J. Bruin, MSc. in Marketing (10201653) Management & Organisatie Havo 4, Lyceum aan Zee te Den Helder Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam Begeleiders: 1 dhr. drs. W.A.M. van Kleef mw. dr. M.J. Min-Leliveld 5 juli 2012
Inhoudsopgave Samenvatting ontwerpplan (paper 1)... 3 Ontwerpregels:... 3 Ontwerphypothese:... 3 Evaluatieplan:... 3 Uitvoering van de lessenserie... 4 Uitvoering van het evaluatieonderzoek... 6 Bijlagen... 7 Bijlage 1: voortgangstoets... 7 Bijlage 2: enquête begin les 1 in werkboek leerlingen... 8 Bijlage 3: enquête einde les 3... 9 Bijlage 4: enquête einde les 4... 10 2
Samenvatting ontwerpplan (paper 1) Ontwerpregels: Vier lessen van zestig minuten over verwerken van boekhoudkundige mutaties d.m.v. samenwerken en het aanleren van een probleemoplossend stappenplan (nadruk op laatste). Lessenserie zal worden gegeven aan 24 leerlingen uit één Havo 4-klas Management & Organisatie. Ontwerphypothese: Verwachting is dat wanneer de leerlingen een probleemoplossend stappenplan aangeleerd wordt en zij hiermee samenwerken, dit ertoe zal leiden dat minimaal zestig procent van het maximaal aantal te behalen punten van een toets door de leerlingen behaald wordt. Evaluatieplan: 1 e lesuur: korte enquête verwachtingen leerlingen. 3 e lesuur: observeren hoeveel leerlingen gebruik maken van stappenplan bij uitwerken van door medeleerlingen verzonnen financiële feiten. Einde 3 e lesuur: afnemen korte enquête, vragen naar voorbereiding op komende toets. 4 e lesuur: afnemen toets (1-meting). Resultaten zullen worden vergeleken met de resultaten van een reeds eerder gemaakte toets van deze leerlingen aan het begin van dit schooljaar (0- meting). Einde 4 e lesuur: enquête over hoe de leerlingen de lessenserie ervaren hebben. Analyseren werkboek leerlingen. 3
Uitvoering van de lessenserie Om iets wezenlijks over de uitvoering van de lessenserie te kunnen vermelden is in de onderstaande tabel de planning en de afwijking van deze planning, ten aanzien van de vier lessen over het opstellen van de balans en de resultatenrekening na financiële feiten, weergegeven. Globale lesindeling ontwerp + wijzigingen (uit Ontwerpen paper 2) Les 1 (woensdag 1 e uur) Les 2 (woensdag 3 e uur) Les 3 (dinsdag 6 e uur) Les 4 (woensdag 1 e uur) Korte uitleg ontwerp ILO Ophalen kennis stappenplan (benoemen fasen) + korte opdracht uit werkboek Leerlingen werken de bedachte mutaties klassikaal uit (a.d.h.v het aangeleerde stappenplan/ m.b.v. een demonstratie balans ) en stellen een eindbalans op Leerlingen maken (proef)toets Leerlingen maken opgave 1 en 2 uit werkboek. Deze worden vervolgens kort klassikaal besproken Ophalen voorkennis balans (vragen stellen aan de leerlingen wat zij nog weten over de balans) Bespreken belangrijke begrippen bij mutaties (debiteuren, crediteuren, eigen vermogen, evenwicht, bezittingen, schulden) Inleiding mutaties m.b.v. demonstratie Balans (post voor post opstellen van een balans) Introductie stappenplan (enkel stappenplan voor de berekening van het eigen vermogen geïntroduceerd) Opdracht stappenplan (over de mutaties verplaatst naar les 2) Oefenen (logboek) makkelijke mutaties Mutaties bespreken die betrekking hebben op: Afschrijving Voorraad (Kopen en verkopen op rekening & retour) Interest (betalen) Oefenen normale mutaties m.b.v. stappenplan Leerlingen bedenken m.b.v. het stappenplan in groepjes, minimaal 3 mutaties voor de volgende les a.d.h.v. dezelfde beginbalans. (huiswerk) Leerlingen maken