Mkr-evertebrten in relt e tt bdemvrmingprcessen in de Nieuwe Merwede, Hllndsch Diep en Drdtsche Biesbsch Alexnder Klink t'virr Hydrbilgisch Adviesbur Klink bv Wgeningen Rpprten en Mededelingen 49 (21 nvember 1994) ln pdrcht vn het RIZA
Ft titelbld: Benedenlp vn de Nieuwe Merwede met zicht p de Drdtsche Biesbsch D n kw rd Mevr. lr. C. Schmidt, Mevr. E. Reinhlt-Dudk vn Heel en Dr. P. den Besten vrzgen een eerdere versie vn kmmentr, wrvr mijn hrtelijke dnk lnhudspgve Smenvtting 1. lnleiding 2. Mteril en methden 3. Resultten 3.1 Beschrijving vn de bdemkrkteristieken vn de Nieuwe Merwede, 5 6 I 3.2. 3.2.1 3.2.2. 3.3 4. 5. 6. 7. Hllndsch Diep en Drdtsche Biesbsch Reltie tussen de bdemkrkteristieken en ngetrffen mkr-evertebrten Relties in het nderzeksgebied Relties per riviertk Bimss vn de mkr-evertebrten in het nderzeksgebied Verspreiding en eclgie vn enige indiktrsrten in het nderzeksgebied Limndrilus prfundicl Prnis frici Prpppus vlki Quistdrilus multisetsus Vejdvskyell intermedi Chirnmus murtensis Chirnmus nudiventris Chirnmus plumsus Cryptchirnmus spec. Einfeldi gr. dissidens Glypttendes pripes Klsi pusill Lipiniell renicl Plypedilum sclenum Prcldius spec. Diskussie Knklusies Litertu u r 9 13 't 3 15 2 24 27 29 31 33 36 38 4 43 45 47 49 52 55 58 61 67 68
\T - -ììr=ø Figuur 1. Bemnsterde lkties in het nderzeksgebied Figuur 2, Figuur 3. Figuur 4. Figuur 5. Figuur 6. Figuur 7. cnnische crrespndentie Anryse vn het ttre bestnd cnnische crrespndentie Anlyse vn de lkties in de Nieuwe Merwede cnnische crrespndentie Anlyse vn de lkties in het Hllndsch Diep cnnische Grrespndentie Anlyse vn de lkties in de Drdtsche Biesbsch Ttle bimss p de lkties in het nderzeksgebíed Verspreiding vn indiktrsrten in het nderzeksgebied 13 15 17 19 22 64 Tbel 1. Tbel 2. Gemiddelde bimss p de nderzchte lkties Antl lkties wr indiktren smen vrkmen 21 65 Bijlge 1. Bijlge 2. Bijlge 3. Bijlge 4. Bijlge 5. Bijlge 6. Bijlge 7. Verspreiding vn enige milieuvribelen Verspreiding vn lgemene srten in het nderzeksgebied DccA Nieuwe Merwede, Hilndsch Diep en Drdtsche Biesbsch DCCA Nieuwe Merwede DCCA Hllndsch Diep DCCA Drdtsche Biesbsch Twinspn clusternnlyse vn het nderzeksgebied
S menvtting De bdemfun vn Nieuwe Merwede, Hllndsch Diep en Drdtsche Biesbsch bevt een beperkt ntl indiktrsrten, wrvn de verspreiding ged vereenkmt met de verschillende bdemvrm i ngprcessen. Hierin is nderscheid gemkt tussen sedimenttie, glfslg en strming. Sedimenttie is verder nderverdeeld in geringe sedimenttie in de Drdtsche Biesbsch, mtige sedimenttie in het westelijk en sterke sedimenttie in het stelijk deel vn het Hllndsch Diep. De srten vn de glfslgzne wrden ngetrffen p de evers vn het Hllndsch Diep en de Nieuwe Merwede. De srten vn het (trg) strmende wter zijn beperkt tt de lkties in de everzne en het strmbed vn de Nieuwe Merwede. De diversiteit vn de bdemfun in het nderzeksgebied is lg, ls gevlg vn de eenvrmigheid vn de dynmiek en substrt in grte gebiedsdelen. De bimss vn de bdemfun in het Hllndsch Diep en de Drdtsche Biesbsch zijn hg te nemen met gemiddeld bijn 1 g svrij drggewichum2. De bimss vn de bdemfun vn de Nieuwe Merwede blijft hier duidelijk bij chter.
-\='- 'ù\://l 1. lnleiding ln het kder vn het prjekt "Nder nderzek Zuidrnd" is tt p heden nderzek uitgeverd n de wterbdem in drie gebieden, Hllndsch Diep, Nieuwe Merwede en Drdtsche Biesbsch. Dit nderzek is drvn een nderdeel, dt gericht is p het inventriseren vn de levensgemeenschp vn bdembewnende mkr-evertebrten in de drie deelgebieden. Aspekten die hier wrden uitgewerkt zijn: - Reltie tussen bdemkrkteristieken en grepen mkr-evertebrten in het nderzeksgebied - Litertuurnderzek nr de eclqie vn de fznderlijke srten mkr-evertebrten
2. Mteril en methden ln 1992 en 1993 zijn in ttl p 13 pltsen bdemmnsters verzmeld. ln het nvlgende wrden deze ngeduid ls lkties, hetgeen enigszins fwijkt vn de systemtiek vn het Nder Onderzek, wr men deze lkties nduidt ls sublktie. Deze lkties wrden hier ngeduid ls een getl, gevlgd dr en punt en een tweede getl (bv.1.1). p deze lkties is n de fznderlijke mnsters een letter tegevegd (1.1A, 1.18 en 1.1c) zijnde de mnsters in tripl genmen p deze lktie. De ligging vn deze lkties is ngegeven in figuur 1. De bemnstering vn de Nieuwe Merwede heeft plts gevnden in het vrjr vn 1992. Het Hllndsch Diep en de Drdtsche Biesbsch zijn bemnsterd in het vrjr vn 1993. De bemnsteringen vn de bdem vn de Nieuwe Merwede en het Hllndsch Diep zijn uitgeverd met een "bxcrer", wrmee telkens een ppervlk vn 2-3 cm is bemnsterd tt een diepte vn 1 cm' De mnsters in de Drdtsche Biesbsch zijn verzmeld met behulp vn een steekbuis (pp. 33'3 cm2), wrmee eveneens een ppervlk vn 6 cm2 is bemnsterd. p lle lkties in de Nieuwe Merwede en Hllndsch Diep zijn de bemnsteringen in drievud uitgeverd p respektievelijk 4 en lkties. ln de Drdtsche Biesbsch zijn 13 lkties bemnsterd, wryn 2lkties in drievud (1.1 en 1.2). p de verige 11 lkties zijn de steekbuismnsters smengevegd tt 1 mnster per lktie. leder (deel)mnsler is n brd gezeefd ver een mswijdte vn rm, geknserveerd in frmline (6%) en vergebrcht nr het lbrtrium. Aldr zijn de mnsters ngmls gezeefd ver een zeef met mswijdte rm en zijn, met behulp vn een lichtbk, lle p het g herkenbre rgnismen uitgezcht en geknserveerd in een frmline plssing (3l"). De ngetrffen rgnismen zijn, wr mgelijk, gedetermineerd tt p srt. De vr de bimss belngrijkste grepen (Tubificide, Mllusc en chirnmide) zijn pgemeten, wrn vi regressievergelijkingen, (Dudk vn Heel et.,1992) de bimss is berekend. Vn de verige grepen zls Nidide, Enchytreide, Hirudine en Crustce zijn geen bimss,s berekend. De bimssgegevens hebben dus lleen betrekking p Tubificide, Mllusc en chirnmide. vr de Drdtsche Biesbsch is een fwijkende methde gehnteerd. De individuele Tubificide, Mllusc en Chirnmide zijn in de mnsters vn de Drdtsche Biesbsch niet pgemeten. Hun bimss is berekend dr de dichtheden per srt te vermenigvuldigen met de gemiddelde individuele bimss zls die berekend is uit de bemnsteringen vn de Nieuwe Merwede en het Hllndsch Diep. vr de verdere verwerking zijn de dichtheden en bimss's in de tripl mnsters gemiddeld. Vr de enkelvudige mnsters zijn hiervr de ngetrffen dichtheden en berekende bimss,s gebruikt. Ten beheve vn verdere sttistische nlyse zijn de dichtheden p de 13 lkties getrnsfrmeerd met een ntuurlijke lgritme (Ln (n + 1)). Zie vr de chtergrnden vn deze trnsfrmtie Jngmn et l. (1987). Dit uiteindelijke gegevensbestnd is nderwrpen n een clusternlyse met behulp vn het cmputerprgrmm TWINSPAN (Hill, 1979) en een cnnische crrespndentie nlyse ( CANC; Ter Brk, 1987), wrbij in lle gevllen de ptie detrending met 2e rde plynmilen gekzen is.
