CONCEPT niet citeren of naar verwijzen Achtergronddocument Richtlijnen goede voeding 2015 Thee

Transcriptie

1 1 OCR CONCEPT niet citeren of nr verwijzen Achtergronddocument Richtlijnen goede voeding 2015 Thee 5 Dit chtergronddocument is een smenvtting vn wetenschppelijke peer-reviewed publicties tot 1 juli 2014 over een deelonderwerp vn de Richtlijnen goede voeding De Commissie Richtlijnen goede voeding 2015 zl de bevindingen in de chtergronddocumenten integreren tot richtlijnen voor een gezond voedingsptroon. Conclusies over deelonderwerpen kunnen niet direct worden doorvertld nr voedingsdviezen. De gevolgde methodologie is op de volgende pgin kort smengevt en is uitgebreid beschreven in het document Werkwijze vn de Commissie Richtlijnen goede voeding De commentrtermijn loopt tot dinsdg 10 februri 2015 U kunt uw commentr per e-mil sturen nr RGV2015@gr.nl. 11

2 12 Werkwijze in het kort b c d e Intermediiren RCT s nr effecten op intermediiren en cohortonderzoek nr verbnden met ziekten Ziekten RCT s nr effecten op ziekten en (in gevl vn voedingsptronen) nr effecten op totle sterfte Cohortonderzoek De commissie neemt RCT s nr effecten op drie intermediire uitkomstmten voor ziekten in beschouwing: bloeddruk, LDL-cholesterol en lichmsgewicht. Cohortonderzoek nr verbnden met deze intermediiren blijven buiten beschouwing. De commissie richt zich ten nzien vn deze onderzoekstypen primir op met-nlyses en systemtische reviews. De commissie evlueert de reltie met tien voedinggerelteerde ziekten: coronire hrtziekten, beroerte, hrtflen, dibetes mellitus type 2, COPD, borstknker, drmknker, longknker, dementie en depressie. RCT s met deze uitkomstmten zijn schrs. Vnwege het belng voor uitsprken over cusliteit, beschrijft de commissie ten nzien vn deze uitkomstmten lle beschikbre RCT s, ongecht of met-nlyses en systemtische reviews beschikbr zijn. De term cohortonderzoek wordt in dit dvies gebruikt voor lle vormen vn prospectief observtioneel onderzoek Conclusies in de chtergronddocumenten zijn gebseerd op de hoeveelheid onderzoek, nwijzingen voor heterogeniteit, de sterkte vn het verbnd, deelnemerskrkteristieken en specifieke fwegingen die in de toelichting zijn beschreven. De conclusie kn luiden dt er grote of geringe bewijskrcht is voor een effect of verbnd, dt een effect of verbnd onwrschijnlijk of niet eenduidig is, of dt er te weinig onderzoek is om een uitsprk te doen over het effect of verbnd. Het document Werkwijze vn de Commissie Richtlijnen goede voeding 2015 geeft een uitgebreide beschrijving en toelichting vn de gehnteerde werkwijze. Pgin 2

3 Inhoud Werkwijze in het kort Inleiding Definities Gebruik vn thee Litertuuronderzoek Interventieonderzoek Zwrte thee Groene thee Conclusie Cohortonderzoek Methodologische knttekeningen bij cohortonderzoek nr thee Zwrte en groene thee Conclusie Conclusies en bestnde richtlijnen en normen Conclusies relevnt voor de richtlijnen...32 Litertuur...33 A De commissie Pgin 3

4 44 1 Inleiding In dit document beschrijft de Commissie Richtlijnen goede voeding 2015 (bijlge A) de reltie tussen het gebruik vn thee en en het risico op chronische ziekten *. Als eerste komt interventieonderzoek n de orde nr het effect vn het gebruik vn thee op bloeddruk, LDL-cholesterol en lichmsgewicht. Vervolgens wordt cohortonderzoek beschreven nr het gebruik vn thee en gezondheid. 1.1 Definities In dit dvies worden de effecten vn zwrte en groene thee op een rij gezet. Beide theesoorten wordt gemkt vn de gedroogde blderen vn de Cmelli sinensis plnt. Deze blderen bevtten cffeïne en theophylline. Voor de productie vn zwrte thee worden de blderen volledig gefermenteerd en voor de productie vn groene thee blijven ze ongefermenteerd. Thee vn gedeeltelijk gefermenteerde blderen heet oolong thee. 1 Door de uiteenlopende productiewijze vn zwrte en groene thee verschilt de smenstelling vn de flvonoïdes tussen de twee theesoorten, terwijl de totle hoeveelheid ngenoeg gelijk is. 2,3 Thee kn zowel heet ls koud worden gedronken. Omdt ijsthee ongeveer evenveel suiker bevt ls fruitsppen en frisdrnk, komt ijsthee n de orde in het document over suikerhoudende drnken. Drnst is er een groot ntl soorten kruidentheeën. Deze vllen buiten het bestek vn dit document. Dit geldt ook voor rooibosthee. 1 Verder zijn er uiteenlopende thee-extrcten. Hiervoor worden theeblderen in een wteroplossing met lcohol gedrenkt (2% w/w) en vervolgens geconcentreerd. Om vloeibre extrcten (wet extrcts) te verkrijgen wordt de oplossing geconcentreerd tot 20-25% w/w. Wnneer de oplossing verder wordt geconcentreerd tot 40-50% w/w kn deze gepoederdroogd worden. Het verkregen theepoeder wordt verwerkt in bijvoorbeeld tbletten of cpsules. 4 De commissie lt onderzoek nr thee-extrcten eveneens buiten beschouwing. 1.2 Gebruik vn thee In de Nederlndse voedselconsumptiepeiling lg het gebruik vn thee bij meisjes en vrouwen ongeveer twee keer zo hoog ls bij jongens en mnnen: het medine gebruik vn thee ligt bij jongens op 18 ml per dg en bij meisjes op 49 ml per dg; bij mnnen ligt dit op 135 ml per dg en bij vrouwen op 343 ml per dg. 5 * Zie voor een beschrijving vn de gehnteerde methodologie het document Werkwijze vn de Commissie Richtlijnen goede voeding Het oxidtieproces bij de productie vn zwrte thee converteert flvonoiden ls ctechines in complexere vrinten ls therubigines en theflvines. 20 tot 30% vn de flvonoiden in zwrte thee en 80 tot 90% vn de flvonoiden in groene thee bestn uit ctechines. Pgin 4

5 Tbel 1 Gebruikelijke innme vn thee in Nederlnd (ml /d) op bsis vn de Nederlndse voedselconsumptiepeiling b. 5 P10 P50 P90 Jongens 7-18 jr Meisjes 7-18 jr Mnnen jr Vrouwen jr De commissie veronderstelt dt 1 g thee gelijk is n 1 ml thee. b Gewogen voor socildemogrfische fctoren, seizoen en dg vn de week. Volgens de Koninklijke Nederlndse Vereniging voor Koffie en Thee bestond het theegebruik in 2012 voor 55% uit zwrte thee, 11% uit groene thee, 18% uit vritie (geromtiseerde) thee * en 17% uit kruidenmelnges Litertuuronderzoek De commissie heeft in eerste instntie onderzoeken nr thee gezocht met de volgende serches in PubMed: 87 Te [Mesh] met ls limits met-nlysis en systemtic reviews Om interventie en cohortonderzoeken te vinden die n het uitkomen vn de metnlyses zijn gepubliceerd zijn eveneens serches per uitkomstmt uitgevoerd met het filter rndomized controlled tril of de zoekterm cohort. De met-nlyse vn Hrtley en colleg s 2 richt zich op onderzoeken die drie of meer mnden duren. Om korter durende onderzoeken te idenficeren is ook de lijst vn uitgesloten onderzoeken in deze met-nlyse ngelopen op relevnte onderzoeken. 95 * Uit de publictie is niet op te mken of de geromtiseerde thee lleen zwrt is of ook groen kn zjin. Pgin 5