uitwerkingen a.d.h.v. het stappenplan & sturen die op naar de docent (huiswerk) Oefenen m.b.v. ICT en stappenplan (ICT oefeningen zijn komen te vervallen i.v.m. de beschikbare tijd) Oefenen moeilijke mutaties a.d.h.v. stappenplan Korte enquête: hoeveel tijd gaan de leerlingen besteden voor de voorbereiding van de toets? Welk cijfer denken de leerlingen te halen voor de toets? Ga je gebruik maken van een stappenplan? Enquête afnemen / reflectie op de vier lessen Beschrijving van de eerste les Na de uitleg van de ontwerpopdracht en het uitdelen van het werkboek gingen de leerlingen aan de slag met de enquête en de eerste twee opgaven. De verwachting was dat de leerlingen hier vijf minuten mee bezig zouden zijn, maar deze tijdsplanning was achteraf gezien te kort. De leerlingen hadden voor beide opgaven in totaal tien minuten nodig. Daarna werden deze opdrachten kort (5 min.) besproken en werden er vragen aan de leerlingen gesteld om zo een beeld te vormen over de aanwezige voorkennis van de leerlingen. Vervolgens werd klassikaal en post voor post een balans opgesteld a.d.h.v. het opstarten van een eigen bedrijf. Nadat de indeling van de balans aan bod was gekomen; introduceerde ik een stappenplan voor het berekenen van het eigen vermogen en kwam een simpele mutatie van de balans aan bod. De laatste twintig minuten van de les maakten de leerlingen de oefeningen in het werkboek. 4
Beschrijving van de tweede les Na kort het stappenplan uit de eerste les te herhalen, kwam TIBON ter sprake. Nadat tien minuten verstreken waren met uitleg over TIBON, kregen de leerlingen een korte opdracht en daarna een interactieve uitleg over afschrijven, de voorraad en het betalen van rente. Met interactief wordt hier bedoeld, dat de slide gepresenteerd werd en dat de leerlingen moesten aangeven met wat zij in de eerste les geleerd hadden (waarom er iets op de resultatenrekening of de balans stond). Na deze tien minuten durende interactie, is er door mij veel tijd besteed aan het probleemoplossend stappenplan, door eerst een financieel feit op het bord te tonen en te vragen hoe de leerlingen dit zouden oplossen. Vervolgens zijn de zeven stappen achtereenvolgens besproken. Dit gedeelte nam in totaal twintig minuten in beslag. De laatste twintig minuten hebben de leerlingen gewerkt aan de opdrachten in het werkboek en is als huiswerk de samenwerkingsopdracht opgegeven. Er was namelijk geen lestijd meer beschikbaar om de leerlingen hier in groepjes aan te laten werken. Door deze gemaakte keuze is (achteraf gezien was er te veel voor in 1 les van zestig minuten ingepland) het oefenen van de mutaties m.b.v. ICT komen te vervallen en heb ik het bedenken van financiële feiten voor de derde les als huiswerkopdracht opgegeven. Na overleg met mijn vakdidacticus over het doel van mijn lessenserie bleek dat het niet al te ernstig was voor mijn lessenserie om ervoor gekozen te hebben om het aanbieden van ICT-oefeningen buiten beschouwing te laten, aangezien het voornaamste doel was dat de leerlingen door het hanteren van het stappenplan, betere resultaten bij de toets zouden verkrijgen. Het extra oefenen door het gebruik van ICT, zoals in les 2 gepland stond, zou er mogelijk wel voor gezorgd kunnen hebben dat de leerlingen nog betere scores hadden kunnen behalen. Dit aangezien het gebruik van ICT namelijk de motivatie en de schoolprestaties van leerlingen zou doen toenemen 1. Beschrijving van de derde les In de derde les hebben de acht groepjes van drie