Kankerscreening: 3 bevolkingsonderzoeken. dr. Patrick Martens CvKO vzw (Centrum voor KankerOpsporing)

Transcriptie

1 Kankerscreening: 3 bevolkingsonderzoeken dr. Patrick Martens CvKO vzw (Centrum voor KankerOpsporing)

2 1. Wat weet je over de bevolkingsonderzoeken? 2. Uit de praktijk 3. CvKO 4. Cijfers 5. Geïnformeerde motivatie 6. Uitdagingen in de toekomst

3 1. Wat weet je over de bevolkingsonderzoeken?

4 KANKERS? Vlaanderen, 2014 vrouwen 35,2 18,3 15,8 8,3 1,9 2,1 2,2 2,3 2,9 2,9 3,1 5,1 Bron: Stichting Kankerregister, 2016

5 KANKERS? Vlaanderen, 2014 mannen 22,8 22,9 15,4 17,5 1,9 2,2 2,6 3,3 3,2 3,2 4,9 Bron: Stichting Kankerregister, 2016

6 TEST voor sommige kankers bestaan er betrouwbare testen die de kanker opsporen in een vroeg stadium screeningsinstrument moet betrouwbaar, eenvoudig, betaalbaar en aanvaardbaar zijn geen definitieve diagnose geen 100% zekerheid wel een signaal om bijkomende onderzoek te doen

7 WAT IS EEN BEVOLKINGSONDERZOEK NAAR KANKER? wanneer een methode (onderzoek of test) voor vroege opsporing van een ziekte aan een bepaalde doelgroep in de bevolking aangeboden wordt voor personen zonder klachten of symptomen voor personen zonder sterk verhoogd (familiaal of genetisch) risico vrijwillig & laagdrempelig

8 Bevolkingsonderzoek kanker: waarom? kanker vroeg opsporen zodat: kans op genezing hoger is behandeling vaak minder zwaar is sterfte door die kanker (verder) daalt levenskwaliteit (van persoon en omgeving) verbetert

9 1. DE BEVOLKINGSONDERZOEKEN NAAR KANKER 3 bevolkingsonderzoeken kanker

10 Algemeen BVO Borstkanker Vrouwen jaar Screeningsmammografie om de 2 jaar In een daarvoor erkende radiologische dienst (ME) Kwaliteitsgarantie (2 de lezing en fysisch-technische controle) Volledig terugbetaald en met derde betalers regeling

11 Algemeen BVO Dikkedarmkanker 55 t.e.m. 74 jaar (jaarrapport 2017: 56 t.e.m. 74) stoelgangtest (ifobt) om de 2 jaar

12 Algemeen BVO Baarmoederhalskanker 25 tot en met 64 jaar Driejaarlijks uitstrijkje (pap-smear)

13 Criteria van Wilson en Jungner (1968): voorwaarden voor verantwoorde screening 1 belangrijk gezondheidsprobleem 2 algemeen aanvaarde behandelingsmethode 3 gekende methoden voor diagnose en behandeling 4 herkenbare pre-symptomatisch stadium 5 betrouwbare screeningsmethode 6 aanvaardbare opsporingsmethode 7 natuurlijke verloop ziekte bekend 8 duidelijkheid over wie opgevolgd / behandeld moet worden 9 kosten - baten verhouding 10 Aangeboden screening is structureel (continu proces)

14 WHO: aanvullende criteria inspelen op erkende behoefte 2 doelstelling vooraf bepaald 3 doelgroep vooraf bepaald 4 effectiviteit programma wetenschappelijk bewezen 5 kwaliteitswaarborging om risico s te minimaliseren 6 garanties voor geïnformeerde keuze en privacy van het individu 7 toegankelijkheid voor hele doelgroep 8 evaluatie vanaf start van het programma 9 voordelen screening wegen op t.o.v. nadelen 10 programma = geheel van opleiding, testpraktijk, zorg en programmamanagement

15 Wist je?: - exclusies & rol SKR - verschil uitnodiging BHK

16 2.Uit de praktijk

17 2. Uit de praktijk: onvoldoende gegevens?