43 --.,t \ìi rli 4 6 d I 42 Nieuwe Merwede Hllndsch Diep Drdtsche Biesbsch 4t5 4t 9 Figuur 1. Bemnsterde lkties in het nderzeksgebied 1 X crdint 11 t2
--::- ìl=ñ De resultten vn deze nlyse geven een eerste beeld vn de verschillende levensgemeenschppen in de nderzchte bdems. uit deze gegevens zijn de meest vrkmende bdembewners geselekteerd en is per srt nder nderzcht f ze een beplde vrkeur vertnen vr één f meerdere bitische prmeters. De bemnstering vn deze bitische prmeters is simultn uitgeverd met de bemnstering vn de bdemfun' De gemeten prmeters hebben betrekking p de krrelgrtteverdeling vn de bdem, vchtgehlte, rgnische stfgehlte, gemiddelde diepte ten pzichte vn N.A.p., zuurgrd (ph) en rd vn de bdempbuw. Deze ltste prmeler is uitgedrukt in de zg. Ks-wrde f sedimentknstnte (Håknsn en Jnssn, 1983). Deze wrde beschrijft de mte wrin er in de bvenste 1 cm vn de bdem een grdiënt in vchtgehlte nwezig is. Bij ngestrde bdems in sedimenttiegebieden treedt veell een grdiënt p in het vchtgehlte met de diepte. De bvenste lg bevt het meeste vcht en de nderste lg het minste vcht. He sterker het vchtgehlte met de diepte fneemt, des te sterker negtief is de Ks-wrde. Bdems die nderhevig zijn n dynmische prcessen, zls glfslg en wisselende strming vertnen in de regel geen f een minder duidelijk verbnd tussen vchtgehlte en diepte. De Ks-wrde is dn weinig negtief f zelfs psitief' Vr meer gedetilleerde infrmtie ver de berekening vn de Ks-wrde wrdt verwezen nr Aqusense (1993)
3. Resultten 3.1 Beschrijving vn de bdemkrkteristieken Hllndsch Diep en Drdtsche Biesbsch vn de Nieuwe Merwede, - Diepte (ten pzichte vn N.A.p.) De bemnsterde lkties vn de rivierbdem vn de Nieuwe Merwede liggen p een diepte vn 4-5 m ' p lktie 7 is er een verdieping in het rivierbed nwezig wr p een diepte gemnsterd is vn 5,8-7 m. Erzijn4 hvensbemnsterd5l3. 1-4wryn 513. 1 en2peendieptevn4mbemnsterdzijn. Dit zijn industrièle hvens' De ndere hvens zijn p 1,5 m diepte bemnsterd en wrden nuwelijks gebruikt vr ecnmische f rekretieve deleinden. Veel bemnsterde lkties liggen in de ndiepe everzne met een diepte < 1 m. ln het benedenstrmse gedeelte is ng een ndiepe zndplt bemnsterd (lktie 9) eveneens p een diepte vn < 1 m. k in het Hllndsch Diep is p een grte verscheidenheid n dieptes gemnsterd. ln het stelijke deel zijn enige ndiepe bdems in het midden vn de rivier bemnsterd (diepte 2-3 m). De lkties in de everzne liggen p een diepte < 1m' vnf de Ann Jcminplt tt de Sssenplt neemt de diepte vn de bdemmnsters te vn c 5 tt I m. Vnf de Sssenplt tt het Hellegtsplein wrden er ng diepere lkties bemnsterd, tt meer dn 15 m in het uiterste westen. Deze lkties liggen in een diepe geul in het Hllndsch Diep. ln het westelijke Hllndsch Diep zijn slechts enkele ndiepe lkties bemnsterd buiten de everzne (1-3 m). ln de everzne hebben de lkties een diepte vn 1-1,5 m. Evenls in de Nieuwe Merwede zijn er 4 hvens bemnsterd (676.1 tm. 4). De eerste drie liggen ten zuiden vn de Sssenplt en de vierde is de Nrdelijke Vrhven vn de Vlkerksluizen. De bemnsterde diepte vrieert vn c. g tt 12 m. ln de Drdtsche Biesbsch zijn de meeste lkties gelegen in kreken met een diepte < 1 m. Uitznderingen zijn de lkties nbij de smenkmst met het Hllndsch Diep en even strmpwrts hiervn in het Zuid-Mrtensgt met een diepte vn 2 m (7s1.1 en 7s1.2). verder is er ng een fwijkende lktie bemnsterd in het Lepelrsgt ten zuiden vn de Beversluitplt (5.2) met eveneens een diepte vn Z m. Krrel grtteverdel i n g - Mtig grf znd (frktie > 21 rm) ln de Nieuwe Merwede bestt de bdem vn de strmgeul hfdzkelijk uit mtig grf znd. ln de ndiepe everzne is het mteril fijner. Het percentge grf znd in de strmgeul bedrgt meer dn % en in het merendeel vn deze lkties zelfs meer dnts/. Vnf de mnding vn de Nieuwe Merwede in het Hllndsch Diep neemt het gehlte n mtig grf znd sterk f. Slechts p één lktie in het Hllndsch Diep (nbij Hellegtsplein) is dit znd ng de belngrijkste minerle kmpnent' ln de Drdtsche Biesbsch kmt p enige lkties ng een gehlte n mtig grf znd vr vn '"/". p de verige lkties is het gehlte minder dn %. Dit nderscheid in het gehlte n grf znd tussen de verschillende riviertrjekten is het gevlg vn de rivierdynmiek.
1 Met een strmsnelheid vn 2-65 cm/s bij een gemiddelde Rijnfuer heeft de Nieuwe Merwede het krkter vn een strmende rivier. ln het Hllndsch Diep is de strmsnelheid beduidend lger ( - 2 cm/s) en de Drdtsche Biesbsch ndervindt nuwelijks drstrming, slechts een geringe getijbeweging geeft zeer prtserijk enige dynmiek (gegevens RrzA). - Fijn znd (frktie 63-21 pm) ln de Nieuwe Merwede is de fijne zndfrktie nergens dminnt. ln de benedenlp vn de Nieuwe Merwede en pltselijk p de ever zijn gehlten ngetrffen vn 2s - 5/. Het vergrte deel vn de lkties heeft een fijne zndfrklie < /. ln het Hllndsch Diep is het fijne znd juist de belngrijkste frktie in de everzne tt een diepte vn 2,8 m. Een uitzndering hierp vrmt een diepe lktie nbij de uitmnding vn de Drdtsche Kil wr het fijne znd k dmineert. ln de diepe bdem vn het Hllndsch Diep bedrgt het gehlte n fijn znd p de meeste lkties minder dn 1Q7" en dit percentge is veell minder dn het gehlte n grf znd. De reden hiervr is dt een belngrijk deel vn de bedding vn de ude strmgeulen heeft bestn uit mtig grf znd (wlff, 1973)' ln de Drdtsche Biesbsch kmen fijnzndige bdems vr nst bdems wr deze frktie weinig in vrkmt. Uit de gegevens blijkt niet dt de diepte invled uitefent p het gehlte n fijn znd. - Slib (frktie < 63 rm) ln de Nieuwe Merwede is er in de diepe bdem meestl weinig slib nwezig, hetgeen verbnd hudl met de strming. Lkl kmt p enige diepe lkties meer slib vr. ln de ndiepe everzne kn het slibgehlte plpen tt z'n 6/, t1'tãl er ziin k enige lkties wr nuwelijks slib nwezig is. ln het Hllndsch Diep is min f meer sprke vn een mgekeerde situtie. De diepe bdems bevtten het meeste slib (veell meer dn l êrl pltselijk zelfs meer dn 7s/). De everzne is veel minder slibrijk. De rzk