leerlingen gewerkt aan de door hen zelf bedachte financiële feiten. Als docent wees ik telkens een lid van een groepje aan om het financiële feit op het bord te verwerken of het antwoord te geven (het is niet aan te raden om telkens iemand naar voren te laten komen, omdat hier veel tijd mee verloren gaat). Het uitwerken van alle financiële feiten en het bespreken daarvan nam de gehele lestijd in beslag. Beschrijving van de vierde les De lessenserie werd afgesloten met een proefwerk (zie Bijlage 1: voortgangstoets). Hierbij vermeldde ik dat er geen cijfer aan het resultaat van het proefwerk verbonden zat. Achteraf gezien had ik dit als docent beter niet kunnen doen aangezien er nu een aantal leerlingen waren (vier zittenblijvers en twee leerlingen die van school gaan (de twee leerlingen die van school gaan heb ik in het onderzoek buiten beschouwing gelaten)) die het proefwerk niet meer serieus maakten. Het wel of niet laten meetellen van het resultaat op het proefwerk heeft zodoende mogelijke verstoring van het effect van de lessenserie hebben opgeleverd. Om ervoor te zorgen dat de leerlingen het werkboek op het einde van de les bij mij inleverden had ik een proeftoets inclusief antwoorden (met daarin een toetsvraag verwerkt) voor de leerlingen gemaakt, die zij verkregen als zij de toets en hun werkboek bij mij inleverden. 1 Leraar 24, dossier: ICT in het onderwijs via http://www.leraar24.nl/dossier/2315 (geraadpleegd op 11-3-2012) 5
Uitvoering van het evaluatieonderzoek Het evalueren van de lessenserie vond plaats middels het meermaals enquêteren van de leerlingen, om zo met behulp van primaire gegevens te kunnen achterhalen hoe de leerlingen voor deze lessenserie tegen de balans en de resultatenrekening aankeken en of dit door deze lessenserie positief veranderd is. Daarnaast is er gebruik gemaakt van een inhoudsanalyse, om zo objectief en systematisch het manifeste (schriftelijke) proefwerk te kunnen observeren (Bijlage 1: voortgangstoets). In deze inhoudsanalyse zal gekeken worden of de leerlingen gebruik hebben gemaakt van stappen 2, 3 en 4 van het stappenplan. De gegevens werden verzameld middels een enquête op de derde pagina van het werkboek (zie Bijlage 2: enquête begin les 1 in werkboek leerlingen). Daarnaast is er gedurende de derde les is er door mij bekeken of de leerlingen gebruik maakten van het stappenplan en aan het einde van deze derde les is een korte enquête afgenomen (zie Bijlage 3: enquête einde les 3). Na het afnemen van de toets is een afsluitende enquête (zie Bijlage 4: enquête einde les 4) afgenomen. Het ingeleverde werkboek van de leerlingen heb ik geanalyseerd op of zij de vragen gemaakt hadden en bij het proefwerk heb ik bekeken of de leerlingen de stappen 2, 3 en 4 van het stappenplan hebben toegepast. Er is voor gekozen om deze stappen te nemen, omdat deze stappen uit het stappenplan voor mij als docent zichtbaar zijn op de toetsbladen van de leerlingen. Relativerende opmerking tot slot: bovenstaande lessenserie is uitgevoerd op 5, 6 en 12 juni. De reden om af te wijken van mijn eigen tijdsplan is geweest dat ik ontzettend veel tijd (achteraf, gezien de beoordeling van mij i.v.m. dat van medestudenten, veel te veel tijd) in het profielproduct heb gestoken. Een andere reden is dat in deze laatste schoolperiode ook vijf hoofdstukken 2 van domein C (= financiering van activiteiten (enkelvoudige en samengestelde interest) en domein E (= financieel beleid (voorraadwaardering, kosten duurzame productiemiddelen en de brutowinstopslagmethode)) behandeld moesten worden. Doordat de leerlingen zich in deze hoofdstukken veel vaardigheden moesten aanleren, hebben zij zich mogelijk minder intensief bezig gehouden met de balans en de resultatenrekening, maar hebben zich mogelijk meer gefocust op wat zij voor de komende en voor sommige leerlingen bepalende overgangstoets moesten weten. 