18 Uitslag BK & DDK Negatieve screening: digitaal Positieve screening: digitaal+ post HA of keuze deelnemer Digitaal herkenbaar + of -

19 Uitnodiging : algemeen website ( geboortejaar)

20 Vitalink en Patient healthviewer Vitalink Wat? beveiligd systeem van Vlaamse overheid waarmee (huis)artsen, apothekers en thuisverplegers gegevens over en met patiënten kunnen delen Raadplegen via: EMD Patient Healthviewer Wat? programma waarmee de patiënt deze gegevens kan bekijken

21 Hoe? Patient Health Viewer installeren via link meer info bij de mutualiteit inloggen met eid-lezer, identiteitskaart en pincode Gegevens?

22

23 3. Het CvKO?

24 Over het CvKO AFDELINGEN

25 3. OVER HET CVKO Centrum voor Kankeropsporing: wetenschappelijk expertisecentrum voor preventief onderzoek naar kanker uitvoerder van bevolkingsonderzoeken naar kanker in opdracht van Vlaamse overheid uitnodigen van doelgroep: elk jaar circa 1,5 miljoen mensen bezorgen van resultaat van screening aan deelnemer en arts kwaliteit bewaken informeren van de doelgroep en artsen over voor- en nadelen sensibiliseren (in samenwerking met lokaal netwerk)

26 3.OVER HET CVKO Wat we doen

27 3. OVER HET CVKO Wat we doen

28 3. OVER HET CVKO Partners Beleid Vlaams Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Vlaamse werkgroep bevolkingsonderzoek algemeen Uitvoering Centrum voor Kankeropsporing - CvKO Stichting Kankerregister Artsen (HA en specialisten), mammografische eenheden, labo s, Evaluatie Sensibilisering Agentschap Zorg & Gezondheid CvKO (Jaarrapport) Stichting Kankerregister Vlaamse werkgroep per bevolkingsonderzoek Gezond Leven ( VIGEZ) Centrum voor Kankeropsporing - CvKO Logo s met netwerking Ziekenfondsen (GVO) Kom Op tegen Kanker, Stichting tegen Kanker, Think Pink, Pink Ribbon, Stop Darmkanker, Domus Medica, VVOG,

29 4. Cijfers

30 Bevolkingsonderzoek Borstkanker

31 Responsgraad Vlaanderen Parameter Volledige Doelgroep Uitgesloten voor BVO borstkanker Uitgenodigde personen Responsgraad 48,6% 51,9%

32 Responsgraad 2016 per provincie Vlaanderen: 51,9% 50,4% 54,6% 52,7% 60,1 % 43,7 %

33 Responsgraad 2016 per gemeente

34 Responsgraad 2016 per gemeente

35 Evolutie responsgraad per leeftijdsgroep

36 Respons en dekking Vlaanderen Parameter EU-norm* ** Volledige Doelgroep Uitgesloten voor BVO borstkanker Uitgenodigde personen Responsgraad 48,6% 51,9% Totale dekkingsgraad 75% 64,8% 65,3% * Tevens Vlaamse Gezondheidsdoelstelling 2020 ** voorlopige cijfers

37 Totale dekkingsgraad 2016 per provincie Totale dekkingsgraad 2016 per provincie (Brugge 61% ) Vlaanderen: 65,3% 64,6% 63,8% 65,6% 69,3% 70,0% 63,8 %

38 Totale dekkingsgraad 2016 per gemeente

39 Respons versus dekkingsgraad 2016 per provincie

40 Evolutie dekkingsgraad in Vlaanderen

41 Statische sectoren Doel Lokale dekkingsgraad visueel en begrijpelijk weergeven Zeer gerichte regionale sensibilisatie acties door lokale besturen