hiervn is dt sinds de fsluiting vn het Hringvliet de diepe getijdegeulen lngzm dichtslibben en het slib uit de everzne wrdt,gewssen" drdt de glfslg steeds p hetzelfde niveu de everlijn nvlt n het grtendeels wegvllen vn de getijdeslg. ln de Drdtsche Biesbsch wrdt in de meest ndiepe lkties een slibgehlte ngetrffen tussen 5-65"/"' Deze vritie kn te mken hebben met de mte vn getijbeweging en windexpsitie. p de 3 diepste lkties (z m) is de vritie in sribgehrte eveneens grt (5-7/). - Vchtgehlte Het vchtgehlte vn een sediment wrdt bepld dr het ÿpe sediment en de cnslidtiegrd. Binnen een sedimenttype is het vchtgehlte een weerspiegeling vn de cnslidtiegrd. Drnst geldt he hger het slibgehlle (en het rgnisch-stfgehlte) he hger het vchtgehlte, fwel een zndbdem bevt minder wter dn een slibbdem. ln de Nieuwe Merwede bestn de evers uit gecnslideerde slibbdems en de diepe delen uit minder gecnslideerde en meer zndige bdems, wrdr het vchtgehlte in cie evers lger is dn in de diepere delen. ln het Hllndsch Diep is het
-.-:-jìù=,'/ 11 vchtgehlte p de zndige evers juist beduidend lger dn in de diepe slibrijke bdem. ln de Drdtsche Biesbsch is geen duidelijk verbnd gevnden tussen de diepte en het vchtgehlte. - Orgnisch stfgehlle Het rgnische stfgehlte vrieert vn - 2%. slechts p twee lkties is een veenbnk (NM8'1 en HD668'4) bemnsterd met een rgnische stfgehlte vn resp. 6e en 7/. Ok het rgnische stfgehlte heeft een verbnd met het slibgehlte en dus k met het vchtgehlte' He slibrijker de bdem, he hger het rgnische stfgehlte en he hger het vchtgehlte' ln de Nieuwe Merwede is het rgnische stfgehlte in de everzne gemiddeld hger dn p de diepe bdem en wederm wrdt de duidelijkste reltie tussen rgnische slf en de diepte gevnden in het Hllndsch Diep. ln de zndige everzne is hier het minste rgnische mteril nwezig, terwijl de slibrijke diepe bdem het meeste rgnische mteril (en vcht) bevt. Deze bdem bestt uit recent gesedimenteerd slib. Het rgnische stfgehlte in de Drdtsche Biesbsch vertnt geen verbnd met de diepte. Afgezien vn de veenbnken bevinden de lkties met de hgste gehlten n rgnisch mteril zich vrijwel uitsluitend in de Drdtsche Biesbsch en het stelijke Hllndsch Diep. Dit kn een gevlg zijn vn de lge strmsnelheden, wrdr lgen en nder mteril tt bezinking kmen. Mgelijk dt er tevens nver vn rgnisch mteríl pltsvindt vnuit de niet bedijkte grienden en merssen in de BiesÞsch. - Ks-Wrde ln de Nieuwe Merwede zijn p enige lkties gelgde bdems ngetrffen (negtieve Ks-wrde en een regressiecêtficient vn >,7)' Het betreft merendeels ndiepe bdems in de everzne, wr dr de strmluwte sedimenttie kn ptreden. pmerkelijk is dt p twee diepe lkties een zeer hge regressiecëfficient is berekend bij verigens niet sterk negtieve Ks-wrden (4.2 en 512'2)' p deze bdems treedt veel sedimenttie p vn reltief vers mteril. ln het Hllndsch Diep zijn 5 everlkties bemnsterd met een enigszins gelgde pbuw. Deze lkties zijn lle gelegen in de nrdelijke everzne, wr mg wrden ngenmen dt er eerder ersie ptreedt dn sedimenttie- Misschien is de gelgdheid ng een weerspiegeling vn de bdempbuw vn vr de fsluiting vn het Hringvliet. De verige 12 lktíes met een mtige tt gede gelgdheid zijn ngetrffen in de diepe bdem, wr met nme het slib tl bezinking kmt. ln de Drdtsche Biesbsch vertnt het merendeel vn de lkties een gelgde pbuw (9 vn de 12). De rzk hiervr ligt in de geringe dynmiek in dit gebied, wrdr sedimenttie nder rustige mstndigheden plts kn vinden.
12 - Zuurgrd (ph) nder invled vn chemische prcessen kn de zuurgrd in de bdem vernderen. Z stijgt de ph nder invled vn ftsynthese vn lgen en wterplnren. Bij de érbe fbrk vn rgnisch mteril treedt een dling p vn de ph. Bij nëirbe fbrk vì methngisting btijft de ph min f meer neutrl' Treedt echter zure gisting p wrbij nder ndere vetzuren vrijkmen, dn kn de ph slerk dlen' Vr de lgemene milieukwliteir (derde Nt wterhuishuding) wrdt ls ndergrens 6'5 ngehuden. wrden gemeten in bdemprfielen in het nderzeksgebied (de Jng et l'' 1988) vriéren vn c.7 tt 8,5. Alleen in lgenmtten p ndiepe bdems zijn hgere ph wrden gevnden' Tijdens dit nderzek zijn p drie lkties in de Nieuwe Merwede wrden gevnden beneden ph 7' De lgste ph wrde bedrgt 4,4 (NMs4.2), hetgeen een gevlg kn zijn vn zure gisting in een zuurstflze bdem. ln de Nieuwe Merwede det het pmerkelijke feit zich vr dt de ph in de diepere delen veell hger is dn in de everzne. Angezien ftsynthese hier geen rl speelt' met n ndere prcessen wrden gedcht. Een mgelijkheid zu denitrifiktie (nërbe mzetting vn nitrt in stikstfgs) kunnen zijn. ln het Hllndsch Diep is eveneens een verschil in zuurgrd nwezig tussen ever en diepe bdem. zii hel dt hier, in tegenstelling tt de Nieuwe Merwede' de evers een hgere ph hebben dn de diepe bdem. Dit verlp ligt in de lijn vn de verwchting mdt ftsynthese in de everzne (verdg) een ph verhging verrzkt. ln het Hllndsch Diep vertnt de ph dn k een sterke reltie met het slib- en drgestfgehlte Blijft te knstteren dt ftsynthese ín de everzne vn de Nieuwe Merwede vn veel minder belng is dn in het Hllndsch Diep en dt de chemische prcessen in de diepe bdem in beide riviertkken vn elkr verschiiien. p grnd vn de besprken prmeters kn het nderzeksgebied ls vlgt wrden gekrkteriseerd: De Nieuwe Merwede heeft k in hr benedenlp ng bdemkrkteristieken die behren bij een strmende rivíer' De bdem bestt uit mtig grf znd en de evers bestn uit fijner mteril. vnf het mment dt de Nieuwe Merwede uitmndt in het Hllndsch Diep, verndert het krkter vn een strmende rivier nr een situtie die gelijkenis vertnt met een grt meer. Als gevlg vn de glfslg treedt er in het Hllndsch Diep ersre p vn de evers. p de bdem bezinkt het fijne mteril dt dr de rivieren wrdt ngeverd en uit de evers is gespeld. De Drdtsche Biesbsch heeft een geheel eigen krkter. Het gebrek n strming enlf de glfslg is vn drslggevende betekenis p de bdemgenese. Hierdr verheerst de sedimenttie vn fijn mteril in de ndiepe krekenstelsels.
