Heist-op-den-Berg 27 maart 2018 Dr Krista De Bondt. Bevolkingsonderzoek Dikkedarmkanker Vlaanderen

Transcriptie

1 Heist-op-den-Berg 27 maart 2018 Dr Krista De Bondt Bevolkingsonderzoek Dikkedarmkanker Vlaanderen

2 Inhoud 1. De dikke darm en dikkedarmkanker 2. Preventie en vroege opsporing 3. Bevolkingsonderzoek 4. Bevolkingsonderzoek Dikkedarmkanker 5. Deelnemen: stap per stap 6. Cijfers over deelname aan het bevolkingsonderzoek 7. Samenvatting 8. Vragen 2

4 1.1 De dikke darm Spijsverteringsstelsel 1 mond 2 slokdarm 3 maag 4 dunne darm 5 dikke darm = colon 6 blinde darm = appendix 7 endeldarm = rectum 8 anus 9 alvleesklier 10 galblaas 11 lever Bron afbeelding

5 1.2 Dikke darm en dikkedarmkanker kanker = kwaadaardig gezwel dikkedarmkanker = colorectale kanker kanker in de - dikke darm (colon) - endeldarm (rectum) 5

6 1.3 Hoe ontstaat dikkedarmkanker (DDK)? Voorloper: poliep 1. normale darmwand 2. poliep = bultje 3. poliep kan groeien naar gevorderde poliep Bron afbeelding 6

7 1.3 Hoe ontstaat dikkedarmkanker (DDK)? 4. gevorderde poliep bevat onrustige cellen 5. onrustige cellen kunnen in darmwand groeien = dikkedarmkanker, en zich in het lichaam verspreiden Bron afbeelding 7

8 1.4 Hoe ontstaat dikkedarmkanker Verschillende stadia Stadium 0: poliep, enkel in binnenste slijmvlies (nog geen DDK) Stadium I: al in wand van dikkedarm Stadium II: door darmwand heen gegroeid (in spierlaag) Stadium III: in lymfeklieren in nabije gebied Stadium IV: uitgezaaid naar andere lichaamsdelen (lever, longen, botten) 8

9 1.5 Klachten vermageren zonder reden verandering in stoelgangspatroon bloed in stoelgang (rood) valse stoelgangsnood buikkrampen / buikpijn bloedarmoede aanhoudende vermoeidheid Advies: contacteer je huisarts 9

10 1.6 Risicofactoren voor dikkedarmkanker leeftijd familiaal risico (eerstegraadsverwanten) genetisch vormen van DDK (FAP, HNPCC, MYH) chronische darmontstekingen Colitis Ulcerosa Crohn voorgeschiedenis van dikkedarmkanker levensstijl Vragen: contacteer je huisarts 10

11 1.7 Dikkedarmkanker geslacht en leeftijd Absolute aantallen van dikkedarmkanker per leeftijdscategorie en geslacht in Vlaanderen, 2015 Bron: Stichting Kankerregister 2015

12 1.8 Dikkedarmkanker FAP <1% HNPCC 5% overige 1% Bevolkingsonderzoek Dikkedarmkanker

13 1.9 Diagnose en sterfte in Vlaanderen Diagnose j Sterfte j

15 2.1 Preventie en vroege opsporing gezonde voeding: Voldoende vezels, magere zuivelproducten, groenten en fruit. Matig gebruik van rood en bereid vlees, dierlijke vetten en suikers. Vermijd overgewicht. Matig alcoholgebruik. lichaamsbeweging: minimum 30 min / dag niet roken bewust van eigen risico verhoogd risico: overleg met (huis)arts onderzoek van een stoelgangstaal (ifobt): mannen en vrouwen vanaf 50 tot en met 74 jaar zonder klachten en/of verhoogd risico

16 2.2 Vroege opsporing Door de trage ontwikkeling van poliepen kan DDK vaak vroegtijdig opgespoord worden. Vaak merk je niet dat je dikkedarmkanker hebt. Doelstelling bevolkingsonderzoek: voorlopers van DDK vroeg opsporen in eerste stadia (stadium 0, I en II) 16

17 2.3 Hoe dikkedarmkanker vroeg opsporen? Poliepen vroegtijdig opsporen: bloed opsporen in stoelgang ifobt = fecal occult blood test en of FIT = fecal immunochemical test kijkonderzoek of coloscopie om na te gaan waar bloed vandaan komt 17

18 2.3 Hoe dikkedarmkanker vroeg opsporen? Poliep Bloedende poliep 18

20 3.1 Bevolkingsonderzoek Wat? met een betrouwbaar, eenvoudig, aanvaardbaar en betaalbaar screeningsinstrument (onderzoek of test) om vroeg stadium of voorloper van een bepaalde kanker te ontdekken bij een bepaalde groep (leeftijd geslacht - regio) personen met normaal risico om de ziekte te krijgen (geen verhoogd genetisch of familiaal risico) 20