6 96 2 Interventieonderzoek In dit hoofdstuk wordt onderzoek beschreven nr het effect vn het gebruik vn zwrte en groene thee op bloeddruk en LDL-cholesterol en vn groene thee op lichmsgewicht. De commissie is niet op de hoogte vn systemtische reviews of met-nlyses nr het effect vn het gebruik vn zwrte thee op lichmsgewicht. Bij de beschrijving beperkt de commissie zich tot onderzoeken wrin thee is gebruikt, onderzoeken met thee-extrcten (o.. 7,8 ) lt zij buiten beschouwing. 2.1 Zwrte thee Systolische bloeddruk Smenvtting bewijsvoering voor het effect zwrte thee op de systolische bloeddruk. Aspect Beschikbre onderzoeken 2 met-nlyses vn 4 en 5 RCT s Heterogeniteit Nee Schtter effect -0,03 (-2,78 tot 2,72) - hoeveelheid niet gerpporteerd- en 0,4 (-1,3 tot 2,2) mmhg per 5 tot tenminste 6 koppen per dg Onderzochte popultie Gezonde personen, personen met hypercholesterolemie, dibetes; geen kinderen, zwngeren of ernstig zieken Conclusie: Een effect vn het gebruik vn zwrte thee op de systolische bloeddruk is onwrschijnlijk. De commissie is op de hoogte vn twee met-nlyses nr het effect vn zwrte thee op de bloeddruk (tbel 2). 9,10 De met-nlyses vn Hooper en colleg s en Tubert en colleg s vinden geen nwijzingen voor een effect vn het gebruik vn zwrte thee op de systolische bloeddruk. In beide nlyses ws er geen sprke vn significnte heterogeniteit. Uit de met-nlyse vn Hooper en colleg s vlt niet op te mken op welke onderzoeken deze is gebseerd. 10 In de met-nlyse vn Tubert en colleg s * is één onderzoek met groene thee opgenomen. Het effect op de bloeddruk in dit onderzoek (+1,7 mmhg) week echter niet sterk f vn de vier onderzoeken met zwrte thee (vriërend vn -1,0 tot + 1,0 mmhg). Het groene thee onderzoek hd echter geen controlebehndeling, terwijl deze in de ndere onderzoeken heet wter ws of heet wter met vergelijkbre hoeveelheden cffeïne, melk en suiker ls in thee. Sensitiviteitsnlyses leverden geen nwijzingen voor een effect vn de wijze vn finnciering op de onderzoeksuitkomsten. 9 De commissie heeft geen een recent interventieonderzoek gevonden nr het effect vn zwrte thee op de bloeddruk. * Drie vn de vier onderzoeken nr zwrte thee wren (mede) gefinncierd door de thee-industrie. Pgin 6

7 De commissie concludeert dt een effect vn het gebruik vn zwrte thee op de bloeddruk onwrschijnlijk is. Tbel 2 Interventieonderzoek nr het effect vn zwrte thee op de bloeddruk. Antl Duur Interventie Controle Verndering in RCT s; N interventie bloeddruk (mmhg) (mnd); t,o,v controle (95%-bti ) Met-nlyse Tubert ; 215 0,25 tot 2 Zwrte thee Plcebo met gelijk gehlte 0,4 (-1,3 tot 2,2) of (1 studie) wter, melk, suiker en groene thee cffeïne; wter met cffeïne; wter met polyfenolen; geen thee Hooper ; 150 n.g. c n.g. n.g. n.g. -0,03 (-2,8 tot +2,7) interventie en 150 controle b b c Bti, betrouwbrheidsintervl. Uit de publictie vlt niet op te mken welk deel vn de mensen heeft deelgenomen n prllel onderzoek en welk deel n cross-over onderzoek. N.g., niet gerpporteerd LDL-cholesterol Smenvtting bewijsvoering voor het effect vn het gebruik vn zwrte thee op het LDL-cholesterol. Aspect Beschikbre onderzoeken 1 met-nlyse vn 6 RCT s Heterogeniteit Nee Schtter effect -0,13 (-0,27 tot +0,002) mmol/l Onderzochte popultie Gezonde personen of personen met verhoogd LDL-cholesterol; in een RCT ptiënten met coronire hrtziekten Conclusie: Het gebruik vn zwrte thee verlgt het LDL-cholesterol ten opzichte vn plcebo of wter. Bewijskrcht: gering. De commissie is op de hoogte vn drie met-nlyses vn interventieonderzoeken nr het effect vn zwrte thee op LDL-cholesterol (tbel 3). 2,10,11 Hrtley en colleg s 2 beschrijven drie onderzoeken met een interventieduur vn ten minste 3 mnden, wrvn er twee zijn uitgevoerd met thee-extrct. Het derde onderzoek is smen met vijf ndere onderzoeken opgenomen in de met-nlyse vn Zho en colleg s 11. Hooper en colleg s 10 vtten drie interventieonderzoeken smen. Uit hun rtikel is weliswr niet op te mken op welke drie onderzoeken de nlyse exct is gebseerd, wel wordt uit een bijlge duidelijk dt de onderzoeken nr thee ook in de metnlyse vn Zho en colleg s 11 stn beschreven. Pgin 7

8 Drom kiest de commissie er voor de met-nlyse vn Zho en colleg s 11 hier centrl te stellen. Zho en colleg s 11 vinden nwijzingen dt het gebruik vn zwrte thee het LDL-cholesterol verlgt ten opzichte vn een plcebo met een vergelijkbr cffeïnegehlte of wter. Vier vn de interventieonderzoeken vinden een nietsignificnte verlging en twee een niet-significnte verhoging. Er wren geen nwijzingen voor significnte heterogeniteit. De uteurs geven geen beschrijving vn de hoeveelheid thee die de deelnemers gebruikten. De commissie concludeert dt het gebruik vn zwrte thee het LDLcholesterolgehlte verlgt ten opzichte vn plcebo of wter. Omdt de effectschtting geprd ging met een reltief breed betrouwbrheidsintervl, beoordeelt de commissie de bewijskrcht ls gering. Tbel 3 Interventieonderzoek nr het effect vn zwrte thee op LDL-cholesterol. Antl Duur Interventie Controle Verndering in LDLcholesterol RCT s; N interventie (mmol/l) (mnd) t,o,v controle (95%-bti ) Met-nlyse Zho ; 231 0,75-3 Zwrte Plcebo met -0,13 (-0,27 tot +0,002) thee vergelijkbr cffeïnegehlte of wter Bti, betrouwbrheidsintervl. 2.2 Groene thee Systolische bloeddruk Smenvtting bewijsvoering voor het effect groene thee op de systolische bloeddruk. Aspect Beschikbre onderzoeken 3 RCT s Heterogeniteit Nee (vergelijking risicoschttingen) Schtter effect 1,80 (-1,86 tot 5,46) hoeveelheid thee niet gerpporteerd en 0,4 mmhg per 4 koppen/d Onderzochte popultie Personen met obesits of risicofctoren voor hrt- en vtziekten; geen kinderen, zwngeren of ernstig zieken Conclusie: Er is te weinig onderzoek om een uitsprk te doen over het effect vn het gebruik vn groene thee op de systolische bloeddruk. De commissie is op de hoogte vn twee met-nlyses nr het effect vn groene thee op de systolische bloeddruk. Hooper en colleg s vtten twee onderzoeken smen nr groene thee en bloeddruk, die geen nwijzingen leveren voor een effect. Uit de publictie vlt niet precies op te mken welke onderzoeken dit betreft. 10 Drnst is Pgin 8