2 Van Vlimmeren, S. & de Reuver, W. (2011). Management & Organisatie in Balans, theorieboek 1a en 1b, ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, pp. 224 245 & pp. 298 342. 6
Bijlagen Bijlage 1: voortgangstoets Opgave 1) Benoem het verschil tussen een balans en een resultatenrekening Opgave 2) Bereken in 2 decimalen, de afschrijving per jaar wanneer je een transportauto hebt aangeschaft die 15 jaar meegaat, 25.000,- gekost heeft en een restwaarde heeft van 7.500. Opgave 3) Hoe bereken je de onbekende waarden in onderstaande balans? Laat duidelijk zien hoe je tot je antwoord gekomen bent. Debet Balans per 01-01-2013 Credit Gebouwen Inventaris 250.000 18.000 Eigen vermogen Voorraad verf Debiteuren 36.000 75.000 5% hypotheek 3% lening 197.000 15.000 Kas Rabobank 13.500 7.500 Crediteuren ING 16.000 5.000 Totaal Totaal Opgave 4) Verwerk de financiële feiten die in de maand januari plaatsvinden en stel een nieuwe balans en resultatenrekening op. TIP: Maak gebruik van het aangeleerde stappenplan. 02-01-2013: De ondernemer haalt 5.000,- uit de kas van de onderneming en stort dit op zijn bankrekening bij de Rabobank. 03-01-2013: De ondernemer ontvangt 1.600,- van de debiteuren op zijn bankrekening. 04-01-2013: De ondernemer betaald per Rabobank, de crediteuren 1.000,- 05-01-2013: De jaarlijkse afschrijving van het gebouw vindt plaats. De restwaarde van het gebouw bedraagt 43.000 en de economische levensduur van het gebouw is 20 jaar. 15-01-2013: De ondernemer koopt op rekening extra voorraad verf in voor 70.000. 18-01-2013: De ondernemer verkoopt contant verf voor 60.000,-. De inkoopprijs was 35.000,- 29-01-2013: De ondernemer betaald per Rabobank het volgende: Energiekosten 500,- Telefoonkosten 90,- Loonkosten 2.000,- 31-01-2013: De maandelijkse aflossing van de hypotheek vindt plaats. Elke maand wordt er 1.000,- afgelost en wordt de maandelijkse rente betaald per Rabobank. 7
Bijlage 2: enquête begin les 1 in werkboek leerlingen Korte vragen ten aanzien van je verwachtingen over de komende lessenserie: 1. Wat verwacht je van de komende vier lessen over de balans en de resultatenrekening? 2. Vul de volgende zin aan met een cijfer tussen 1 en 10, waarbij het cijfer 1 staat voor totaal niet en het cijfer 10 voor enorm gemotiveerd. Mijn motivatie om te werken aan de balans en de resultatenrekening is op dit moment 3. Als je jezelf een cijfer zou moeten geven (van 1 tot 10), waarbij het cijfer 1 staat voor ik beheers de kennis en vaardigheden die nodig zijn bij de balans en de resultatenrekening totaal niet /ik begrijp er helemaal niets van en het cijfer 10 zou staan voor ik beheers de kennis en vaardigheden die nodig zijn bij de balans en de resultatenrekening helemaal / ik begrijp de balans en de resultatenrekening volkomen ; dan zou ik mezelf het volgende cijfer toekennen: Voor de balans, zou ik mezelf het cijfer. geven: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Leg kort uit waarom je voor dit cijfer gekozen hebt: Voor de resultatenrekening zou ik mezelf het cijfer. geven: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Leg kort uit waarom je voor dit cijfer gekozen hebt: 8
