RAADSVOORSTEL Datum en nummer 15 december 2015, nummer Raadsvergadering 28 januari 2016 Agendapunt Programmaveld Samenleving Portefeuillehouder J.R. Reuwer-Verheij Wettelijke basis nvt Onderwerp Eerste fase verzelfstandiging Theater De Willem Gevraagde beslissing 1) In te stemmen met de conclusie uit het rapport van Raijmakers en Hofmeester dat verzelfstandigen van Theater De Willem mogelijk is en financieel aantrekkelijk kan zijn. 2) In te stemmen met de ambitie van het college om een gezamenlijke verzelfstandiging van Theater De Willem en de binnensportvoorzieningen te realiseren. 3) In te stemmen met het voornemen om voor het Theaterdeel van de verzelfstandiging te streven naar scenario 3 maar in eerste instantie scenario 1 uit te voeren. 4) In te stemmen met de benodigde voorbereidende acties, fase 2, om de definitieve besluitvorming over de verzelfstandiging van Theater De Willem en de sportvoorzieningen mogelijk te maken. Financiële consequenties Aan de raad Inleiding In het coalitieakkoord 2014-2018 is opgenomen dat het Theater De Willem (hierna: Theater) verzelfstandigd dient te worden in deze collegeperiode. Door middel van een raadsinformatiebrief (8 juli 2014) en een presentatie in de commissie Samenleving van 4 september 2014 bent u geïnformeerd over de wijze waarop het college voornemens is om de (onderzoeken naar) verzelfstandigingen uit te voeren en de gemeenteraad daarbij te betrekken. Voor u ligt het raadsvoorstel dat hoort bij de afronding van de eerste fase van de verzelfstandiging van het Theater. Op basis van de kaders uit het coalitieakkoord is onderzoek gedaan naar de mogelijkheden om het Theater in de toekomst te exploiteren op een (financieel) duurzame wijze. In dit raadsvoorstel wordt ingegaan op de hoofdpunten uit het hiertoe samen met een externe partij opgestelde onderzoeksverslag. Daarnaast zullen de verwachte gevolgen van de verzelfstandiging voor de gemeente en het vervolgproces aan de orde komen. Voordat we verder gaan met dit raadsvoorstel willen wij ons verontschuldigen voor de vertraging bij het aanbieden van het rapport onderzoek verzelfstandiging theater De Willem. Door de ontwikkelingen rond de huisvesting van het Willem de Zwijgercollege en aansluitend door het onderzoek naar de verzelfstandigingen 1
door de rekenkamer is er vertraging ontstaan in het traject en bent u niet eerder door ons geïnformeerd anders dan bij de reguliere P&C producten. De opdracht In de eerste fase van het verzelfstandigingstraject heeft het adviesbureau Raijmakers & Hofmeester (hierna: R&H) een onderzoek uitgevoerd naar de huidige en toekomstige bedrijfsvoering van het Theater. Hierbij is de vraag gesteld breng een advies uit over wat de beste randvoorwaarden zijn om het Theater (financieel) duurzaam te exploiteren. Parallel is er een onderzoek uitgevoerd naar de gevolgen van de verzelfstandiging voor het personeel door middel van een arbeidsvoorwaardenvergelijking. In de rapportage van R&H wordt ingegaan op verschillende vragen over de organisatievorm. Tevens worden in het rapport 3 scenario s beschreven. Omdat deze scenario s een grote rol spelen in het onderzoek, worden deze hieronder kort uiteengezet: In scenario 1 wordt verzelfstandigd binnen de huidige juridische en fysieke parameters. Met andere woorden aan de huisvestingssituatie verandert niets. Bij scenario 2 wordt uitgegaan van een situatie waarbij het (juridisch) eigendom van het Theaterzaal wordt teruggelegd bij de gemeente en deze optreedt als verhuurder. In scenario 3 wordt naast de situatie in scenario 2 ook een eigen foyer