15 in de Nieuwe Merwede reltief knstnt is. Een verdere differentiëring wrdt ngebrcht dr de diepte en de Ks-wrde vn de bdem. Uit figuur 3 is f te lezen dt srten met een sterk psitieve wrde p de 1e-s, gebnden zijn n mtig grfzndige bdems die veell in de diepere delen zijn ngetrffen. Srten met een sterk negtieve wrde p de 1e-s zijn hfdzkelijk gebnden n de meer slibrijke bdems die in de Nieuwe Merwede veell in de everzne gelegen zijn. Het feit dt de Ks-wrde (ls negtieve wrde uitgezet) het kmplement vrmt vn de diepte geeft n dt diepere bdems niet gelgd zijn en dt in de ndiepere bdems sprke is vn enige geigdheid. Nieuwe Merwede Frslrie < 6-ì Êù Of!Ìânisc'he sti hci&û Srlymçh Diepte Vfthtgelìslr(' jwßprnum úgridus NÂiÊðE LpinieütR*h Quiú Hdr iå *c um 1 1 gå1çfq9 Y--' 9,,-:-E -=öq' õ*r 9ôãã :i^.'èeeà 'rëét tð, >V Figuur 3. Cnnische Crrespndentie Anlyse vn de lkties in de Nieuwe Merwede De eigenwrden vn de 1e-s bedrgt.23 en vn de 2e-s.17, hetgeen ngeeft dt de scheiding vn de srten ver de rdintie-ssen gering is (Jngmn et l., 19g7). De, dr de eerste twee ssen verklrde frktie vn de vrintie bedrgt 62/, \Nrvn 367" dr de eerste s en 267" dr de tweede s. De infltin fctrs zijn hg (> 2) vr de frkties < 63 pm en > 21 rm, hetgeen betekent dt deze milieuvribelen in sterke mte met elkr gekrreleerd zijn (R =.887, zie bven). De fiine zndfrktie (63-21 pm) is wegens clineriteit dr het prgrmm
16 verwiiderd. ln de Nieuwe Merwede zijn de vrgende gemeenschppen te nderscheiden: 1' De gemeenschp p de mtig grfzndige bdem vn de Nieuwe Merwede wrdt bij uitstek gevrmd dr Prpppus vlki, Lumbriculide, Klsi pusill en k de strmminnende Hydrpsyche cntubernlis is er ngetrffen. Het slibgehlte vn de bdem wrp deze srlen zijn ngetrffen bedrgt minder dn l% (gewgen gemiddelde vn de dichtheid). 2' De tweede gemeenschp wrdt gevrmd rnd crbicul fluminlis en bevt tevens: Enchytreide, Limndrilus prfundicl, Nis elinguis, spheristrum rivicl en Micrtendipes gr. chlris. Deze srten zijn ngetrffen in bdems met een gewgen gemiddeld slibgehlte vn 15 - "/. 3' De derde en meest vrkmende gemeenschp bevt de srten met een vrkeur vr reltief slibriikere bdems (> 3l), die in de regel ndieper riggen f wr het typische lkties betreft zls hvens. Kensrten vn deze gemeenschp zijn plypedilum sclenum, Limndrilus clpredenus, L. hffmeisteri en pisidium mitessierinum. Binnen deze gemeenschp is er in de Nieuwe Merwede nderscheid te mken tussen de lkties wr chirnmus nudiventris wer f niet vrkmt. De lkties wr de srt wel is ngetrffen bestn uit slibhudend znd (gewgen gemiddeld slibgehlte 3-45/") in de everzne (gewgen gemiddelde diepte. 2 m). vn het benedenstrmse deel vn de Nieuwe Merwede. Begeleiders hierbij zijn Quistdrilus multisetsus, Pisidium. supinum, cyrenstrum slidum, Hrnischi spec. en prcldius spec. Deze lkties wrden verder gekenmerkt dr een gemiddelde hgere bundntie vn schelpdieren (Pisidíum henslwnum, P. mitessierínum p. nitidum en Vlvt piscinlis) dn in de diepere rkties wr c. nudiventris niet is ngetrffen. Vermeld dient ng te wrden het vrkmen vn Chirnmus plumsus ín de Nieuwe Merwede. Deze srt is p slechts drie lkties ngetrffen, in lwee hvens (513.3 en 513.4) en een diepe put (7.1). Dit zijn tkties met een stibrijke bdem (c. 5O%). De levensgemeenschppen in de Nieuwe Merwede lten zich ls vlgt smenvtten. p de dynmische bdem vn mtig grf znd leeft de gemeenschp vn Prpppus vlki. De tweede gemeenschp wrdt gekenmerkt dr crbicul fluminlis en hr begeleiders in reltief slibrme bdems. p de verige lkties leeft de gemeenschp vn Plypedilum sclenum, behlve p uitznderlijk slibrijke bdems wr chirnmus plumsus wrdt ngetrffen. De plypedilum sclenum gemeenschp kent een schelpdier rme vrint in de reltief diepere delen en een schelpdierrijke vrint in de ndiepe everzne met chirnmus nudiventris rs kenmerkende srt.
--:--="2- \\\:t/l 17 Hllndsch Diep Nrmte de bdemdiepte in het Hllndsch Diep teneemt wrdt de slibfrktie grter en gn de bdems een zekere gelgdheid vertnen. De frktie vn mtig grf znd is geen differentièrende fktr in het Hllndsch Diep. ln het Hllndsch Diep hebben lle bdems (uitgeznderd 6Tg.2 bij het Hellegtsplein) een frktie > 21 pm vn - < Sy.ln tegenstelling tt de Nieuwe Merwede is deze frktie niet gekrreleerd met de slibfrktie. ln het Hllndsch Diep zijn wel de slibfrktie en de frktie fijn znd negtief n elkr gekrreleerd (r =.g9). Dit duidt er p dt de huidige dynmiek in het Hllndsch Diep te gering is m het mtig grve znd te trnsprteren. De ph is negtief gecrreleerd n het slibgehlte, rgnische stf, vcht. Het sterkst is deze reltie met het slibgehlte (r =,879) en niet n de diepte. Nst ftsynthese vn lgen in de ndiepe everzne kn chemische mzetting vn het slib wellicht een ph veriging te weeg brengen. Hllndsch Diep Lûñ jù Étu{. h cùçåtumÿher6ù ft6år eþ ýf c.vdl cdrú5hdùeâ <ó3um 1 1 -f EãlFb'99 :^ si:e-t-ñ â :Eb E' 5,tri9ãH 9À >Y øi Figuur 4. Cnnische Crrespndentie Anlyse vn de lkties in het Hllndsch Diep
18 De eigenwrden vn de 1e-s bedrgt.22 en vn de 2e-s.g, hetgeen ngeeft dt de scheiding vn de srten ver de rdintie-ssen gering is (Jngmn et l., 19g7). De, dr de eerste twee ssen verklrde frktie vn de vrintie bedrgt 62/, wâtvn 44y" dr de eerste s en 187 dr de tweede s. De infltin fctrs zijn niet hg (< 7) ndnks de krreltie tussen de milieuvribelen. De fijne zndfrktie (63-21 pm) is wegens clineriteit dr het prgrmm verwijderd. De levensgemeenschp vn bdembewners in het Hllndsch Diep wrdt vrijwel uitsluitend bepld dr de diepte en de drmee smenhngende bdemsmenstelling. De vlgende gemeenschppen zijn nderscheiden: 4' De gemeenschp vn chirnmus nudiventris die de zndige ndiepe everzne bewnt. ln tegenstelling tt deze gemeenschp in de Nieuwe Merwede wrdt C. nudivenlris in het Hllndsch Diep vrijwel verl vergezeld dr Lipiniell renicl. Zeldzm kmen er k stictchirnmus spec. en Glypttendipes pripes vr. De bdems bevtten gemiddeld c. 2/" slib en figgen p een gemiddelde diepte < 2 m. Algemene begeleiders, die verigens niet uitsluitend in deze gemeenschp vrkmen, zijn: cyrenstrum slidum, crbicul flumine en Cryptchirnmus spec. Het gewgen gemiddelde slibgehlte wr deze srten zijn ngetrffen is eveneens lg (< "/,), de gemiddelde diepte is echter nzienlijk grter (c. 3,5 m). 5' De gemeenschp vn Vejdvskyell intermedi, bestt nst deze srt uit Enchytreide, Limndrilus udekeminus, Nis elinguis, Prnis frici, euistdrilus multisetsus. Het gewgen gemiddelde slibgehlte vn de bdem bedrgt c. 4 - ss/ en de gemiddelde diepte ligt p 5-7,5 m. pmerkelijk is dt deze srten een zwrtepunt in hun verspreiding hebben in het Ostelijke Hllndsch Diep, strmfwrts tt de Sssenplt. 6' De gemeenschp vn Chirnmus plumsus bestt verder uit Brnchiur swerbyi, Ptmthrix hmmniensis, Ptmpyrgus ntipdrum en prcldius spec. De eerste twee srten zijn slechts p respektievelijk 4 en 3 lkties ngetrffen bij een diepte vn 6,g m en meer' De ltste twee srten zijn zeer lgemeen in het Hllndsch Diep mr vertnen een vrkeur vr de diepe bdems. Het gewgen gemiddelde slibgehlte wr de chirnmus plumsus gemeenschp is ngetrffen bedrgt - 7/, fi1êleen bijbehrende gemiddelde diepte vn 7,5 - > 1 m' Het zwrtepunt vn deze gemeenschp is gelegen in de diepe geul strmfwrts vn de Sssenplt. De gemeenschppen in het Hllndsch Diep kunnen ls vlgt wrden mschreven. ln de zndige ndiepe evers leeft de gemeenschp vn chirnmus nudiventris met Lipiniell renicl ls truwe begeleider. Lkties in de vergng vn ndiepe nr díepe bdems zijn nuwelijks bemnsterd en hier zijn geen kenmerkende srten f gemeenschppen ngetrffen. De gemeenschp vn Vejdvskyell intermedi heeft zijn zwrtepunt p de diepe bdem in het stelijke Hllndsch Diep, terwijl de gemeenschp vn chirnmus plumsus juist meer vrkmt in de diepe geul in het westelijke gedeelte. Drdtsche Biesbsch