42 Statische sectoren Beschikbaarheid cijfers 2015: BK en DDK (online) BHK (online vanaf 2018)

43

44

45 Resultaten (1) Parameter EU-norm * Afwijkende screening (1e screening) max 5-7% ,5% ,7% Afwijkende screening (vervolgscreening) max 3-5% ,9% ,1% Kankerdetectiegraad (1 e screening) 6,9/ ,1/ ,1/1000 Kankerdetectiegraad (vervolgscreening) 3,45/ ,0/ ,1/1000 % Invasieve kankers 80-90% 84,9% 81,5% Voor screengedetecteerde kankers uit Borstsparende ingrepen**: in situ kankers 72,1% Borstsparende ingrepen**: invasieve kankers 76,5% *Niet definitieve gegevens voor 2016 **Binnen de 12 maanden na de incidentiedatum

46 Resultaten (2) Parameter EU-norm * 98% 21d Tijdig resultaat (naar arts) 90% binnen 21 d 98% 21d 90% 14d Bijkomend onderzoek uitgevoerd 90% binnen 7 d <= 1 maand 70,7% 73,3% <= 2 maand 92,6% 93,2% <= 1 jaar 96,9% 96,1% Proportie vrouwen tijdig behandeld 90% binnen 21 d <= 1 maand 73,2% 75,3% <= 2 maand 92,6% 94,3% *onvolledige gegevens voor 2016

47 Bevolkingsonderzoek Dikkedarmkanker

48 N/100,000 Colorectal cancer 700,0 600,0 Colon and rectum: Age specific incidence in males, Flemish Region ,0 400,0 300, ,0 100,0 0, Age category

49 N/100,000 N/100,000 Colorectal cancer 300,0 250,0 Colon and rectum: Age specific incidence in males by stage, Flemish Region 2012 I II III IV 300,0 250,0 Colon and rectum: Age specific incidence in males by stage, Flemish Region 2014 I II III IV 200,0 200,0 150,0 150,0 100,0 100,0 50,0 50,0 0, Age category 0, Age category

50 volledige doelgroep uitgesloten voor BVO DDK uitnodigingen deelnemers ,6% responsgraad 54,5% man vrouw 53,1 56,0 voor én na herinnering 46,0% + 8,6 dekking door deelname BVO (deelname in 2015 of 2016) 37,0% totale dekking 65,5% Gezondheidsdoelstelling 2020: 60% en totale dekking in ,5% maar: 34,5% is niet in orde met de vroegtijdige opsporing van dikkedarmkanker

51 Responsgraad 2016: provincies Vlaams gemiddelde: 54,5% bron

52 Responsgraad 2016: gemeenten bron

53 Evolutie responsgraad Vlaanderen

54 Responsgraad 2016: leeftijd en geslacht 54,5% 49,8% 52,4% 61,8% 55,7% 53,1% 56,0% 54,5%

55 Totale dekkingsgraad 2016: provincies en gemeenten Vlaams gemiddelde: 65,5% ( Brugge 64,3%) 59% bron

56 Dekking door screening binnen BVO 2016: provincies Vlaams gemiddelde: 37,0% bron

57 Soorten dekking provincies Soorten dekking Vlaanderen Antwerpe n Limburg Oost- Vlaanderen Vlaams- Brabant West- Vlaanderen door uitsluiting 23,8 24,0 22,1 23,4 23,9 24,9 door coloscopie in ,7 0,6 0,5 0,6 0,8 0,7 door screening binnen 37,0 37,2 42,3 37,6 32,4 35,9 BVO door screening buiten BVO 4,2 4,7 4,4 3,6 4,0 4,2 totale dekking 65,6 66,6 69,3 65,3 61,1 65,7 bron

58 Detectiegraad (n/1.000) Detectiegraad (n/1.000) Detectiegraad Detectiegraad invasieve kankers bij 1e screening Adenomadetectiegraad bij 1e screening EU-richtlijn (Upper limit) Detectiegraad EU-richtlijn (lower limit)

59 Leeftijd populatie 1 e screening Leeftijd populatie 1e screening jaar jaar jaar jaar ,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0%

