beleggingsvisie update Oktober-November 2014 Iets minder risico in de portefeuilles is gewenst Hoewel de vooruitzichten voor de wereldeconomie volgens ons minder somber zijn dan recente situatie op de financiële markten doet vermoeden, zijn de onzekerheden wel wat toegenomen. Daarom hebben we de risico s in de beleggingsportefeuilles wat verminderd via de verkoop van een belang in aandelen (in de offensievere profielen wat meer dan in de minder offensieve profielen). De opbrengst wordt toegevoegd aan de liquide middelen. Vooruitzichten> pagina 5 IMF en Angelsaksische wereld te somber over Europa De verkoopgolf die begin oktober over de wereldwijde aandelenmarkten trok is voor een deel veroorzaakt door somberheid ten tijde van de jaarvergadering van IMF en Wereldbank en de berichtgeving daarover in vooral de Angelsaksische media. Ook vormden zeer slechte cijfers uit de Duitse industrie een aanleiding, maar die hadden naar onze mening een incidentele oorzaak. Special> pagina 4 Centrale banken op een kruispunt De beleggingsomgeving is sterk bepaald door het beleid van de twee belangrijkste centrale banken: de Amerikaanse Federal Reserve (Fed) en de Europese Centrale Bank (ECB). Binnen de eerste is een debat gaande over het beste tijdstip waarop de Amerikaanse rente kan worden verhoogd. De ECB breekt zich het hoofd over de vraag welke instrumenten het meest geschikt en voldoende van omvang zijn om de kredietverlening op gang te krijgen en de dreigend deflatie af te wenden. Marktomgeving> pagina 2
marktomgeving De heersende mening op de financiële markten is sinds medio september dat de groei van de wereldeconomie naar een bedenkelijk tempo terugvalt. Dat is zeker de opinie over Europa (zie ook de Special op pagina 4), maar ook de opkomende landen en zelfs de Verenigde Staten zouden niet weten te ontkomen aan een verzwakking. Dat heeft geleid tot een debat over de timing en de intensiteit van het beleid van centrale banken, vooral dat van de Amerikaanse Federal Reserve en de Europese Centrale Bank. Wij delen deze opinie niet en verwachten dat de groei van de wereldeconomie in het laatste kwartaal van dit jaar weer versnelt en dat deze versnelling zich in 2015 voortzet. Nieuwe activiteiten van centrale banken Op het moment dat u dit leest heeft het beleidsbepalende comité van de Fed vermoedelijk besloten het opkoopprogramma van staatsobligaties volledig te beëindigen. De volgende stap is nu het verhogen van de fed funds rate, de belangrijkste rente van de Fed. Nu er vrees bestaat over een afkoeling van (ook) de Amerikaanse economie, zijn de meningen verdeeld over het tijdstip van die verhoging. De pessimisten willen de eerste verhoging zo lang mogelijk uitstellen omdat de Amerikaanse economie er nog niet sterk genoeg voor is. Ondanks de incidentele haperingen in het economisch verloop - zoals onlangs bij de detailhandelsverkopen - zijn de meeste indicatoren volgens ons sterk genoeg om een renteverhoging rond medio 2015 te rechtvaardigen. In de eurozone worstelt de ECB met andere problemen. De dreiging van deflatie is nog niet volledig afgewend en de kredietverlening door banken aan met name het midden- en kleinbedrijf zou wel wat sterker mogen zijn. Hiervoor bood de ECB in september banken de mogelijkheid om goedkoop geld te lenen; banken hebben hier echter beperkt gebruik van gemaakt. Het wachten is op december wanneer de volgende mogelijkheid wordt geboden. Een opkoopprogramma van staatsobligaties, zoals in de Verenigde Staten, verwachten wij niet, vooral omdat de rente in de eurozone al uitzonderlijk laag is en er geen rem van uitgaat op de economische groei. Economie beter dan markten vrezen Naar onze mening ontwikkelt de wereldeconomie zich momenteel bevredigend, mede als gevolg van de lage en nog verder dalende energieprijzen. In de Verenigde Staten is het vertrouwen bij bedrijven hoog en bij consumenten blijft er sprake van een toenemend vertrouwen. De terugval in de detailhandelsverkopen in september moet in dat licht als een incident worden beschouwd. In de opkomende landen vindt weliswaar terugval van economische groei plaats, maar