\\,í l\î11 19 Dr de geringe vritie in diepte is deze vribele in de Drdtsche Biesbsch niet vn belng vr de verspreiding vn de srten. ln de figuur zijn de Ks-wrde, frktie > 21O pm en slibfrktie de belngrijkste fktren vr de verspreiding vn de srten in de bemnsterde lkties vn de Drdtsche Bíesbsch. Op twee lkties n zijn de Ks-wrden negtief en is de regressiecrifficiënt hg. Er is geen reltie nwezig tussen de Ks-wrde en de verige bdemkrkteristieken. Het enige verbnd dt dr lineire regressie kn wrden ngetnd is de psitieve reltie tussen slibgehlte versus vchtgehlte (R =.899) en rgnisch stfgehlte (R =.856) en een negtieve reltie met de ph (R =.81 1). Drdtsche Biesbsch Gl_vp d d$pdþn UbMi& cf eür slidm Quk eiluðedrè (q Ks-1Ýuú' ' juv r sf +LlÞdelb 6eDób FrÀkùè > Fri{irir' < Þ.r.diÈ sc Pûùdhù brdeyiéñs c n.'ürìgns t FbFdtulú údðd r Figuur 5. Cnnische Crrespndentie Anlyse vn de lkties in de Drdtsche Biesþscn De eigenwrden vn de 1e-s bedrgt.19 en vn de 2e-s.15, hetgeen ngeeft dt de scheiding vn de srten ver de rdintie-ssen gering is (Jngmn et l., 1987). De, dr de eerste lwee ssen verklrde frktie vn de vrintie bedrgt 567, wrvn 31y" dr de eerste s en / dr de tweede s. De infltin fctrs zijn lleen hg (> ) vr het rgnische
2 stfgehlte en de ph, die negtief gekrreleerd zijn (R =.945) is wegens clineriteit dr het prgrmm verwijderd. De fijne zndfrktie (63-21 rm) Het is niet mgelijk m verschillende gemeenschppen p de bdem vn de Drdtsche Biesbsch te nderscheiden. Dit is wrschijnlijk te te schrijven n de grte hmgeniteit vn de bdem en het geringe ntl bemnsterde lkties. Dê gemeenschp in de Drdtsche Biesbsch wijkt echter belngrijk f vn de fznderlijke gemeenschppen in de Nieuwe Merwede en het Hllndsch Diep. 7 ' Deze gemeenschp wrdt gekenmerkt dr Einfeldi gr. dissidens en Chirnmus murtensis. ln de Drdtsche Biesbsch kmen ze vrijwel p iedere lktie vr. Bij het vergelijken vn de verige srten met de bdemkrkteristieken blijken Lipiniell renicl en cyrenstrum slidum (ieder p 2 lkties) vr te kmen bij de lgste gehlten n slib en mtig grf znd, fwel bij de hgste frktie vn fijn znd en bij een reltief weinig negtieve Ks-wrde. verder is er enige differentitie nwezig tussen Glypttendipes pripes, plypedilum nubeculsum enerzijds en Vejdvskyell intermedi nderzijds. De bdems met Vejdvsþell intermedi bevtten gemiddeld meer fijn znd, dn die wrin G. pripes en P. nubeculsum zijn ngetrtfen. Smenvttend kn vr de Drdtsche Biesbsch wrden vstgesteld dt de reltieve rust tt uitdrukking kmt in gelgdheid vn de bdem die blijkbr gunsrige mstndigheden schept vr de krkterislieke gemeenschp in dit gebied. 3.3 Bimss vn de mkr-evertebrten in het nderzeksgebied ln figuur 6 wrdt een verzicht gegeven vn de verspreiding vn de ttle bimss ver het geþied ln de Nieuwe Men vede zijn de bimss's p de meeste lkties lg. Uitznderingen zijn de put (7.1-3) met respektievelijk een bimss vn 79, 15 en 15 ým2. Okp de nbij gelegen lktie 8'1 wrdt een bvengemiddelde bimss ngetrffen. Deze lkties liggen p de rivierbdem. ln de bvenlp vn de Nieuwe Merwede bereikt de bimss mximl een wrde vn 5 glmz (in een hven). Dit geldt eveneens vr het strmbed vn het strmfwrtse gedeelte. Pltselijk wrdt in de everzne een hgere bimss ngetrffen. ln het Hllndsch Diep wrdt p veel lktíes een bimss ngetrffen > 1 glm2. uitschieters zijn s2 en 42g glml p lkties 668'4 en 676'4' Lge bimss's kmen zwel in het stelijk ls westelijke deel vr en p diepe bdems zwel ls in de everzne. ln de Drdtsche Biesbsch vrieert de bimss vn 2 tt 2s g/m2. Hier wrden de hgste bimss's ngetrffen in de grtste pen wteren.
lìì',,-_ //í 21 Tbel 1. Gemiddelde bimss p de nderzchte lkties Asvrii drggewicht NM CB t-d glm2 znder 676 4 Ttl 6.9 9.7 '17 I 9.4 Mllusc exkl. Uninide 4.7 (68%) Tubif cidee 2.1 (3%) Ch rnmide.1 (2%) 5.9 (617") 18 (18%',, 21 (21%) 16.6 t92%l.9 (5l") 4 (2%\ 8. (86%).9 (1%) 4 (4%\ ln tbel 1 wrdt een verzicht gegeven vn de bimss vn drie grepen bdembewners in het nderzeksgebied. De gemiddelde bimss vertnt grte verschillen tussen de riviertkken. De bimss in de lkties in het Hllndsch Diep is veel grter dn in de Nieuwe Merwede en de Drdtsche Biesbsch. Dit is vr een grt deel het gevlg vn lktie 676.4 (Nrder Vrhven Vlkerksluizen) wr de bimss vn Crbicul flumine mr liefst 424 g /m2 bedrgt en n het gemiddelde vr het Hllndsch Diep 8,5 g/m2 tevegt. Zu deze lktie buiten beschuwing wrden gelten, dn is de gemiddelde bimss in het Hllndsch Diep vergelijkbr met die in de Drdtsche Biesbsch- Een bimss vn 1O glm2 wrdt hg genemd (Benke, 19g4). Dit hudt in dt de gemiddelde bimss vn de Drdtsche Biesbsch en het Hllndsch Diep hg zijn. De gemiddelde bimss in de Nieuwe Merwede is beduidend lger. Vn de fznderlijke diergrepen leveren de Mllusc verreweg de grtste bijdrge. De vrnmste srten hierbij zijn tweekleppigen. ln de Nieuwe Merwede leveren de Uninide de grtste bijdrge n de bimss vn de Mllusc (Uninide zijn niet in tbel 1 pgenmen mdt bi de bemnsteringsmethde het bemnsterde ppervlk te klein is m deze grep enigszins representtief te bemnsteren. Vr dt del wrdt in de regel een msselkr gebruikt). Het belngrijkste schelpdier (buiten Uninide) vr de bimss in de lkties vn de Nieuwe Merwede is Crbicul fluminlis, gevlgd dr Dreissen plymrph, Vlvt piscinlis en pisidium henslwnum. De verige srten drgen nuwelijks bij n de bimss. Ok in de Drdtsche Biesbsch levert Uni pictrum de grtste bijdrge. De tweede belngrijke srt is Vlvt piscinlis, gevlgd dr Pisidium henslwnum en P. mitessierinum. ln het Hllndsch Diep is de genemde Crbicul flumine de belngrijksle srt, gevlgd dr Uni pictrum, Vlvt piscinlis en Dreissen plymrph. De Tubificide drgen reltief weinig bij n de bimss, mr kunnen evenls Chirnmide een wezenlijke vedingsbrn zijn vr dieren die niet p schelpdieren fergeren. ln de Nieuwe Merwede zijn Limndrilus hffmeisteri, L. clpredenus, met hun juveniele stdi, nst psmmryctides brbtus de belngrijkste Tubificide. Lktie 7.1, een diepe put in het rivierbed drgt 3"/" bij n de bimss vn Tubificide vn lle lkties in de Nieuwe Merwede. ln de Drdtsche Biesbsch zijn genemde Limndrilus srten verreweg het belngrijkste. ln het Hllndsch Diep is dit -êveneens net gevl, wrbij Ptmthrix mldviensis en Brnchiur swerbyi k ng een
43 4 (Ë rt 'lt I 42 415 41 9 1 11 12 Figuur 6' Ttle bimss in g svrij drggewichl/m2 p de lkties in het nderzeksgebied (exklusief Uninide) X crdint N) t\)
ìi--7 23 nzienl jke bijdrge leveren. De ltste srt is weliswr slechts p 4 lkties ngetrffen, mr dr de uitznderlijke grtte is deze srt tch vn belng vr de bimss vn de Tubif icide. Bij de chirnmide vertnen de bimss's per riviertk de grtste verschillen. De Drdtsche Biesbsch biedt blijkbr betere hbitts vr de grte srlen dn de verige riviertkken. De meeste lkties in de Nieuwe Merwede bevtten nuwelijks grte chirnmide. Uitzndering hierp vrmt lktie 513.3, de Osthven in de Nieuwe Merwede, wrin de bimss vn de Chirnmiden ruim 2 g/m2 bedrgt en drmee 4/ vr zijn rekening neemt vn de bimss vn Chirnmiden p de 4 nderzchte lkties. Chirnmus plumsus en C. nudiventris drgen smen gzy" bij n de bimss vn Chirnmide' Chirnmus plumsus bereikt een hge bimss in enige hvens, terwijl C. nudiventris p veel ndiepe evers de grtste bimss levert. De krkteristieke chirnmide uit de Nieuwe Merwede (Klsi pusill, Plypedilum sclenum en Hrnischi spec.) leveren een te verwrlzen bijdrge n de bimss. ln de Drdtsche Biesbsch levert Chirnmus murtensis mel / verreweg de grtste bijdrge n de bimss. Drnst zijn Chirnmus plumsus, Lipiniell renicl en prcldius spec. ng vn enig belng. Einfeldi gr. dissidens, een krkteristieke srt vr dir gebied drgt nuwelijks bij n de bimss vn de Chirnmide. ln het Hllndsch Diep neemt chirnmus nudiventris 6/ vân de bimss vn Chirnmide vr zijn rekening. Andere belngrijke srten zijn Lipiniell renicl en Chirnmus plumsus. De belngrijksle lkties met betrekk ng tt de bimss vn chirnmide zijn de ndiepe evers.
