GELDZAKEN havo 4
WAT IS GELD? Een betaalmiddel Chartaal geld: alle bankbiljetten en munten Charta = wet Het is een wettelijk betaalmiddel! Giraal geld: digitaal geld = onstoffelijk (niet tastbaar) Giraal geld staat op een bankrekening (ook wel rekening courant, betaalrekening of lopende rekening genoemd) Giraal geld kun je beheren met behulp van een: Pinpas Overschrijvingskaart creditkaart Deze betaalmiddelen zijn zelf geen geld!
Maken 1.1 t/m 1.3 FUNCTIES VAN GELD Spaarfunctie of spaarmiddel of oppotfunctie Het sparen van geld (ruilen over tijd) Rekenmiddel of rekenfunctie Ruilmiddel of ruilfunctie Het aangeven van de waarde van iets Het betalen met geld (indirecte ruil)
Maken 1.4 MAATSCHAPPELIJKE GELDHOEVEELHEID Al het geld dat wordt gebruikt als ruilmiddel én in handen is van het publiek behoort tot de maatschappelijke geldhoeveelheid (M) Het publiek zijn alle ingezetenen van Nederland + bedrijven Geldscheppende banken zoals de Rabobank, ABN/AMRO, ING, Triodos behoren niet tot het publiek. Het chartale geld Maatschappelijke geldhoeveelheid is dus al het giraal en chartaal geld in handen van het publiek dat direct voor ruil kan worden ingezet SPAARGELD hoort NIET tot de maatschappelijke geldhoeveelheid
DIRECTE & INDIRECTE RUIL DIRECTE RUIL Ruil van goed voor goed Ontstaat wanneer mensen meer gaan produceren dan ze zelf nodig hebben Er ontstaat arbeidsdeling: opdelen van het arbeidsproces. Er komen jagers, boeren, smid etc. Ook wel ruil in natura genoemd Bij directe ruil moet je een partner vinden die heeft wat jij wilt en zoekt wat jij aanbiedt. Dit kost veel tijd, energie en onderhandeling. De transactiekosten zijn hoog Ruil van goed voor geld voor goed Bij het invoeren van een algemeen geaccepteerd ruilmiddel dat iedereen wilt hebben. geld ontstaat INDIRECTE RUIL Geld functioneert als smeermiddel. Ruilen kost nu minder tijd en energie (je kan aan iedereen verkopen) en de transactiekosten dalen Er kan een verdere arbeidsdeling en specialisatie plaatsvinden Productie stijgt (arbeidsproductiviteit kan toenemen
ONTSTAAN VAN MUNTEN JULIAS CAESAR Betalen met de zout Salaris voor de soldaten Sal = zout Salaris = zoutvoorraad Nadeel: zout is niet overal veel waard Aan zee is genoeg zout te vinden, en in het binnenland is het schaars. Een soldaat kan dus daar meer krijgen voor zijn zout!
Maken 2.1 t/m 2.2 ONTSTAAN VAN MUNTEN JULIAS CAESAR Betalen met de kaurischelp Klein, handzaam, mooi glanzend, sterk en makkelijk mee te nemen Deze schelpen worden in het Latijns moneta genoemd Onze woord munt en het Engelse woord money zijn hiervan afgeleid Niet alles is geschikt om als geld te functioneren: Geld moet: Goed houdbaar zijn Makkelijk deelbaar Handzaam (niet te groot of te zwaar) Kleine hoeveelheden hebben een grote waarde Algemeen geaccepteerd
ONTSTAAN VAN MUNTEN DE EERSTE MUNTEN 660 BC Lydië (west Turkije) Electrum (natuurlijk mengsel van goud en zilver) Probleem: de waarde verschilde vna munt tot munt omdat je de goud-zilver verhouding niet wist 550 BC Steeds meer munten o.a. de Romeinen maken munten van goud, zilver en brons. De nominale waarde (getal op de munt) was gelijk aan de intrinsieke waarde (materiaal waarde) Eind 13 e eeuw AD Republiek Venetië Eerste gouden dukaat, die 600 jaar lang de norm voor munten in Europa is Naast gouden munten ontstaan er zilveren munten. Probleem: dubbele standaard. Er is geen vaste verhouding tussen zilver en goud. Als de gouden munten meer waard worden, kun je beter met zilver betalen Voor internationale handel ontstaan de florijn, nobel, escudo, zloty. Deze hebben een vaste ruilverhouding
Maken 2.3 t/m 2.5 STANDAARDMUNT VS. TEKENMUNT Standaardmunt: Intrinsiek volwaardig De nominale waarde is gelijk aan de intrinsieke waarde Tekenmunt: huidige munten Intrinsiek onvolwaardig De nominale waarde is hoger dan de intrinsieke waarde
GESCHIEDENIS VAN HET BANKBILJET Ontwikkeling van geld wordt gestimuleerd door de wens het ruilen makkelijker te maken & transactiekosten te verminderen Iemand met veel munten was makkelijk doelwit Een goudsmid heeft een kluis en kan deze munten in bewaring nemen voor kooplieden. De kooplieden / handelaren krijgen een ontvangstbewijs met naam en waarde van het edelmetaal dat je in bewaring hebt gegeven. Het is een bewijs van vordering op de goudsmid Snel blijkt dat het handiger is om de naam op het ontvangstbewijs weg te laten: namelijk dan kunnen de ontvangstbewijzen onderling verruild worden. Het wordt een ontvangstbewijs aan toonder à een bankbiljet!