Bijlage 3: enquête einde les 3 1) Het samenwerken aan de opgaven vond ik prettig? Ja Nee 2) Hoeveel tijd gaan je besteden aan de voorbereiding voor de voortgangstoets? Omcirkel je keuze. 1) < 15 minuten 2) 15 30 minuten 3) 30 60 minuten 4) > 60 minuten; maar minder dan 120 minuten 5) Meer dan 120 minuten. 2) Welk cijfer denk je te behalen voor de voortgangstoets? Ik denk dat ik het cijfer.. zal behalen voor de voortgangstoets. Leg hieronder uit waarom je dit cijfer verwacht: 3) Ben je van plan om gebruik te maken van één of meerdere stappen uit het aangeleerde stappenplan bij de voortgangstoets? Maak een keuze en licht je keuze toe. Ja, want.. Nee, want.. 9
Bijlage 4: enquête einde les 4 1) Wat was je voorbereidingstijd voor deze voortgangstoets? Vul aan: Voor deze voortgangstoets heb ik me (ongeveer) minuten voorbereid. 2) Wat vond je de leukste les en waarom? 3) Vul de volgende zin aan met een cijfer tussen 1 en 10, waarbij het cijfer 1 staat voor totaal niet en het cijfer 10 voor enorm gemotiveerd. Mijn motivatie om te werken aan de balans en de resultatenrekening is op dit moment 4) Als je jezelf wederom een cijfer zou moeten geven (van 1 tot 10), waarbij het cijfer 1 staat voor ik beheers de kennis en vaardigheden die nodig zijn bij de balans en de resultatenrekening totaal niet /ik begrijp er helemaal niets van en het cijfer 10 zou staan voor ik beheers de kennis en vaardigheden die nodig zijn bij de balans en de resultatenrekening helemaal / ik begrijp de balans en de resultatenrekening volkomen ; dan zou ik mezelf het volgende cijfer toekennen: Voor de balans, zou ik mezelf nu het cijfer. geven (omcirkel het cijfer) : 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Voor de resultatenrekening, zou ik mezelf nu het cijfer. geven (omcirkel het cijfer): 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 5) Tijdens de voortgangstoets heb ik gebruik gemaakt van het stappenplan? 1) Ja 2) Nee Omcirkel je keuze Het werken met een stappenplan in deze lessenserie was nuttig? Ja Nee Het aangeleerde stappenplan ga ik ook toepassen bij andere vakken? Ja Nee Het alternatieve werkboek was leuker om mee te werken dan met M&O in balans? Ja Nee 10
6) Geef aan in hoeverre je het eens bent met de volgende stelling: Het gebruik van de weegschaal door de docent vond ik nuttig, want hierdoor begreep ik beter wat er bij financiële feiten nu eigenlijk op de balans gebeurt. Omcirkel je keuze. 1) Ik ben het er zeer mee oneens, want de weegschaal sloeg de plank finaal mis. Hierdoor werd de verwerking van financiële feiten voor mij juist onduidelijker. 2) Ik ben het er mee oneens, het was niet noodzakelijk voor mij om de financiële feiten uit te leggen met een weegschaal. 3)Ik ben het er mee eens, hierdoor zag ik de financiële feiten gemakkelijker voor me en dit heeft me geholpen tijdens het maken van opgaven en/of het maken van de voortgangstoets. 4)Ik ben het er heel erg mee eens. Dit was erg handig voor mij. De docent moet dit volgend jaar zeker zo aan de leerlingen gaan uitleggen. 7) Kwam de lessenserie overeen met wat je had verwacht (eerste enquête)? 8) Welk cijfer zou je de lessenserie in zijn geheel geven en waarom? BEDANKT VOOR HET INVULLEN VAN ALLE ENQUETE-VRAGEN!!! Hopelijk heb je veel geleerd over de balans en de resultatenrekening en gaat het verwerken van financiële feiten je nu goed af. LEVER HET DOOR JOU INGEVULDE WERKBOEK BIJ MIJ IN EN ONTVANG EEN BELONING!!!!!!! 11