingen vindt 88 zijn gezondheid (heel) goed. e leerlingen zijn minder positief over hun gezondheid. Door 11 van de leerlingen wordt aangegeven dat zij in de laatste week veel psychosomatische klachten als hoofdpijn, buikpijn, moeheid of slecht slapen hebben gehad. Psychosomatische klachten komen vaker voor bij dan bij. Voedingsgewoonten en beweging Eén van elke twaalf leerlingen (8) ontbijt niet regelmatig (minder dan vijf keer per week), 54 van de leerlingen eet niet elke dag fruit en 36 van de leerlingen drinkt dagelijks meer dan één glas frisdrank. e leerlingen ontbijten vaker onregelmatig dan andere leerlingen. Naarmate leerlingen ouder zijn, zijn de voedingsgewoonten ongunstiger. 79 van de leerlingen voldoet aan de Nederlands Norm Gezond Bewegen. Jongens voldoen vaker aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen dan en e en Marokkaanse voldoen vaker dan andere niet aan de beweegnorm. Middelengebruik Van de leerlingen geeft 4 aan wel eens te hebben gerookt. Bijna een derde (31) heeft wel eens alcohol gedronken en 5 heeft dat in de laatste vier weken voor het onderzoek nog gedaan. Bij 14 van de kinderen geldt thuis geen duidelijk verbod op het gebruik van alcohol. e kinderen hebben vaker wel eens gerookt. Alcoholgebruik (ooit en in laatste vier weken) komt vaker voor bij Nederlandse kinderen. Bij hen geldt ook vaker geen duidelijk verbod op het gebruik van alcohol. Naarmate leerlingen ouder zijn, geven zij vaker aan wel eens gerookt te hebben of ooit of recent alcohol te hebben gebruikt. Om een indicatie van de psychosociale gezondheid van de leerlingen te krijgen, is de SDQ 1 opgenomen in de vragenlijst van de Jeugdmonitor. Met de antwoorden op de 25 vragen van de SDQ wordt een onderscheid gemaakt tussen leerlingen met een normaal risico, een bovengemiddeld risico of een hoog risico op psychosociale problemen. Leerlingen met een hoog risico hebben evenveel kans op psychosociale problemen als kinderen die hiervoor in de hulpverlening zitten. In Utrecht heeft 4 van de leerlingen een hoog risico op psychosociale problemen. Een bovengemiddeld risico komt bij 8 van de leerlingen voor. De SDQ geeft ook inzicht in het risico op specifieke psychosociale problemen, zoals emotionele, gedrags- en sociale problemen. Emotionele problemen Eén op de veertien leerlingen (7) heeft een verhoogd (bovengemiddeld of hoog) risico op emotionele problemen. Van de leerlingen heeft 3 een ongunstige score op assertiviteit, 9 een ongunstige score op faalangst en 15 een ongunstige score op zelfvertrouwen. Emotionele problemen en een ongunstige score op zelfvertrouwen komen vaker voor bij dan bij. Gedragsproblemen Een verhoogd risico op gedragsproblemen komt bij 15 van de leerlingen voor en een verhoogd risico op hyperactief gedrag bij 16. Bijna een vijfde van de leerlingen (18) heeft zich het afgelopen jaar schuldig gemaakt aan vandalisme of stelen. Jongens hebben vaker een verhoogd risico op gedragsproblemen dan en ook hebben zij zich vaker wel eens schuldig gemaakt aan vandalisme en stelen. Nederlandse hebben vaker dan andere 4 Jeugdmonitor Utrecht Schooljaar 9-1 5

4 leerlingen een verhoogd risico op hyperactief gedrag. Sociale problemen Bijna één op tien leerlingen (9) heeft een verhoogd risico op problemen in de omgang met anderen. Dit geldt vaker voor dan voor. Gezin Gezinssamenstelling Meer dan driekwart van de leerlingen (78) woont bij de eigen vader én moeder, 9 woont in een éénoudergezin en 6 woont afwisselend bij de vader en de moeder (co-ouderschap). Co-ouderschap komt vaker voor bij Nederlandse kinderen. Sociale relaties in het gezin Bijna drie kwart van de leerlingen (71) is heel positief over de betrokkenheid van hun ouders en meer dan de helft (57) is heel positief over de relatie met hun ouders. Eén op de tien leerlingen ervaart de relatie met hun ouders als relatief slecht en 19 van de leerlingen ervaart thuis één of meer problemen. Jongens zijn minder positief over de betrokkenheid van hun ouders dan. Marokkaanse en Surinaamse/Antilliaanse leerlingen beantwoorden de vragen over de sociale relaties in het gezin positiever dan andere leerlingen. Langdurig zieke gezinsleden Iets meer dan een vijfde van de leerlingen (21) heeft een langdurig ziek of verslaafd gezinslid. Voor 15 van de leerlingen geldt dat één van de ouders langdurig ziek of verslaafd is. Een kwart van de leerlingen met een langdurig ziek gezinslid heeft hier problemen mee. Kinderen met een chronisch ziek of verslaafd gezinslid ervaren hun gezondheid minder vaak als goed, hebben vaker een verhoogd risico op psychosociale problemen en ervaren vaker dan andere kinderen één of meer problemen thuis (26). Taal die thuis wordt gesproken Een vijfde van de allochtone leerlingen spreekt thuis alleen Nederlands (21) en bij twee derde van de allochtone leerlingen (65) wordt thuis, naast een andere taal, ook Nederlands gesproken. Voor 14 van de allochtone leerlingen geldt dat zij thuis helemaal geen Nederlands spreken. Dit geldt relatief vaak voor e leerlingen. School Problemen die van invloed zijn op het functioneren op school Een ongunstige score op concentratie komt voor bij van de leerlingen, een ongunstige score op het welbevinden op school bij 3 en een ongunstige score op de relatie met de leerkracht bij 17. Jongens scoren op al deze aspecten ongunstiger dan. Bij e komt een ongunstige score op de relatie met de leerkracht vaker dan gemiddeld voor. Marokkaanse en Surinaamse/ Antilliaanse leerlingen beoordelen het welbevinden op school positiever dan andere leerlingen. Pesten en gepest worden Een kwart van de leerlingen wordt wel eens gepest en voor 8 van de leerlingen geldt dat zij minimaal één keer per week worden gepest. Minder leerlingen (17) geven aan dat zij in de afgelopen drie maanden wel eens een ander hebben gepest. Jongens pesten vaker wel eens een ander dan. Discriminatie Eén op de zes leerlingen (16) voelt zich wel eens gediscrimineerd; 12 wordt wel eens gediscrimineerd buiten school en 11 wordt wel eens gediscrimineerd op school. Surinaamse/Antilliaanse en e leerlingen geven vaker aan dat