Welzijn op Recept in Noordwijk. Evaluatie van de pilot. maart 2017

Transcriptie

1 Welzijn op Recept in Noordwijk Evaluatie van de pilot maart 2017

2 Colofon Auteurs: Ellen van Steekelenburg en Annemarie van Dijk Datum: 23 maart 2017 Uitgever: Bestellen: GGD Hollands Midden U17023

3 Inhoud 1. Samenvatting Inleiding Wie nemen deel aan Welzijn op recept? Neemt het welbevinden en/of zelfredzaamheid toe bij deelnemers aan Welzijn op Recept? Welke welzijnsarrangementen kiezen deelnemers? Hoe loopt het proces volgens betrokken professionals? Conclusies en aanbevelingen Bijlagen Bijlage 1 Overzicht van verwijzingen

4 2

5 1. Samenvatting Ambitie is gehaald Ambitie is zo goed als gehaald om binnen een jaar, februari januari 2017, 50 deelnemers in Noordwijk te laten starten met Welzijn op Recept. Tot nu toe doen veel meer vrouwen dan mannen mee. En meer dan de helft van de deelnemers is 65 jaar of ouder. Veruit de meeste deelnemers spreken goed Nederlands. Welbevinden deelnemers is toegenomen Uit de open vraag Wat heeft deelname aan WoR u gebracht? wordt de werking en het effect het duidelijkst, nl. het welbevinden van de deelnemers neemt toe. In plaats van de zelfredzaamheidsmatrix kan het gespreksmodel Positieve gezondheid ingezet worden omdat deelnemers zelf hun gezondheid kunnen scoren en vervolgens in een gesprek met de welzijnscoach aan kunnen geven op welke dimensies zij hun gezondheid willen verbeteren. Deelnemers tevreden over activiteiten en welzijnscoach Drie van de vijf welzijnsarrangementen zijn vooralsnog het meest gekozen: Actief met anderen, Gedeelde gezelligheid en Handje helpen. Deelnemers die begonnen zijn met een activiteit zijn (heel) tevreden. Naast gesprekken met de deelnemers gaat de welzijnscoach zo nodig ook mee naar activiteiten of zoekt oplossingen voor praktische problemen. Suggesties voor verbetering Uit de interviews komen vele bruikbare suggesties om in 2017 en 2018 meer deelnemers te laten profiteren van Welzijn op Recept en nog meer samenwerking mogelijk te maken tussen zorg en welzijn. Ook zijn er al aanwijzingen van substitutie: deelnemers aan WoR komen minder vaak bij hun huisarts of maatschappelijk werker. Advies aan de gemeente Noordwijk Advies is om WoR Noordwijk minimaal twee jaar voort te zetten. Belangrijkste overwegingen daarbij zijn de eerste positieve ervaringen van 46 deelnemers na nog geen jaar (februari januari 2017), kansen en mogelijkheden die betrokken professionals zien om aantal verwijzingen te laten stijgen en samenwerking tussen zorg en welzijn te verbeteren, en het enthousiasme en doorzettingsvermogen van de welzijnscoach om van WoR Noordwijk een succes te maken. Welzijn op recept in nabijgelegen gemeenten Evaluaties van pilots van WoR door GGD HM in andere gemeenten in de regio staan gepland. In april 2017 is een eerste verkenning van de resultaten in Zoeterwoude. En in oktober 2017 zal het rapport met de resultaten van Leiden uitkomen. Ook de gemeenten Alphen aan den Rijn en Bodegraven werken met Welzijn op Recept. Voor deze gemeenten is vooralsnog geen evaluatie door GGD HM voorzien. 3