9 de commissie op de hoogte vn één recent onderzoek, dt geen nwijzingen voor een effect vindt vn groene thee ten opzichte vn geen behndeling (tbel 4). 12 Het ntl deelnemers ws in de drie onderzoeken beperkt. De commissie concludeert dt er te weinig onderzoek is om een uitsprk te doen over het effect vn groene thee op de bloeddruk. Tbel 4 Interventieonderzoek nr het effect vn groene thee op de bloeddruk. Antl Duur Interventie Controle Verndering in Met-nlyse RCT s; N Hooper 2; 46 interventie en 46 controle b Recent interventieonderzoek interventie (mnd); opzet c n.g. Bsu ; 35 2, prllel 4 koppen b c d LDL-cholesterol bloeddruk (mmhg) t.o.v.controle (95%- bti ) Groene thee n.g. 1,80 (-1,86 tot +5,46) groene thee/d Heet wter 0,4 (n.s. d ) Bti, betrouwbrheidsintervl. Uit de publictie vlt niet op te mken welk deel vn de mensen heeft deelgenomen n prllel onderzoek en welk deel n cross-over onderzoek. N.g., niet gerpporteerd. N.s., niet significnt. Smenvtting bewijsvoering voor het effect vn het gebruik vn groene thee op het LDL-cholesterol. Aspect Beschikbre onderzoeken Heterogeniteit Schtter effect Onderzochte popultie 3 met-nlyses vn 4, 5 en 10 RCT s; 3 recente RCT s Nee -0,05 (-0,02 tot -0,07) tot -0,23 (-0,34 tot -0,12) mmol/l per 340 tot 960 ml/d Gezonde personen, personen met obesits, personen met risicofctoren voor hrt- en vtziekten ls hypercholesterolemie en dibetes; vrouwen die borstknker hebben overleefd; geen kinderen, zwngeren of ernstig zieken Conclusie: Het gebruik vn groene thee verlgt het LDL-cholesterol. Bewijskrcht: gering. De commissie is op de hoogte vn vier met-nlyses nr het effect vn het gebruik vn groene thee op het LDL-cholesterolgehlte (tbel 5). De commissie heeft zich beperkt tot nlyses nr thee en lt nlyses nr het effect vn thee-extrct buiten beschouwing. Omdt Hrtley en colleg s slechts één onderzoek met groene thee in reltie tot LDL-cholesterol hebben beschreven de ndere drie betroffen thee-extrct Pgin 9

10 Tbel 5 Interventieonderzoekenr het effect vn groene thee op LDL-cholesterol. Antl Duur Interventie Controle Verndering in Met-nlyses Hooper RCT s; N interventie (mnd); opzet c 4; 192 en n.g. 186 b Kim ; tot 900 LDL-cholesterol (mmol/l) t.o.v. controle (95%-bti ) n.g. n.g. -0,23 (-0,34 tot -0,12) ml groene thee Plcebo met gelijke hoeveelheid cffeïne en clorieën; wter; groene thee met weinig ctechines; en omdt dit onderzoek niet in de ndere met-nlyses is opgenomen, beschrijft de commissie het onderzoek hier. 2,13 De ndere drie met-nlyses vinden dt het gebruik vn groene thee het LDLcholesterol verlgt met -0,05 tot -0,23 mmol per liter. 10,14,15 De hoeveelheid thee vrieerde in de onderzoeken vn 340 tot 900 ml thee per dg. Uit de met-nlyse vn Hooper en colleg s vlt niet f te leiden op welke onderzoeken hun nlyse is gebseerd. 10 De met-nlyses vn Kim en colleg s en Zheng en colleg s overlppen met betrekking tot drie interventieonderzoeken. 14,15 Zheng en colleg s verwijzen in de discussie vn hun rtikel nr de met-nlyse vn Hooper en colleg s, mr lten in het midden of zij de onderzoeken uit deze met-nlyse hebben betrokkken bij hun met-nlyse. Bij de met-nlyses vn Hooper en colleg s en Zheng en colleg s is sprke vn weinig tot geen heterogeniteit. 10,15 Kim en colleg s geven geen informtie over de nwezigheid vn heterogeniteit bij de nlyse vn groene thee. 14 De commissie is op de hoogte vn drie recente interventieonderzoeken nr het effect vn groene thee op het LDL-cholesterol bij gezonde vrouwen 16, obese mnnen en vrouwen 12 en vrouwen die borstknker hebben overleefd 13. Twee onderzoeken vinden een niet-significnte verlging 12,16, terwijl het derde onderzoek geen nwijzingen voor een effect vindt. 13 De commissie concludeert dt het gebruik vn groene thee het LDL-cholesterol verlgt. Omdt de mte vn verlging verschilt tussen de met-nlyses en de controlebehndelingen uiteenlopen tussen de onderzoeken, beoordeelt de commissie de bewijskrcht ls gering. cholesterolverlgend dieet; geen plcebo -0,17 (-0,24 tot -0,09) Pgin 10

11 Antl RCT s; N Duur interventie (mnd); opzet Zheng ; tot 900 Recent interventieonderzoek Erb ; 24 1,5; prllel Interventie Controle Verndering in ml groene thee 2 koppen groene thee/d Bsu ; 35 2; prllel 4 koppen groene thee/d Stendell-Hollis 1; 39 6; prllel 960 ml b c groene thee zonder cffeïne/d Plcebo of groene thee met weinig ctechines of geen pcebo, LDL-cholesterol (mmol/l) t.o.v. controle (95%-bti ) -0,05 (-0,07 tot -0,02) Geen groene thee -0,14 (n.g. c ) Heet wter -0,27 (P< 0,1) Op citrusgebseerde kruidenthee 0,02; P=0,77 Bti, betrouwbrheidsintervl. Uit de publictie vlt niet op te mken welk deel vn de mensen heeft deelgenomen n prllel onderzoek en welk deel n cross-over onderzoek. N.g., niet gerpporteerd Lichmsgewicht Smenvtting bewijsvoering voor het effect vn het gebruik vn groene thee op het lichmsgewicht Aspect Beschikbre onderzoeken Heterogeniteit Schtter effect Onderzochte popultie 2 RCT s Nee -2,5 kg (P 0,01) per 960 ml/d en -1,4 kg (P=0,23) per 4 koppen/d Personen met obesits en vrouwen die borstknker hebben overleefd Conclusie: Er is te weinig onderzoek om een uitsprk te doen over het effect vn groene thee op het lichmsgewicht. De commissie is op de hoogte vn één met-nlyse die drie interventieonderzoeken beschrijft nr het effect vn groene thee-extrct op het behoud vn lichmsgewicht. 17 Omdt deze onderzoeken zijn uitgevoerd met groene thee-extrct lt de commissie deze met-nlyse verder buiten beschouwing. Pgin 11

