Samenvatting Economie Hoofdstuk 1 en 2 (Lesbrief Inkomen)

Transcriptie

1 Samenvatting Economie Hoofdstuk 1 en 2 (Lesbrief Inkomen) Samenvatting door een scholier 1996 woorden 17 oktober ,6 28 keer beoordeeld Vak Economie Samenvatting economie, proefwerk Ho. 1 en 2 Hoofdstuk 1 Par 1.1 Microniveau = naar de productie van één bedrijf of het inkomen van één huishouden Macroniveau = naar de productie en het inkomen van een heel land In de loop der tijd ontstond arbeidsverdeling. Mensen gingen zich specialiseren in bepaalde producties. Ze waren ook zelfvoorzienend. Ze maakte zelf alle goederen die ze nodig hadden. Toen werd ruil noodzakelijk. Ruil in Natura/Directe ruil = inkomen dat niet uit geld, maar uit goederen bestaat. Je kan hiermee ook sparen (sparen met inkomen in natura) door bijv. een deel van je zaaigoed zelf te houden ipv van op te eten om zo zijn toekomstige inkomen weer te maken. Je kan er ook mee ruilen. Dat was onpraktisch, men ging opzoek naar een nieuw ruilmiddel; geld (edelmetaal; goud en zilver), het was waardevol, makkelijk verdeelbaar, kan niet bederven en iedereen wil het hebben. Indirecte ruil = handel drijven met behulp van een algemeen aanvaard hulpmiddel Komen mechanisering en hulpstoffen bij in de landbouw, steeds minder mensen nodig in de landbouw en dat leidt tot; arbeidsverdeling + specialisatie = verhoging van de arbeidsproductiviteit Primair inkomen = inkomen dat je verdient door mee te helpen met produceren. Je hebt er verschillende vormen van: Loon of salaris: krijg je in ruil voor het leveren van arbeid. Meest voorkomend primair inkomen; Rente: beloning voor het ter beschikking stellen van kapitaal. Met het geld kunnen kapitaalgoederen worden gekocht; Huur: vergoeding voor kapitaal; Pacht: als je een stuk natuur ter beschikking stelt van producenten; Winst: beloning voor ondernemersactiviteit; alles wat te maken heeft met het opzetten en runnen van een bedrijf. Een ondernemer streeft ernaar om arbeid, kapitaal en natuur zo winstgevend mogelijk te combineren. Daarbij worden risico s genomen (bijv faillietheid) waar een beloning tegenover staat. Pagina 1 van 7

2 Veel bedrijven maken gratis gebruik van de natuur (zonlicht, water, klimaat en een gunstige ligging) en dat wordt dan weer gebruikt bij de productie. Maar ook de industrie maakt er gebruik man. Alleen door milieuvervuiling wordt steeds meer de vraag gesteld of het wel gratis moet blijven. Productiefactoren: Arbeid; Kapitaal; Natuur en Ondernemersactiviteit Het inkomen dat je overhoudt na betaling van belastingen en premies noemen we het netto-inkomen. Netto-inkomen = Salaris (primair inkomen) Belastingen en premies. Van de belastingen en premies worden oa de sociale uitkeringen betaald, zoals de AOW, WAO, WW en de Bijstand. Ook wel overdrachtinkomens genoemd. Deze ontvang je zonder een bijdrage te leveren aan productie. Overdrachtsinkomen is meestal bedoeld om een tekort aan primair inkomen te compenseren. Inkomen uit kapitaal = rente over spaargelden en aan huur die ontvangen wordt voor het verhuren van gebouwen. Par. 1.2 Omzet = de optelsom van de toegevoegde waarde en de waarde van de ingekochte grond- en hulpstoffen Toegevoegde waarde = omzet loon, rente, huur en pacht en inkoopwaarde van de omzet Wat dan overblijft is de Winst = de beloning voor zijn ondernemersschap De toegevoegde waarde van een bedrijf gaat dus in zijn geheel op aan degenen die productiefactoren hebben geleverd. Toegevoegde waarde bestaat uit verdiende inkomens (loon, pacht, rente, huur, winst). Toegevoegde waarde leidt dus niet alleen tot het ontstaan van productiewaarde maar ook tot het ontstaan van inkomens. Productiewaarde = Inkomen Toegevoegde waarde van de overheid = ambtenarensalarissen. Omzet -> Inkoopwaarde grond- en hulpstoffen + Productiewaarde. Productiewaarde = Toegevoegde waarde Toegevoegde waarde -> Inkomen = Loon, Pacht, Huur, Winst, Rente Par. 1.3 Belangrijke gegevens om de productiewaarde vast te stellen doe je in een boekhouding of bij de administratie van een bedrijf. Het is wettelijk verplicht om een financiële administratie te verzorgen volgens bepaalde boekhoudkundige regels. Belangrijkste onderdelen van administratie: balans en resultatenrekening (ook winsten verliesrekening genoemd). Balans = een momentopname van de bezittingen van een bedrijf en de vermogensbronnen waarmede de bezittingen zijn betaald. Pagina 2 van 7