21 3.1 Bevolkingsonderzoek Voorwaarden voor de organisatie van een bevolkingsonderzoek: gezondheidsprobleem bepaalde doelgroep betrouwbare test eenvoudige test aanvaardbare test betaalbaar geen of zo weinig mogelijk schade veroorzaken DE STOELGANGTEST 21

22 3.1 Bevolkingsonderzoek Test van een bevolkingsonderzoek is te vergelijken met een zeef Bovenaan: deelnemers aan het bevolkingsonderzoek Afwijking vastgesteld: tegen gehouden in de zeef, bijkomend onderzoek nodig Geen afwijking: door de gaatjes van de zeef, herhaling is belangrijk Niet meedoen: geen test, vallen langs de zeef

24 4.1 Bevolkingsonderzoek DDK in Vlaanderen Wie? mannen en vrouwen 55 tot en met 74-jarigen zonder klachten gewoon risico gedomicilieerd in Vlaanderen Wat? afnameset voor stoelgangstaal per post (ifobt) 1 e uitnodiging rond verjaardag of maand erop Hoe? stoelgangstaal thuis nemen veilig, misschien niet zo aangenaam stoelgangstaal + deelnameformulier naar labo analyse bloed in stoelgang in labo ( 75 ng/ml) resultaat per post aan deelnemer en huisarts 24

25 4.1 Bevolkingsonderzoek DDK in Vlaanderen Kostprijs? gratis: afnameset voor stoelgangstaal, meegeleverde omslag dus geen postzegel nodig en analyse in labo Bij advies voor bijkomend onderzoek: remgeld voor consultatie arts, verder onderzoek en behandeling. Resultaat? binnen 14 kalenderdagen per post resultaat ook naar huisarts na afwijkend resultaat vervolgonderzoek: kijkonderzoek (coloscopie) momentopname, nooit 100% zekerheid kwaliteit wordt bewaakt Wanneer? om de 2 jaar telkens na laatste uitnodiging of laatste laboresultaat: nieuwe afnameset per post 25

26 4.2 Voor wie is het BVO niet bedoeld? Nog niet 50 tot en met 54-jarigen Nu niet Andere opvolging nodig ifobt-test gehad afgelopen 2 jaar, afgelopen 10 jaar kijkonderzoek gehad (coloscopie), afgelopen 4 jaar virtuele coloscopie gehad colon werd verwijderd in behandeling voor dikkedarmkanker of gehad in afgelopen 10 jaar erfelijke vormen HNPCC, FAP, MYH-polyposis of verhoogd familiaal risico 26

28 5.1 Deelnemen stap per stap: de uitnodiging 28

29 5.1 De uitnodiging

30 5.1 De uitnodiging Deelnameformulier

31 5.2 Deelnemen stap per stap: de stoelgangtest

32 5.2 Hoe een stoelgangstaal nemen? open bubbel-envelop neem groen zakje met flesje en opvangpapier mee naar toilet plassen en doorspoelen opvangpapier op het water stoelgang staaltje nemen met groen staafje groen staafje met staaltje in flesje flesje goed sluiten met dop flesje in het zakje met klein rechthoekig doekje samen met ingevuld deelnameformulier in bubbel-envelop GEBRUIKS- AANWIJZING AFNAMESET HOE DOE IK DE STOELGANGTEST? Volg deze gebruiksaanwijzing stap voor stap. Zo neem je zeker op de juiste manier deel aan het Bevolkingsonderzoek Dikkedarmkanker. Voor een STAP 1: STAP 2: STAP 3: STAP 4: STAP 5: Giet de vloeistof NIET weg. FILMPJE

33 5.3 Deelnemen stap per stap: het labo

34 5.3 Onderzoek stoelgangstaal bubbel-envelop zo snel mogelijk opsturen in het labo gebeurt koppeling stoelgangstaal met barcode op het antwoordformulier automatische analyse van het staal resultaat naar het CvKO CvKO stuurt het resultaat naar de deelnemer en de arts

35 5.4 Deelnemen stap per stap: het resultaat 35

36 5.4 Het resultaat 1000 personen die deelnemen 950/1000 niet afwijkend (<75ng/ml) nieuwe stoelgangtest na 2 jaar 50/1000 afwijkend bijkomend onderzoek nodig 36

37 5.4 Het resultaat 50/1000 afwijkend bijkomend onderzoek nodig 45/1000 geen kanker waarbij: 15/1000 niets 30/1000 poliep 5/1000 kanker behandeling nooit 100% zekerheid kwaliteit wordt bewaakt momentopname herhalen om de twee jaar

38 5.5 Deelnemen stap per stap: bijkomend onderzoek

39 5.5 Bijkomend onderzoek Kijkonderzoek (coloscopie) Tijdens dit onderzoek met verdoving is het mogelijk een poliep te verwijderen en een stukje weefsel weg te nemen voor verder onderzoek 39

41 6.1 Wij doen het. En wat doe jij?