12 De commissie is op de hoogte vn twee interventieonderzoeken nr het effect vn groene thee op lichmsgewicht bij personen met obesits 12 en vrouwen die borstknker hebben overleefd (tbel 6). 13 Het ene onderzoek vindt een significnte verlging 12 en het ndere een niet-significnte verlging. 13 De commissie vindt dit te weinig om een uitsprk te doen over het effect vn groene thee op lichmsgewicht. Tbel 6 Interventieonderzoek nr het effect vn groene thee op lichmsgewicht. N Duur Interventie Controle Verndering in interventie lichmsgewicht (mnd); (kg) t.o.v. opzet controle (95%- bti ) Interventieonderzoek Bsu ; prllel 4 koppen groene Heet wter -2,5 (P 0,01) thee/d Stendell-Hollis ; prllel 960 ml groene Op citrusgebseerde -1,4 (P=0,23) thee zonder cffeïne/d kruidenthee Bti, betrouwbrheidsintervl. 2.3 Conclusie Het gebruik vn zwrte thee en vn groene thee verlgt het LDL-cholesterol. De bewijskrcht voor deze effecten is gering. Er is te weinig onderzoek om een uitsprk te doen over het effect vn groene thee op systolische bloedddruk en lichmsgewicht. Een effect vn het gebruik vn zwrte thee op systolische bloeddruk is onwrschijnlijk. 252 Pgin 12

13 253 3 Cohortonderzoek Dit hoofdstuk begint met een korte beschrijving vn methodologische knttekeningen bij cohortonderzoek. Vervolgens wordt het verbnd beschreven tussen het gebruik vn thee en het risico op coronire hrtziekten, beroerte, dibetes type 2, borstknker, drmknker, longknker, depressie en dementie en cognitieve chteruitgng. Voor een ntl uitkomstmten ls beroerte is er lleen een uitsprk te doen over zwrte en groene thee en niet over zwrte en groene thee fzonderlijk. Drom wordt in dit hoofdstuk per eindpunt de bewijsvoering besproken voor de combintie vn zwrte en groene thee en wr mogelijk voor zwrte en groene thee fzonderlijk. De commissie heeft geen onderzoeken gevonden nr het verbnd met het risico op hrtflen en chronisch obstructieve longziekten. 3.1 Methodologische knttekeningen bij cohortonderzoek nr thee Bij het schtten vn het gebruik vn thee in cohortonderzoek zijn enkele methodologische knttekeningen te pltsen. In de meeste cohortonderzoeken is het gebruik vn thee ngevrgd met een voedselfrequentievrgenlijst. Deze geven niet de volledige innme weer. Voedselfrequentievrgenlijsten kunnen nleiding zijn voor meetfouten in bijvoorbeeld de gerpporteerde frequentie, de portiegrootte en het groeperen vn voedingsmiddelen en drnken in een vrg. Ook is er verschil tussen onderzoeken in de fkppunten voor de definitie vn een hoog en een lg gebruik. De kwliteit vn een voedselfrequentievrgenlijst hngt f vn de reproduceerbrheid en vliditeit. Om een indruk te krijgen, wordt hier de reproduceerbrheid in een ntl onderzoeken * beschreven. In de Nurses Helth Study bedroeg de correltiecoëfficiënt vn de voedselfrequentievrgenlijst n 1 jr 0,93 voor het theegebruik 19 en in de Helth Professionls Study 0, Nst reproduceerbrheid is ook de vliditeit vn een voedselfrequentievrgenlijst vn belng. In de Nurses Helth Study en Helth Professionls Study is de voedselfrequentievrgenlijst vergeleken met een voedingsopschrijfmethode die gedurende twee of vier keer een week is uitgevoerd. In het eerste onderzoek werd het gebruik vn thee met een voedselfrequentievrgenlijst (1 kop per dg) overscht ten opzichte vn de voedingsopschrijfmethode (0,7 kop per dg). 19 Het tweede onderzoek leverde een omgekeerd beeld: drin werd het gebruik vn thee met een voedselfrequentievrgenlijst gescht op 0,48 kop per dg en met de voedingsopschrijfmethode op 0,56 kop per dg. 20 In sommige onderzoeken is de gebruikelijke voeding ngevrgd met een 24-uurs recll of is een meerdgse opschrijfmethode gebruikt. Met het opschrijven vn de * Ocké en colleg s hebben geen informtie beschreven over de reproduceerbrheid vn de voedselfrequentievrgenlijst voor het gebruik vn thee in de Nederlndse tk vn het EPIC-onderzoek. 18 Binghm en colleg s geven geen informtie over de vliditeit vn de voedselfrequentievrgenlijst voor de schtting vn het gebruik vn thee in de Britse tk vn het EPIC-onderzoek. 21 Pgin 13

14 voeding is een meer vlide inzicht in het gebruik vn thee te krijgen. Omdt het rbeidsintensief is, wordt dit in de prktijk echter weinig toegepst. Het gebruik vn uiteenlopende methoden om het gebruik vn thee te beplen en de vritie in de schtting drgen dus bij n de nzienlijke heterogeniteit tussen de cohortonderzoeken. Hierdoor kunnen werkelijk bestnde verbnden worden versluierd. Het gebruik vn thee kn smenhngen met een gezonder voedingsptroon en drdoor met een lger risico op chronische ziekte. 1 Dit betekent dt ls in de onderzoeken onvoldoende wordt gedjusteerd voor potentieel verstorende fctoren (residuele confounding) het verbnd met ziekterisico in cohortonderzoek wordt onderof overscht. Omdt residuele confounding nooit volledig is uit te sluiten, dienen de verbnden uit epidemiologisch onderzoek ideliter verder te worden onderzocht in interventieonderzoek bij mensen. In westerse lnden wordt vn oorsprong voornmelijk zwrte thee gebruikt en in Azitische lnden voornmelijk groene thee. Wnneer de combintie vn zwrte en groene thee wordt bestudeerd, kn dit verschil in type thee een verklring vormen vn eventuele heterogeniteit in de gegevens. 22 Andere verklringen voor verschillen tussen lnden zijn dt in sommige lnden het gebruikelijk is melk n de thee toe te voegen en in ndere niet en dt er vritie is in de sterkte vn de thee. 22 Ten slotte wordt het gebruik vn thee in de meeste (met-nlyses vn) cohortonderzoeken uitgedrukt in koppen per dg. De commissie gt er in dit document vnuit dt een kop overeenkomt met 125 ml Zwrte en groene thee Coronire hrziekten Smenvtting bewijsvoering voor een verbnd tussen het gebruik vn zwrte thee en het risico op coronire hrtziekten. Aspect Beschikbre onderzoeken 1 met-nlyse vn 10 cohorten; 2 recente cohorten; 4 Nederlndse cohortonderzoeken Heterogeniteit J, onverklrd Schtter verbnd RR=0,99 (0,95-1,03) bij hoog t.o.v. lg gebruik In Nederlnd vrieert RR=0,45 (0,22-0,93) tot RR=1,08 (0,96-1,20) Onderzochte popultie Europ, Noord-Amerik Conclusie 1: Een verbnd tussen het gebruik vn zwrte thee en het risico op coronire hrtziekten wereldwijd is niet eenduidig. Conclusie 2: Het gebruik vn zwrte thee hngt in Nederlnd smen met een lger risico op coronire hrtziekten. Bewijskrcht: gering. Pgin 14