DE BALANS VAN EEN GOUDSMID Toelichting: Activa: alle eigendommen van de goudsmid. Zoals goud, woning, materiaal, machines et. Passiva: alle middelen om de activa te kopen. Eigen vermogen + geleend geld/van geldschieters. De schuld aan de eigenaren van het bewaarde goud staat uitgedrukt bij de ontvangstbewijzen Eigen vermogen: bezit-schuld Activa (bezit) Balans goudsmid per 1-1-1650 Passiva (vermogen) Gouden munten in bewaring 100 Ontvangstbewijzen 100 Overige bezittingen 50 Eigen Vermogen 50 Totaal 150 Totaal 150 In het begin worden de ontvangstbewijzen voor 100% gedekt door de aanwezige gouden munten. Al snel ontdekken ze dat niet alle gouden munten worden opgevraagd. De goudsmid kon meer ontvangstbewijzen verstekken (rentedragende leningen / krediet verlenen) dan hij aan goud in de kluis had.
VAN GOUDSMID TOT BANKIER Stel: de goudsmid van de vorige balans besluit 25 gouden munten uit te lenen. Wat wordt de nieuwe balans? Activa (bezit) Balans goudsmid per 1-1- 1650 Gouden munten in bewaring 100 Ontvangstbewijzen 100 Overige bezittingen 50 Eigen Vermogen 50 Totaal 150 Totaal 150 Passiva (vermoge n) Activa (bezit) Balans goudsmid per 1-1-1650 Passiva (vermogen) Gouden munten in bewaring Overige bezittingen Verleend krediet Totaal 75 50 25 150 Ontvangstbewijzen Eigen Vermogen Totaal 100 50 150 Dekkingsgraad: 75/100*100 = 75%
VAN GOUDSMID TOT BANKIER Stel: de goudsmid van de oorspronkelijke balans besluit 25 ontvangstbewijzen als krediet uit te lenen. Wat wordt de nieuwe balans? Activa (bezit) Balans goudsmid per 1-1- 1650 Gouden munten in bewaring 100 Ontvangstbewijzen 100 Overige bezittingen 50 Eigen Vermogen 50 Totaal 150 Totaal 150 Passiva (vermoge n) Activa (bezit) Balans goudsmid per 1-1-1650 Passiva (vermogen) Gouden munten in bewaring Overige bezittingen Verleend krediet Totaal 100 50 25 175 Ontvangstbewijzen Eigen Vermogen Totaal 125 50 175 Dekkingsgraad: 100/125*100 = 80%
Maken 3.1 t/m 3.5 EEN WILDGROEI AAN BANKBILJETTEN 1814 grijpt de overheid in De DNB wordt opgericht Vanaf 1863 heeft de DNB de monopolie op het drukken van bankbiljetten en maken van munten Sinds 1-1-2002 is de ECB verantwoordelijk voor het maken van eurobankbiljetten en munten. De DNB voert voor Nederland dit uit. Tot 1936 hadden we de Gouden Standaard. Je kon de biljetten inruilen voor een vaste hoeveelheid goud. Sinds 1936 is geld Fiduciair: geld gebaseerd op vertrouwen.