6 2. Inleiding De gemeente Noordwijk is in februari 2016 een pilot is gestart om Welzijn op Recept te versterken. Welzijn op recept is een methode om mensen met psychosociale klachten vanuit de huisartspraktijk door te verwijzen naar welzijnsactiviteiten. Doel is dat mensen door deze activiteiten zelf actief hun gezondheid en welzijn verhogen (uit Transformatieagenda ). Doelstellingen van de pilot Welzijn op Recept (WoR) zijn: het versterken van het welbevinden en de eigen kracht van de deelnemer, het verbinden van zorg en welzijn in Noordwijk en het verminderen van het beroep op zorgprofessionals (zie verder werkplan WoR Noordwijk, februari 2016). Het werkplan voor de pilot, inclusief evaluatie, is ingediend als een van de Eigen kracht projecten van Noordwijk. De evaluatie van de pilot is uitgevoerd door GGD Hollands Midden. Deze omvat een documentenanalyse van de verslagen van de stuurgroep, een analyse van voor- en nametingen en verdiepende interviews met zes betrokken professionals. Een stuurgroep, bestaande uit stichting Rijncoepel, gezondheidscentrum Wantveld, Kwadraad, stichting WSN, Het Raamwerk en Reos, heeft in maart 2017 de evaluatie van de pilot besproken, het rapport aangepast en vastgesteld. Leidend voor de evaluatie van de pilot WoR zijn de volgende vier vraagstellingen: 1. Wie nemen deel aan Welzijn op Recept? (geslacht, leeftijd, wel/niet Nederlands sprekend) 2. Neemt het welbevinden en/of zelfredzaamheid toe bij deelnemers van Welzijn op Recept? 3. Welke welzijnsarrangementen kiezen deelnemers, wat is hun oordeel over de arrangementen en hoe ervaren zij het coachingstraject? 4. Hoe loopt het proces volgens betrokken professionals en welke bevorderende en belemmerende factoren ervaren ze daarin? Zoals verwacht is het nog te vroeg om uitspraken te doen over de effecten van WoR. Met deze pilot geven we wel een indicatie en gaan we vooral in op suggesties voor verbetering van de werkwijze. 4

7 3. Wie nemen deel aan Welzijn op recept? Vraag 1: Wie nemen deel aan Welzijn op recept? (geslacht, leeftijd, wel/niet Nederlands sprekend) Tot januari 2017 namen 46 inwoners van Noordwijk deel aan de pilot WoR. Bij 37 deelnemers is dan een voormeting afgenomen. 70% daarvan is vrouw en 30% is man. Figuur 1 Leeftijdsverdeling deelnemers T0 Drie deelnemers zijn jonger dan 50 jaar. 10 deelnemers tussen 50 en 65 jaar, 11 deelnemers tussen 65 en 75 jaar, negen deelnemers tussen 75 en 85 jaar en vier deelnemers zijn ouder dan 85 jaar. Spreekt en begrijpt Nederlands (zeer) goed Begrijpt Nederlands goed, maar spreekt het niet makkelijk Spreekt en begrijpt niet zo goed Nederlands Spreekt en begrijpt (bijna) geen Nederlands Figuur 2 Kennis van de Nederlandse taal deelnemers T0 De overgrote meerderheid spreekt en begrijpt Nederlands (zeer) goed. 5

8 Huisarts POH Wijkverpleegkundige Maatschappelijk werker Sociaal wijkteam 0 13 Overige Figuur 3 Functie verwijzer Van alle deelnemers is 30% door huisartsen en 35% door POH-ers verwezen. Drie deelnemers doen mee na verwijzing door maatschappelijk werk en drie door het sociale wijkteam. Onder overige verwijzers vallen medewerkers ISD (2x), medewerker Welzijn Senioren (1x), medewerker Zonnebloem (1x), de consulent mantelzorg, een huisarts in opleiding en een zelfverwijzer. 6