3 Links op de balans: bezittingen of activa. Geeft aan waarin de middelen van de rechterkant zijn geïnvesteerd. Rechts op de balans: vermogen of passiva. Geeft aan hoe de bezittingen zijn betaald. Balans is altijd in evenwicht. Balans van Onderneming x op 1 januari 2001 Bezittingen of Activa Vermogen of Passiva We onderscheiden verschillende soorten bezittingen; (Links) Vaste kapitaalgoederen of vaste activa; de grond, de gebouwen en de machines. Kenmerk van vaste kapitaalgoederen is dat ze bij meerdere productieprocessen kunnen worden gebruikt. Kapitaalgoederen of vlottende activa; kenmerk is dat ze slechts één productieproces meegaan. Het zijn vaak de voorraden (qua voedsel) en de vorderingen op afnemers, debiteuren genaamd. Liquide middelen of liquide activa; dit is het geld in de kas of op een lopende rekening bij een bank. Het zijn betaalmiddelen die direct kunnen worden gebruikt om iets te kopen. (Rechts) Passiva of het vermogen; hier kun je zien hoe de bezittingen worden gefinancierd, maw je kunt zien waar de middelen vandaan komen waarmee de bezittingen worden betaald. Eigen vermogen; vermogen dat door de eigenaar of eigenaren in het bedrijf is gestoken en waarover het bedrijf blijven kan beschikken. (bezittingen schulden) Overige vermogen of vreemd vermogen; ook wel schulden genoemd. Over dit vermogen kan het bedrijf tijdelijk beschikken, het moet na kortere of langere tijd worden terugbetaald. Lang vreemd vermogen: de leningen die pas na jaren hoeven worden afgelost. Kort vreemd vermogen: als het geleende geld binnen een jaar moet worden terugbetaald; crediteuren (schuldeisers) Activa Balans fabriek (naam) op Passiva Vaste activa: Eigen vermogen: Vlottende activa: Lang vreemd vermogen: Liquide activa: Kort vreemd vermogen: Totaal: Totaal: (Moet altijd in evenwicht zijn) Resultatenrekening = hierop staan alle opbrengsten en kosten over een bepaald tijdvak. Je ziet dus of een bedrijf winst of verlies heeft gemaakt. Kosten Resultatenrekening fabriek Opbrengsten Inkoopwaarde grond- en hulpstoffen: Omzet: Pagina 3 van 7

4 Loon: Huur: Pacht: Rente: (saldo) (saldo) Totaal: Totaal: Saldo = het verschil tussen de opbrengsten en de kosten. Linkerkant resultatenrekening = winstsaldo (loon en grondstoffen) Rechterkant = eventueel verliessaldo Par. 1.4 Nationaal product = waarde van de productie van een heel land. Om nationaal product te bepalen wordt eerst gekeken naar elke bedrijfskolom (alle bedrijven waarin de opeenvolgende productiestadia worden doorlopen). De geledingen in de bedrijfskolom bestaan uit bedrijven die hetzelfde soort productieactiviteit verrichten: de bedrijfstak. Totale productie van een bedrijfskolom: productiewaarde van afzonderlijke bedrijven optellen. Productiewaarde = omzet ingekochte grond- en hulpstoffen + diensten. Nationaal product = de toegevoegde waarde van alle bedrijven in een heel land bij elkaar optellen; de productie van een heel land. Nationaal inkomen = primaire inkomens van alle gezinnen in een heel land optellen of alle inkomenscategorieën loon, winst, huur, pacht en rente bij elkaar optellen. Waarde productie = waarde inkomen, dan is nationaal product = nationaal inkomen. BNP = Bruto Nationaal Product. BBP = Bruto Binnenlands Product. Hoofdstuk 2 Par 2.1 Inkomen in natura betekende vroeger stijging van het inkomen zodat mensen meer konden consumeren. Nu niet meer, door prijsstijgingen. Geldinkomen = stijging van het inkomen, maar niet altijd de koopkracht vanwege die prijsstijgingen Nominaal inkomen = het inkomen gemeten in geld Reëel inkomen (koopkracht) = het inkomen gemeten in goederen Om de verandering van een reëel inkomen te berekenen maken we gebruik van indexcijfers. Basisjaar = 100 Verandering reëel inkomen berekenen meestal aan de hand van indexcijfers: Indexcijfer nominaal inkomen = nieuw inkomen : oud inkomen Indexcijfer prijzen = nieuwe prijs : oude prijs Pagina 4 van 7