24 4' verspreiding en ecigie vn enige indiktrsrten in het nderzeksgebied ln dit hfdstuk wrdt ingegn p de bdemvrkeur en verspreiding vn de meest lgemene srten in het nderzeksgebied en wr mgelijk ngevuld met gegevens buiten het nderzeksgebied. Deze gegevens zijn smengevt in Klink (r994). Vr deze srten wrdt de bdemvrkeur uitgedrukt in: Gemiddelde diepte (m nder wterppervlk) met minimum en mximum in het Slibgehlte (frktie < 63 pm) (/.) Gehlte vn grf znd (frktie > 21 pm) (%) Gelgdheid vn de bdem (Ks-wrde nderzeksgebied met minimum en mximum in hef nderzeksgebied met minimum en mximum in het nderzeksgebied Vn iedere srt is tevens een verspreidingskrt bijgevegd met drin de dichthed en/m2. De inzet in deze krtjes is ls vlgt: ln de bvenste grfiek (gele klmmen) zijn de gemiddelde wrden vn de betreffende prmeters p de lkties in het nderzeksgebied weergegeven. De rde punten geven de gemiddelde bdemsmenstelling (met stndrdfwijking) wr de betreffende srt is verzmeld in het nderzeksgebied. De drie grfieken hiernder geven de gemiddelde bdemsmenstelling (met stndrdfwijking) in de drie deelgebieden (Nieuwe Merwede, Drdtsche Biesbsch en Hllndsch Diep). ln bijlge 2 wrden verspreidingskrten gegeven vn srten die niet in dit hfdstuk wrden besprken.
Limndrilus prfundicl (Verrill) Brstelwrmen fxnmie Determintie met Brinkhurst en Jmiesn (1971) Bdemkr kteristieken in het nderzeksgebied znd met een mtig slibgehlte Diepte 4.2 spreiding 1.2-6 % slib (<63pm) 23 spreiding 4_68 /" > 21 pm 55 spreiding B-9S Ks-Wrde.6 Vedselkeuze Verspreiding nbekend Nieuwe Merwede, Hllndsch Diep Verspreiding en bdemvrkeur in het nderzeksgebied vn de 9 lkties wr de srt is ngetrffen, lijgen er 5 in de Nieuwe Merwede en 4 in het Hllndsch Diep' Vier lkties in de Nieuwe Merwõãe liggen p de rivierbdem en de vijfde lktie is een hven in de uiterste bvenlp. ln het Hllndsch Diðp is åe srt verzmeld p drie everlklies en p een lktie in de diepe bdem vn hei stelijke Hllndsch Diåp. L. prfundicl kmt vr bij uiteenlpende gehlten n slib. Z t evtten de diepe lkties in de Nieuwe Merwede nuwelijks slib. De hvenlktie bevt c % slib. Twee everlktíes in het Hllndsch Diep bevtten weinig slib, de derde everlktie is slibrijk (681). De lktie p de diepe bdem bevt 37% slib. p grnd vn de verspreiding en bdemkrkteristieken kn wrden vstgesteld dt de srt het hgdynmische strmbed vn de Nieuwe Merwede tlereert, evenls lkl de glfslgzne vn het Hllndsch Diep- Het ntbreken in de Drdtsche Biesbsch en de diepe delen vãn het westelijke Hllndsch Diep wijzen p een beplde fkeer vn zeer lg dynmische situties. Dichtheden en bimss in het nderzeksgebied p lle lkties ziln de dichtheden lg (< 1 mg/m2). Als gevlg hiervn drgt L. prfundicl nuwelijks bij n de bimss vn de rigchet in het ndãrzeksgebied. verspreiding en bdemvrkeur buiten het nderzeksgeb ed Onbekend lndiktrptentie nbekend Bedreigingen nbekend Reprduktie dr middel vn eicccns Overwintering nbekend
43 1 ' Verspreiding en d chtheid vn Limndrilus prfundicl O dcrze k6têbiêd n het nderzeksgebied 1 - l ind./m2 1li s É O 4 42 1 1 1 15 1T Nidÿê Mwêd. T Drdkhê Birbeh Hllåld&h Dcp T-r 1-1 ind.lm2 Overige bemnsterde Ikties 415 ë c ;5 ss9:: EEg EãÀ*Ë ó v îv 9 F lcës r> 41 \\, ì\ì:://l 1 11 r2 X crdint N) )
'ìl\=r ;: 27 Prnis frici (Hrbe) Brstelwrmen Txnmie Determintie met Sperber (19) Bde mkrkteristieken in het nderzeksgebied znd f zndfilm p slib? Diepte 5.9 spreiding.4-9.9 / slib (<63pm) 49 spreiding 1_91 "/" > 21 tm 2g spreiding 2-89 Ks-Wrde -1.8 Vedselkeuze niet selektieve sediment-eter (Juget, 19g4) Verspreiding Wl, Níeuwe Merwede, Beneden Merwede, Hllndsch Diep, Ms Verspreiding en bdemvrkeur in het nderzeksgebied Prnis frici is p 18 lkties verzmeld in het ñderzeksgebied. Hiervn liggen er 5 in de Nieuwe Merwede en de verige in het stelijke Hllndsch Diep. lniã Nieuwe lr,terwãie liggen lle lkties in de everzne p minder dn 1 m diepte. ln het steii. re lttnsch Diep is sprke vn een mgekeerde situtie. 13 vn de 14 lkties liggen p meer dn 5 m diepte. Het slibgehlte p de lkties in de Nieuwe Merwede is pvllend vereenkmstig (41-54%). ln het Hllndsch Diep vertnen de sribgehrten een velr grterò spreiding (1-91%). uit de verspreiding blijkt een vrkeur vr lkties met een beperkte dynmiek. p de hg dynmische bdem vn de Nieuwe Merwede ntbreekt de srt, evenls in de lgdynmische Drdtsche Biesbsch en in de diepe geul in het westelijke Hllndsch Diep. uet vljwet ntbreken in de everzne vn het Hllndsch Diep is een indiktie dt fijnzndige bdems met glfslg wrden gemeden' Het meest pmerkelijke n het verspreidingsptin is wel het.nderduiken, in het Hllndsch Diep (zie k Quistdrilus multisetsus, vð ivskyell intermedi en prctdius spec.). uit de verspreiding vn Prnis frici in het nderzeksgebiei kn wrden pgemkt dt een vrkeur bestt vr een mtige dynmiek zls die hãerst ín de everzne vn de Nieuwe Merwede en in het sedimenttiegebied in het stelijke Hllndsch Diep. De dynmiek vn het strmbed vn de Nieuwe Merwede en de glfsl"gtóne in het Hllndsch Diep wrdt vermeden, evenls de gemtigde sedimentt ezne in het westelijke Hllndsch Diep en de Drdtsche Biesbsch. htheden ngetrffen tt 1/m2. Slechts p één de Drdtsche Kit (658.2) bedrgt de dichtheid s bepld, gezien de geringe mvng zl de rlsbr zijn. Verspreiding en bdemvrkeur buiten het nderzeksgebied Uit bemnsteringen i en Beneden Merwede (Leemns, 1993) Prnis blíjkt frici (tezm r te kmen in kle zndbdem gezelschp en dr in het vn Prp in de kle zndbdems. ln de lkties nderzeksgebied in het is lndiktrptentie Bedreigingen Kmt veell nbekend smen vr met Vejdvskyell intermedi (zie ldr) Reprduktie Overwintering dr middel vn insnering nbekend
43 ' I 4 cl d! 42 415 4t 1 11 12 X crdint tð @