60 Detectiegraad en karakteristieken Proportie screengedetecteerde kankers, intervalkankers en kankers bij niet-deelnemers bij personen uitgenodigd voor het BVO DDK 2% n=71 n=537 n= % Kankers bij niet-deelnemers Screengedetecteerde kankers Intervalkankers

61 Detectiegraad en karakteristieken Stadium bij screengedetecteerde kankers, intervalkankers en kankers bij niet-deelnemers 100% 80% 60% 40% 20% 0% 2,8% 11,7% 17,6% 19,7% 10,5% 5,9% 17,6% 19,7% 28,3% 13,7% 19,0% 46,8% 45,1% 19,0% 22,5% IV III II I 0

62 Opvolging afwijkende stoelgangtest Coloscopie , , % GEVOLGD DOOR COLOSCOPIE range andere landen

63 Opvolging afwijkende stoelgangtest Geen gekende opvolging 2e stoelgangtest , , , , % ZONDER GEKEND , % GEVOLGD DOOR 2E

64 Opvolging afwijkende stoelgangstest 100% Vergelijking van het tijdsinterval tussen stoelgangstest en coloscopie in de verschillende screeningsjaren 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% screeningsjaar 2013 screeningsjaar 2014 screeningsjaar 2015 screeningsjaar % 10% 0%

65 Bevolkingsonderzoek Baarmoederhalskanker

66 Algemeen BVO Baarmoederhalskanker 25 tot en met 64 jaar Volledige doelgroep: Driejaarlijks uitstrijkje Brief naar niet-deelnemers (call-recall) brieven verstuurd Responsgraad: 12,4%

67 Dekkingsgraad & overscreening Gezondheidsdoelstelling 65% 65% 65% Totale dekking 61,3% 60,5% 62,1% Responsgraad 17,6% 28,4% 12,4% Afgenomen door de huisarts 16,0% 15,4% 16,8% Overscreening 28,2% 24,7% 26,3% Ten onrechte uitgevoerde HPV-testen 81,4% 79,8% 77,8%

68 Responsgraad 2016 provincies Vlaams gemiddelde: 12,5% bron

69 Totale dekkingsgraad 2016 provincies Vlaams gemiddelde: 62,1%

70 Totale dekkingsgraad 2016 gemeenten Vlaams gemiddelde: 62,1% ( Brugge 59,3%)

71 Dekking door deelname per leeftijdsklassen

72 Resultaten (1) Afwijkende screeningsuitstrijkjes 6,8% 6,7% 7,6% Stalen van onvoldoende kwaliteit 0,5% 0,5% 0,5% Terugbetaalde screeningsuitstrijkjes waarvoor HPV triage aangewezen en effectief uitgevoerd Onterechte HPV testen uitgevoerd op screeningsuitstrijkjes waarvoor geen HPV-test aangewezen is Opvolgingsgraad van afwijkende screeningsuitstrijkjes binnen het jaar Opvolgingsgraad van screeningsuitstrijkjes van onvoldoende kwaliteit binnen het jaar 85,9% 90,7% 97,1% 81,4% 79,8% 77,8% 76,5% 78,5% - 31,1% 35,2% -

73 Resultaten (2) Tumorkarakteristieken Aantal nieuwe invasieve baarmoederhalstumoren in de volledige doelgroep Heracles % HPV negatieve tumoren 4,3% - 14,7% % tumoren bij niet-gescreenden 48,3% % tumoren met vroegtijdig stadium bij vrouwen minstens één keer gescreend 73,7% % tumoren met vroegtijdig stadium bij vrouwen niet gescreend 45,9%

74 Resultaten (3) Tumorkarakteristieken: stadiumverdeling gescreenden versus niet-gescreenden (incidentiejaar 2013 en 2014)

75 5. Geïnformeerde motivatie

76 5. Geïnformeerde motivatie Wat Voorbeelden: brief/ folder/ website Vitalink Piekmomenten Logo / Gezonde gemeente