zeker in de landen met een zeer hoog groeitempo, zoals China, brengt deze terugval de groei voor een langere periode op een houdbaarder peil. Door de voortgaande groei van een koopkrachtige middenklasse verschuift de economische structuur in de richting van meer consumptie. Omdat daarvoor meer (westerse) importproducten nodig zijn, dragen veel opkomende landen bij aan groei van de wereldeconomie. Ook de perspectieven voor Europa zijn niet zo slecht als de aandelenkoersen doen vermoeden (zie de Special op pagina 4). Bovendien werkt de situatie in Zuid-Europa niet meer zo verlammend als in 2011 en 2012. Veel van deze landen hebben hervormingen in hun economie doorgevoerd, de overheidsfinanciën aanzienlijk gesaneerd en zien de economische groei geleidelijk terugkeren waardoor zelfs de werkloosheid begint te dalen. Dat Griekenland nog niet in staat is zelfstandig terug te keren naar de kapitaalmarkt is begrijpelijk, gezien de last van de schuld. 60 55 50 45 40 35 30 Ondernemersvertrouwen Index: 50 = groei-noch-krimp index: 1997 = 100 65 120 1996 1998 2000 ISM-VS pmi eurozone 2002 2004 2006 2008 2010 2012 80 2014 Ifo Duitsland (as rechts) pmi China Bron: Datastream In de Verenigde Staten is het ondernemersvertrouwen na zwakte in het begin van het jaar sterk verbeterd. In Europa is er daarentegen sprake van een verzwakking, maar gezien de lagere euro, mag tegen het einde van dit jaar een verbetering worden verwacht. 110 100 90 pagina 2
marktontwikkelingen De twijfel aan de kracht van de wereldeconomie heeft beleggers vanaf medio september weer in een risicoaverse gemoedstoestand gebracht. De aandelenkoersen zijn wereldwijd fors gedaald waardoor de koerswinsten die eerder in het jaar waren gerealiseerd volledig zijn verdampt, op een paar uitzonderingen na. Zoals gewoonlijk weken beleggers uit naar traditioneel veilige schuilplaatsen. Dat zijn de markten voor overheidsobligaties van de Verenigde Staten en de kernlanden van de eurozone. De overige segmenten van de obligatiemarkt werden te riskant bevonden. Aandelenmarkten in paniek De daling van de aandelenkoersen begon op de meeste markten rond 19 september en versterkte in de eerste twee volle weken van oktober zodanig dat er paniekerige koersbewegingen ontstonden. De MSCI-World, een graadmeter voor wereldwijde aandelen is bijna 9% teruggelopen, waardoor de jaarwinst tot 19 september (4,8%) omsloeg in een daling van ruim 4% ten opzichte van ultimo 2013. In de Verenigde Staten bleven de koersdalingen beperkter tot 6,75% voor de S&P-500, waardoor er ten opzichte van ultimo 2013 nog bijna 1% koerswinst overbleef. In Europa waren de koersdalingen groter. De Eurostoxx-600 verloor sinds 19 september ruim 11% en ten opzichte van ultimo 2013 5,5%. De indices van de Europese kernlanden zaten dicht bij dit gemiddelde (of eronder) maar in de periferie (waaronder Griekenland, Spanje en Italië) vielen grotere klappen. Naar onze mening is de staat van de wereldeconomie niet zo slecht als de forse koersdalingen doen vermoeden. Dat zou impliceren dat we een correctie doormaken zoals die wel eerder is voorgekomen, bijvoorbeeld in het voorjaar van 2013 nadat de Fed voor het eerst hintte op het afbouwen van het stimuleren. Veel zal daarbij afhangen van de kwaliteit van de derdekwartaalresultaten, die bedrijven vanaf medio oktober geleidelijk publiceren. Tot dusverre zijn die alleszins redelijk en dat wijst op verbeteringen aan de omzetkant. Risico wordt ook op de obligatiemarkt gemeden De obligatierentes zijn sinds begin september in de kernlanden van de eurozone tot historische laagtepunten gedaald. In Duitsland, waar het rendement op 10-jaars staatsobligaties toen net onder de 1% was gezakt, werd medio oktober een rente van 0,78% bereikt en in Nederland daalde deze rente in dezelfde periode van 1,14% tot 0,99%. Voor kortere looptijden (tot 3 jaar) werden zelfs negatieve rendementen bereikt. In de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk waren de rentedalingen in de genoemde periode zelfs nog groter (respectievelijk 0,25%-punt en 0,4%-punt) maar de niveaus van rond de 2,1% waren daar al eerder