Krachten bundelen bij verslaving Workshop Misverstanden bij dubbele diagnose Dr. Wencke de Wildt, Gz-psycholoog, directeur behandelzaken Jellinek Dr. Annette Bonebakker, klinisch neuropsycholoog CDP Drs. Arjen Neven, psychiater CDP
Disclosure A.E. Bonebakker: geen belangenverstrengeling A. Neven: geen belangenverstrengeling W. De Wildt: geen belangenverstrengeling 2
Dubbel diagnose is hot! 3
Prevalentie Dubbele Diagnose Nemesis bevolkingsonderzoek 1997: middelenmisbruik/afhankelijkheid: 19% van de bevolking (lifetime) Prevalentie GGZ: 20 60% Schizofrenie 48% Bipolaire stoornis 52% Depressie 40% Angststoornis 35% Antisociale Persoonlijkheidsstoornis 80% Prevalentie Verslavingszorg: 60-80% Persoonlijkheidsstoornissen (BPS en APS) ADHD (23,1% Van Emmerik-van Oortmerssen e.a. 2012) PTSS (11-41%, van Dam 2012) Autisme (10%, o.a. Bonebakker e.a. 2016) 4
Waarom is comorbiditeit relevant? Ernstiger klachten Meer somatische en sociale problemen Verhoogd risico op suïcide Verhoogde kans op drop-out Minder positieve behandeluitkomsten Minder positieve prognose Topklinische behandeling 5
Feit of misverstand? Comorbiditeit Bij een combinatie van een psychische stoornis en problematisch middelengebruik moet eerst en vooral de onderliggende psychische stoornis behandeld worden. draagt behandeling van de comorbide psychische stoornis bij aan het voorkomen van terugval in middelengebruik Motivatie Om verslaving te stoppen moet je intrinsiek gemotiveerd zijn. Geld voor een negatieve UC wordt gebruikt om drugs te bekostigen. 6
Jellinek onderzoek comorbiditeit Verslaving & persoonlijkheid, 1997 Verslaving & ADHD, 2015 Verslaving & PTSS, 2014 DGT, 2004 Verslaving & Geweld, 2014 Angst & Alcohol, 2003 7
Bij een combinatie van een psychische stoornis en problematisch middelengebruik moet eerst en vooral de onderliggende psychische stoornis behandeld worden. Misverstand 8
- Geen evidentie voor de zelfmedicatie hypothese - Veel psychische klachten worden juist veroorzaakt door middelengebruik, en nemen af als mensen daarmee stoppen - Dit geldt vooral voor angst en depressieve klachten - Behandeling van psychische klachten is effectiever wanneer mensen niet ernstig en niet voortdurend onder invloed zijn - Dus juist middelengebruik als eerste focus en snel geïntegreerd / parallel behandelen 9
Bij een combinatie van een psychische stoornis en problematisch middelengebruik draagt behandeling van de comorbide psychische stoornis bij aan het voorkomen van terugval in middelengebruik Misverstand? 10
Jellinek onderzoek comorbiditeit Verslaving & persoonlijkheid, 1997 Verslaving & ADHD, 2015 Verslaving & PTSS, 2014 DGT, 2004 Verslaving & Geweld, 2014 Angst & Alcohol, 2003 11
Onderzoekresultaten zijn inconsistent Veel studies vinden geen effect op resultaten verslavingsbehandeling Binnen topklinische afdeling Jellinek onderzoek naar geïntegreerde behandeling vs verslavingsbehandeling: Angst en alcohol (Schade et al., 2005) PTSS en verslaving (van Dam et al., 2013) Verslaving en huiselijk geweld (Kraanen et al., 2013) Verslaving en ADHD (Van Emmerik-van Oortmerssen, in voorbereiding) Al deze studies: geïntegreerde behandeling leidde niet tot betere resultaten middelengebruik Wel: meer afname van psychische klachten (bij huiselijk geweld niet meer afname in geintegreerde behandeling dan in verslavingsbehandeling sec) Dus comorbide stoornissen zijn behandelbaar 12
Praktijkprobleem Ondanks intensieve en geïntegreerde behandeling geen gedragsverandering Strijd over structuurprogramma Afspraken moeizaam Herhaald (chronisch) gebruik Therapieontrouw Gebrek aan motivatie Verslavingsgedrag Diversiteit en ernst psychopathologie 13
IDDT IDDT is geïntregreerde behandeling voor mensen met dubbele problematiek Geïntegreerde dubbele diagnosebehandeling bestaat uit gecombineerde aandacht voor (de interacties tussen) psychiatrische en verslavingsproblematiek vanuit één multidisciplinair team. Aan de basis van IDDT ligt het model van Motivational Interviewing (MI) van Prochaska en Diclimente. In dit model wordt de behandeling afgestemd op de fase van motivatie waar de patiënt zich bevindt. 14
Fasenmodel Prochaska en Diclimente Stadia gedragsverandering Stadia van Behandeling Vooroverweging Overweging/voorbereiden Actieve behandeling Consolideren Contact maken Overtuigen /Motiveren Actieve behandeling terugvalpreventie 15