5 Het reële inkomen kan je ook via een formule berekenen; RIC = NIC : PIC x 100 RIC = indexcijfer reëel inkomen PIC = prijsindexcijfer NIC = indexcijfer nominaal inkomen CPI = consumentenprijsindex CBS = Centraal Bureau voor de Statistiek Als je totale koopkrachtverandering wilt berekenen (dus van alle producten samen) moet je met prijzen van alle producten rekening houden en bovendien wegen sommige producten zwaarder mee. De CPI wordt door het CBS (verzamelt gegevens en publiceert veel statistisch materiaal) berekend om de inflatie te bepalen. CPI geeft namelijk aan hoeveel de kosten van levensonderhoud in een jaar stijgen. Par. 2.2 Budgetonderzoek = een onderzoek naar het bestedingsgedrag van gezinnen Wegingsfactor geeft dus aan hoe zwaar een prijsverandering van een bepaalde productgroep meetelt bij het berekenen van de CPI. Ook wordt gekeken naar de veranderingen in het bestedingspatroon. We hebben ook een berekening om het CPI te berekenen. Omdat er rekening wordt gehouden met wegingsfactoren noemen we dit een gewogen prijsindexcijfer. Gewogen indexcijfer = Som van wegingsfactor x indexcijfer : som van de wegingsfactoren (meestal 1000) Par. 2.3 Productiecapaciteit = de hoeveelheid goederen die een land in een jaar maximaal kan maken Overbesteding = wanneer de bestedingen zo hoog zijn dat de producenten de vraag niet of nauwelijks meer kunnen bijhouden. Dan is productiecapaciteit bijna of helemaal bezet Als er zo n situatie plaatsvindt dan zullen de prijzen stijgen. Deze inflatie heet bestedingsinflatie (hoge bestedingen, prijzen stijgen, hierdoor inflatie). Het kan ook door een overspannen arbeidsmarkt komen. Onderbesteding = de bestedingen zijn dan zo laag dat de productiecapaciteit bij lange na niet bezet is. Die zorgen dan voor een lage productie, dat zorgt dan weer voor een overschot aan arbeid, en daardoor komt er weer werkloosheid. Dat leidt tot inflatie of zelfs deflatie = daling van het algemeen prijspeil. Dit lijkt gunstig voor de consument, maar kan nadelige gevolgen hebben voor economie. Omdat consumenten verwachten dat de prijzen zullen dalen stellen zij hun aankopen uit. Er zijn nog andere oorzaken waardoor de prijzen stijgen; Kosteninflatie; de kostprijs van de producenten stijgt en producenten rekenen deze hogere productiekosten door in de prijzen Loonkosteninflatie; als de lonen de oorzaak zijn van hogere productiekosten (kan hardnekkig zijn door sneeuwbaleffect) (Geïmporteerde kosteninflatie; als de inflatie veroorzaakt wordt door de hogere prijzen van Pagina 5 van 7