bereikt. Dit waren dus duidelijk de laatste veilige havens op de obligatiemarkten. Andere segmenten van de obligatiemarkten werden duidelijk als meer risicovol gezien. Dat gold bijvoorbeeld voor de markten in de Zuid-Europese landen, waar de rentes vooral in de tweede volle week van oktober stegen. Vooral beleggers in Griekse staatsobligaties hadden weinig vertrouwen in het loslaten van de steunfondsen door de Griekse overheid en verkochten hun obligaties. Ook op de markten van bedrijfsobligaties vonden koersdalingen plaats, waardoor de rendementsverschillen met staatsobligaties van vergelijkbare looptijd opliepen. Dat dit slechts het gevolg is van de toenemende risico-aversie bij beleggers moge blijken uit het gegeven dat tegelijkertijd de faillissementsrisico s van bedrijven zijn afgenomen. Aandelenindices 2007-2014 Index: 1 jan 2007 = 100 140 120 100 80 60 40 2007 2008 2009 Opkomende markten AEX 2010 2011 2012 Eurotop-100 Nikkei-225 2013 2014 S&P-500 Bron: Datastream Na een periode van betrekkelijk ongestoorde koersstijgingen, zijn de aandelenkoersen vanaf medio september onder neerwaartse druk gekomen. In oktober versnelde de koersdaling toen het IMF voor een nieuwe Europese recessie waarschuwde en de Duitse industrie tekenen van verzwakking vertoonde. pagina 3
special De staat van Europa In de eerste volle week van oktober vond in Washington de jaarvergadering van het IMF en de Wereldbank plaats. Alle kopstukken van overheden en uit de financiële wereld waren bij elkaar en dat leverde een stroom van sombere berichten op, vooral over de Europese economie. Die sombere toonzetting werd prompt door de media - vooral de Angelsaksische - overgenomen en aangescherpt. Eén van de stellingen was dat de waarschijnlijkheid van een hernieuwde Europese recessie op 30% tot 40% werd geschat. Aan het begin van diezelfde week werden cijfers over de Duitse industrie in augustus bekend gemaakt, waaruit bleek dat zowel orders als productie fors waren gedaald (met 5,4% en 4%). In de daaropvolgende week bleken ook beleggers negatief aan te kijken tegen de investeringsmogelijkheden in de Duitse (en de Europese) economie. De financiële markten kwamen terecht in ernstige turbulentie waarbij de aandelenkoersen kelderden en de traditionele veilige havens (Amerikaanse en Duitse overheidsobligaties) weer werden opgezocht. september betrekkelijk zwak oogde is de onderliggende ontwikkeling van de Amerikaanse economie buitengewoon sterk. Daardoor zal een impuls blijven uitgaan van de invoergroei op de rest van de wereld. Daarnaast worden naast de tijdelijke zaken die in de vorige paragraaf zijn genoemd ook verbeteringen binnen de eurozone zelf zichtbaar. De werkloosheid lijkt in de meeste landen het dieptepunt te hebben bereikt waardoor de bestedingsmogelijkheden toenemen en de druk op de overheidsfinanciën vermindert. Mede daardoor oogt ook de detailhandel geleidelijk aan beter. De lage olieprijs en de lage financieringskosten vormen een lastenverlichting voor zowel bedrijven als huishoudens, waarvan ook een impuls uitgaat op de eurozone economie. Geleidelijk aan wordt ook een verbetering zichtbaar in de kredietverlening aan het bedrijfsleven, inclusief het midden- en kleinbedrijf. Verder zijn de huizenprijzen in de meeste landen het dieptepunt wel gepasseerd en beginnen ze her en der zelfs weer te stijgen. Dit verbetert de netto vermogenspositie van gezinnen waardoor bovendien het bestedingspotentieel wordt vergroot. Ongunstige samenloop van omstandigheden Naar onze mening zijn deze reacties overtrokken. In augustus was er sprake van een betrekkelijk ongunstige samenloop van omstandigheden. De euro was al wel aan het dalen, maar de positieve effecten ervan volgen altijd met enige vertraging. Het beeld werd dus nog bepaald door de effecten van de sterke euro uit de eerste helft van het jaar. De spanningen tussen het Westen en Rusland over Oekraïne escaleerden in augustus na het neerschieten van de MH17 en de sancties werden opgevoerd. Overigens zijn de spanningen in de loop van september weer afgenomen. In Duitsland kregen de deelstaten de vrijheid om zelf de