77 Communicatiestijl bevolkingsonderzoeken Geïnformeerde motivatie Motivatie tot deelname en ondersteunen deelname door die makkelijk toegankelijk, eenvoudig en laagdrempelig te maken. Verduidelijkt dat het onderzoek niet verplicht is en dat vrouwen zelf geïnformeerd mogen beslissen om al dan niet deel te nemen aan het bevolkingsonderzoek. Biedt alle informatie aan, getrapt om information overload tegen te gaan. Geoptimaliseerde geïnformeerde keuze legt het accent op motiveren tot kiezen met doel dat doelgroep een weloverwogen keuze kan maken tot deelname of niet deelname. Geïnformeerde motivatie is de gekozen communicatiestijl van de overheid, Centrum voor Kankeropsporing en organisaties die subsidies ontvangen van de Vlaamse overheid Middenveld kiest vrij tussen de beide communicatiestijlen

78 Gedragsgerichte communicatie Gemakkelijk Aantrekkelijk Sociaal Tijdig

79 Bevolkingsonderzoek centraal Bevolkingsonderzoek centraal, niet de ziekte Kanker als substructuur Gelaagde en gedoseerde informatie verwijzend Basisinformatie Verdiepend Specialistisch Niet in elk middel evenveel info Gespreid over hele traject

80 Verwijzende info Toeleidend naar info weblink en bellijn Vb banner Affiches, banners, korte tv-spot

81 Basisinformatie Geïnformeerd e motivatie Kort: wat, waar, hoe, waarom Vb uitnodigingsbrief Aandacht vrije keuze Doorverwijzen meer info Brieven, landingspagina's, korte artikels

82 Verdiepend info vb. Folder uitnodiging Meer info, gestructureerd, eenvoudig, gegeneraliseerd vb. pagina Waarom deelnemen? Folders, brochures, infopagina's website, infografieken info geïnformeerde keuze

83 Oktober: actiemaand B.O. borstkanker TV spot Animatiefilm Advertenties bus en tram Publireportage Infofiche huisarts Kennistest en artikels Meer op website:

84 GEZONDE GEMEENTEN gemeente werkt een lokaal gezondheidsbeleid uit ondersteund door logo s en Vigez

85 6. Uitdagingen in de toekomst

86 SYMPOSIUM 15 JAAR BEVOLKINGSONDERZOEK BORSTKANKER Het Bevolkingsonderzoek Borstkanker bestaat al meer dan 15 jaar in Vlaanderen. Maar we willen vooral vooruit kijken. Met vijftien+ ideeën voor de toekomst geven diverse sprekers hun visie over de screening en aanpak van borstkanker. Maak deel uit van het verhaal. Niet alleen uw aanwezigheid wordt op prijs gesteld. Ook uw bijdrage is voor ons erg belangrijk. U krijgt tijdens het symposium de mogelijkheid om uw suggesties met ons te delen. Hopelijk kan u er op 26 oktober bij zijn. Blokkeer deze datum alvast in uw agenda. WANNEER - donderdag van 9u00 tot 15u30 WAAR - BLUEPOINT, Reyerslaan, Brussel

87 6. Uitdagingen in de toekomst Rol huisarts: Huisartsenprojecten Klantvriendelijkheid Gepersonaliseerde screening Nieuwe screeningsinstrumenten? Wat na screening?

88 Huisartsenprojecten De huisarts als vertrouwenspersoon van veel moeilijk bereikbare groepen de nodige logistieke ondersteuning geven vanuit de expertise binnen het CvKO linken aan GMD noodzakelijk

89 Huisartsenprojecten Persoonlijke brief niet-deelnemers 20% deelname Ondersteuning CvKO + voorstel brief Lijst GMD patienten ( éénlijn.be ) CvKO vult gegevens aan Controle door huisarts CvKO verzendt brief met laatste check info