zij zich wel eens gediscrimineerd voelen. Vrije tijd Sporten Het merendeel van de leerlingen (88) sport buiten schooltijd. Vier van de vijf leerlingen (8) is lid van een sportvereniging, 15 van de leerlingen doet ten minste één keer per maand mee aan naschoolse sportactiviteiten en 12 van de leerlingen doet ten minste één keer per maand mee aan sportactiviteiten in een buurthuis. Nederlandse en sporten even vaak buiten schooltijd en zijn even vaak lid van een sportvereniging. Bij allochtone leerlingen is dit beeld anders. Allochtone sporten vaker buiten schooltijd dan allochtone. e leerlingen ( én ) en Marokkaanse zijn minder vaak lid van een sportvereniging. Buiten spelen Een derde van de leerlingen (33) heeft in de week voor het onderzoek weinig buiten gespeeld (minder dan 3 minuten per dag). Dit kan verklaard worden door het strenge winterweer tijdens de onderzoeksperiode. Eén op de negen kinderen (11) geeft aan niet buiten te hebben gespeeld, terwijl ze dat in een normale week wel zouden hebben gedaan. Bijna tweederde van de leerlingen (65) vindt dat er in de eigen buurt veel plekken zijn om buiten te spelen. Twaalf procent geeft aan dat er te weinig plekken zijn om buiten te spelen. Tv-kijken en computergebruik Vier van elke tien leerlingen (39) zitten meer dan twee uur per dag achter de computer of voor de tv. Jongens besteden vaker veel tijd achter de computer of voor de tv dan. Ook e leerlingen en Marokkaanse zitten vaker veel achter de computer of voor de tv. Lidmaatschap van een vereniging Een groot deel van de leerlingen (85) is lid van één of meerdere verenigingen. Twee vijfde van de leerlingen (39) is lid van een niet-sportvereniging. Nederlandse leerlingen zijn vaker lid van een zang,- muziek- of toneelvereniging. Marokkaanse en e leerlingen zijn vaker lid van een vereniging van (de kerk of) de moskee. Buurthuisbezoek Iets meer dan een derde van de leerlingen (35) bezoekt wel eens een buurthuis. Marokkaanse en e leerlingen bezoeken vaker wel eens een buurthuis dan Nederlandse leerlingen. Verschillen naar gezinswelvaart In deze meting van de Jeugdmonitor zijn voor het eerst aan groep 7- en 8-leerlingen vragen gesteld over de sociaal economische status van het gezin waarin zij wonen. Op basis van de antwoorden op vragen over auto- en computerbezit, het aantal keer dat de leerling op vakantie is geweest en of de leerling een eigen slaapkamer heeft, is de gezinswelvaart van de leerlingen gecategoriseerd als laag, gemiddeld of hoog. Leerlingen uit gezinnen met een lage welvaart scoren op belangrijke gezondheidsgerelateerde onderwerpen ongunstiger dan leerlingen uit gezinnen met een hoge welvaart. Zij ervaren hun gezondheid minder vaak als goed, ontbijten onregelmatiger, bewegen vaker onvoldoende, spelen minder vaak buiten en zijn minder vaak lid van een sportvereniging. Wel hebben zij minder vaak al eens alcohol gebruikt. Dit kan verklaard worden door het grote aandeel Marokkaanse en e leerlingen dat een lage gezinswelvaart heeft. Leerlingen met een lage gezinswelvaart geven ook vaker aan dat zij wel eens een buurthuis bezoeken en dat zij ten minste één keer per maand meedoen aan naschoolse sportactiviteiten of sportactiviteiten in het buurthuis. Dit wordt deels verklaard door de wijk waarin deze leerlingen wonen. Verschillen naar wijk De Utrechtse wijken kunnen op basis van de resultaten in deze Jeugdmonitor globaal in vier groepen worden ingedeeld. De eerste groep bestaat uit de wijken, en. Leerlingen uit deze wijken scoren overwegend gunstig op de onderwerpen die te maken hebben met gezonde voeding en voldoende bewegen. Voor leerlingen die wonen in de wijk geldt dat zij vaker problemen die van invloed zijn op het functioneren op school en een tekort aan plekken om buiten te spelen rapporteren. Daarnaast geldt voor leerlingen uit de wijken en dat zij vaker aangeven wel eens alcohol te hebben gedronken en minder positief zijn over de betrokkenheid van hun ouders. De tweede groep bestaat uit de wijken en. Leerlingen die in deze wijken wonen hebben in het algemeen een ongezondere leefstijl. Zij ontbijten onregelmatiger, drinken meer frisdrank, zijn minder vaak lid van een sport- of andersoortige vereniging en zitten vaker te veel achter de computer of voor de televisie. Daarnaast hebben leerlingen uit de wijk vaker een verhoogd risico op psychosociale problemen en geven deze leerlingen vaker aan dat zij problemen hebben die van invloed zijn op het functioneren op school. Ook vinden leerlingen uit vaker dat er in hun buurt te weinig plekken zijn om buiten te spelen. Voor leerlingen uit geldt verder dat zij vaker niet elke dag fruit eten en vaker in de laatste vier weken alcohol hebben gedronken. Leerlingen uit de wijk eten juist vaker dan gemiddeld elke dag fruit en hebben minder vaak dan andere leerlingen wel eens alcohol gedronken. Zij bewegen echter vaker onvoldoende en hebben vaker een verhoogd risico op gedragsproblemen. De derde groep wordt gevormd door de wijken, en. Deze wijken scoren overwegend vergelijkbaar met het Utrechtse gemiddelde, maar kennen ook wel enkele gunstige en/of ongunstige afwijkingen van dit gemiddelde. Een aandachtspunt in de wijk is het relatief hoge aandeel leerlingen dat ooit of recent alcohol heeft gedronken en een verhoogd risico op psychosociale problemen heeft. De wijken en west vormen de vierde groep. Ook deze wijken scoren overwegend vergelijkbaar met het Utrechtse gemiddelde en kennen enkele gunstige en/of ongunstige afwijkingen van dit gemiddelde. Binnen deze wijken kan echter een onderscheid gemaakt worden tussen subwijken die beter en subwijken die minder goed scoren. Aandachtspunt in de wijk west is het relatief lage percentage leerlingen dat voldoende beweegt of lid is van een sportvereniging. Trends Waar mogelijk zijn de uitkomsten vergeleken met de resultaten van de meting bij leerlingen in de groepen 7 en 8 van het basisonderwijs uit 7-8. Omdat de samenstelling van de onderzoeksgroep tussen de metingen verschilt, is hier bij het vergelijken van de resultaten rekening mee gehouden. De verschillen tussen de metingen kunnen dus niet verklaard worden door verschillen in de onderzoeksgroepen. Voor het merendeel van de onderwerpen die in beide metingen zijn nagevraagd, geldt dat de resultaten niet verschillen tussen de metingen. Waar de onderwerpen wel verschillen is vooral sprake van een gunstige ontwikkeling. Ten opzichte van de meting uit 7-8 is in deze meting van de Jeugdmonitor sprake van een toename van de percentages leerlingen dat ten minste vijf keer per week ontbijten, elke dag fruit eten, lid zijn van een sportvereniging, ten minste één keer per maand meedoen aan naschoolse sport- en beweegactiviteiten (zoals Sport scoort! en De verlengde schooldag ) of waar thuis een duidelijk verbod op het gebruik van alcohol geldt. Ook is een afname zichtbaar van de percentages leerlingen die wel eens alcohol hebben gedronken, ongunstige scores op 6 Jeugdmonitor Utrecht Schooljaar 9-1 7

