Metacognitie in het onderwijs Focus & Flow

Transcriptie

1 Metacognitie in het onderwijs Focus & Flow! Marcel V.J. Veenman Instituut voor Metacognitie Onderzoek Focus & Flow? Focus (aandacht) & Flow (betrokkenheid) worden vaak gezien als motivationele begrippen. Huidige motivatie-theorieën (Pintrich & Schunk, 2002) omvatten talloze componenten die met elkaar zijn verweven (=> spaghetti-modellen). Motivatie verklaart slechts 4% van de leerprestaties. Focus & Flow kunnen ook het resultaat zijn van effectieve zelfsturing of zelf-regulatie door de leerling middels metacognitieve vaardigheden. Metacognitie: wat is dat? Kennis en vaardigheden om het eigen denken en handelen te organiseren, sturen en controleren: - Oriëntatie & Taakanalyse (Wat is de aard van de taak? Wat wordt er van me verwacht?) - Voorkennis activeren (Wat weet ik al? 2x) - Doelen stellen (Wat moet ik bereiken?) - Plannen (Hoe ga ik de taak aanpakken?) - Plan systematisch uitvoeren (Stap-voor-stap) - Monitoren (Jezelf in de gaten houden) - Zelf-evaluatie (Heb ik mijn doel bereikt? 2x) - Reflectie (Recapitulatie en terugkijken) Cycli van metacognitieve vaardigheden bij taakuitvoering Voorbereiding: Taakoriëntatie Doelstellen Plannen genereren Uitvoering: Plan volgen Monitoring Zelf-evaluatie: Taakevaluatie Reflectie zelfcorrectie Zelf-instructies (Veenman, 2011, naar Nelson) Controle: zelf-instructies Meta-niveau: Programma van zelf-instructies Object-niveau: Implementatie van zelf-instructies Monitoring Metacognitie en leerprestatie Metacognitie bepaalt in hoge mate de leerprestatie (40%, Veenman, 2017), en is daarmee belangrijker dan intelligentie, voorkennis, studiemotivatie, sociaal-economische-status etc. van de leerling (Wang, Haertel, & Walberg, 1990). Postdictie: Metacognitie van eerstejaarsgeneeskundestudenten correleerde.54 (= 29%) met hun gemiddeld VWO-examencijfer (LUMC 2015). 1

2 Ontwikkeling: domein-specifieke vs. algemene metacognitieve vaardigheden Ontwikkeling: domein-specifieke vs. algemene metacognitieve vaardigheden tekst probleem oplossen inductief leren 8-12 jr. algemeen programma van zelfinstructies 14 jr. en ouder tekst probleem oplossen inductief leren 8-12 jr. algemeen programma van zelfinstructies 14 jr. en ouder Tot 12 jr. ontwikkelen metacognitieve vaardigheden zich op verschillende eilandjes van goedgelijkende taken en domeinen (Veenman & Spaans, 2005). Vanaf 14 jr. zijn metacognitieve vaardigheden taaken domeinoverstijgend van aard => algemeen repertoire (Van der Stel & Veenman, 2011). Sekseverschil: in deze overgang naar algemene metacognitieve vaardigheden lopen meisjes 1 jaar vooruit op jongens. Dus meisjes jr. en jongens jr. Jongens halen deze rijpingsachterstand echter later in => géén blijvend verschil (Veenman e.a., 2014). Intelligentie metacognitie (Veenman, 2008) Ca. 500 leerlingen/studenten van verschillende leeftijden met diverse taken in allerlei domeinen. Het Onderwijsbewijs-project naar hoogbegaafdheid en metacognitie: 82 geselecteerde Pre-University studenten (5-VWO) vs. 71 controle klasgenoten. IQ uniek = 10% Gedeeld = 22% Meta uniek = 18% Leerprestatie (50%) Pre-studenten > controle qua IQ, Metacognitie & Leerprestatie * Maar hoog IQ ( 130) vs. overigen (IQ < 130), geen verschil in metacognitie. Bij 45% van de hoog-iq groep was de metacognitie matig tot zwak. Conclusie: excelleren = IQ + Metacognitie ( + overige factoren als creativiteit en doorzettingsvermogen) Hoge intelligentie hoge metacognitie Verklaring: sommige hoog-intelligente leerlingen worden in het PO/VO onvoldoende uitgedaagd om metacognitieve vaardigheden te ontwikkelen. Homo-economicus: Als je het curriculum met gemak doorloopt, louter door je hoge intelligentie, waarom zou je dan metacognitieve vaardigheden ontwikkelen? Lagere intelligentie lage metacognitie Andere leerlingen compenseren voor hun relatief lagere intelligentie met goed ontwikkelde metacognitieve vaardigheden. Minder inteligente lln. met uitstekende metacognitieve vaardigheden kunnen het nog ver schoppen => Preuniversity college & Universiteit. Risico op studievertraging/uitval bij overgang PO-VO, VO3-4 en VO-HO. 2