Model IDDT De principes van geïntegreerde behandeling zijn: Geïntegreerd, dus; één multidisciplinair team vanuit één locatie dat beide stoornissen gelijktijdig behandelt Aanbod sluit aan bij motivatie van de patiënt voor verandering; motiverende gespreksvoering Ontworpen voor doelgroep van patiënten met ernstige psychiatrische stoornissen en ernstige verslavingsproblemen 16
Motiverende gesprekvoering Miller & Rollnick Een op interactie gerichte gespreksmethode Respectvolle bejegening van cliënten Directief, bewust gericht op verandering Verminderen weerstand tegen verandering Voorbereiden op en begeleiden naar verandering 17
Motiverende gespreksvoering 4 algemene principes: 1. Druk empathie uit 2. Ontwikkel discrepantie 3. Beweeg mee met weerstand 4. Ondersteun persoonlijke effectiviteit 18
Contingentie management Gedragstherapeutische interventie gebaseerd op operante conditionering Bekrachtigen van gewenst gedrag door een beloning Wordt gezien als een van de meest effectieve interventies (Dutra et al. 2008, Lussier et al. 2006, Prendergast et al. 2006) 19
Feit of misverstand? Contingency management is alleen effectief door extrinsieke motivatie en heeft uiteindelijk geen effect op de onderliggende intrinsieke motivatie 20
Contingentie management Toepassing Money for medication Stoppen met roken Urine controle Geld, diensten of goederen Directe verstrekking, token of vouchers Vaste beloning Escalerende beloning Fish bowl (kans op een beloning) (Higgins et al., 1991; Petry, Martin, Cooney & Kranzler, 2000) 21
Onderzoek, oriënterend MEDLINE, PsycINFO, Embase Weinig onderzoek DD 15 studies geïncludeerd Abstinentie (14 studies), aanwezigheid en uitvoer activiteiten (7 studies) Alle studies een positief effect op het bekrachtigen van doelgedrag Matig secundair effect Follow up, zakt weg 22
Contingentie management Money for Medication (M4M): Medicatie-ontrouw 50-75% van psychotische stoornis toename recidieven, opnameduur, suïcide, geweld Noordraven e.a. Depot-medication compliance for patients with psychotic disorders: the importance of illness insight and treatment motivation. Neuropsych Dis Treatm 2016;12:269-274. 23
Contingentie management Money for Medication (M4M): 169 EPA patiënten 30 euro per maand 1 jaar interventie, half jaar follow-up Medicatietrouw: t=0 t=1 t=1,5 M4M 76% 93% (p<0,05) 83% (p<0,05) Controle 78% 77% 76% Geen verschil in: Bijwerkingen Middelengebruik Positieve en negatieve symptomen Kwaliteit van leven Opnameduur 24
Praktijk CDP Gesloten afdeling Tokens Doel: door middel van een externe stimulans de bereidheid van patiënten tot het volgen van de dag structuur vergroten 25
Praktijk CDP Tokens verdienen door: Aanwezigheid bij het ontbijt (1 token) ADL: patiënt ziet er verzorgt uit en heeft gedoucht (1 token) Aanwezigheid lunch (1 token) Aanwezigheid dagsluiting (1 token) Aanwezigheid diner (1 token) Eénmaal per week kamer schoonmaken (3 tokens) Extra taak in het weekend (1 token) Aanwezigheid bij de groepen (max 2 tokens alleen op CDP2) 26
Praktijk CDP CDP 1 CDP 2 Inwisselbaar goederen Inwisselbaar geld 50 tokens: Goederen rond de 7 euro 40 tokens: Goederen rond de 5 euro 35 tokens: Goederen rond de 4 euro 25 tokens: Goederen rond de 3 euro 15 tokens: Goederen rond de 2 euro 10 tokens: Goederen rond de 1 euro OV chipkaart, kleding, verzorgingsproducten 25 en 50 tokens 2 euro per 25 tokens v.a.75 tokens 3 euro per 25 tokens v.a. 100 tokens 4 euro per 25 tokens Teruggeven eigen verantwoordelijkheid door uitbetaling geld Hogere uitbetaling bij langere deelname 27
Patiënt ervaringen Meeste patiënten Stimulans om programma te volgen Blijk van waardering inzet Helpend om verantwoordelijkheid te nemen Uitdaging om te sparen Opmerkingen Direct uitdelen van tokens Zelf bepalen wat de beloning is Individuele doelen 28
Contingentie management Een effectieve interventie om gewenst doelgedrag te bereiken door het positief bekrachtigen van dit gedrag Toepasbaar binnen huidige behandelrichtlijn en methodiek Positieve benadering bij een hoog complexe en moeilijk bereikbare doelgroep Verder onderzoek naar ervaring, toepasbaarheid en effectiviteit is noodzakelijk bij dubbele diagnose patiënten 29
Contingentie management Discussie Voor Tegen 30
Bedankt voor uw aandacht!