5 Inhoud zelfvertrouwen of assertiviteit hebben, zich schuldig hebben gemaakt aan vandalisme of stelen, thuis één of meer problemen ervaren of dat één of meer problemen ervaart die van invloed zijn op het functioneren op school. Dit laatste geldt in het bijzonder voor problemen met het welbevinden op school en problemen in de relatie met de leerkracht. Verder is een afname zichtbaar van het percentage leerlingen dat aangeeft in de laatste drie maanden wel eens een ander te hebben gepest. In de meting uit 8 gaf 18 van de leerlingen aan weinig buiten te spelen. In deze meting is dit 33. Door verschillen in de weersomstandigheden tijdens de periode van het onderzoek zijn de gegevens over buiten spelen niet vergelijkbaar. In 8 zijn de vragenlijsten afgenomen in een warm en zonnig voorjaar, terwijl de meting in 1 uitgevoerd is in een periode met streng winterweer. Toch blijft aandacht voor deze onderwerpen en een aantal specifieke aandachtsgroepen nodig. Van de leerlingen ontbijt bijvoorbeeld 8 minder dan vijf keer per week en zit dus ten minste één dag per week zonder ontbijt in de klas, één op de zeven leerlingen heeft onvoldoende zelfvertrouwen en bijna een derde van de leerlingen heeft ondanks hun jonge leeftijd al eens alcohol gedronken. Specifieke aandachtsgroepen zijn leerlingen uit gezinnen met een lage welvaart, leerlingen met een ziek of verslaafd gezinslid, e leerlingen en leerlingen uit de wijken en. 1 Strength and Difficulties Questionnaire. Meer achtergrondinformatie over de SDQ is beschreven in paragraaf 4.1. Voorwoord 3 Samenvatting 5 1 Inleiding Achtergrond Uitvoering in het schooljaar Leeswijzer en interpretatie van de resultaten 11 2 Opzet en onderzoekspopulatie Onderzoeksopzet Respons Demografie 13 3 Gezondheid en leefstijl 15 Beschouwing De belangrijkste bevinding van dit onderzoek is dat het met veel Utrechtse leerlingen goed gaat. Zij voelen zich gezond, sporten, spreken Nederlands en zijn vaak lid van één of meer verenigingen. Ook gaat het in vergelijking met de vorige meting op belangrijke onderwerpen beter met de leerlingen. Meer leerlingen eten elke dag fruit of ontbijten tenminste vijf dagen per week, minder leerlingen hebben al eens alcohol gedronken en het zelfvertrouwen van de leerlingen is toegenomen. 3.1 Ervaren gezondheid 15 Ervaren gezondheid 15 Psychosomatische klachten 15 Vergelijking met de meting uit Voedingsgewoonten en beweging 16 Ontbijtgedrag 16 Gebruik van fruit 17 Frisdrankgebruik 17 Lichaamsbeweging 17 Vergelijking met de meting uit 8 en referentiepopulaties Middelengebruik 18 Roken 18 Alcoholgebruik 18 Vergelijking met de meting uit 8 en referentiepopulaties 19 Op basis van dit onderzoek kunnen geen uitspraken over oorzaak en gevolg worden gedaan. Toch zijn een aantal geobserveerde trends in lijn met de beoogde effecten van stedelijk en landelijk beleid. De toename van het fruitgebruik is vooral zichtbaar in de wijken, west en. In deze wijken zijn scholen gestimuleerd om fruitbeleid in te voeren. Leerkrachten op scholen met fruitbeleid signaleerden eerder dat leerlingen ook vaker en beter gingen ontbijten (GG&GD Utrecht, 9). Dit signaal wordt bevestigd door het feit dat de toename van het aantal leerlingen dat tenminste vijf dagen per week ontbijt vooral zichtbaar is in de wijk. Zowel landelijk als in Utrecht is de aandacht voor de preventie van alcoholgebruik door kinderen en de rol van ouders hierin toegenomen. In de Jeugdmonitor is een daling zichtbaar van het percentage kinderen dat al eens alcohol heeft gedronken en een stijging van het percentage kinderen waar thuis een duidelijk verbod op het gebruik van alcohol geldt. De daling van aantal leerlingen met onvoldoende assertief vermogen en zelfvertrouwen is in lijn met de toegenomen aandacht voor weerbaarheid en zelfvertrouwen bij leerlingen in het basisonderwijs. 4 Psychosociale gezondheid Risico op psychosociale problemen Sociale problemen 24 Vergelijking met de meting uit 8 21 Sociale vaardigheden Emotionele problemen 22 Relatie met leeftijdsgenoten 24 Verhoogd risico op emotionele problemen 22 Vergelijking met de meting uit 8 25 Assertiviteit, faalangst en zelfvertrouwen 22 Vergelijking met de meting uit 8 en referentiepopulaties Gedragsproblemen 23 Gedragsproblemen 23 Hyperactief gedrag 23 Vandalisme en stelen 23 Vergelijking met de meting uit Gezin Gezinssamenstelling Langdurig zieke gezinsleden 3 Vergelijking met de meting uit 8 26 Vergelijking met de meting uit Gezinswelvaart Taal die thuis wordt gesproken 31 Vergelijking met de meting uit 8 28 Vergelijking met de meting uit Sociale relaties in het gezin 28 Ouderbetrokkenheid 28 Relatie met de ouders 28 Ervaren problematiek thuis 29 Vergelijking met de meting uit Jeugdmonitor Utrecht Schooljaar 9-1 9