voor het Theater gerealiseerd. In zowel scenario 2 als 3 huurt het verzelfstandigde Theater deze ruimtes van de gemeente. Het afwegingskader De conclusies en aannames uit het rapport van R&H zijn door het college overgenomen en gebruikt als uitgangspunt voor de uitwerking van het afwegingskader zoals dat aan uw raad is gepresenteerd in de brief van 8 juli 2014. Hieronder wordt de keus in het afwegingskader puntsgewijs toegelicht. Is er sprake van een publiek belang bij uitvoering van de zaak? In het rapport van R&H wordt de inhoudelijke toets op de verzelfstandiging van het Theater uitgevoerd aan de hand van de gemeentelijke visie op cultuur en het coalitieakkoord. Uit zowel de visie op cultuur als uit het coalitieakkoord komt naar voren dat cultuur een belangrijke rol speelt in de Papendrechtse samenleving. Zo wordt cultuur in het coalitieakkoord nadrukkelijk gekoppeld aan het woon- en werkklimaat. Het college onderschrijft dit en meent dat er een direct publiek belang is bij de uitvoering van het product cultuur en specifiek het Theater. Is sturing op hoofdlijnen voldoende? Bij het opstellen van de huidige visie op cultuur is melding gemaakt van de wens om het Theater te verzelfstandigen om zodoende de gemeente niet een relatief bedrijfsvreemde taak te laten uitvoeren. In het coalitieakkoord is dit bevestigd en is tevens opgenomen dat de gemeente zich wil concentreren op haar kerntaken. Het college acht het sturing geven op hoofdlijnen op het gebied van cultuur voldoende om zodoende ook ruimte te bieden aan creativiteit en kansen voor een product als het Theater. Is er een bezwaar tegen uitvoering door derden? In het onderzoek van R&H komt naar voren dat verreweg de meeste Theaters in Nederland worden geëxploiteerd buiten de gemeente. Dit kan via diverse rechtsvormen waarbij de stichtingsvorm het meest gangbaar is. Het college heeft er geen bezwaar tegen als de uitvoering door een externe partij zal plaatsvinden en verwacht hiervan juist meerwaarde op het gebied van culturele creativiteit en ondernemerschap. Op basis van de door R&H geschetste landelijke ervaringen met commerciële invulling van het product Theater acht het college uitbesteding aan een commerciële partij onwaarschijnlijk en niet wenselijk. Is er een winstoogmerk te definiëren? Het college vindt dat het uitvoering geven aan het product Theater geen winstoogmerk behoeft. Op basis van heldere subsidie afspraken verwacht het college wel dat op een efficiënte wijze wordt omgegaan met het boogde subsidiegeld. Het uitgangspunt omtrent het winstoogmerk wordt ondersteund door de fiscale wetgeving aangaande culturele organisaties die de organisatievorm stichting aangenomen hebben. Deze kunnen de ANBI cultuur status krijgen die zorgt voor een fiscaal aantrekkelijk regime voor donateurs aan deze instellingen. Nadere toelichting rapportage R&H Hieronder wordt nader ingegaan op de belangrijkste conclusies en aanbevelingen uit het onderzoek. Financiën Per scenario is door R&H een getoetste berekening gemaakt van de benodigde financiën. Uit de berekening blijkt dat de scenario 3 de kleinste gemeentelijke bijdrage vergt van de 3 verzelfstandigingsscenario s. Hierbij moet wel worden aangetekend dat de kapitaalslasten voor de verbouwing van de school en de foyer nog moeten worden toegevoegd aan dit scenario. Hierdoor zal de totale gemeentelijke bijdrage, afhankelijk van de huisvestingsvariant, naar verwachting toenemen met een bedrag tussen de 60.000,- en 110.000,- voor respectievelijk verbouw of nieuwbouw van de foyer. Hierbij is evenwel nog geen rekening gehouden met het 2