GIRAAL GELD Door de komst van digitaal geld (giraal geld) blijven banken bestaan. Mensen open een betaalrekening waar zij hun digitale geld bewaren en ook betalingen vanaf doen. We zien een herhaling van het verlenen van geld dat ook bij de ontvangstbewijzen gebeurd: Banken ontdekken dat mensen niet al het digitale geld omzetten in chartaal geld. Ze hoeven dus maar een klein deel als kastegoed aan te houden. (dekkingsmiddel) Liquiditeitspercentage/dekkingspercentage =!"# (&'()*(+,-.&'()*(+ /0.) 2(!(343)56*788"3' '()*(+(3 x 100%
Maken 4.1 t/m 4.4 BEREKEN HET LIQUIDITEITSPERCENTAGE Activa De Hof Bank 1-3-17 Passiva Kas 145.000 Rekening-courant 500.000 Tegoed ECB 5.000 Eigen vermogen 30.000 Overig bezit 10.000 Liquiditeitspercentage/dekkingspercentage =!"# (&'()*(+,-.&'()*(+ /0.) 2(!(343)56*788"3' '()*(+(3 x 100% Liquiditeitspercentage = =>?.??? >??.??? x100% Liquiditeitspercentage = 30%
GELDSCHEPPING & GELDVERNIETIGING Maatschappelijke geldhoeveelheid neemt toe = geldschepping Als er een lening wordt afgesloten Als er rente betaald wordt Als spaargeld wordt gebruikt om te consumeren Maatschappelijke geldhoeveelheid neemt af = geldvernietiging Terugbetalen van een lening Sparen van inkomen
Liquiditeitspercentage/dekkingspercentage =!"# (&'()*(+,-.&'()*(+ /0.) 2(!(343)56*788"3' '()*(+(3 x 100% DE BANK EN GELDSCHEPPING TOELICHTING: Rekening-courant: giraal geld in handen van het publiek. Vreemd vermogen voor de bank Spaartegoeden: spaargeld van het publiek. Vreemd vermogen voor de bank Kas: munten + biljetten van de bank. Dekkingsmiddelen Tegoed DNB/ECB: bedrag dat de bank op haar rekening bij de centrale bank heeft staan. Debiteuren: Uitgeleend geld aan gezinnen en bedrijven. Een vordering dus bezit v.d. bank Activa De Hof Bank 1-3-17 Passiva Kas 80 Rekening-courant 400 Tegoed DNB 10 Spaartegoeden 410 Debiteuren 500 Eigen Vermogen 150 Vreemd valuta 110 Aandelen 120 Gebouwen 140 Totaal 960 Totaal 960 Maatschappelijke geldhoeveelheid = De Rekening-courant tegoeden (400)
Maken 5.1 t/m 5.4 Liquiditeitspercentage/dekkingspercentage =!"# (&'()*(+,-.&'()*(+ /0.) 2(!(343)56*788"3' '()*(+(3 x 100% DE BANK EN GELDSCHEPPING Bekijk steeds de balans. Analyseer wat er steeds gebeurd met M bij de onderstaande veranderingen en welke balansposten wijzigen: a) Lula neemt 100.000 op van haar spaarrekening en stort dit op haar rekening-courant bij de Hof Bank b) Melih koopt voor 2000 aan dollars en schrijft dit af van haar rekening courant tegoed. c) Klanten nemen in totaal 10.000.000 op van hun rekening courrang a) Welke balansposten veranderen b) Neemt de chartale geldhoeveelheid toe/af/blijft gelijk? c) Neemt de girale geldhoeveelheid toe/af/blijft gelijk d) Neemt M toe/af/blijft gelijk? Activa De Hof Bank 1-3-17 Passiva Kas 80 Rekening-courant 400 Tegoed DNB 10 Spaartegoeden 410 Debiteuren 500 Eigen Vermogen 150 Vreemd valuta 110 Aandelen 120 Gebouwen 140 Totaal 960 Totaal 960 a) Spaartegoed daalt met 100.000, RC neemt met 100.00 toe. M stijgt met 100.000 b) Vreemd valuta daalt met 2000, RC daalt met 2000, M daalt met 2000 c) Kas + RC nemen af met 10 mil. C neemt toe met 10 mil, G neemt af met 10 mil. M blijft gelijk
GIRALE KREDIETVERLENING Het aangaan van een lening is een wederzijdse schuldaanvaarding: De lener is een debiteur van de bank De bank heeft een vordering op de lener De bank heft rente als vergoeding Heeft een bank altijd een dekkingspercentage van 100% nodig? Nee! In de praktijk vragen klanten niet al het RC op in chartaal geld.