6 1 Inleiding 6 School Achtergrond 1.2 Uitvoering in het schooljaar Problemen die van invloed zijn op het 6.2 Pesten en gepest worden 34 functioneren op school 32 Vergelijking met de meting uit 8 34 Concentratieproblemen Discriminatie 35 Welbevinden op school 33 Vergelijking met de meting uit 8 35 Relatie met de leerkracht 33 Vergelijking met de meting uit 8 en referentiepopulaties 33 7 Vrije tijd Sporten Tv-kijken en computergebruik 4 Sporten buiten schooltijd 36 Vergelijking met de meting uit 8 en Lidmaatschap van een sportvereniging 37 referentiepopulaties 41 Deelname aan naschoolse sportactiviteiten en 7.4 Lidmaatschap van een vereniging 41 sportactiviteiten in het buurthuis 38 Vergelijking met de meting uit 8 42 Vergelijking met de meting uit 8 en 7.5 Buurthuisbezoek 43 referentiepopulaties 39 Vergelijking met de meting uit Buiten spelen 39 Tijd die kinderen buiten spelen 39 Plekken waar kinderen spelen 39 Vergelijking met de meting uit 8 en referentiepopulaties 4 Literatuur 45 Bijlage 1: Deelnemende scholen 46 Jeugd staat hoog op de politieke agenda en er is behoefte aan goede informatie over de gezondheid en het welzijn van de jeugd. Met deze informatie wordt het jeugdbeleid ontwikkeld en uitgevoerd. Door jongeren zelf te bevragen, ontstaat een beeld van hun behoeften en verwachtingen en de ontwikkeling daarin. Daarom wordt in Utrecht sinds 4 een integrale jeugdmonitor uitgevoerd in het voortgezet onderwijs. In het schooljaar 7-8 is de Jeugdmonitor Utrecht voor het eerst uitgevoerd in het basisonderwijs. Dit rapport beschrijft de resultaten van de tweede meting in het basisonderwijs uit het schooljaar 9-1. De Jeugdmonitor Utrecht is een monitor. Monitoring betekent het periodiek en op systematische wijze volgen van maatschappelijke ontwikkelingen ten behoeve van het beleid (Engbersen e.a. 1997:45). Er is sprake van monitoring als aan vijf criteria is voldaan: 1 de informatieverzameling wordt periodiek en systematisch uitgevoerd; 2 de verzamelde informatie is actueel; 3 de gebruikte indicatoren zijn steeds per item hetzelfde; 4 de verzamelde informatie is beleidsrelevant en 5 de monitor kent een ijkpunt (Engbersen e.a. 1997:45). De Jeugdmonitor Utrecht probeert zoveel mogelijk aan deze vereisten te voldoen door het onderzoek met een vaste regelmaat en volgens een vaste methode uit te voeren. Voor zover mogelijk worden steeds dezelfde vragen aan de leerlingen gesteld, maar in de vragenlijst is ook ruimte voor vragen over onderwerpen die op dat moment actueel zijn. De vragenlijst is samengesteld door een vertegenwoordiging van de gemeentelijke diensten en is integraal. De terugkoppeling van de gegevens wordt op een zo kort mogelijke termijn verzorgd, waarbij de resultaten vergeleken worden met die uit eerdere metingen. De belangrijkste partijen die betrokken zijn bij de realisatie van de Jeugdmonitor Utrecht zijn het Programma Jeugd van de Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling (DMO), de afdeling Jeugdgezondheidszorg (JGZ) en de unit Epidemiologie en Informatie van de GG&GD. De GG&GD heeft in het kader van de Wet Publieke Gezondheid de taak de gezondheidstoestand van de jeugd in kaart te brengen en te volgen. De beleidsafdelingen van DMO en de GG&GD hebben behoefte aan (beleids)informatie op grond waarvan zij hun beleid ten aanzien van jeugd kunnen sturen. Het Programma Jeugd is, namens de wethouder jeugd, opdrachtgever. De afdeling JGZ van de GG&GD is hoofdaannemer en de unit Epidemiologie en Informatie voert in samenwerking met medewerkers van JGZ de afname uit en verzorgt de analyse en de rapportage. Op 39 basisscholen is door de leerlingen van de groepen 7 en 8 klassikaal een papieren vragenlijst ingevuld. De dataverzameling heeft plaats gevonden in de maanden januari en februari van 1. De scholen die hebben meegedaan worden genoemd in bijlage 1. In het rapport dat voor u ligt, worden de resultaten beschreven van leerlingen die in het schooljaar 9-1 de vragenlijst hebben ingevuld en in Utrecht woonachtig zijn. De onderwerpen die aan bod komen in de Jeugdmonitor zijn in overleg tussen de GG&GD en DMO vastgesteld. In de vragenlijst is zoveel mogelijk gebruik gemaakt van door GGD Nederland vastgestelde standaardvragen. Wanneer geen standaardvraag beschikbaar was, is gebruik gemaakt van vragen van GGD Rotterdam-mond, van GGD Midden-Nederland of zijn vragen zelf opgesteld. De vragenlijst is verkrijgbaar op aanvraag bij de unit Epidemiologie en Informatie van de GG&GD. De opzet van deze monitor is in eerste instantie om het welzijn van de Utrechtse jeugd in beeld te brengen; leerlingen woonachtig buiten Utrecht worden in dit rapport buiten beschouwing gelaten. 1.3 Leeswijzer en interpretatie van de resultaten Het rapport is als volgt ingedeeld. Hoofdstuk 2 beschrijft de opzet van het onderzoek en de onderzoekspopulatie, waarna in de hoofdstukken 3 en 4 wordt ingegaan op de gezondheid van de leerling. Hoofdstuk 3 bespreekt de ervaren gezondheid, psychosomatische klachten, voedingsgewoonten en beweging en middelengebruik van de leerlingen en in hoofdstuk 4 komt de psychosociale gezondheid van de leerlingen aan bod. In hoofdstuk 5 zijn de resultaten beschreven die betrekking hebben op het gezin, zoals de gezinssamenstelling, betrokkenheid van ouders, problemen die kinderen thuis ervaren, langdurig zieke familieleden en de taal die thuis wordt gesproken en in hoofdstuk 6 worden de resultaten die betrekking hebben op school beschreven. Tenslotte wordt in hoofdstuk 7 ingegaan op de vrije tijdsbesteding van de leerlingen, waarbij de resultaten over sporten, buiten spelen, tv- en computergebruik, lidmaatschap van verenigingen en buurthuisbezoek worden beschreven. Om inzicht te krijgen in mogelijke doelgroepen voor beleid is onderzocht of de nagevraagde onderwerpen verschillen naar geslacht, etnische herkomst, gezinswelvaart en woonwijk. Etniciteit is uitgesplitst in Nederlands, Surinaams/ Antilliaans, Marokkaans, en (volgens de CBScriteria 2 ). In het vervolg worden de leerlingen met een Surinaamse, Antilliaanse of Arubaanse etniciteit benoemd als Surinaamse/Antilliaanse leerlingen en die van e en Marokkaanse herkomst worden e en Marokkaanse leerlingen genoemd. Meer informatie over het achtergrondkenmerk gezinswelvaart staat beschreven in paragraaf Jeugdmonitor Utrecht Schooljaar