9 4. Neemt het welbevinden en/of zelfredzaamheid toe bij deelnemers aan Welzijn op Recept? Vraag 2. Neemt het welbevinden en/of zelfredzaamheid toe bij deelnemers aan Welzijn op Recept? Welbevinden en/of zelfredzaamheid is op drie manieren (score op WHO-5, score op zelfredzaamheidsmatrix en een open vraag) gevraagd aan de deelnemers. WHO-5 bestaat uit vijf vragen over het welbevinden. De deelnemer geeft aan voor iedere uitdrukking welke het beste weergeeft hoe hij/zij zich heeft gevoeld tijdens de laatste twee weken. In hoeverre komt de uitspraak overeen met uw eigen situatie? (T 0 ) Mijn dagelijks leven was gevuld met dingen die me interesseren Ik voelde me vrolijk Ik voelde me rustig Ik voelde me uitgerust bij het opstaan Ik voelde me actief Figuur 4 Gemiddeld welbevinden van de deelnemers bij aanvang en bij de nameting Omdat de WHO-5 maar door twee personen zowel in de voor- als in de nameting is ingevuld, kan er geen uitspraak worden gedaan over het verschil in scores. 7

10 De zelfredzaamheidsmatrix is een instrument dat de zelfredzaamheid meet op verschillende domeinen zoals dagbesteding, geestelijke gezondheid, fysieke gezondheid, sociaal netwerk en maatschappelijke participatie op een schaal van 1 tot 5. Score 1 komt overeen met lage zelfredzaamheid en 5 met hoge zelfredzaamheid. Voor het domein justitie is geen navraag gedaan. Tabel 2: Score op zelfredzaamheid van deelnemers met voor- en nameting Verschil scores zelfredzaamheid N=15 achteruit gelijk vooruit Financiën Dagbesteding Huisvesting Huislijke relaties Geestelijke gezondheid Lichamelijke gezondheid Verslaving Dagelijks leven Sociaal netwerk Maatschappelijke participatie Tijdbesteding Figuur 5 Gemiddelde zelfredzaamheid van de deelnemers bij aanvang en bij de nameting 8

11 De zelfredzaamheidsmatrix laat gemiddeld weinig vooruitgang zien, wel op afzonderlijke terreinen zoals tijdbesteding. De open vraag: Wat heeft deelname aan WoR u gebracht? geeft zicht op mogelijke werking en effect van WoR zoals weer contact met mensen, minder zorgen, meer zelfvertrouwen, vrijwilligersbaan gezocht en gevonden, en minder ervaren van stress, getuige onderstaande reacties van vier deelnemers. deelnemer a Een groot probleem was dat mijn huis te vol stond met spullen die ik door mijn lichamelijke handicap niet zelf kan werken. Ik durfde daardoor niemand meer thuis uit te nodigen wat ervoor zorgde dat ik steeds minder contacten had. Ik kan ook niet altijd de deur uit namelijk. Doordat ik met de welzijnscoach heb besproken dat dit het eerste punt zou zijn waar we aan zouden werken, heeft zij vrijwilligers geregeld die samen met mij mijn huis wilden opruimen. We zijn nog niet klaar maar het voelt al een stuk beter en ik heb weer ruimte om mijn knutselhobby uit te voeren. Ook weet ik nu veel beter wat er allemaal voor activiteiten te doen zijn in Noordwijk. Ik kan veel meer doen dan ik dacht. Ik heb me nu ingeschreven bij een ouderenbond zodat ik via hen ook activiteiten kan ondernemen. deelnemer b Ik ben oorspronkelijk bij Welzijn op recept terecht gekomen omdat ik vaker de deur uit wilde maar niet wist hoe en met wie. De dag voor het kennismakingsgesprek ging het weer mis met mijn heup waardoor we de activiteiten moesten uitstellen. De noodzaak voor de ov begeleiderspas voor mijn zus werd wel steeds groter omdat ik graag heb dat zij met mij mee gaat naar de vele ziekenhuisbezoeken. Wij waren hier al lange tijd mee bezig maar snappen niks meer van alle brieven en dingen die ze zeggen. Ik vind het erg fijn dat er nu iemand is die voor mij dingen wil en kan regelen die voor mij belangrijk zijn. Daardoor hoef ik mij veel minder zorgen te maken. deelnemer c Zonder Welzijn op recept was ik nooit bij het Repair café uitgekomen voor vrijwilligerswerk. Ik wist dat ik iets moest veranderen in mijn leven om verder te komen, maar kon het niet zelf bedenken en regelen. Door die stappen gezamenlijk te zetten kon ik het overzien. Doordat ik het daar erg rustig aan kan doen en er geen druk wordt gelegd heb ik meer zelfvertrouwen gekregen en heb ik er nog een andere vrijwilligersbaan bij gezocht (zelfstandig). deelnemer d Het contact met de organisatie Thuislinq had ik nooit zelf gemaakt. Via Thuislinq heb ik nu iemand die 1x in de week bij mij langskomt om met de hond te wandelen en met wie ik het goed kan vinden en dus zelf ook wel eens mee ga wandelen. Ook doet hij dingen in het huishouden. Dit scheelt mij een hoop stress. 9