vakantieperiode te bepalen, waardoor een concentratie van vakanties in augustus ontstond, waarin weinig werd gewerkt. Als er op een normaal aantal werkdagen (circa 20) 2 dagen minder wordt gewerkt, scheelt dit immers circa 10% productie. Andersom betekent dit overigens ook dat de productie in september wordt afgezet tegen het lage productieniveau in augustus, waardoor dan al snel een hoge procentuele verandering resulteert. Verbeterend beeld, ook binnen de eurozone De perspectieven voor de eurozone economie zijn volgens ons veel beter dan de huidige sombere stemming in de media en ook op de beurzen doet vermoeden. Daar hebben we een aantal redenen voor. Hoewel de Amerikaanse detailhandel in 30 20 10 0-10 -20-30 -40 2007 Orders en productie in de Duitse industrie % t.o.v. voorgaand jaar 2008 Orders 2009 2010 Productie 2011 2012 2013 2014 Bron: Datastream Na een herstel in 2013 en 2014 is de Duitse industrie in augustus plotseling verzwakt. Vermoedelijk is dit veroorzaakt door een ongelukkige samenloop van sterke euro, toenemende spanning rondom Oekraïne en concentratie van vakanties in die maand. Vermoedelijk zal in september daarom een krachtig herstel volgen. pagina 4
vooruit zichten Risico s voor aandelen iets verminderd Hoewel we van mening zijn dat het positieve economische scenario - met een in 2015 verder versnellende groei van de wereldeconomie - nog van kracht is, zijn de onzekerheden wat toegenomen. Daarom achten we het verstandig de risico s iets te verminderen via een lichte verlaging van het directe aandelenbelang. De vrijkomende middelen worden gebruikt voor een vergroting van de liquide middelen. De wijzigingen zijn in de twee offensieve risico-rendementsprofielen iets groter dan in de middelste twee profielen. In de defensieve profielen wordt geen wijziging aangebracht. Voor het overige blijft het beleggingsbeleid ongewijzigd. We blijven overwogen in Europese aandelen en in aandelen uit opkomende markten ten koste van Amerikaanse aandelen. Ook in onze sectorvoorkeuren hebben we geen wijzigingen aangebracht en blijven we overwogen in de sectoren informatietechnologie, basismaterialen en gezondheidszorg. We handhaven ons onder wogen belang in de sectoren nutsbedrijven, telecom en consumptiegoederen. Binnen obligaties verschuiving naar minder risico Hoewel de koersen van staatsobligaties van de Europese periferie en van bedrijfsobligaties de afgelopen weken wat zijn gedaald, zijn ze over een wat langere periode sterk gestegen. Daardoor zijn de rendementsverschillen met staatsobligaties van de sterkere landen met vergelijkbare looptijden kleiner geworden. Omdat de risico s wat zijn toegenomen hebben we de belangen in high-yield obligaties (hoger renderende maar risicovollere bedrijfsobligaties) gehalveerd en de opbrengst toegevoegd aan zowel het belang in obligaties van bedrijven met een betere kredietwaardigheid als aan staatsobligaties van perifere Europese landen. Gezien de afgenomen faillissementsrisico s achten we een koersherstel van deze laatste waarschijnlijker en is het risico van de totale obligatieportefeuille wat verminderd. Voor obligaties als geheel handhaven we overigens een fors onderwogen belang omdat we van mening blijven dat vanaf het einde van 2014 de rente wereldwijd geleidelijk zal gaan stijgen. Vastgoed en grondstoffen De vooruitzichten voor vastgoedbeleggingen blijven goed als gevolg van de laagblijvende rente en het aantrekkelijke dividendrendement. We handhaven ons overwogen belang in zowel de defensievere profielen (2 en 3) als in de offensievere profielen (4 en 5). Regionaal hebben we nog altijd een voorkeur voor Noord-Amerika boven Europa (neutraal) en Azië (onderwogen). Hoewel de gunstige economische vooruitzichten ook voor opkomende landen steun kunnen geven aan grondstofprijzen, zijn veel grondstoffen de afgelopen maanden in prijs gedaald. Dat geldt bijvoorbeeld voor prijzen van edele metalen (door een rentestijging in de Verenigde Staten), voor energieprijzen en ook de meeste agrarische grondstoffen (met uitzondering van koffie en suiker). Per saldo handhaven we een neutrale opinie. pagina 5