7 2 Opzet en onderzoekspopulatie De woonwijk is bepaald op basis van de vier cijfers van de postcode. Vergelijking met eerdere metingen en referentiepopulaties De resultaten van deze meting van de Jeugdmonitor zijn In dit rapport worden alleen de belangrijkste bevindingen beschreven. Alle resultaten zijn ook weergegeven in een tabellenboek. Dit tabellenboek is te downloaden via waar mogelijk vergeleken met de resultaten van de meting uit 8 (van Buren e.a., 9) en onderzocht op de aanwezigheid van significante verschillen. In dit rapport wordt van een significant verschil gesproken wanneer het geobserveerde verschil met een zekerheid van 99 niet op Zoals gebruikelijk in dit soort onderzoek worden in dit rapport alleen statistisch significante verschillen beschreven. Om het rapport leesbaar te houden, wordt in de tekst alleen aangegeven welke groepen negatief afwijken in vergelijking met het Utrechts gemiddelde. Een uitzondering hierop wordt gemaakt wanneer het opvallend is dat een groep positief afwijkt. In verband met de leesbaarheid van de tekst wordt de toevoeging in vergelijking met het Utrechts gemiddelde bij het beschrijven van de verschillen weggelaten. De percentages die in de tekst worden genoemd, zijn afgerond tot hele percentages. Hierdoor toeval berust. Aan deze meting van de Jeugdmonitor hebben meer en ook andere scholen meegedaan dan aan de meting uit 8. Om uit te sluiten dat gesignaleerde trends hun oorzaak hebben in de veranderde selectie van scholen zijn de trendanalyses ook apart uitgevoerd op gegevens van leerlingen van scholen die aan beide metingen hebben meegedaan. De resultaten van deze meting en die uit 8 zijn niet alleen vergeleken voor heel Utrecht, maar ook apart voor en en voor de verschillende etnische groepen en woonwijken om verschillen in trends tussen verschillende groepen te kunnen signaleren. kan het voorkomen dat percentages niet precies tot 1 optellen. Waar mogelijk zijn de uitkomsten in deze rapportage vergeleken met resultaten uit ander onderzoek (zie tabel 1). Deze Net als in de eerdere rapportages van de Jeugdmonitor Utrecht zullen de kernpunten per paragraaf weergegeven worden. vergelijking is slechts beperkt mogelijk omdat vergelijkbaar en recent onderzoek veelal ontbreekt. Voor een aantal uitkomsten kunnen de resultaten vergeleken worden met gegevens over kinderen uit de andere gemeenten in de Voor de duidelijkheid wordt benadrukt dat het in dit rapport steeds om door de leerlingen gerapporteerde gegevens gaat. In sommige gevallen zal er sprake kunnen zijn van onderschatting van de werkelijkheid (bijvoorbeeld bij gevoelige onderwerpen, zoals alcoholgebruik of de situatie thuis door islamitische leerlingen) en in andere gevallen van overschatting (wanneer met name stoer willen over komen, bijvoorbeeld bij vandalisme). Wanneer overduidelijk het vermoeden bestaat dat er van over- of onderschatting sprake is, zal dit in de tekst vermeld worden. Dit neemt niet weg dat als dit niet vermeld wordt, er toch van over- of onderschatting sprake kan zijn. Daarnaast moeten verschillen provincie Utrecht (programma Schoolkracht Basisonderwijs, 8-9, GGD Midden Nederland). Daarnaast kunnen de gegevens over het lidmaatschap van een sportvereniging met gegevens over 1 en 11-jarigen uit Nijmegen (Gemeente Nijmegen, 8) en over roken en alcoholgebruik met gegevens uit Den Haag (Gemeente Den Haag, 9). Bij de vergelijking met de referentiepopulaties wordt naast statistische significantie ook rekening gehouden met relevantie. Verschillen tussen de referentiepopulaties en de resultaten van dit onderzoek kunnen beïnvloed worden door verschillen in de bevolkingsamenstelling van Utrecht en die van de referentiepopulaties. tussen etnische groepen voorzichtig worden geïnter- preteerd. Tussen etnische groepen kunnen verschillen bestaan in de manier waarop zij vragen beantwoorden. Met name bij meer subjectieve uitkomsten die zijn samengesteld op basis van de antwoorden op meerdere vragen, kunnen verschillen tussen etnische groepen hun oorzaak hebben in de andere manier waarop leerlingen uit deze groepen vragen beantwoorden (Foets et al, 7). 2 Voor de bepaling van de etniciteit is gebruik gemaakt van het geboorteland van de persoon zelf en van zijn of haar ouders. Nederlandse leerlingen zijn leerlingen van wie beide ouders in Nederland zijn geboren, ongeacht het geboorteland van de persoon zelf. Allochtone leerlingen zijn leerlingen van wie ten minste één van de ouders niet in Nederland is geboren. De groep allochtonen is op grond van het geboorteland van de persoon zelf, van de moeder of in laatste instantie het geboorteland van de vader onderverdeeld in /Arub., Marokkaanse of e leerlingen en leerlingen met een e etnische achtergrond. 3 Getoetst met een significantieniveau van p=.1. Dit wil zeggen dat het geobserveerde verschil met een zekerheid van 99 niet op toeval berust. 4 Informatie over deze leeftijdsgroep wordt ook via onderzoek bij ouders verzameld. Tabel 1.1 Jaar en schoolgroep van afname van de referentiepopulaties in vergelijking met de gegevens in deze rapportage jaar schoolgroep of leeftijd vergeleken met Utrecht Schoolkracht Midden-Nederland 8-9 6, Jeugdmonitor Nijmegen jarigen 7+8 Staat van de jeugd, Den Haag 7 klas Onderzoeksopzet In navolging van de onderzoeksopzet van de eerdere metingen van de Jeugdmonitor in het basis- en voortgezet onderwijs zijn de vragenlijsten op de deelnemende scholen klassikaal en anoniem afgenomen door jeugd-verpleegkundigen van de GG&GD. Het verzamelen van de gegevens vond plaats in de maanden januari en februari van Respons In het schooljaar 9-1 kende Utrecht 19 scholen/ schoollocaties 5 voor het reguliere basisonderwijs. Door 39 van deze scholen is deelgenomen aan de Jeugdmonitor (zie bijlage 1). Om te garanderen dat uit elk van de tien Utrechtse wijken voldoende leerlingen deelnamen om uitspraken te kunnen doen op wijkniveau, is er naar gestreefd ten minste vier scholen per wijk in het onderzoek te betrekken. De scholen zijn in twee fasen geworven. In de eerste fase (juni-juli 9) zijn de 32 scholen benaderd die ook in het schooljaar 7-8 aan de Jeugdmonitor Utrecht hebben deelgenomen. De tweede fase (september-november 9) bestond uit het werven van een selectie van scholen die niet eerder hadden deelgenomen. In deze