3 Wat kan het onderwijs voor leerlingen betekenen? Meta -hoog Meta -laag IQ-hoog Slim & Metacognitief geordend => zeer goede leerprestaties. Slim, maar chaotisch => wisselende leerprestaties. X IQ-laag (rel.) Minder slim, maar Metacognitief geordend en gedisciplineerd => redelijke leerprestaties. Minder slim & chaotisch => zeer zwakke leerprestaties. Relevantie meten van metacognitie voorafgaand aan meta-instructie: meten = weten. 1) Het herkennen van lln. met zwakke meta s omdat zij moeten worden getraind! (Training van lln. met goede meta s kan zelfs verstorend werken.) 2) Vaststellen welke metacognitieve deficiënties wanneer optreden (profilering) => meta-instructie kan zich richten op remediatie van specifieke deficiënties. 3) Als pretest meting om vast te kunnen stellen of een training in beter metacognitief gedrag heeft geresulteerd (posttest). Meting van metacognitieve vaardigheid (Veenman, 2017, in druk) Géén vragenlijsten: wat leerlingen zelf rapporteren op vragenlijsten (bv. ILS) correspondeert niet of nauwelijks met wat zij daadwerkelijk doen tijdens de uitvoering van een leertaak => supermarkt (Nisbett & Wilson). Observeren van metacognitieve vaardigheid (Veenman, 2011) Dus observeren wat leerlingen daadwerkelijk doen tijdens de uitvoering van een leertaak (online). Je vraagt de leerling om een schooltaak hardop-denkend uit te voeren. Géén hulp geven, maar alleen nagaan welke metacognitieve activiteiten de leerling spontaan vertoont. Globaal vaststellen of leerling impulsief of juist bedachtzaam is (voorbereiding, uitvoering en evaluatie). Opdracht: observeren 1 Vraag: Een rechthoekig stuk weiland heeft een oppervlakte van 6750 m². Een boer wil er prikkeldraad omheen spannen. Langs één kant van het weiland loopt een sloot van 75 meter lang en 1½ meter diep. Daar is geen prikkeldraad nodig. Hoeveel meter prikkeldraad heeft de boer nodig als hij twee draden boven elkaar wil spannen? Protocol: (leest de vraag) Dan doe je 6750 : 75 = 90. Even controleren 90 x 75, ja dat klopt, is (maakt een schets) Eén kant is 90 en nog één van 90 en één van 75, daar loopt een slootje, dus daar is geen prikkeldraad nodig = = 255 meter. Hij wil 2 lagen, dan doe je keer 2 = 510 meter. Da s een halve kilometer ja, zou kunnen als twee draden hebt. Ok, dus 510 meter prikkeldraad. Observeren van metacognitie Voorbereiding (V): - Taakanalyse - Voorkennis activeren - Doelen stellen - Plannen Uitvoering (U): - Plan systematisch uitvoeren - Monitoren Evaluatie (Ev): - Zelf-evaluatie - Recapitulatie & reflectie Geef bij elke activiteit een + bij goede, en een bij slechte meta (dus ook als meta ontbreekt). 3