90 Huisartsenprojecten Hoe doe je mee? Folder

91 Huisartsenprojecten

92

93 Klantvriendelijkheid Toegang verbeteren van een laagdrempelig patiënten portaal, zodat de burger zijn screeningsdossier kan raadplegen met de nodige uitleg een laagdrempelige Vitalink/Patiënt Health Viewer Gebruik waar mogelijk en nuttig van andere communicatiemiddelen dan een brief vb. SMS, , Wachttijden in de verschillende stappen binnen BVO kanker verbeteren om onnodige ongerustheid en angst te beperken

94 Gepersonaliseerde screening? Risicobepaling op basis van genetische profilering. Wereld in snelle verandering * en de plaats ervan in screeningsprogramma s moet grondig geëvalueerd worden, alvorens ze geïmplementeerd kunnen worden. Hoog risico : individuele screening Gemiddeld of laag risico : bevolkingsonderzoek Bv My PeBS : Europese multicenter studie, waar op basis van 76 SNP het risico profiel ( hoog, gemiddeld, laag ) het screeningsinterval van 2j) voor borstca wordt aangepast tot 1 of 3 jaar CAVE 1 nog geen evidence based gegevens 2 commerciële markt van genetische testen 3 genetic counseling en psychologische begeleiding voor en na de test 4 doorsturen naar Centra voor Menselijke Erfelijkheid capaciteit, kostprijs, Cf Artikel in Nature 80 nieuwe SNP s ontdekt, voorspellend voor borstkanker risico, wordt nu in klinische trials onderzocht.

95 Nieuw screeningsinstrument? Tomosynthese (verlaging vals positieve) in borstca, HPV screening en zelftesting ( verhoging participatie) in BMHK: ook hier moeten de nieuwe testen grondig geëvalueerd worden, alvorens ze geïmplementeerd kunnen worden d.w.z.: voldoende evidence based gegevens nodig kostenbatenanalyse en opportuniteitskost

96 Zelftesten Zelftesten via huisarts, apotheek of internet kunnen enkel gebruikt worden als de organisatie errond functioneel is: doelgroepselectie registratie opvolging kwaliteitsbewaking faalveiligheid procesevaluatie Een goed bevolkingsonderzoek vereist immers veel meer dan een test alleen! De Vlaamse overheid bereidt momenteel de nodige communicatie met de burger voor. CvKO werkt hieraan mee.

97 Tomosynthese

98 Achtergrond: wat is DBT? GE Essential DBT system. Courtesy L. Katz

99 Example of a cancer, Siemens DBT. Courtesy C. Van ongeval

100

101 See how lesions separate when displayed at different heights Courtesy of Malmö University Hospital, Dr. Ingvar Andersson * True 3D Breast Tomosynthesis is not yet commercially available in all countries. Due to regulatory reasons its future availability cannot be guaranteed. Please contact your local Siemens organization for further information.

102 Reconstructiebeeld Geen superpositie Langere opname tijd & compressie Stralendosis 1 tot 1,5* evt + de screening Detectie massa s excellent Detectie calcificaties minder Leestijd veel langer Datavolume probleem? De eerste prospectieve screening trials met DBT (STORM, OSLO, MALMO), allemaal doorgevoerd in Europa, tonen spectaculaire resultaten: kanker detectie graad tot + 50% recall rate verlaagt

103 Wat na de screening? Faalveiligheid verder onderzoek ( bericht) voor BVO BHK en BVO DDK

104 MEER INFO? Telefoonnummer: 0800/ (elke werkdag van 9u00 tot 12u00 & van 13u00 tot 16u00)

105 Vragen?

106 VORMING VOOR LOK S Met externe begeleider tegen betaling Colorectale kankerscreening Doe-het-zelf-LOK-pakket Cervixkankerscreening: Aanpak in de huisartsenpraktijk Colorectale screening elissah.hendrickx@domusmedica.be: 03/ gert.merckx@domusmedica.be: 03/

107 PRESENTATIES VOOR HET ALGEMENE PUBLIEK CvKO heeft voor elk BVO een presentatie klaar Doelgroep: algemeen publiek in het kader van lokale sensibilisatie-actie In elke regio zijn er opgeleide sprekers Vraag ernaar bij uw Logo