fase zijn in veertien scholen benaderd in wijken die nog onvoldoende vertegenwoordigd waren in het onderzoek. In de eerste fase van de werving hebben vier scholen aangegeven niet mee te willen werken aan het onderzoek en in de tweede fase werd dit door drie scholen aangegeven. De belangrijkste redenen voor weigering waren de vele verzoeken die scholen krijgen om mee te doen aan onderzoeken en, in verband met de CITO-toetsen die in dezelfde periode werden afgenomen, een druk programma op school waardoor er geen tijd was om de Jeugdmonitor af te nemen. Op de 39 deelnemende scholen zaten in het desbetreffende schooljaar leerlingen in groep 7 of 8, waarvan 92 (n=2.114) een vragenlijst compleet en correct heeft ingevuld. Vanwege ziekte op de dag van de afname hebben 82 kinderen geen vragenlijst ingevuld, van 48 leerlingen hadden de ouders bezwaar tegen de afname, elf leerlingen hebben de vragenlijst incompleet of niet correct ingevuld en voor 43 leerlingen geldt dat zij om een andere reden geen vragenlijst hebben ingevuld. Om te weten in welke wijk de leerlingen wonen, is aan hen gevraagd de vier cijfers van hun postcode in te vullen. Bijna alle kinderen (93) hebben een postcode in Utrecht ingevuld. Door 3 van de kinderen (n=67) is een postcode buiten Utrecht ingevuld en 4 (n=84) heeft geen postcode ingevuld. In de verdere analyses is er voor gekozen om alleen resultaten van in Utrecht woonachtige leerlingen weer te geven. Het aantal leerlingen in de onderzoekspopulatie dat van buiten Utrecht een Utrechtse basisschool bezoekt, komt ongeveer overeen met gegevens van DMO (schooljaar 9-1: 2 van alle leerlingen op de Utrechtse (reguliere) basisscholen woont buiten Utrecht). De resultaten die hierna gepresenteerd worden, hebben betrekking op Utrechtse leerlingen. Dit is 39 van de Utrechtse leerlingen die in het schooljaar 9-1 in groep 7 of groep 8 van een Utrechtse basisschool zaten Demografie Van de leerlingen in de peiling is 46 jongen en 54 meisje. Deze verdeling naar geslacht komt niet overeen met die van de groep tien tot dertienjarigen in de gemeente Utrecht op 1 januari 1. De Utrechtse bevolking kent in deze leeftijdscategorie namelijk meer dan (52 versus 48). Bijna de helft van de leerlingen was tijdens het onderzoek elf jaar oud (45), 27 was tien jaar of jonger en 28 was twaalf jaar of ouder. De leerlingen zijn gelijk verdeeld over de groepen 7 en 8 (52 versus 48). Meer dan de helft (57) van de leerlingen is Nederlands, 4 is Surinaams, Antilliaans of Arubaans, 18 is Marokkaans en 9 is. De e 12 heeft een andere etnische herkomst. Deze verdeling naar etnische herkomst komt overeen met de Utrechtse bevolking. Ook alle Utrechtse wijken zijn evenredig vertegenwoordigd in het onderzoek. Om representatieve uitspraken te kunnen doen over de gemeente Utrecht zijn de resultaten tijdens de analyses gewogen naar geslacht, etniciteit en wijk 7. Bij het wegen tellen de resultaten van kinderen uit groepen die zijn ondervertegenwoordigd zwaarder mee in de analyses dan resultaten van kinderen uit groepen die zijn oververtegenwoordigd. De mate waarin de resultaten zwaarder of minder zwaar mee tellen is evenredig aan de mate waarin de groep in het onderzoek is onder- of oververtegenwoordigd in vergelijking met de bevolkingssamenstelling. De in dit rapport gepresenteerde resultaten mogen daarom als representatief worden beschouwd voor de leerlingen van de groepen 7 en 8 van de basisschool in Utrecht. Op wijkniveau kunnen de resultaten beïnvloed zijn door de selectie van deelnemende scholen. 5 verder benoemd als scholen 6 2 van de Utrechtse groep 7- en 8-leerlingen gaat naar een school buiten Utrecht. 7 Vanwege statistische redenen is voor de analyses in dit rapport een andere weegprocedure gebruikt dan in de vorige meting van de Jeugdmonitor Utrecht. Hierdoor kan het voorkomen dat bij de vergelijking van resultaten met die van de vorige metingen percentages over het schooljaar 7-8 worden genoemd die licht afwijken van de percentages die zijn genoemd in de vorige rapportage. 12 Jeugdmonitor Utrecht Schooljaar

8 3 Gezondheid en leefstijl In dit hoofdstuk komt de gezondheid en leefstijl van de leerlingen aan bod. Na een beschrijving van hoe de leerlingen hun gezondheid ervaren ( 3.1), wordt in de paragrafen over voedingsgewoonten en beweging ( 3.2) en roken en alcoholgebruik ( 3.3) ingegaan op gedrag dat de gezondheid beïnvloedt. 3.1 Ervaren gezondheid - 88 van de leerlingen vindt de eigen gezondheid goed of heel goed. - e leerlingen zijn minder positief over hun gezondheid. - Ten opzichte van de meting uit 7-8 zijn geen noemenswaardige veranderingen waar te nemen. Ervaren gezondheid De ervaren gezondheid heeft betrekking op het eigen oordeel van de leerlingen over hun gezondheid. Het is gemeten met behulp van de vraag, hoe vind je je gezond heid in het algemeen?, die makkelijk te beantwoorden is en als introductie dient voor de andere vragen in de vragenlijst. Van de leerlingen vindt 88 zijn gezondheid (heel) goed. Dit geldt even vaak voor als voor. e leerlingen (77) ervaren hun gezondheid minder vaak als (heel) goed, terwijl Nederlandse leerlingen vaker dan gemiddeld tevreden zijn over hun gezondheid (9). Leerlingen uit gezinnen met een lage welvaart hebben minder vaak een als (heel) goed ervaren gezondheid dan leerlingen met een hoge gezinswelvaart (78 versus 91). Tussen wijken zijn geen noemenswaardige verschillen aangetoond. Psychosomatische klachten Onder psychosomatische klachten worden pijnklachten (hoofdpijn en buikpijn), slecht slapen en moeheid verstaan. Dit soort klachten kunnen wijzen op psychische problemen of spanningen. Aan de kinderen is gevraagd hoe vaak zij deze klachten in de laatste week hebben gehad. Wanneer de leerlingen in de laatste week alle vier de klachten hebben gehad, wordt gesteld dat zij veel psychosomatische klachten hebben. Eén op de negen leerlingen (11) heeft in de laatste week veel psychosomatische klachten gehad. Meisjes hebben vaker veel psychosomatische klachten dan. Dit geldt vooral voor uit de wijk (22). Verschillen naar etniciteit en gezinswelvaart zijn niet aangetoond. Voor de afzonderlijke klachten geldt dat vaker dan Tabel 3.1 Percentage leerlingen met psychosomatische klachten in de afgelopen week, naar geslacht (heel) vaak slecht geslapen (heel) vaak moe gevoeld (heel) vaak hoofdpijn (heel) vaak buikpijn 5 9 7* veel psychosomatische klachten () * * Jongens en verschillen significant (p.1) Figuur 3.1 Percentage leerlingen dat de eigen gezondheid als (heel) goed ervaart, naar etniciteit en gezinswelvaart Nederlands Sur./Antil. Marokkaans laag midden hoog Etniciteit Gezinswelvaart 14 Jeugdmonitor Utrecht Schooljaar