eventueel dubbel gebruik van de foyer en aanpalende ruimten door andere gebruikers en de daarmee samenhangende inkomsten/kosten toerekening. Verder geeft het rapport van R&H aan dat de huidige begroting van het Theater gebaseerd is op een te rooskleurig beeld van de werkelijkheid. Op de gevolgen hiervan komen wij later in dit voorstel terug. Onderdeel van de financiële doorrekening van het rapport zijn de kosten die de gemeente nu maakt voor de bedrijfsvoering van het Theater maar die na een verzelfstandiging niet meer gemaakt zullen worden. De zogenaamde gemeentelijke overhead. Het Theater kan de producten waarschijnlijk sneller en eenvoudiger op de markt betrekken waardoor de gemeente deze vrijvallende extra capaciteit anders zal moeten invullen of zal moeten afbouwen. Huisvesting Het Theater is gehuisvest binnen het Willem de Zwijgercollege. Met de school zijn afspraken gemaakt over huur, exploitatie en kostenverdeling. Tijdens het onderzoek naar de verzelfstandiging van het Theater kwam naar voren dat de beide voortgezet onderwijs scholen een gezamenlijke huisvestingsambitie hebben. Hierdoor zijn gesprekken over het anders inzetten van ruimte binnen het Willem de Zwijgercollege, zodat het Theater over een zelfstandige foyerfunctie kon beschikken, niet doorgezet. Personele gevolgen Onderdeel van de eerste fase in het verzelfstandigingstraject is een onderzoek naar de arbeidsvoorwaarden van het personeel. Dit onderzoek heeft plaatsgevonden middels een vergelijking van de CAO gemeenten (hierna CAR UWO) en de CAO Nederlandse Podia (hierna NP). Uit deze vergelijking komt naar voren dat de arbeidsvoorwaarden voor een belangrijk deel bepaald worden door het sociaal beleidsakkoord van de Drechtsteden en de CAO NP. Op basis van de arbeidsvoorwaardenvergelijking lijkt het er op dat alle medewerkers horizontaal overgaan. Dit moet nog per persoon nader uitgewerkt worden. Verschillen ontstaan op het onderdeel werk en zekerheid. De CAO NP kent niet de regelingen die de CAR UWO wel heeft zoals bovenwettelijke ww. De CAR UWO is hierin uitgebreider dan de CAO NP. In het uit te werken sociaal plan moeten afspraken gemaakt worden over de afbouw van deze rechten. Ten aanzien van het pensioen, lijkt het er op dat het mogelijk is om op vrijwillige basis lid te blijven van het ABP. Maar door de snel wijzigende ontwikkelingen op het gebied van pensioen zal dit in de volgende fase nader uitgewerkt dienen te worden. Tijdens de eerste fase is nadrukkelijk aandacht besteed aan het informeren van het personeel van het Theater en de Ondernemingsraad. Gevolgen gemeente en samenhang verzelfstandiging binnensport Het uitgangspunt voor de verzelfstandigingen is om de kwaliteit van het aanbod op een zo hoog mogelijk niveau te houden en waar mogelijk te verbeteren door efficiënter te werken. Uit het onderzoek van R&H blijkt dat het mogelijk is om het huidige cultuuraanbod van het Theater, na verzelfstandiging, te handhaven. Daarnaast komt uit het onderzoek naar voren dat nu niet het volledige potentieel van de organisatie en de accommodatie wordt benut. Wij hebben op basis van deze conclusie uit het onderzoek besloten om bij de lopende onderzoeken naar huisvesting van het voortgezet onderwijs rekening te houden met de mogelijkheid van een eigen foyer voor het Theater. Dit biedt de beste garantie voor het Theater om ook in de toekomst een zo n compleet mogelijk cultuurproduct aan te bieden in Papendrecht. Om het Theater in de tussentijd de mogelijkheid te geven om toch, op een duurzame wijze, los te komen van de