15 De commissie is op de hoogte vn één met-nlyse en één systemtische review nr het verbnd tussen theegebruik en het risico op coronire hrtziekten (tbel 7). 22,24 Één ndere met-nlyse wordt niet beschreven, omdt de uteurs ptiëntcontrole en cohortonderzoek smen beschrijven. 25 Wng en colleg s vinden op bsis vn tien cohortonderzoeken geen nwijzingen voor een verbnd tussen het gebruik vn zwrte thee en het risico op coronire hrtziekten. Een lg gebruik vrieerde tussen cohorten vn geen thee tot minder dn 1 kop of 300 ml per dg, een hoog gebruik vrieerde vn tenminste 1 tot tenminste 4 of 5 koppen per dg of vn meer dn 375 tot meer dn 1200 ml per dg. Er ws sprke vn mtige heterogeniteit, wrbij twee onderzoeken een significnt lger risico vonden en één een significnt hoger risico. Anvullende sensitiviteitsnlyses leverden geen verklring voor de heterogeniteit. Wel hd het één voor één weglten vn onderzoeken uit de met-nlyse ngenoeg geen invloed op de risicoschtting. 22 Arb en colleg s beschrijven in hun systemtische review een tweetl nvullende cohortonderzoeken bij de lgemene bevolking. 26,27 Een derde cohortonderzoek dt Arb en colleg s beschrijven is uitgevoerd bij ptiënten met een cuut myocrd infrct en blijft drom hier buiten beschouwing. 28 In het EPIC-NL onderzoek hing een hoog gebruik vn thee smen met een 36% lger risico op coronire hrtziekten. 26 In het Nederlndse Cohort Onderzoek hing een hoog gebruik smen met een 29% lger risico op sterfte n coronire hrtziekte bij mnnen, terwijl er bij vrouwen geen nwijzingen wren voor een verbnd. 27 In beide onderzoek is het soort thee niet ngevrgd. Wel rpporteren De Koning Gns en colleg s dt in % vn de thee in Nederlnd uit zwrte thee bestond en minder dn 5% uit groene thee. 26,29 Drom lijkt de conclusie in beide onderzoeken voorl vn toepssing op het gebruik vn zwrte thee. 26,27 De commissie veronderstelt dt deze twee nieuwe cohortonderzoeken de risicoschtting uit de met-nlyse enigszins zullen verlgen, mr de conclusie ervn niet zullen vernderen. Wel merkt de commissie op dt de twee Nederlndse cohortonderzoeken in de met-nlyse vn Wng en colleg s 22, de Zutphen Elderly Study 30 en de Rotterdm Study 31 eveneens een respectievelijk 55% (RR=0,45; 0,22 tot 0,93) en 43% (RR= 0,57; 0,33 tot 0,98) lger risico vinden. De betrouwbrheidsintervllen rond de risicoschttingen zijn reltief breed. Een mogelijk verklring voor verschillen tussen Nederlnd en ndere lnden zijn verschillen in de mnier wrop de thee wordt bereid. In Nederlnd wordt zwrte thee in de regel niet l te sterk en zonder melk gedronken, met of zonder suiker. De commissie vindt het opvllend dt in vier Nederlndse cohortonderzoeken het gebruik vn zwrte thee smenhngt met een lger risico op coronire hrtziekten. Met het oog op de onverklrde heterogeniteit in de met-nlyse concludeert de commissie dt een verbnd tussen het gebruik vn zwrte thee wereldwijd en het risico op coronire hrtziekten niet eenduidig is. Met het oog op de bevindingen in vier Nederlndse cohortonderzoeken concludeert de commissie dt er een verbnd is Pgin 15

16 tussen het gebruik vn zwrte thee en een lger risico op coronire hrtziekten. De bewijskrcht voor deze bevinding is gering. Tbel 7 Cohortonderzoek nr de reltie tussen het gebruik vn zwrte thee en het risico op coronire hrtziekten. Blootstelling Antl Follow up N N cses RR 95% bti cohorten tijd (jren) Met-nlyse: zwrte thee Wng Hoog t.o.v. lg ,94 b 0,83-1,06 gebruik zwrte thee Westers cohortonderzoek met nme zwrte thee EPIC-NL ,1-4,0 t.o.v. <1 koppen ,88 0,72-1,06 thee/d >6 t.o.v. <1 koppen thee/d 0,64 0,46-0,90 Nederlndse >3 t.o.v. 0-1 koppen thee/d c 0,71 0,57-0,88 Cohort Studie Per 250 ml/d mnnen 0,91 0,83-1, >3 t.o.v. 0-1 koppen thee/d c 1,13 0,85-1,49 Per 250 ml/d vrouwen 1,08 0,97-1,20 b c Bti, betrouwbrheidsintervl. De risicoschtting ging geprd met nwijzingen voor mtige heterogeniteit. Sterfte n coronire hrtziekten. Smenvtting bewijsvoering voor een verbnd tussen het gebruik vn groene thee en het risico op coronire hrtziekten. Aspect Beschikbre onderzoeken 3 cohortonderzoeken, wrvn 1 kleine Heterogeniteit Nee Schtter verbnd In twee grote cohortonderzoeken: RR=0,86 (0,59-1,26) bij ten minste 5 t.o.v. <1 kop/d en RR=0,99 (0,83-1,20) bij ten minste 4 t.o.v. 0 koppen/d Onderzochte popultie Azië Conclusie: Er is te weinig onderzoek om een uitsprk te doen over het verbnd tussen het gebruik vn groene thee en het risico op coronire hrtziekten. De commissie is op de hoogte vn één met-nlyse en één systemtische review nr het verbnd tussen het gebruik vn groene thee en het risico op coronire hrtziekten (tbel 8). 22,24 Wng en colleg s vtten twee Jpnse cohortonderzoeken smen. 32,33 Omdt de commissie twee onderzoeken te weinig vindt voor een metnlyse, beschrijft zij de onderzoeken fzonderlijk. Omdt echter in het onderzoek vn Nkchi en colleg s het risico om te overlijden n hrt- en vtziekten werd bepld en niet het risico op coronire hrtziekten, lt de commissie dit onderzoek buiten Pgin 16