9 aangeven dat zij vaak buikpijn hebben gehad (9 versus 5) en dat Nederlandse leerlingen vaker dan andere leerlingen aangeven dat zij in de laatste week vaak slecht hebben geslapen (11 versus 7). Vergelijking met de meting uit 8 De ervaren gezondheid van leerlingen in deze meting van de Jeugdmonitor is gelijk aan die van de meting uit 8. In beide metingen geeft 88 van de leerlingen aan hun gezondheid als (heel) goed te ervaren. De mate waarin leerlingen psychosomatische klachten 3.2 Voedingsgewoonten en beweging rapporteren, is vergelijkbaar met de resultaten van de meting uit 8. Dit geldt zowel voor de afzonderlijke klachten als voor het percentage leerlingen met een ongunstige score op psychosomatische klachten. Bij Marokkaanse leerlingen is het percentage leerlingen met veel psychosomatische klachten in deze meting echter lager is dan in de meting uit 8 ( versus 7). Dit geldt ook voor leerlingen uit de wijken (14 versus 6), (13 versus 5) en west (22 versus 1). Leerlingen uit de wijk rapporteren vaker dan in de vorige meting dat zij veel psychosomatische klachten hebben (5 versus 13). Figuur 3.4 Percentage leerlingen dat elke dag fruit eet, naar wijk Figuur 3.5 Percentage leerlingen dat gemiddeld meer dan één glas suikerhoudende frisdrank per dag drinkt, naar wijk west west van de leerlingen ontbijt ten minste vijf keer per week van de leerlingen eet elke dag fruit en 22 eet elke dag twee stuks fruit van de leerlingen drinkt dagelijks minder dan één glas suikerhoudende frisdrank van de leerlingen voldoet aan de Nederlands Norm Gezond Bewegen. - Jongens voldoen vaker aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen dan. - e leerlingen eten ontbijten minder vaak. - e en Marokkaanse voldoen vaker dan andere niet aan de beweegnorm. - Ten opzichte van de meting uit 7-8 is een toename zichtbaar van de percentages kinderen die ten minste vijf dagen per week ontbijt (87 versus 92) en elke dag fruit eten (41 versus 46). Gezonde voedingsgewoonten zoals regelmatig ontbijten, het dagelijks eten van fruit en het beperken van het gebruik van frisdrank en limonadesiroop zijn, samen met voldoende beweging, van belang in het voorkomen van overgewicht. In deze paragraaf wordt de leefstijl van de leerlingen op deze aspecten beschreven. Ontbijtgedrag Het merendeel van de leerlingen (92) ontbijt vijf of meer Figuur 3.2 Percentage leerlingen dat ten minste vijf keer per week ontbijt, naar etniciteit en geslacht keer per week, net zo vaak als. Nederlandse en Surinaamse/Antilliaanse kinderen ontbijten regelmatiger dan e kinderen. Van de Nederlandse en Surinaamse/Antilliaanse leerlingen ontbijt 95 vijf of meer keer per week. Bij de e leerlingen is dit 64. Leerlingen met een lage (86) of gemiddelde gezinswelvaart (89) en leerlingen uit de wijken (73) en (73) ontbijten ook vaker onregelmatig. Figuur 3.3 Percentage leerlingen dat ten minste vijf keer per week ontbijt, naar wijk west Gebruik van fruit Het Voedingscentrum adviseert om elke dag twee stuks fruit te eten. Iets meer dan een vijfde van de leerlingen (22) voldoet aan deze aanbeveling. Nederlandse leerlingen (18) eten minder vaak dan gemiddeld twee stuks fruit per dag. Marokkaanse leerlingen (31) doen dit relatief vaak wel. Iets minder dan de helft van de leerlingen (46) eet elke dag fruit. In de wijken en eten leerlingen minder vaak elke dag fruit. Leerlingen die wonen in de wijk doen dit juist vaker dan gemiddeld. Verschillen naar geslacht en gezinswelvaart in het gebruik van fruit zijn niet aangetoond. Frisdrankgebruik De richtlijn voor het gebruik van suikerhoudende frisdranken (zoals cola, sinas of limonadesiroop) is om dit te beperken tot maximaal één glas per dag. Bijna twee derde van de leerlingen (64) voldoet aan deze richtlijn. Marokkaanse (45) drinken vaker dan andere meer dan één glas frisdrank per dag. Het aandeel kinderen dat te veel frisdrank drinkt, is hoger in de wijken (45) en (43) en ook bij uit de wijk west (49). Lichaamsbeweging Om een goede gezondheid te behouden is het voor kinderen gewenst tenminste vijf dagen per week minimaal zestig minuten matig intensieve lichaamsbeweging te hebben. Matig intensieve lichaamsbeweging is beweging die even intensief is als wandelen of fietsen in een stevig tempo. Om te bepalen of leerlingen voldoen aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) zijn vragen gesteld over bewegen van en naar school, sporten op school, sporten bij een sportvereniging en buiten spelen 8. Op basis van deze antwoorden is bepaald of de leerling voldoet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB). Bijna vier van elke vijf leerlingen (79) bewegen voldoende. Jongens bewegen vaker voldoende dan (85 versus 74). Verschillen tussen groepen zijn met name zichtbaar bij. Marokkaanse en e bewegen minder vaak voldoende dan andere, terwijl dit niet geldt voor Marokkaanse en e ten opzichte van andere. Ook uit de wijken (63) en west (56) bewegen minder vaak voldoende dan andere. Zowel voor als voor geldt dat kinderen die opgroeien in een gezin met een lage welvaart minder vaak voldoende bewegen dan kinderen uit een gezin met een hoge welvaart (62 versus 84). Figuur 3.6 Percentage leerlingen dat voldoet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen, naar geslacht en etniciteit Jeugdmonitor Utrecht Schooljaar