gemeentelijke organisatie hebben wij andere opties verkend. Zo hebben we gekeken naar samenwerking met andere Theaters of culturele instellingen in de directe nabijheid of buiten de regio. Ook hebben we de mogelijkheden bekeken van de samenwerking met de verzelfstandigde binnensportvoorzieningen. Hierbij hebben we ook het reeds eerder genoemde tekort van het Theater betrokken. Uit deze verkenning hebben we de volgende conclusies getrokken: 1. Er zijn goede mogelijkheden om inhoudelijk en bedrijfsmatig samen te werken met culturele instellingen in en buiten de regio; 2. De samenwerking, zoals bij punt 1 genoemd, kan alleen effectief vorm krijgen als Theater De Willem onafhankelijk van de gemeente kan opereren; 3. Er zijn voordelen op het gebied van de bedrijfsvoering te behalen uit een intensieve samenwerking tussen een verzelfstandigd Theater en de verzelfstandigde binnensportvoorzieningen; 4. Een fusie van een verzelfstandigde instelling met een soortgelijke instelling uit een andere gemeente sluiten we niet uit maar we prefereren op dit moment een model waarbij wij als enige partij invloed kunnen uitoefenen op de instelling. 3
5. Het gelijktijdig verzelfstandigen van gemeentelijke onderdelen levert een duidelijkere besparing op de overhead op dan als individuele onderdelen op verschillende momenten verzelfstandigd worden. Op basis van bovenstaande conclusies zijn wij van mening dat het gezamenlijk verzelfstandigen van het Theater en de binnensportvoorzieningen de beste optie is voor Papendrecht en vragen we uw raad om deze variant als voorkeursmodel uit te werken in fase 2. Wij hebben deze variant de werktitel Theater en Sportbedrijf Papendrecht (TSP) gegeven. Wij hebben ons bij deze overweging niet laten leiden door alleen te kijken naar het belang van de vertrekkende organisatie onderdelen of naar het belang van de gemeente maar naar de voor en nadelen voor alle betrokkenen. Als randvoorwaarde bij de uitwerking van fase 2 geldt dat als de realisatie van het TSP onverhoopt toch niet wenselijk blijkt dat de realisatie van een sportbedrijf in deze collegeperiode doorgang zal vinden. De toekomst van het Theater zal in dat geval opnieuw onderzocht moeten worden waarbij uiteraard de huisvesting een belangrijke rol zal spelen. Een andere randvoorwaarde van het college is dat de gemeentelijke uitgaven aan beide producten niet hoger mogen liggen dan de uitgaven die zijn opgenomen in de meerjarenbegroting (MJB). Op basis van de eerste verkenning schatten wij in dat het TSP aan deze randvoorwaarde voldoet. Wij hebben dat weergegeven in onderstaande grafiek: 350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 - (50.000) (100.000) 312.400 Financieel kader verzelfstandigings trajecten (32.195) 2017 (50.000) 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 (50.000) Verschil na verzelfstandiging Heroverweging In bovenstaande grafieken is uitgegaan van een start van verzelfstandiging per januari 2017. Hierdoor nemen de kosten in eerste instantie toe. Vanaf 2018, wanneer de verzelfstandiging geïmplementeerd is en de dalende kosten voor de overhead zichtbaar worden in de begroting daalt de gemeentelijke bijdrage aanzienlijk. Het verdere verloop van de grafiek komt door de besparingen zoals efficiency op gezamenlijke uitvoering, CAO en de stijging van de inkomsten. In de grafiek is geen rekening gehouden met de bedragen voor eenmalige kosten. Deze moeten nog nader uitgewerkt worden. Vooralsnog gaan we uit van een eenmalig storting van ca. 250.000,- aan (frictie) kosten en ca. 260.000,- weerstandsvermogen in totaal voor