42 6.1 Wij doen het. En wat doe jij? Reactie binnen het jaar na de uitnodiging (respons) Vlaams gemiddelde 2016: 54,5% 57% Bron

43 6.1 Wij doen het. En wat doe jij? Responsgraad per gemeente in Vlaanderen, 2016 bron

44 6.1 Wij doen het. En wat doe jij? Responsgraad per leeftijdsklasse en geslacht in Vlaanderen, ,5% 53,1% 56,0% 54,5%

45 6.1 Wij doen het. En wat doe jij? Totale dekkingsgraad 2016 Provincies en gemeenten Vlaams gemiddelde: 65,5% 59% bron

46 HEIST-OP-DEN-BERG 2016 TOTALE DEKKINGSGRAAD : 68,3% DEKKINGSGRAAD DOOR SCREENING : 58,7% 46

47 HEIST-OP-DEN-BERG report?openinputs=true&id=gr_ddk_versie_o ktober

48 Volgende dia s voor specifiek publiek eerder titel resultaten van het BVO DDK

49 Dekking door screening binnen BVO provincies Vlaams gemiddelde 2016: 37% bron

50 Soorten dekking provincies Soorten dekking Vlaanderen Antwerpe n Limburg Oost- Vlaanderen Vlaams- Brabant West- Vlaanderen door uitsluiting 23,8 24,0 22,1 23,4 23,9 24,9 door coloscopie in ,7 0,6 0,5 0,6 0,8 0,7 door screening binnen 37,0 37,2 42,3 37,6 32,4 35,9 BVO door screening buiten BVO 4,2 4,7 4,4 3,6 4,0 4,2 totale dekking 65,6 66,6 69,3 65,3 61,1 65,7 bron

51 Samenvattend 2016 volledige doelgroep uitgesloten voor BVO DDK ,6% uitnodigingen responsgraad 54,5% man vrouw 53,1 56,0 voor én na herinnering 46% + 8,6% dekking door deelname BVO (deelname in 2014 of 2015) 37% totale dekking 65,5% 2016 Gezondheidsdoelstelling 2020: 60% en totale dekking in ,4% maar: 34,5% is niet in orde met de vroegtijdige opsporing van dikkedarmkanker

52 Resultaten 2015 en 2016 Resultaten ifobts 2016 EU-norm Afwijkende ifobt 6,6% [4,4% - 11,1%] mannen vrouwen 7,9% 5,4% Follow-up gegevens* 2015 Kankerdetectiegraad in situ / hoog risico II adenoma Kankerdetectiegraad invasieve kankers 4,0 3,6 [1,8 en 9,5 ] Adenomadetectiegraad** 30,7 [13,3 en 22,3 ] *Detectiegraden gelden voor alle deelnemers aan het BVO (afwijkende en niet afwijkende ifobt) en enkel voor letsels gedetecteerd door het BVO DDK. ** voor leeftijd gestandaardiseerd

53 Opvolging afwijkende stoelgangtest Coloscopie , , % GEVOLGD DOOR COLOSCOPIE range andere landen

54 Opvolging afwijkende stoelgangtest Geen gekende opvolging 2e stoelgangtest , , , , , % ZONDER GEKEND VERVOLGONDERZOEK % GEVOLGD DOOR 2E STOELGANGTEST

55 Tijdsinterval stoelgangtest en coloscopie 100% Vergelijking van het tijdsinterval tussen stoelgangstest en coloscopie in de verschillende screeningsjaren 90% 80% 70% 60% 50% 40% screeningsjaar 2013 screeningsjaar 2014 screeningsjaar 2015 screeningsjaar % 20% 10% 0%

56 Meer informatie

57 Tot hier dia s voor specifiek publiek

58 6.1 Wij doen het. En wat doe jij? Weten of je uitgenodigd wordt en wanneer? Wens je niet deel te nemen? Wil je weten wanneer je de vorige keer deelgenomen hebt? Vitalink en PatientHealthViewer