10 Vergelijking met de meting uit 8 en referentiepopulaties Over de onderwerpen ontbijten en elke dag fruit eten zijn in de vorige meting ook vragen gesteld. Ten opzichte van de meting uit 8 geven de leerlingen vaker aan dat zij ten minste vijf dagen per week ontbijten (92 versus 87). Met name Nederlandse (95 versus 92) en Marokkaanse leerlingen (93 versus 79) en leerlingen die wonen in de wijk [87 versus 72) geven vaker dan in de vorige meting aan regelmatig te ontbijten. In de wijk werd in de vorige meting van de Jeugdmonitor Utrecht door 1 van de leerlingen aangeven dat zij ten minste vijf dagen per week ontbijten. In deze meting is dat afgenomen tot 92. Het percentage leerlingen dat aangeeft elke dag fruit te eten, is toegenomen van 41 naar 46. Deze toename is vooral zichtbaar bij leerlingen uit de wijk. In 8 gaf 38 van de leerlingen uit aan elke dag fruit te eten, in deze meting is dat 57. Leerlingen in de stad Utrecht bewegen minder vaak voldoende (79 versus 9) en eten vaker elke dag fruit (46 versus 4) dan leerlingen die in de rest van de provincie Utrecht wonen. Het percentage Utrechtse leerlingen dat tenminste vijf keer per week ontbijt is vergelijkbaar met dat van de provincie (92 versus 93). Figuur 3.8 Percentage leerlingen dat wel eens alcohol heeft gedronken, naar wijk Figuur 3.9 Percentage leerlingen dat in de afgelopen vier weken alcohol heeft gedronken, naar wijk Middelengebruik west 28 west 4-4 van de leerlingen heeft wel eens gerookt van de leerlingen heeft wel eens alcohol gedronken en 5 heeft dat in de laatste vier weken voor het onderzoek nog gedaan. - Bij 14 van de kinderen geldt thuis geen duidelijk verbod op het gebruik van alcohol. - e kinderen hebben vaker wel eens gerookt. - Alcoholgebruik (ooit en in laatste vier weken) komt vaker voor bij Nederlandse kinderen. Bij Nederlandse kinderen geldt ook vaker geen duidelijk verbod op het gebruik van alcohol. - Ten opzichte van de meting uit 7-8 is een afname zichtbaar van het percentage kinderen dat wel eens alcohol heeft gedronken (4 versus 31). Ook geldt er bij meer kinderen een duidelijk verbod op het gebruik van alcohol (82 versus 86). In deze paragraaf wordt eerst het rookgedrag van de leerlingen besproken. Vervolgens komt het gebruik van alcohol aan de orde. Hierbij wordt ook ingegaan op de regels die thuis gelden over het gebruiken van alcohol. Roken Eén op de vijfentwintig leerlingen (4) heeft wel eens geëxperimenteerd met roken. Dit geldt even vaak voor als voor. Een klein gedeelte van de leerlingen geeft aan nog steeds wel eens te roken (1, n=1). e leerlingen hebben relatief vaak aan wel eens geëxperimenteerd met roken (1, n=16). Verschillen naar geslacht, gezinswelvaart en woonwijk zijn niet aangetoond. Alcoholgebruik Iets meer dan drie van elke tien leerlingen (31) geven aan wel eens alcohol te hebben gedronken 9. Dit geldt vaker voor dan voor (35 versus 26). Nederlandse kinderen (41) hebben vaker wel eens alcohol gedronken dan e (16) en Marokkaanse kinderen (2) 1. Deze verschillen vertalen zich ook in verschillen naar gezinswelvaart en woonwijk. Kinderen uit gezinnen met een hoge welvaart (36) en kinderen die wonen in de wijken (4), (44) en (42) hebben vaker dan gemiddeld wel eens alcohol gedronken. Figuur 3.7 Percentage leerlingen dat wel eens alcohol heeft gedronken, naar geslacht en etniciteit Vijf procent van de leerlingen heeft recent (in de vier weken voor het onderzoek) alcohol gedronken. Ook hier geldt dat dit vaker voorkomt bij dan bij (8 versus 3). Onder e (3, n=4) en Marokkaanse kinderen (1, n=2) komt recent alcoholgebruik (bijna) niet voor. Nederlandse (7) en Surinaamse/Antilliaanse kinderen (1, n=7) en kinderen uit de wijken (11) en (8) geven vaker dan gemiddeld aan recent alcohol te hebben gedronken. Ouders hebben een belangrijke rol in de preventie van alcoholgebruik door kinderen en jongeren. Door duidelijke regels te stellen over het (niet) gebruiken van alcohol kunnen ouders het gebruik van alcohol beperken. Wanneer kinderen eenmaal gewend zijn om alcohol te drinken, heeft het stellen van duidelijke regels bijna geen preventieve werking meer (Van der Vorst, 7). Het merendeel van de kinderen geeft aan dat zij van hun ouders geen alcohol mogen drinken (86), 4 mag dit wel en 1 weet niet of het mag. Bij 14 van de leerlingen geldt thuis dus geen duidelijk verbod op het gebruik van alcohol. Tussen en, de verschillende schoolgroepen en wijken verschillen deze percentages niet. Voor e (91) en Marokkaanse kinderen (95) is Figuur 3.1 Regels die thuis gelden over het drinken van alcohol, naar etniciteit Sur./Anti. mag thuis geen alcohol drinken weet niet mag thuis alcohol drinken vaak duidelijk dat zij niet mogen drinken. Nederlandse kinderen geven vaker aan van hun ouders wel te mogen drinken (5) of niet te weten of dit mag (12). Van de kinderen die van hun ouders alcohol mogen drinken geeft 29 aan dat hij of zij recent alcohol heeft gedronken. Kinderen die niet weten of zij alcohol mogen drinken geven iets minder vaak recent alcoholgebruik aan (15). Van de kinderen voor wie duidelijk is dat zij geen alcohol mogen drinken, geeft 3 aan in de laatste vier weken toch alcohol te hebben gedronken. Vergelijking met de meting uit 8 en referentiepopulaties Ten opzichte van de meting uit 8 geven minder leerlingen aan dat zij wel eens alcohol hebben gedronken (31 versus 4) en meer leerlingen geven aan dat hun ouders duidelijke regels stellen over het niet drinken van alcohol (86 versus 82). De percentages leerlingen die aangeven wel eens te hebben gerookt of in de laatste vier weken alcohol te hebben gebruikt, zijn vergelijkbaar met de percentages uit 8. Het percentage leerlingen in Utrecht dat aangeeft in de laatste vier weken alcohol te hebben gedronken is vergelijkbaar met dat van leerlingen uit Den Haag. Dit geldt zowel voor (8 versus 1) als voor (3 versus 6). 8 De afzonderlijke onderwerpen komen aan bod in de hoofdstukken over school en vrije tijd. 9 Deze kinderen hebben op de vraag of zij wel eens een drankje met alcohol hebben gedronken, één van de volgende antwoorden aangegeven: 1) een paar keer een slokje; 2) af en toe, maar niet elke week, of 3) elke week. 1 Het gebruik van alcohol is in de islam niet toegestaan (Dotinga, 5). 18 Jeugdmonitor Utrecht Schooljaar