Algemene Disclaimer De in dit document aangeboden informatie is opgesteld door Beleggingsadvies en Vermogensbeheer Nederland van ABN AMRO Bank N.V. ( ABN AMRO ) en is bedoeld als informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. De informatie mag daarom nadrukkelijk niet beschouwd worden als een advies of als een voorstel of aanbod tot 1) het aankopen of verhandelen van financiële instrumenten en/of 2) het afnemen van beleggingsdiensten noch als een beleggingsadvies. Beslissingen op basis van de informatie uit dit document zijn voor uw eigen rekening en risico. De informatie en de voorwaarden die van toepassing zijn op door ABN AMRO aangeboden financiële instrumenten en beleggingsdiensten verleend door ABN AMRO kunt u vinden in de Voorwaarden Effectendienstverlening ABN AMRO en het Informatieblad Effectendienstverlening ABN AMRO die verkrijgbaar zijn via www.abnamro.nl/beleggen. Hoewel ABN AMRO tracht juiste, volledige en actuele informatie uit betrouwbaar geachte bronnen aan te bieden, verstrekt ABN AMRO expliciet noch impliciet enige garantie dat de aangeboden informatie in dit document juist, volledig of actueel is. ABN AMRO aanvaardt geen aansprakelijkheid voor druk- en zetfouten. De in dit document opgenomen informatie kan worden gewijzigd zonder voorafgaand bericht. ABN AMRO is niet verplicht de hierin opgenomen informatie te actualiseren of te wijzigen. ABN AMRO en/of haar agenten of onderaannemers aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid ten aanzien van enige schade (met inbegrip van gederfde winst), die op enigerlei wijze voortvloeit uit de informatie die u in dit document wordt aangeboden of het gebruik daarvan. ABN AMRO, of de rechthebbende, behoudt alle rechten (waaronder auteursrechten, merkrechten, octrooien en andere intellectuele eigendomsrechten) met betrekking tot alle in dit document aangeboden informatie (waaronder alle teksten, grafisch materiaal en logo s). Het is niet toegestaan de informatie uit dit document te kopiëren of op enigerlei wijze openbaar te maken, te verspreiden of te vermenigvuldigen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van ABN AMRO of rechtmatige toestemming van de rechthebbende. U mag de informatie in dit document wel afdrukken voor uw eigen persoonlijk gebruik. US Person Disclaimer Beleggen ABN AMRO Bank N.V. ( ABN AMRO ) is niet geregistreerd als broker-dealer en investment adviser zoals bedoeld in respectievelijk de Amerikaanse Securities Exchange Act van 1934 en de Amerikaanse Investment Advisers Act van 1940, zoals van tijd tot tijd gewijzigd, noch in de zin van andere toepasselijke wet- en regelgeving van de afzonderlijke staten van de Verenigde Staten van Amerika. Tenzij zich op grond van de hiervoor genoemde wetten een uitzondering voordoet, is de effectendienstverlening van ABN AMRO inclusief (maar niet beperkt tot) de hierin omschreven producten en diensten, alsmede de advisering daaromtrent niet bestemd voor Amerikaanse ingezetenen ( US Persons in de zin van vorenbedoelde wet- en regelgeving). Dit document of kopieën daarvan mogen niet worden verzonden of meegebracht naar de Verenigde Staten van Amerika of worden verstrekt aan Amerikaanse ingezetenen. Onverminderd het voorgaande is het niet de intentie de in dit document beschreven diensten en/of producten te verkopen of te distribueren of aan te bieden aan personen in landen waar dat ABN AMRO op grond van enig wettelijk voorschrift niet is toegestaan. Een ieder die beschikt over dit document of kopieën daarvan dient zelf na te gaan of er wettelijke beperkingen bestaan tegen de openbaarmaking en verspreiding van dit document en/of het afnemen van de in dit document beschreven diensten en/of producten en zodanige beperkingen in acht te nemen. ABN AMRO is niet aansprakelijk voor schade als gevolg van diensten en/ of producten die in strijd met de hiervoor bedoelde beperkingen zijn afgenomen. Colofon Auteur: Ben Steinebach, Hoofd Beleggingsstrategie van ABN AMRO Indien u naar aanleiding van deze nieuwsbrief vragen heeft, verzoeken wij u contact op te nemen met uw vermogensbeheerder of beleggingsadviseur.