Maken 5.5 t/m 5.7 Liquiditeitspercentage/dekkingspercentage =!"# (&'()*(+,-.&'()*(+ /0.) 2(!(343)56*788"3' '()*(+(3 x 100% GIRALE KREDIETVERLENING Bereken het liquiditeitspercentage van De Hof bank. 22,5 % = A?&=? B?? x 100% Stel de bank hoeft maar een liquiditeitspercentage van 20% te hebben. Hoeveel GIRAAL geld mogen ze verlenen? 20 % = A?&=?? x 100% Activa De Hof Bank 1-3-17 Passiva Kas 80 Rekening-courant 400 Tegoed DNB 10 Spaartegoeden 410 Debiteuren 500 Eigen Vermogen 150 Vreemd valuta 110 Aandelen 120 Gebouwen 140 Totaal 960 Totaal 960 DUS: 90 : 20 x 100 = 450. RC is nu 400, dat mag maximaal 450 zijn. Ze mogen nog 50 aan leningen verstrekken
Maken 5.8 t/m 5.10 Liquiditeitspercentage/dekkingspercentage =!"# (&'()*(+,-.&'()*(+ /0.) 2(!(343)56*788"3' '()*(+(3 x 100% CHARTALE KREDIETVERLENING Bereken het liquiditeitspercentage van De Hof bank. 25 % = D?&=? B?? x 100% Stel de bank hoeft maar een liquiditeitspercentage van 20% te hebben. Hoeveel chartaal geld mogen ze verlenen? 20 % =? x 100% B?? Activa De Hof Bank 1-3-17 Passiva Kas 90 Rekening-courant 400 Tegoed DNB 10 Spaartegoeden 410 Debiteuren 500 Eigen Vermogen 150 Vreemd valuta 110 Aandelen 120 Gebouwen 140 Totaal 960 Totaal 960 DUS: 400 x 20 : 100 = 80. Dekkingsmiddelen zijn nu 100, dat mag minimaal 80zijn. Ze mogen nog 20 aan chartale leningen verstrekken
GELD EN INFLATIE Inflatie = stijging van het algemeen prijspeil. Inflatie wordt elke maand door het CBS berekend in de vorm van het CPI CPI = consumenten prijs index Berekening CPI = Berekening prijsindexcijfer = Berekening inkomensindex = Berekening reëel inkomen = )(E*)(3 F84G#43+(H64GI(8 '*'""J E()43) F84G# 43 G""8 K F84G# 43 L"#4#G""8 x 100 43!*M(3 43 G""8 K 43!*M(3 L"#4#G""8 x 100 43!*M(3#43+(H64GI(8 6*3#7M(3'(3 F84G#43+(H64GI(8 x 100
GEVOLGEN VAN INFLATIE Doordat er sprake is van inflatie wordt het geld reëel minder waard. Met andere woorden: Het reëel inkomen daalt. Je kunt van het zelfde geld minder kopen
Maken 6.1 t/m 6.4 GEVOLGEN VAN INFLATIE Inflatie heeft gevolgen voor de koopkracht Hoe verder in de toekomst het inkomen vast ligt: hoe groter het effect van de inflatie op de koopkracht. Om koopkrachtverlies tegen te gaan wordt bijvoorbeeld bij pensioenen het pensioen geïndexeerd: ze worden waardevast Hoe kun je last van inflatie hebben? Pensioen stijgt niet mee met de inflatie en is later minder waard dan gedacht Loon stijgt onvoldoende mee met de inflatie omdat het cao voor meerder jaren vast staat, koopkracht daalt Winst kan onder druk staan, omdat ondernemers te maken krijgen met gestegen (grondstof)prijzen die ze niet kunnen doorberekenen aan de klant Geldbeleggingen worden minder waard doordat de inflatie hoger is dan de ontvangen intrest
DEFLATIE Een daling van het algemeen prijspeil Door deflatie stijgt het reëel inkomen en dus de koopkracht Gevaar van deflatie: Consumenten stellen consumptie uit (over een week kan het immers goedkoper zijn) Productie daalt Werkgelegenheid daalt Werkloosheid neemt toe
Maken 6.5 HYPERINFLATIE Inflatie van een paar procent per jaar is gebruikelijk Een beetje inflatie is zelfs wenselijker dan deflatie Extreme inflatie noemen we ook wel hyperinflatie Prijsstijgingen van 100% of meer Probleem van hyperinflatie Het geld wordt in rap tempo minder waard Mensen proberen het zo snel mogelijk te besteden Liever waarde vaste goederen (bv. Goud) dan geld Ruilhandel Overstap op buitenlandse valuta
Maken 6.6 t/m 7.5 OORZAAK VAN INFLATIE Bestedingsinflatie (vraagfactoren) Bestedingen (vraag) stijgt boven de productiecapaciteit uit Er is een vraagoverschot Prijzen stijgen tot een nieuw marktevenwicht Noemen we ook wel overbesteding Kosteninflatie (aanbodfactoren Ondernemers rekenen hogere productiekosten door in de prijzen Bijvoorbeeld: toegenomen grondstofprijzen, lonen. Inflatie veroorzaakt door de overheid: hogere kosten voor paspoort, belastingen en accijns Inflatie veroorzaakt door een hogere winstmarge
KIJK VERDER: Geld & Banken: http://schooltv.nl/video/dossier-economie-geld-en-banken/ Hyperinflatie Duitsland: https://www.youtube.com/watch?v=wi1i5yhwoz8
ANTWOORDEN Geldzaken