6 geïmporteerde producten) (Overheid; door de prijzen van de huur te verhogen of de BTW-tarieven of de accijns op sigaretten te verhogen) Winstinflatie; dan verhogen de producenten hun prijzen om de winst te laten stijgen Loon-prijsspiraal = een opeenvolging van hogere lonen en hogere prijzen (werknemers eisen prijscompensatie. Werkgevers betalen dit, winsten dalen. Werkgevers willen dit niet en verhogen hun prijzen. Werknemers willen opnieuw prijscompensatie) Hoge inflatie wordt als ongewenst gezien, er zitten namelijk nadelen aan; hoge inflatie zorgt voor minder waarde van het reële geld. Met dezelfde hoeveelheid koop je minder. Dit heet geldontwaardiging. De koopkracht daalt en de inkomensverdeling kan aangetast worden. Inkomensverschillen worden groter Inflatie beïnvloed het leen- en spaarbedrag. Leven van geld wordt gestimuleerd, sparen wordt afgeremd. Voor consumenten die lenen is dit aantrekkelijk, voor banken die het geld uitlenen uiteraard niet. Het sparen wordt ook ontmoedigd Wanneer de Nederlandse inflatie hoger is dan in het buitenland verslechterd de internationale concurrentiepositie van het Nederlandse bedrijfsleven. Exportproductie daalt hier dus door. Ook een daling van de werkgelegenheid Bij hyperinflatie neemt het vertrouwen in geld af. Wanneer je veel bankbiljetten nodig hebt om een ding te betalen, gaan mensen in natura ruilen of soms zelfs met een andere muntsoort betalen. Bestedingen zo groot Reële waarde geld dat de productiecapaciteit daalt volledig bezet is (bestedingsinflatie) Lenen wordt gestimuleerd Kostenstijging Inflatie (kosteninflatie) Concurrentiepositie Nederlandse winststijging bedrijfsleven (winst(marge)inflatie) verslechterd vertrouwen in geld neemt af Par. 2.4 Functies van geld: ruilmiddel spaarmiddel rekeneenheid Het belangrijkste kenmerk van geld is dat je er overal mee kan betalen. Geld is een algemeen aanvaard Pagina 6 van 7

7 ruilmiddel. Munten en bankbiljetten zijn chartaal geld. Ze zijn stoffelijk. Giraal geld zijn direct opvraagbare tegoeden die op een rekening bij de bank staan. Het is onstoffelijk geld. (lopende rekening, rekening-courant of salarisrekening creditcard, pinpas, chipcard of overschrijfkaart) Tegoeden op spaarrekeningen rekenen economen niet tot de geldhoeveelheid. Banken voor betalingsverkeer hebben verschillende functies in de economie: ze beheren betaalrekeningen en spaarrekeningen van klanten; het girale betalingsverkeer verzorgen; ze lenen ook geld uit (krediet verstrekken) Institutionele beleggers = financiële instellingen die vermogen beheren: Pensioenfondsen; beheren geld dat mensen hebben vast gezet tot na hun 65e Verzekeringsmaatschappijen; ontvangen premies Beleggingsinstellingen; beleggen het geld van hun klanten in aandelen of obligaties Banken zijn er in soorten en maten. We delen ze in verschillende soorten groepen in; Algemene banken; hier kun je een rekening hebben, pinnen, sparen, een hypothecaire lening afsluiten (lening met onderpand, meestal een huis) of een persoonlijk krediet nemen. Ook kan je hier vaak vakanties boeken, verzekeringen afsluiten. En dat noem je dan branchevervaging (parallellisatie) in het bankwezen. Voorbeelden van algemene banken zijn: ABN-AMRO, RABO, ING, SNS en VSB. Een belangrijk kenmerk van dezen banken is dat ze geld kunnen scheppen; ze schrijven een bedrag bij op een rekening en er is meer giraal geld in omloop gekomen. Kredietverlening: door geld te scheppen of door geld uit te lenen dat door anderen is gespaard. Hypotheekbanken: verstrekken hypothecaire leningen. Als de geldlener zijn lening niet kan aflossen kan de bank beslag leggen op het onderpand en het verkopen Primaire banken; degene die geld kunnen scheppen Secundaire banken; degene die geen geld kunnen scheppen DNB; De Nederlandse Bank. Zij is zelfstandig, maar ook onderdeel van het Europese Stelsel van Centrale Banken. DNB is circulatiebank: zij brengt bankbiljetten in omloop. Zij doet dit namens de ECB die geldhoeveelheid in Euroland in de gaten houdt. Via algemene banken belanden bankbiljetten bij de burgers. Pagina 7 van 7