4 Observeren 1 Protocol: (leest de vraag V) Dan doe je (V = plan) 6750 : 75 = 90. Even controleren 90 x 75, ja dat klopt (U = monitoring), is (maakt een schets V) Eén kant is 90 en nog één van 90 en één van 75, daar loopt een slootje, dus daar is geen prikkeldraad nodig (V) (V = plan) = = 255 meter (U). Hij wil 2 lagen (V = plan), dan doe je keer 2 = 510 meter (U). Da s een halve kilometer (Ev = recapitulatie) ja, zou kunnen als twee draden hebt (Ev = check uitkomst). Ok, dus 510 meter prikkeldraad (Ev =conclusie). Opdracht: Observeren 2 Protocol: (leest de vraag tot 75 meter ) dus oppervlakte is 6750 gedeeld door 75 is eh dat gaat 9 keer is 90. Dus = is ehm 230, is 330 dan (leest verder) 1½ meter... Daar is geen prikkeldraad nodig. Dus 1½ er vanaf is 328½. (leest verder) Hoeveel meter twee draden. Dat is 2 keer eh 600, 640 eh 646 en dan 647. Dus 647 klaar. Hint: Kijk niet alleen naar welke meta s worden uitgevoerd, maar ook naar wat de ll. metacognitief gezien zou moeten hebben gedaan (maar toch niet doet). Observeren 2 Protocol: (leest de vraag tot 75 meter V- leest het gevraagde niet) dus oppervlakte is 6750 gedeeld door 75 is eh dat gaat 9 keer is 90. Dus = 165 (tot dusverre correct, maar moeizaam) + 75 (V- planningsfout) is ehm 230, is 330 dan (leest verder) 1½ meter... Daar is geen prikkeldraad nodig. Dus 1½ er vanaf is (V- maakt geen onderscheid in relevantie gegevens) 328½. (leest verder) Hoeveel meter twee draden. Dat is 2 keer eh 600, 640 eh 646 (U- onopgemerkte rekenfout) en dan 647. Dus 647 (U- antwoord mist eenheden) klaar. (Ev- geen evaluatie) Meting van metacognitieve vaardigheid (computerlogfiles) Voordeel: computertaak kan groepsgewijs worden afgenomen. Alle handelingen van de leerling in de leeromgeving worden naar een logfile weggeschreven (tracing), en direct geanalyseerd (zie ook g-study, Winne, 2014). Logfile-maten zijn gevalideerd (92% overeenkomstig met hardop-denk protocollen; Veenman et al, 2014a). Logfile-maten voorspellen leerprestaties (42%). Logfile-maten kunnenontwikkelingsverschillen over leeftijd in kaart brengen (Veenman et al, 2014b). Metacognitieve vaardigheden zijn trainbaar, mits... (Veenman, 2013) 1) Metacognitieve instructie moet worden geïntegreerd met een leertaak om succesvol te kunnen zijn (=> geen aparte studievaardigheidslessen). 2) Het nut van metacognitieve activiteiten moet expliciet worden uitgelegd om leerlingen ertoe te brengen de extra inspanning van die activiteiten te leveren: Waarom vertalen naar tijdwinst, minder fouten, betere prestaties. 3) Metacognitieve instructie moet over een langere periode worden gegeven om een (langdurig) effect te bewerkstelligen. WWW&H regel voor de instructie van metacognitie (Veenman, 1998, 2013) Welke metacognitieve activiteiten? Wanneer moeten die activiteiten worden toegepast? Waarom zijn die activiteiten noodzakelijk? Hoe moeten activiteiten worden uitgevoerd? 4