17 beschouwing. 32 Het ndere onderzoek vindt een niet-significnt verbnd tussen het gebruik vn groene thee en een lger risico op overlijden n coronire hrtziekten. 33 Arb en colleg s 24 beschrijven twee ndere Jpnse cohortonderzoeken. Het ene onderzoek levert geen nwijzingen voor een verbnd. 34 Het ndere onderzoek vindt een niet-significnt lger risico op overlijden n coronire hrtziekten bij zowel mnnen ls vrouwen. Het ntl gevllen vn coronire hrtziekte ws met nme bij de vrouwen beperkt. 35 De commissie is niet op de hoogte vn ndere onderzoeken hiernr. Op grond vn de beschikbre onderzoeken concludeert de commissie dt er te weinig onderzoek is om een uitsprk te doen over het verbnd tussen het gebruik vn groene thee en het risico op coronire hrtziekten. Tbel 8 Cohortonderzoek nr de reltie tussen het gebruik vn groene thee en het risico op coronire hrtziekten. Blootstelling Follow up N N RR 95% bti tijd cses (jren) Azitisch cohortonderzoek: groene thee Ohski Ntionl 5 t.o.v. <1 koppen/d 7 40,530 2,012 b 0,86 0,59-1,26 Helth Insurnce Cohort Study Jpn Collbortive Cohort Study for Evlution of Cncer Risk Jpn Public Helth Center- Bsed Study Cohort b 1-2 koppen/d t.o.v. <1 kop/week 6 koppen/d t.o.v. <1 kop/week 1-2 koppen/d t.o.v. <1 kop/week 6 koppen/d t.o.v. <1 kop/week mnnen vrouwen 404 b 292 b 0,87 0,74 0,28 0,42 0,35-2,15 0,30-1,87 0,07-1,11 0,15-0,92 4 koppen/d t.o.v ,99 0,83-1,20 Bti, betrouwbrheidsintervl. Sterfte n coronire hrtziekten Beroerte Smenvtting bewijsvoering voor een verbnd tussen het gebruik vn zwrte en groene thee en het risico op beroerte. Aspect Beschikbre onderzoeken 1 met-nlyse vn 14 cohorten; 1 recent cohort Heterogeniteit J, deels verklrd Schtter verbnd RR=0,87 (0,81-0,94) bij 3 t.o.v. 0 koppen thee/dg Onderzochte popultie Europ, Noord-Amerik en Azië Pgin 17

18 Conclusie: Het gebruik vn drie koppen zwrte en groene thee per dg hngt smen met een ongeveer 10% lger risico op beroerte. Bewijskrcht: groot. De commissie is op de hoogte vn drie met-nlyses en één systemtisch review nr het verbnd tussen het gebruik vn thee en het risico op beroerte (tbel 9), Omdt de onderzoeken in de met-nlyses vn Peters en colleg s en Arb en colleg s en de systemtische review smen met recente cohortonderzoeken zijn smengevt door Shen en colleg s, bseert de commissie zich op deze metnlyse. 25,36*,24,37 De met-nlyse vn Shen en colleg s vindt een verbnd tussen het gebruik vn drie koppen thee per dg en een 13% lger risico op beroerte. Er ws sprke vn nzienlijke heterogeniteit, die meer met de grootte vn de schtting dn met de richting vn de schtting te mken hd. Ondnks de heterogeniteit is het betrouwbrheidsintervl rond de schtting sml. Een mogelijke verklring voor de heterogeniteit is de verschillende soorten beroertes. In nvullende nlyses leek het verbnd beperkt tot herseninfrct (RR=0,76; 0,69-0,84). Hierbij ws geen sprke vn heterogeniteit. In tien onderzoeken werd het gebruik vn zwrte thee bestudeerd en in vier groene thee. De risicoverlging ws kleiner voor het gebruik vn zwrte thee (RR=0,91; 0,83-0,98) dn voor groene thee (RR=0,83; 0,72-0,96). De commissie vindt het verschil in risico echter onvoldoende voor een fzonderlijke conclusie. 37 De commissie is op de hoogte vn een recent Jpns cohortonderzoek dt de bevindingen in de met-nlyse bevestigt. 34 De commissie concludeert dt er een verbnd bestt tussen het gebruik vn 3 koppen groene en zwrte thee per dg en een ongeveer 10% lger risico op beroerte. Omdt de meeste onderzoeken in dezelfde richting wijzen en het betrouwbrheidsintervl rond de schtting sml is, is de bewijskrcht groot. Tbel 9 Cohortonderzoek nr de reltie tussen het gebruik vn zwrte en groene thee en het risico op beroerte. Blootstelling Antl Follow up N N cses RR 95% bti cohorten tijd (jren) Met-nlyse Shen t.o.v. 0 koppen ,87 b 0,81-0,94 thee/d Azitisch cohortonderzoek: groene thee Jpn Public 4 koppen/d t.o.v. geen ,80 0,73-0,89 Helth Center- Bsed Study Cohort b Bti, betrouwbrheidsintervl. De schtting ging geprd met nzienlijke heterogeniteit. * Dit onderzoek is gefinncierd door de thee-industrie. Pgin 18

19 Dibetes mellitus type 2 Smenvtting bewijsvoering voor een verbnd tussen het gebruik vn thee en het risico op dibetes mellitus type 2. Aspect Beschikbre onderzoeken 1 met-nlyse vn 15 cohortonderzoeken Heterogeniteit J Schtter verbnd RR= 0,90 (0,85-0,96) bij 4 t.o.v. 0 koppen /dg en RR= 0,85 (0,77-0,94) bij 4 koppen thee/dg t.o.v. lg gebruik Onderzochte popultie Europ, Noord-Amerik en Azië Conclusie: Het gebruik vn tenminste vier koppen zwrte en groene thee per dg hngt smen met een 15% lger risico op dibetes mellitus type 2. Bewijskrcht: groot. De commissie is op de hoogte vn drie met-nlyses nr het verbnd tussen het gebruik vn thee en het risico op dibetes mellitus type 2 (tbel 10) Yng en colleg s 40 hebben de met-nlyses vn Jing en colleg s 39 en Huxley en colleg s 38 gecombineerd met recente westerse en Azitische cohortonderzoeken. Drom pltst de commissie de met-nlyse vn Yng en colleg s 40 hier centrl. Yng en colleg s 40 vinden een 15% lger risico bij het gebruik vn tenminste vier koppen thee per dg. Bij deze nlyse ws sprke vn mtige heterogeniteit. Het betrouwbrheidsintervl rond deze schtting ws reltief sml. Anvullende nlyses wrbij de referentiegroep geen thee gebruikt, lten een dosis-respons reltie zien tussen het gebruik vn thee en een lger risico op dibetes type 2. Er ws bij de dosisresponsnlyses sprke vn nzienlijke heterogeniteit. Uit het rtikel is niet f te leiden of de heterogeniteit met de richting en/of met de grootte vn de risicoschtting te mken hd. Sensitiviteitsnlyses wrin het grootste onderzoek of drie onderzoeken zonder risicoschtting voor het gebruik vn de combintie vn zwrte met groene thee werden uitgesloten leverden vergelijkbre risicoschttingen op. Uitsprken over subgroepnlyses zols nr groene thee, zwrte of oolong thee of ongespecificeerde thee worden beperkt door het kleine ntl onderzoeken per subgroep. 40 De commissie is niet op de hoogte vn recente cohortonderzoeken nr het verbnd tussen het gebruik vn thee en het risico op dibetes type 2. De commissie concludeert dt er een verbnd bestt tussen het gebruik tenminste vier koppen zwrte en groene thee per dg en een 15% lger risico op dibetes type 2. De commissie beoordeelt de bewijskrcht ls groot, omdt de schtting geprd ging met een reltief sml betrouwbrheidsintervl. Pgin 19