12 Uit de reacties van de deelnemers ontstaat een beeld dat: zij inzicht hebben in hun eigen gemoedstoestand en noodzaak zien om daar iets aan te willen doen; zij vooral iemand nodig hebben voor een eerste stap; bij hen kennis over mogelijkheden vaak ontbreekt ; het belangrijk is om na de eerste stap zelf verder te gaan; behoefte aan tussentijdse ondersteuning blijft. 10

13 5. Welke welzijnsarrangementen kiezen deelnemers? Vraag 3. Welke welzijnsarrangementen kiezen deelnemers, wat is hun oordeel over de arrangementen en hoe ervaren zij het coachingstraject? Bij het startgesprek is het belangrijk om contact te maken, uit te leggen waarom de welzijnscoach langskomt, door te vragen op motivatie/wil om mee te doen, en toe te lichten wat ze vervolgens kan betekenen. Ook gerust stellen bij angst om iets nieuws op te pakken en aan te bieden om de eerste keer mee te gaan zijn onderdeel van een startgesprek. Bij de vervolggesprekken maakt de welzijnscoach tijd en aandacht vrij om te achterhalen wat mensen zelf belangrijk vinden en houdt ze contact tussen de gesprekken door. Ze probeert zo veel mogelijk belemmeringen weg te nemen zoals vervoer van en naar activiteiten en tekort aan maatjes/buddy s. De welzijnscoach werkt meer vanuit het bestaande aanbod van activiteiten en mogelijkheden in Noordwijk als onderdeel van de zes te kiezen welzijnsarrangementen. Het belangrijkste voordeel is dat daardoor maatwerk kan worden geleverd. Door te investeren in tijd en aandacht is beter te achterhalen wat deelnemers belangrijk vinden en activiteiten erbij te zoeken die daarop aansluiten. Drie deelnemers zijn gestart met Actief met anderen, twee deelnemers met Gedeelde gezelligheid en twee deelnemers met Handje helpen. Activiteiten die vallen onder de welzijnsarrangementen Leven en leren, Positief denken en Bewust leven zijn nog niet gekozen. De zeven deelnemers voor wie een nameting is gedaan en die gestart zijn met een activiteit zijn (heel) tevreden met hun arrangement. Voor de meeste deelnemers zijn een tot drie en gemiddeld 5,4 contactmomenten (zoals telefoongesprekken en begeleiding naar activiteit) nodig als traject door de welzijnscoach. Het gemiddeld aantal contactmomenten ligt hoog omdat enkele deelnemers veel tijd en aandacht vragen. Een deelnemer over de welzijnscoach (via praktijkondersteuner GGZ): Aangenaam, ze nam de tijd, heeft goed geluisterd, ik heb weer perspectief. In de bijlage is inzichtelijk gemaakt dat eind december deelnemers nog niet voldoen aan alle voorwaarden voor de evaluatie van de pilot. Bij deze deelnemers is (nog) geen nameting gedaan om verschillende redenen. Bijvoorbeeld omdat ze nog geen vier maanden bezig zijn, omdat de begeleiding bij een enkel informatief gesprek is gebleven of omdat ze (nog) niet bereikt zijn. Duidelijk is dat een groot aantal deelnemers zogenaamde werkvoorraad is voor de welzijnscoach. Dat wil zeggen dat de deelnemers nog bezig zijn met het traject. Sommigen wachten nog op een geschikt maatje/buddy of passend vrijwilligerswerk, anderen hebben de start uitgesteld vanwege (tijdelijke) lichamelijke problemen en anderen hebben wat langere begeleiding nodig om een stap te durven zetten. 11