29 Prpppus vlkí (Michersen) Brstelwrmen fm. ptwrmen (Enchytreide) Txnmie Determintie vn deze fmilie is meestl slechts mgelijk n levende dieren (Tynen en Nurminen, 1969)' Een uitzndering hierp vrmt P. vlki die, iñ tegenstelling tt de verige Enchytreide, hrchete heeft met twee punten in plts vn één. Bdem krkteristieken vrijwel puur mtig grf in het nderzeksgebied znd Diepte 9.4 spreiding.8-5.5 % slib (<63 rm) 4 spreiding _7 "/" > 21O pm 95 spreiding 9O_1OO Ks-Wrde O.4 Vedselkeuze Verspreiding nbekend Nieuwe Merwede, Ms Verspreiding en bdemvrkeur in het nderzeksgebied Prpppus vlki is lleen in de Nieuwe Merwede vãrzmeld p 9 lkties. vn deze 9 lkties zijn er 7 in het bvenstrmse gedeelte verzmeld in het strmue bi een diepte vn meer dn 4 m. De pe (< 1m) zndplt nbij de vergng nr het lg (< T "/") en de zndfrktie bestt vrijwel t is in het nderzeksgebied een uitstekende en. Dichtheden en bimss in het nderzeksgebied De dichtheid p de vindpltsen is mindeidn 1lm2, wrdr de (niet bekende) bimss vn deze kleine srt hguit enige mg/m2 zl zijn. Verspreiding en bdemvrkeur buiten het nderzeksgebied ln de Ms is de srt beperk tt de stuwpnden in lt en west Brbnt in de diepe bdem (Peeters, 1988). Fmenk (198) heeft een indeling gemkt nr strmminnendheid vn brstelwrmen in de Dnjepr. Prpppus vlki is ingðãet in de grep bij de hgste strmsnelheden en het grfste substrt (vstr. 3 cm/s en schn znd). Ektàrininskáv (lgõ) veimet t dt p. vlki dminnt nwezig is in de strmgeul vn de wlg, mr dt de irt di n het nbrengen vn een stuwdm snel verdwenen is. Deze litertu r stemt ged vereen met de vindpltsen in de Nieuwe Merwede. f de srt k in het grve substrt u"n " wl vrkmt is ng niet nderzchl.! lndiktrptentie Een zeer gede indiktr vr dynmische zndbdems in het benedenriviereng ebred. Benedenstrms vn de Nieuwe Merwede is de srt ng niet ngetrffen Bedreigingen Reprduktie Overwintering Verndering in de dynmiek, wrbij verfijning vn het bdemmterir ptreedt, zl de srt wrschijnlijk den verdwijnen. nbekend nbekend
43 (n E 4 42 415 1 15 1 1 1 ' Verspreiding en dichtheid vn Prpppus vlki in het nderzeksgebied 'E c - O d rzck6tcbicd Nrcùwc ìdcscé DdFÞ BieÊhæh HllDdæh Dicp *sfþ99 EEe*83?À óevd Ýes :'lgý ^'., ' r> 1-1 ind./m2 1-1 ind./m2 1-1 ind.lmt Overige bemnsterde lkties 4t ìlì://l 1 11 12 X crdint )
-\.::/- ìl=lí 31 Quistdrilus mult setsus (Smith) Brstelwrmen Txnmie Determintie met Brinkhurst en Jmiesn (197) ls Pelsclex multisetsus (med. Verdnscht). Bdemkrkteristieken in het nderzeksgebied slibbdem Diepte 5. spreiding.4-1 3 % slib (<63 rm) SO spreiding O_91 / > 21O pm 31 spreiding 2_1 Ks-Wrde -2.6 Vedselkeuze Verspreiding nbekend Benedenlp ijssei, Nederrijn, N ieuwe Merwede, Amer, B rbntsche en Drdtsche Biesbsch, Hllndsch Diep, Hringvliet Verspreiding en bdemvrkeur in het nderzeksgebied Quistdrilus multisetsus is p 38 lkties ngetrffen. wrvn 1 in de Nieuwe Merwede, in het Hllndsch Diep en 3 in de Drdtsche Biesbsch. ln de Nieuwe Men rede kmt de srt vr p een ntl ndiepe evers en in de 4 bemnsterde hvens' ln het Hllndsch Diep bestt een sterke vrkeur vr de diepere lkties. De drie lkties in de Drdtsche Biesbsch hebben een diepte vn,3-2 m. De lkties in de Nieuwe Merwede hebben een slibgehlte vn 36/ f meer. ln het Hllndsch Diep ligt het slibgehlte p de lkties veell bven 6 2", lhewel p een beperkt ntl lkties k weinig slib nwezig is (< 1l). ln de Drdtsche Biesbsch bestt de bdem vn de vindpltsen vr 22-57y" uit slib. pmerkelijk is het 'nderduiken' vn de ever vn de Nieuwe Merwede nr de bdem vn het Hllndsch Diep (zie k Prnis frici, vejdvskyell intermedi en prcl us spãc.). p grnd vn de verspreiding in het nderzeksgebied vlt een vrkeur te bespeuren vr situties met een verwegend lg dynmisch krkter. Het strmbed vn de Nieuwe Merwede en de evers vn het Hllndsch Diep wrden gemeden en de srt is ngetrffen in de diepe geui n her westen vn het Hllndsch Diep en enige lkties in de Drdtsche Biðsbsch. Dichtheid en bimss in het nderzeksgebied. p de meeste lkties is Q. multisetsus ín lge dichtheden nwezig (< 1/m2). ln de Drdtsche Biesbsch liggen de dichtheden tussen 1 en > 1/m2. ln het Hllndsch Diep zijn p slechts 2 lkties meer dn 1 individuenlm2 nwezig. Als gevlg hiervn drgt de srí k nuwelíjks bij n de tlle bimss. De hgste gemiddãlde òmsj wrdt gevnden in de Drdtsche Biesbsch ( mg/m2). De twee lkties in de Drdtsche Biesbsch met > l ind.lm2 vertnen geen vereenkmstige bdemsmenstelling. Verspreiding buiten het nderzeksgebied Onbekend lndiktrptentie Bedreigingen Reprduktie Overwintering nbekend nbekend dr middel vn eicccn nbekend
43 1 Verspreiding en dichtheid vn Quistdrilus multisetsus in het nderzeksgebied T ODdc12æLscebrêd l- T I - 1 ind./m2 <{ 4 1 '15 1 Nicuwc lvf.ýcdc T DdþlE BiêBbæh O 1-1 ind.lm2 l - l ind.lmz d.é 42 1 Hllùdrch Diêp 1-1 índ.lm2 Overige bemnsterde lkties 4t5 c lfgþ=9 qeésôeå Ôó îv$ r> çèey F 41 : b \\=/y' 1 11 L2 X crdint ( ) t\)
:.\,'.: 33 Vejdvskyell intermedi (Bretsch) Brstelwrmen Txnmie Determintie met Sperber (19), die V. intermedi nderscheidt vn V. cmt dr: Afwezigheid vn gen, drsle sete vnf segment 6 (v. cmt vnf 5), één zeer dikke ventrle set p segment 6 met een grte ndertnd en 2-3 dunne bventnden ls in fig. 1gA (sperber,19). Bij V. cmt is deze set niet z fwijkend vn ndere ventrle sete. Bdemkrkteristi znd, f zndfilm eken in het nderzeksgebied p slib Diepte s. spreiding.5-12.9 /" slib (<63 m) 47 spreiding 2_91 "/" > 21 m 23 spreiding 2-67 Ks-Wrde -2.6 Vedselkeuze niet selektieve sediment-eter (Juget, 1984) Verspreiding Nederrijn, Gnzediep, Vssemee Hllndsch Diep en Hringvliet r, Nieuwe Merwede, Beneden Merwede, Verspreiding en bdemvrkeur in het nderzeksgebied Ve i is ngetrffen, Nieuwe Merwede, 5 in de D n Diep. De s delijke vrkeur vr het H Drd met slechts lkties). ln is V. in ndiepe n tussen en 9 cm diepte. ln het Hllndsch Díep zijn vn de lkties er G gelegen p een diepte < 1,5 m. k p 2 vn meest diepe lkties (> 12 m) in de geul in het Hllnds"ñ iãp is de srt ngetrffen. ln de Drdtsche Biesbsch liggen de vindpltsen tussen 2 cm en 2 m. ln de Nieuwe Merwede hebben de lkties een sli de srt eveneens p de slibrijkere bdems, de lkties in de Drdtsche Biesbsch. Vejd lkties in de Nieuwe Merwede nr de, ver (zie k Prnis frici, euistdrilus multisetsus rkeur v e in het ter even wr m 199). Hierp wrdt ng nder ingegn. k. Het strmbed vn de Nieuwe en. De diepe geul in het westelijke rtepunt in de verspreiding is het bezinkt (vn Dreumel en Dekker, Dichtheden en bimss in het nderzeksgebied p de meeste lkties is v. intermedi slãchts in geringe dichtheden ngetrffen (< 1/m2). Hgere dichtheden zijn gevnden in de Drdtsche iesbãch en het Hllndsch Diep vnf de bvenlp tt hlverwege de sssenplt. Dichtheden > l ind/m2 zijn lleen ngetrffen direkt strmpwrts vn de uitmnding vn de Drdts:he Kil. pmerkelijk geneg zi n niár k de hgste dichtheden vn Prnis frici ngetrffen, die vk smen vrkmt met v. intermedi. Bimss's vn deze srt zijn niet bekendì Gezien de geringe ru"ng wrdt de bijdrge n het ttl verwrlsbr gecht.