20 Tbel 10 Cohortonderzoek nr de reltie tussen het gebruik vn zwrte en groene thee en het risico op dibetes mellitus type 2. Blootstelling N Follow up N N cses RR 95% bti cohorten tijd (jren) Met-nlyse zwrte en groene thee Yng t.o.v. <1 koppen/d ,93 b 0,65-1,34 4 t.o.v. <1 koppen/d 0,85 c 0,77-0,94 2 t.o.v. 0 koppen/d 0,95 b 0,92-0,98 4 t.o.v. 0 koppen/d 0,90 b 0,85-0,96 6 t.o.v. 0 koppen/d 0,85 b 0,80-0,91 b c Bti, betrouwbrheidsintervl. De schtting gt geprd met nwijzingen voor nzienlijke heterogeniteit. De schtting gt geprd met nwijzingen voor mtige heterogeniteit Borstknker De updte vn het WCRF-rpport geeft een beschrijving vn een zestl onderzoeken nr thee, een drietl onderzoeken nr zwrte thee en één nr groene thee, die llen geen significnt verbnd vinden met het risico op borstknker. 41 De onderzoeken zijn in het rpport niet kwntittief smengevt. De commissie is op de hoogte vn zes met-nlyses en een systemtische review 48 nr het gebruik vn zwrte en/of groene thee en het risico op borstknker. De onderzoeken die in vier vn de zes met-nlyses zijn smengevt, komen ook terug in twee recente met-nlyses vn Wu en colleg s en Yu en colleg s. 46,47 Drom beperkt de commissie zich tot de beschrijving vn deze ltste twee metnlyes. Een verklring voor het verschil in ntl onderzoeken tussen deze twee met-nlyses zijn de uiteenlopende zoekstrtegieën. De systemtische review beschrijft nog een tweetl rtikelen over een genest ptiënt-controle onderzoek nr het gebruik vn thee en borstknker, dt in de metnlyse vn Wu en colleg s bij de ptiënt-controle onderzoeken is ondergebrcht. 49,50 De commissie is niet op de hoogte vn meer recente cohortonderzoeken. Smenvtting bewijsvoering voor een verbnd tussen het gebruik vn zwrte en groene thee en het risico op borstknker. Aspect Beschikbre onderzoeken 1 met-nlyse met 15 RCT s Heterogeniteit Nee Schtter verbnd RR=1,02 (0,98-1,05) per 3 koppen thee/d Onderzochte popultie Europees, Noord-Amerikns, Azitisch Conclusie: Een verbnd tussen het gebruik vn zwrte en groene thee en het risico op borstknker is onwrschijnlijk. Pgin 20

21 Yu en colleg s vinden op bsis vn 15 cohortonderzoeken geen nwijzingen voor een verbnd tussen het gebruik vn zwrte en groene thee en het risico op borstknker (tbel 11). Zij bseren hun met-nlyse op cohortonderzoeken die tenminste drie niveus vn theegebruik rpporteren. De nlyse ging geprd met nwijzingen voor weinig tot geen heterogeniteit. 47 In de met-nlyse vn Wu en colleg s zijn groene en zwrte thee lleen fzonderlijk genlyseerd. 46 Tbel 11 Cohortonderzoek nr nr de reltie tussen het gebruik vn zwrte en groene thee en het risico op borstknker. Blootstelling Antl Follow up N N RR 95% bti cohorten tijd (jren) cses Met-nlyse zwrte en groene thee Yu Per 3 koppen/d ,02 0,98-1,05 Smenvtting bewijsvoering voor een verbnd tussen het gebruik vn zwrte thee en het risico op borstknker. Aspect Beschikbre onderzoeken 2 met-nlyses met 4 en 13 cohorten; 1 recent genest ptiëntcontrole onderzoek Heterogeniteit J, niet verder verklrd Schtter verbnd RR=1,18 (1,05-1,32) per 3 koppen thee/dg en RR=1,00 (0,91-1,10) bij hoog t,o,v lg gebruik Onderzochte popultie Europees, Noord-Amerikns, Azitisch Conclusie: Een verbnd tussen het gebruik vn zwrte thee en het risico op borstknker is onwrschijnlijk. Yu en colleg s vinden op grond vn twee Europese en twee Azitische onderzoeken nwijzingen voor een verbnd tussen het gebruik vn drie koppen zwrte thee per dg en een 18% hoger risico op borstknker (tbel 12). Een Zweeds onderzoek vond een significnt hoger risico, een Nederlnds onderzoek een niet-significnt hoger risico en twee Azitische onderzoeken vonden geen nwijzingen voor een verbnd. 47 Wu en colleg s hebben het Zweedse en de twee Azitische onderzoeken smen met tien ndere onderzoeken smengevt *. Zij vinden drentegen geen nwijzingen voor een verbnd tussen een hoog gebruik vn zwrte thee en het risico op borstknker. 46 Yu en colleg s geven geen kwntittieve informtie over heterogeniteit bij de nlyses per theesoort. Wel geven ze in de tekst n dt in hun met-nlyse bij de * Het Nederlndse onderzoek is door de uteurs bij de ptiënt-controle onderzoeken genlyseerd. Pgin 21

22 meeste nlyses sprke ws vn milde heterogeniteit. 47 Bij de met-nlyse vn Wu en colleg s ws er sprke vn mtige heterogeniteit, die niet verder is onderzocht. 46 Een recent genest ptiënt-controle onderzoek vindt nwijzingen voor een nietsignificnt hoger risico. Het niveu vn blootstelling ws echter lg. 49 Omdt de met-nlyse vn Wu en colleg s op een beduidend groter ntl onderzoeken is gebseerd dn de met-nlyse vn Yu en colleg s, weegt de commissie de met-nlyse vn Wu en colleg s het zwrst bij hr conclusie. 46,47 De commissie concludeert dn ook dt een verbnd tussen het gebruik vn zwrte thee en het risico op borstknker onwrschijnlijk is. Tbel 12 Cohortonderzoek nr de reltie tussen het gebruik vn zwrte thee en het risico op borstknker. Blootstelling Antl Follow up N N cses RR 95% bti cohorten tijd (jren) Met-nlyse zwrte thee Wu Hoog t.o.v. lg 13 n.g. n.g. n.g. 1,00 b 0,91-1,10 Yu Per 3 koppen/d ,18 1,05-1,32 Recent genest ptiëntcontrole-onderzoek N controles N cses Yun kop/week t.o.v ,21 0,86-1,71 koppen/dg b Bti, betrouwbrheidsintervl. De nlyse ging geprd met nwijzingen voor mtige heterogeniteit. Smenvtting bewijsvoering voor een verbnd tussen het gebruik vn groene thee en het risico op borstknker. Aspect Beschikbre onderzoeken 2 met-nlyses met 4 cohorten Heterogeniteit Nee Schtter verbnd RR=1,03 (0,83-1,29) bij hoog t.o.v. lg gebruik en RR=0,97 (0,90-1,06) per 3 koppen thee/d Onderzochte popultie Azitisch Conclusie: Een verbnd tussen het gebruik vn groene thee en het risico op borstknker is onwrschijnlijk. Yu en colleg s en Wu en colleg s vinden op grond vn dezelfde vier Azitische cohortonderzoeken geen nwijzingen voor een verbnd tussen het gebruik vn groene thee en het risico op borstknker (tbel 13). 46,47 In de nlyse vn Wu en colleg s ws sprke vn weinig tot geen heterogeniteit. 46 Yu en colleg s geven geen kwntittieve informtie over heterogeniteit bij de nlyses per theesoort. Wel geven ze in de tekst n dt in hun met-nlyse bij de meeste nlyses sprke ws vn milde heterogeniteit. 47 Pgin 22