beide organisaties. Bij de berekening is nog geen rekening gehouden met een BTW nadeel op sport vanaf 2018. Op basis van een advies van de fiscalisten van het SCD zijn wij voornemens om dit tekort, dat becijferd is op 100.000,-, op te nemen in de meerjarenbegroting vanaf 2018. Dit nadeel kan zeer waarschijnlijk afgewend worden als er wordt overgegaan tot een verzelfstandiging. Hierdoor zal een verzelfstandiging sneller tot een voordeel leiden in de exploitatie. Omdat er nog geen duidelijkheid is over de kosten van de voorgenomen realisatie van de foyer is deze ook niet in de grafiek meegenomen. Uit de grafiek blijkt dat de meerkosten in 2017 ruim 300.000,- hoger zijn dan de raming van de MJB. Dit verschil komt voor ongeveer een derde door de eerder genoemde te ambitieus ingeschatte begroting op het product Theater en voor de rest wordt dit veroorzaakt doordat er vanaf 2017 gerekend wordt met bedrijfsvoeringkosten voor de nieuwe organisatie. Deze kosten worden voornamelijk gedekt door de zogenaamde overheadkosten van de gemeente te verlagen. Voor een belangrijk deel van deze kosten geldt echter dat deze binnen de gemeente niet direct afnemen. Als peildatum is hiervoor januari 2018 opgenomen. Concreet betekent dit dat het verdwijnen van het product Theater en binnensport uit de gemeentelijke organisatie niet in de loop van 2017 zal leiden tot het verlagen van de overheadkosten binnen de staande gemeentelijke organisatie maar pas per januari 2018. Wij zullen in fase 2 van de verzelfstandiging dieper ingaan op deze materie waarbij wij bij het eindvoorstel van de volgende fase u zullen informeren met een meer specifieke doorrekening van de overhead en frictiekosten. 4
Planning en adviezen rekenkamer In het algemeen kader verzelfstandigingen is een verzelfstandigingsmodel met 3 fasen opgenomen. De uitkomsten van de eerste fase zijn opgenomen in dit voorstel. In fase 2 wordt een zogenaamd verzelfstandigingsplan uitgewerkt. Op basis van dit plan zullen het college en de gemeenteraad definitief besluiten over de verzelfstandiging van het Theater. De inhoud van het op te stellen verzelfstandigingsplan zal in ieder geval bestaan uit de volgende producten: - Het bedrijfsplan, - Het reorganisatieplan, dit plan zal voorgelegd worden aan de OR. Het bestaat uit elementen uit het bedrijfsplan en een uiteenzetting van de gevolgen voor het personeel (waaronder een plaatsingsprocedure). - Het sociaalplan (na akkoord georganiseerd overleg) en een communicatieplan met betrekking tot het personeel. In het door uw raad vastgestelde rapport van de rekenkamer hebben vier van de zeven (4 t/m 7) aanbevelingen betrekking op het voorstel wat nu voorligt. Ten aanzien van deze aanbevelingen stellen we het volgende voor: a) De doorlooptijd voor fase 2 van de verzelfstandigingen Theater en binnensport stellen we op een jaar. Dit betekent dat een collegevoorstel hierover uw raad voor januari 2017 heeft bereikt. b) Per kwartaal zullen wij de gemeenteraad middels een raadsinformatiebrief of via een informatie bijeenkomst informeren over de voortgang. c) In de periode april tot en met juni 2016 willen we de gemeenteraad een workshop aanbieden waarbij de governance vraagstukken die horen bij de aansturing van zelfstandige entiteiten centraal staan. Dit aanbod komt overeen met het aanbod van juni 2015. Voor het advies van de vakcommissie wordt verwezen naar de betreffende besluitenlijst. Alle relevante stukken zijn voor u ter inzage gelegd. Burgemeester en wethouders van Papendrecht, secretaris, R. van Netten de burgemeester, C.J.M. de Bruin 5