-,r-í 34 Verspreiding en bdemvrkeur buiten het nderzeksgebied De vrkeur vr slibrijkere bdems in het nderzekslebied stt hks p de bevindingen vn Fmenk (198) in de Dnjepr wr hij de brstelwrmen heeft ingedeeld nr strmminnendheid. V intermedi behrt drbij tt de srten vn het mtig snel strmend wter (< 3 cm/s) en bewnt licht tt mtig slibhudend znd. Bij bemnstenngen in de everzne vn de Wl en Beneden Merwede zijn inderdd hge dichtheden vn V. intermedi ngetrffen in grf znd, tezmen met Klsi pusill en Prpppus vlki (zie ldr). Deze situtie is in de Nieuwe Merwede niel ngetrffen' Het verschil tussen de bevindingen in hei nderzeksgebied en de vrkeur vn v. intermedi vr znd in het ndere nderzek is verder uitgewerkt i Kt nk en Rijnhlt-Dudk vn Heel, 1993)' Hierin wrdt geknkludeerd dt V. intermedi in het stelijke Hllndsch Diep vermedelijk is ngewezen p een zndig tplgje dt bij hgere fueren p het slib sedimenteert. lndien bij lge fveren deze bden weer met ll u wr t bedekt, verdwijnt v. intermedi weer. Deze knklusie is echter lleen gebseerd p de vergelijking tussen de mndelijkse dichtheden en de fver vn de Rijn. De gemeten Ks-wrden zijn veell negtief, hetgeen niet wijst p vernderingen in het sedimenttiðptrn. lndiktrptentie Bedreigingen Reprduktie Overwintering Op grnd vn litertuur is Vejdvskyell i ntermedi een gede indiktr vr zndige bdems. ln het nderzeksgebied blijkt dt niet uit de gemeten bdemprmeters. Angezien de srt zeer snel kn klniseren en verdwijnen is het mgelijk dt perm nente bewning pltsvindt in zndbdems en dt verwegend slíbbige bdems slechts krtstndig ls geschikt substrt dienen vr deze srt. nbekend dr middel vn insnering nbekend
43 r.r) (Ð 4.ú (Ë É 42 4t5 4t 9 1 11 12 X crdin t
36 Chirnmus murtensis Ryser, Schll en Wülker Dnsmuggen Txnmie Determintie met webb en schll (1985). ln deze tbel is Chirnmus bltnicus niet pgenmen, mr zl hgstwrschijnlijk ls C. murtensis wrden gedetermineerd (mededeling H. Mlier Pillt) Bdemkrkteristieken in het nderzeksgebied slibrijke ndiepe bdems Diepte 1.3 spreiding O.g-12 % slib (<63 rm) 3T spreiding 5-67 "/" > 21 pm 37 spreiding 18-61 Ks-Wrde -4. O O Vedselkeuze Niet selektieve eter vn bdem- en zwevend mteril (Smit, et l., 1992) Verspreiding Wlderwijd, Drdtsche en Brbntsche Biesbsch, Nieuwe Merwede (pltselijk), Httndsch Diep (pttsetijk) Verspreiding en bdemvrkeur in het nderzeksgebied chirnmus murtensis is p 14 lkties in het nderzeksgebied ngetrffen.p 3lkties n zijn lle lrven verzmeld in de Drdtsche Biesbsch. De srt is in de Drdtsche Biesbsch p slechts 2 lkties niet is ngetrffen. De lktie in de Nieuwe Merwede ligt p een diepte vn 1,5 m in een hven. De vindpltsen in het Hllndsch Diep liggen p een diepte vn 7,6 en 12,3 m. De lkties in de Drdtsche Biesbsch hebben een diepte tt 2 m. De hvenlktie in de Nieuwe Merwede heeft een slibgehlte vn S8y. De minst diepe lktie in het Hllndsch Diep heeft een slibgehlte vn 28/ èn de diepste lktie bevl6l/ slib. ln de Drdtsche Biesbsch kmt de srt vr bij een slibgehlte vn 5-6lv. De meeste lkties hebben een gelgde bdempbuw (negtieve Ks-wrde). Eén lktie in de Drdtsche Biesbsch en de diepste vindplts in het Hllndsch Diep vertnen geen gelgde bdem. p grnd vn deze krkteristieke verspreiding kn wrden ngenmen dt Chirnmus murtensis een lerkerist eke bewner rs vn zeer lg dynmische bdems. Dichtheden en bimss in het nderzeksgebied p de drie lkties buiten de Drdtsche Biesbsch is chirnmus murtensis in uiterst geringe dichtheden verzmeld (< 1/m2)- Dit betekenl slechts 1 lrve per drievudige bemnstering. ln de Drdtsche Biesbsch zijn er p de meeste lkties meer dn i lrven/m2 verzmeld. Gemiddeld ver de Drdtsche Biesbsch bedrgt de bimss vn C. murtensis 1,s glmz en is hiermee verreweg de belngrijkste Chirnmide. Verspreiding en bdemvrkeur buiten het nderzeksgebied Smit et l', (1992) geven veel infrmtie ver deze srt in het Wlderwijd. C. murtensis kmt dr vr in het nrdwestelijke gedeelte, wt slibrijk is in tegenstelling tt het zndige zuidstelijke gedeelte. ln het wlderwijd zijn de dichtheden vãn c. murtensis psitief gekrreleerd n de diepte en het slibgehlte. Uít nlyse vn de drminhud en lbrtriumwrnemingen geknkludeerd wrdt dt de lrven in rzen ls te filteren. ln het nderzeksgebied kn geen reltie wrden gevnd diepte f slibgehlte. De meest belngrijke fktr in beide gebieden lijkt de n. lndiktrptentie Bedreigingen Reprduktie Overwintering Gede indiktr vr slibrijke bdems met een gelgde pbuw Kmt bij uitzndering vr in het zmerbed. De dynmiek in het zmerbed vermedelijk te grt. Nr verwchting zl de srt in de ni genrmliseerde Rijntkken vreger lgemener zijn geweest. nbekend nbekend IS