14 6. Hoe loopt het proces volgens betrokken professionals? Vraag 4. Hoe loopt het proces volgens betrokken professionals en welke belemmerende en bevorderende factoren ervaren ze daarin? Zes betrokken professionals zijn geïnterviewd: twee POH-ers, een coördinator van sociaal wijkteam, een begeleider van een activiteit, een medewerker van Welzijn Noordwijk en de welzijnscoach. Het proces van verwijzing tot en met deelname aan een activiteit bestaat uit de volgende stappen: Het verwijzen naar de welzijnscoach: Het proces tussen de welzijnscoach en de betrokken professionals loopt goed. Steeds meer verwijzers weten de weg naar WoR te vinden. Vooralsnog zijn het vooral huisartsen en POH-ers. Op termijn zouden ook andere verwijzers, zoals psychologen, geïnformeerd kunnen worden. Sommige deelnemers horen van WoR via folders (in de bibliotheek of bij hun POH). Bevorderend zijn de korte lijntjes met de welzijnscoach, deelnemers in contact kunnen brengen met iemand van vlees en bloed en het stimuleren van samenwerking met andere partners binnen de gemeente. Belemmerend zijn het ontbreken van een actueel overzicht van activiteiten, vervoer voor deelnemers van en naar activiteiten en onvoldoende zicht nog op werking en effect van WoR. Redenen voor verwijzing: Eenzaamheid is het meest genoemd als reden voor verwijzing, gevolgd door behoefte aan een maatje/buddy, zoeken naar een zinvolle invulling van bestaan en iets willen betekenen voor een ander. Medewerker Welzijn Noordwijk: Mensen waarvan ik het idee heb dat ze tussen wal en schip dreigen te vallen, verwijs ik door de welzijnscoach. Reacties op verwijzing: Tijd, aandacht en een luisterend oor zijn de meest gehoorde reacties op een verwijzing, ook opluchting en dankbaarheid. Coördinator sociaal wijkteam: Het is belangrijk dat Welzijn op Recept snel, vriendelijk en hartelijk blijft. Bijdrage aan welbevinden, wat hebben deelnemers aan WoR volgens betrokken professionals: Volgens de betrokken professionals is er nog onvoldoende zicht op ervaringen of effect van WoR op welbevinden en/of zelfredzaamheid van deelnemers, het is nog te kort om daarover uitspraken te kunnen doen. WoR is een aanzet om meer te gaan doen, meer mensen te ontmoeten, mee te doen en ook hele praktische problemen worden opgelost. Praktijkondersteuner: Ik hoor graag terug wat er bereikt is, waarmee deelnemers zijn geholpen en welke betekenis dat voor hen heeft. En het is wel zo leuk om te weten wat deelnemers zijn gaan doen, daar leer ik ook weer van. 12