23 In een geneste ptiënt-controle onderzoek binnen de Singpore Chinese Helth Study zijn eveneens geen nwijzingen voor een verbnd gevonden. 49,50 Tbel 13 Cohortonderzoek nr nr de reltie tussen het gebruik vn groene thee en het risico op borstknker. Blootstelling Antl Follow up N N RR 95% bti cohorten tijd (jren) cses Met-nlyse groene thee Wu Hoog t.o.v. lg ,03 0,83-1,29 Yu Per 3 koppen/d ,97 0,90-1,06 Recent genest ptientcontrole-onderzoek N controles N cses Singpore 1 kop/week t.o.v. 0 koppen/d ,91 0,66-1,26 Chinese Helth Study Singpore Dgelijks t.o.v. < wekelijks ,00 0,82-1,22 Chinese Helth Study Bti, betrouwbrheidsintervl Drmknker In het WCRF-rpport en de updte ervn uit 2010 komt thee niet n de orde in reltie tot drmknker. 1,51 De commissie is op de hoogte vn een systemtische review 48, een gepoolde nlyse 52 en vier met-nlyses nr het verbnd tussen het gebruik vn thee en het risico op drmknker 44,47,53,54 De onderzoeken beschreven in de systemtische review 48 en in twee 44,53 vn de vier met-nlyses worden smen met ndere cohortonderzoeken beschreven in de twee ndere, recente met-nlyses. 47,54 Drom richt de commissie zich op deze met-nlyses en de gepoolde nlyse. 47,52,54 De commissie is niet op de hoogte vn recente cohortonderzoeken. Smenvtting bewijsvoering voor een verbnd tussen het gebruik vn zwrte en groene thee en het risico op drmknker. Aspect Beschikbre onderzoeken 1 met-nlyse vn 15 cohorten Heterogeniteit Nee Schtter verbnd RR=0,98 (0,93-1,03) per 3 koppen thee/d Onderzochte popultie Europ, Noord-Amerik en Azië Conclusie: Een verbnd tussen het gebruik vn zwrte en groene thee en het risico op drmknker is onwrschijnlijk. Yu en colleg s vinden in hun met-nlyse op bsis vn 15 cohortonderzoeken geen nwijzingen voor een verbnd tussen het gebruik vn drie koppen zwrte en groene Pgin 23

24 thee per dg en het risico op drmknker (tbel 14). Er ws sprke vn weinig heterogeniteit. 47 Tbel 14 Cohortonderzoek nr de reltie tussen het gebruik vn zwrte en groene thee en en het risico op drmknker. Blootstelling Antl Follow up N N cses RR 95% bti cohorten tijd (jren) Met-nlyse zwrte en groene thee Yu et l koppen thee per dg ,98 0,93-1,03 Bti, betrouwbrheidsintervl. Smenvtting bewijsvoering voor een verbnd tussen het gebruik vn zwrte thee en het risico op drmknker. Aspect Beschikbre onderzoeken 1 gepoolde nlyse vn 10 cohorten, EPIC-cohort Heterogeniteit J, tussen gepoolde nlyse en EPIC-cohort Schtter verbnd RR=1,28 (1,02-1,61) en RR=0,97 (0,86-1,09) bij hoog t.o.v. lg gebruik Onderzochte popultie Europ, Noord-Amerik Conclusie: Het verbnd tussen het gebruik vn zwrte thee en het risico op drmknker is niet eenduidig. Zhng en colleg s hebben 10 westerse cohortonderzoeken nr het gebruik vn thee en het risico op dikkedrmknker gepoold (tbel 15). 52 Hierbij zijn ook de twee cohortonderzoeken die Yu en colleg s beschrijven smengevt. 47 Omdt in westerse lnden overwegend zwrte thee wordt gebruikt, gt de commissie er vnuit dt de conclusie in de gepoolde nlyse vn toepssing is op zwrte thee. In de gepoolde nlyse hing een hoog gebruik (meer dn 900 ml/dg) vn zwrte thee smen met een 28% hoger risico op dikke drmknker. Bij lgere niveus vn gebruik wren er geen nwijzingen voor een significnt verbnd. De onderzoekers hebben ook een dosisrespons reltie onderzocht: per 250 grm thee per dg is het risico 4% hoger, wrbij de ondergrens vn het betrouwbrheidsintervl 1 bedrgt. Anwijzingen voor heterogeniteit wren niet significnt. 52 Al ws een sttistische toets op een niet-lineir verbnd niet significnt, toch wijzen deze bevindingen wel in de richting vn een exponentieel verbnd. Drom kiest de commissie er voor de risicoschtting uit de vergelijking vn een hoog met een lg gebruik hier centrl te stellen. De commissie heeft een recent cohortonderzoek gevonden, het EPIC-onderzoek. In het ntl deelnemers in dit onderzoek ligt in dezelfde orde vn grootte ls in de gepoolde nlyse. Het EPIC-onderzoek levert geen nwijzingen voor een verbnd tussen het gebruik vn thee en het risico op drmknker. De fkpwrde voor een hoog gebruik vn thee vrieerde tussen de onderzoeken vn 150 ml/d (Itlië) tot 855 Pgin 24

25 ml/d (Groot-Brittnnië). Ook de dosis-repons nlyse leverde geen nwijzingen voor een verbnd. 55 De commissie concludeert dt het verbnd tussen een hoog gebruik vn zwrte thee en het risico op drmknker niet eenduidig is. Tbel 15 Cohortonderzoek nr de reltie tussen het gebruik vn zwrte thee en en het risico op drmknker. Blootstelling Antl Follow up N N cses RR 95% bti cohorten tijd (jren) Gepoolde nlyse zwrte thee Zhng > t.o.v ,02 b 0,92-1,12 grm/d > t.o.v ,28 b 1,02-1,61 grm/d Per 250 g thee/d 10 1,04 b 1,00-1,07 Cohortonderzoek zwrte thee EPIC Hoog t.o.v. lg of 23 c ,97 0,86-1,09 geen thee Per 100 ml/d 1,00 0,99-1,01 b c Bti, betrouwbrheidsintervl. Dikkedrmknker. Het EPIC-onderzoek omvt 23 centr in 10 verschillende lnden. Smenvtting bewijsvoering voor een verbnd tussen het gebruik vn groene thee en het risico op drmknker. Aspect Beschikbre onderzoeken 2 met-nlyses met 5 en 6 cohorten Heterogeniteit J, verklrd door regio Schtter verbnd RR=1,00 (0,94-1,07) en RR=0,90 (0,72-1,08) bij hoog t.o.v. lg gebruik Onderzochte popultie Azië Conclusie: Een verbnd tussen het gebruik vn groene thee en het risico op drmknker is onwrschijnlijk Wng en colleg s vinden op bsis vn zes cohortonderzoeken geen nwijzingen voor een verbnd tussen het gebruik vn groene thee en het risico op drmknker (tbel 16). Er ws sprke vn nzienlijke heterogeniteit tussen de onderzoeken, die de uteurs in verbnd brengen met de regio: lleen in twee studies uit Shnghi gt het gebruik vn thee geprd met lger risico en niet in één Singporees of drie Jpnse onderzoeken. 54 Yu en colleg s 47 vinden op bsis vn vijf cohortonderzoeken wrvn er drie ook zijn smengevt door Wng en colleg s 54 geen nwijzingen voor een verbnd. In twee vn de onderzoeken is het risico niet-significnt groter dn één en in drie ndere onderzoeken niet-significnt lger dn één. Pgin 25