5 Individuele instructie: Stappenplan probleemoplossen (Wat & Wanneer) 1) Lees de opgave helemaal. Probeer in je eigen woorden te zeggen wat je te weten moet komen. 2) Welke getallen heb je nodig om dit probleem op te lossen? 3) Plan vooraf de stappen die je moet nemen om dit probleem op te lossen. 4) Ga bij elke stap na of de uitkomst van je berekeningen klopt. 5) Ga bij elke stap na of je vooruitgang boekt. 6) Kun je aan het eind een conclusie trekken als antwoord op de vraag? Individuele instructie: Stappenplan tekstbestuderen (Wat & Wanneer) 1) Lees de titel en probeer in je eigen woorden te zeggen wat je over dit onderwerp te weten moet komen. 2) Ga na wat je al over dit onderwerp weet. 3) Bedenk vooraf hoe je het lezen van de tekst gaat aanpakken: waarop ga je je aandacht richten? 4) Ga bij elke zin of alinea na of je begrijpt wat er staat. 5) Ga bij elke alinea na wat je nu meer weet over het onderwerp. 6) Maak aan het eind een samenvatting in eigen woorden: weet je nu voldoende over het onderwerp van de tekst? Instructiemethode stappenplan Modeling: stap voordoen met uitleg waarom => stap laten uitvoeren met ondersteuning => stap zelfstandig laten uitvoeren => stap oefenen. Principes modeling: - stappen één-voor-één aanbieden; - niet teveel stappen per sessie; - bij elke nieuwe sessie eerdere stappen kort herhalen - voldoende oefening door de leerling (inslijten). Klassikale instructie: de docent als rolmodel (Veenman, Haan, & Dignath, 2009) Geen instructie: niet zichtbaar/hoorbaar. Impliciete instructie: omdat docenten experts in hun vak zijn, passen zij zelf ook metacognitieve vaardigheden toe, maar ze wijzen leerlingen niet expliciet op waarom je dat moet doen. (vb. gemaakte fouten op het bord uitwissen). Expliciete instructie (< 3%): hierbij wordt bij elke metacognitieve vaardigheid expliciet aandacht besteed aan de WWW&H regel: ( Dit is plannen, dat doe je zo, en dat doe je hier omdat je dan ). Recapitulatie: Expliciete instructie 1) Laat je eigen meta s duidelijk zien in de les (stel jezelf als voorbeeld). 2) Ga na wat de aard en functie van de impliciete metacognitieve activiteit is. 3) Leg deze functie aan lln. uit in termen van Waarom zou je dit moeten doen? 4) Vertaal dit Waarom in hoe lln. hiervan zullen profiteren (tijdwinst, minder fouten, hogere cijfers). 5) Wees alert op metacognitieve opmerkingen van lln. in de klas (bv., Dat is handig om te doen ) => reageer met expliciete instructie voor de hele klas. Expliciete instructie: Suggesties Docenten moeten zich bewust worden van de metacognitieve vaardigheden die zij zelf toepassen; Zij moeten zich ook bewust worden van de vaardigheden die zij niet (hardop) toepassen; Docent als rolmodel: expliciete instructie van elke metacognitieve activiteit, vooral over het waarom van elke activiteit + concretisering; Monitoring en evaluatie verdienen meer aandacht; Wees alert op metacognitieve opmerkingen van leerlingen reageer daarop met expliciete instructie. 5

6 Beschikbaarheidsdeficiëntie vs. productiedeficiëntie (Veenman, 2013) Beschikbaarheidsdeficiëntie vs. productiedeficiëntie (Veenman, 2013) Beschikbaarheidsdeficiëntie: Vaardigheid ontbreekt geheel bij de leerling. Wat te doen: Vaardigheid moet van de grond af aan worden aangeleerd en getraind (bv. met stappenplan). Productiedeficiëntie: De leerling beschikt wel over de vaardigheid maar past deze niet toe (wegens gebrek aan motivatie, geen relevantie, of wél faalangst). Wat te doen: De leerling moet worden herinnerd aan het gebruik van de vaardigheid door hints of een geheugensteuntje (tijdens de taakuitvoering). Productie- vs. beschikbaarheidsdeficiënties Vraag: Hebben slimme leerlingen met zwak metacognitief gedrag nu last van: A) een productie-deficiëntie ( ze kunnen het wel, maar ze doen het niet ), of B) een beschikbaarheidsdeficiëntie ( ze kunnen het echt niet )? Metacognitieve instructies (hints): Vooraf werd een college aan pre-studenten in de instructiegroep gegeven over de aard en het nut van metacognitieve vaardigheden & metacognitieve instructies (hints) tijdens de taakuitvoering. Controle-groep kreeg college over een neutraal onderwerp & geen metacognitieve hints. Resultaat: Leerlingen profiteerden niet van metacognitieve hints, qua metacognitie en qua leerprestaties. Ook leerlingen met IQ 130 profiteerden niet van hints. Conclusie onderzoek naar metacognitieve deficiënties: Hoog-intelligente leerlingen met metacognitieve deficiënties lijden aan een beschikbaarheidsdeficiëntie. Er is dus doorgaans geen sprake van onwil of luiheid om metacognitieve vaardigheden toe te passen. Ze beheersen deze vaardigheden écht niet. Metacognitieve vaardigheden moeten volledig worden getraind volgens de eerder genoemde principes (WWW&H). In een notendop Begaafdheid kan worden opgevat als: Excelleren = hoog IQ + goede Metacognitie ( + overige factoren). Metacognitie-meting: observatie tijdens de taakuitvoering (géén vragenlijsten!) Metacognitieve instructie: expliciete instructie van WWW&H tijdens de taakuitvoering (ook klassikaal!). 45% van de hoog-intelligente leerlingen zijn metacognitief zwak vanwege beschikbaarheidsdeficiëntie (zij kunnen het écht niet) => instructie & training. 6