15 Activiteitenbegeleider: Hij is graag onder de mensen en vindt het fijn zich op deze manier nuttig te maken. De welzijnscoach geeft aan met WHO-5 en de zelfredzaamheidsmatrix geen zicht te krijgen op wat mensen zelf belangrijk vinden als het gaat om het verbeteren van hun welbevinden en/of zelfredzaamheid. Sterker nog, de welzijnscoach voelt zich bezwaard om zoveel vragen te stellen over domeinen waarop ze beperkt invloed heeft. In haar beleving valt ze de deelnemers ermee lastig en haalt ze de dynamiek uit het gesprek. Bovendien wordt het effect dat de welzijnscoach ervaart in het contact met de deelnemers niet zichtbaar in de resultaten uit WHO-5 en de zelfredzaamheidsmatrix. Suggesties voor verbetering: Suggesties voor verbetering richten zich op het verhogen van het aantal deelnemers aan WoR en op betere samenwerking tussen zorg en welzijn om deelnemers beter van dienst te kunnen zijn. Suggesties voor extra deelnemers en verwijzingen: Meer bekendheid van WoR (zowel bij inwoners van Noordwijk als verwijzers), organiseer een bijeenkomst om ervaringen te delen, deelnemers en begeleiders te laten vertellen, meer variëteit in de doelgroep (naast ouderen ook andere cliënten/inwoners van Noorwijk bereiken), meer variëteit in verwijzers, zorg heel praktisch voor vervoer van en naar activiteiten en zoek een gezamenlijke locatie waar deelnemers elkaar kunnen (blijven) ontmoeten. Suggesties voor meer samenwerking tussen zorg en welzijn (en evt. andere organisaties): Beter overzicht van wat er al is, meer maatjes/buddy projecten, houdt oor en oog voor de juiste intenties (blijf het samen dragen, deel goede voorbeelden en kom samen tot resultaten), biedt op maat korte cursussen/themabijeenkomsten aan, handhaaf de respectvolle manier van werken, maak WoR steviger, breder en groter, zorg voor een sterk vrijwilligerspunt, focus op meer samenwerking tussen mantelzorgondersteuning en WoR en organiseer een bijeenkomst om ervaringen te delen, deelnemers en begeleiders te laten vertellen. 13

16 7. Conclusies en aanbevelingen De evaluatie van de pilot laat zien dat WoR in Noordwijk in een behoefte voorziet door de eerste positieve ervaringen van 46 deelnemers na nog geen jaar (februari januari 2017), kansen en mogelijkheden die betrokken professionals zien om aantal verwijzingen te laten stijgen en samenwerking tussen zorg en welzijn te verbeteren, en het enthousiasme en doorzettingsvermogen van de welzijnscoach om van WoR Noordwijk een succes te maken. Aanbeveling is om WoR minimaal twee jaar voort te zetten in Noordwijk. Suggesties voor verbetering tot 2019 zijn: De zelfredzaamheidsmatrix te laten vervallen omdat die onvoldoende zicht geeft op welbevinden van deelnemers van WoR. En die te vervangen door het concept Positieve gezondheid 1 waarmee deelnemers hun eigen gezondheid kunnen scoren en in gesprek met de welzijnscoach aangeven wat zij zelf belangrijk vinden als het gaat om het bevorderen van hun gezondheid, vitaliteit of veerkracht. Figuur 6 scoringsinstrument Positieve Gezondheid De werking en het effect van WoR zichtbaarder maken door navraag te doen bij professionals naar substitutie. Er zijn al concrete aanwijzingen dat deelnemers minder beroep doen op hun huisarts of maatschappelijk werker doordat zij op een andere, zelfbewustere manier kijken naar hun situatie. 1 Machteld Huber et al, How should we define health?, BMJ 2011 en 14

17 Het aantal deelnemers aan WoR verhogen door: meer bekendheid te geven aan resultaten van WoR tot nu toe, ook bij professionals in zorg en welzijn; benutten dat Welzijn Noordwijk zich op meer dan alleen ouderen gaat richten; meer mogelijkheden om deelnemers aan maatjes/buddy s te koppelen. Meer samenwerking mogelijk maken tussen zorg en welzijn (en evt. andere organisaties): waardoor WoR de deelnemers beter van dienst kan zijn (zowel professioneel als organisatorisch); beter, actueel overzicht krijgen en houden van activiteiten en mogelijkheden; een bijeenkomst organiseren om eerste positieve ervaringen met WoR te delen en inwoners van Noordwijk en professionals te inspireren. 15

18 8. Bijlagen 8.1 Bijlage 1 Overzicht van verwijzingen 16