60 7. Samenvatting Dikkedarmkanker is een belangrijk gezondheidsprobleem Een gezonde levensstijl is belangrijk Dikkedarmkanker kan je niet vermijden, maar wel vroeg opsporen Bevolkingsonderzoek voor mannen en vrouwen van 55 tot en met 74 jaar Deelnemen is vrijwillig Resultaat is meestal geruststellend Afwijkend resultaat moet opgevolgd worden met een volledige coloscopie Elke twee jaar herhalen - uitnodiging met afnameset 60

62 8. Vragen? Persoonlijke vragen? Neem contact op met je (huis)arts. Vragen over het bevolkingsonderzoek? Mail naar Bel gratis tussen 9 en 12 uur en 13 en 16 uur. 62

63 Extra slides ter info

64 ifobt versus gfobt ifobt Immunochemische fecaal occult bloed test één staalname: gebruiksvriendelijker en verwachte hogere participatie geen dieet restricties (detecteert specifiek humaan bloed) geen medicatierestricties [aspirine] minder vals positieven gevoeliger voor kanker en significante poliiepen eenvoudige labo-analyse: kwantitatief: objectief en ondubbelzinnig (aanpasbare grenswaarde) meer kosteneffectief duurder, maar minder arbeidsintensief gfobt Guajac fecaal occult bloed test 3 staalnames dieetrestricties: bv. rood vlees medicatierestricties: bv, Vitamine C, aspirine, ijzer meer vals positieven kwalitatieve analyse subjectief : verkleuring, moeilijk te beoordelen en verdwijnt snel minder kosteneffectief goedkoper, maar arbeidsintensiever

65 Waarom geen coloscopie als screeningstest? Voordelen Meest gevoelige test (sensitiviteit circa 97%) Nadelen Meer risicovol onderzoek (complicaties) = gouden standaard Beperkte capaciteit (als screeningsinstrument) Eenmalige screening per 10 jaar volstaat Tijdens coloscopie kunnen poliepen weggenomen worden en kunnen er biopsies genomen worden. Voorbereiding van de darm Lage acceptabiliteit door bevolking: lagere participatie verwacht 20% Kosteneffectiviteit niet bekend Hoge kostprijs

66 Waarom 74+ niet? Niet wetenschappelijk aangetoond dat voordelen van screening opwegen t.o.v. nadelen voor 74+ Bespreek met huisarts of screening aangewezen is.

67 Waarom vanaf 55 jaar? 90% van alle DDK komt voor na de leeftijd van 50 jaar < 50 jaar: bespreek met je huisarts of je symptomen of een verhoogd risico hebt jaar: idem + ifobt elke 2 jaar (zelf betalend)

68 Poliep versus divertikel Poliep goedaardig gezwel in slijmvlies die binnenin groeit enkele mm tot 3 à 4 cm gesteeld of niet (sessiel) wegnemen tijdens coloscopie occult bloed: ifobt poliep kan kwaadaardig worden Divertikel blaasje op wand, uitstulpsel darmwand lichtjes verzwakt: kleine zakjes waar stoelgang in terecht kan komen kan ontsteking ontstaan (diverticulitis): antibiotica/operatie meestal zichtbaar bloed

69 Langdurige inflammatoire darmziekten Crohn langdurige ontsteking darm die alle darmsegmenten kan treffen ook andere delen van maagdarmstelsel kunnen worden aangetast vooral maag-darm klachten (krampen, diarree, misselijkheid, gewichtsverlies opstoten Colitis ulcerosa oppervlakkige ontsteking dikke darm met vorming van zweren begint op jonge leeftijd (20 à 30 jaar) mild versus agressief diarree vermengd met bloed, slijm en etter opstoten

70 Tweede stoelgangstest i.p.v. coloscopie? Een afwijkende ifobt moet opgevolgd worden door een volledige coloscopie (kijkonderzoek). Enkel zo kan men te weten komen waar het te veel aan bloed ( 75 ng/ml) vandaan komt. Opnieuw een ifobt uitvoeren heeft geen zin. Poliepen bloeden immers niet altijd. Een tweede stoelgangtest, indien niet afwijkend, geeft een vals gevoel van ongerustheid.

71 Normale darm Kleine poliep

72

73 Tien meest voorkomende tumoren volgens geslacht The ten most frequently occurring tumours by sex, Belgium 2014 Prostate (7,953) Breast (10,466) Lung (5,797) Colorectum (4,119) Colorectum (5,575) Lung (2,655) Head and neck (1,992) Melanoma (1,732) Bladder (1,909) Corpus uteri (1,457) Melanoma (1,193) Non-Hodgkin lymphoma (888) Non-Hodgkin lymphoma (1,192) Ovary (848) Leukaemia (1,111) Pancreas (844) Kidney (1,075) Leukaemia (821) Stomach (898) Thyroid (805) 40% 30% 20% 10% 0% 10% 20% 30% 40% Males Females 73