Samenvatting Economie Module 1 + 2

Transcriptie

1 Samenvatting Economie Module Samenvatting door C woorden 15 december keer beoordeeld Vak Methode Economie Praktische economie Hoofdstuk 1 voor niks gaat de zon op 1 kiezen is kostbaar Dingen die je wilt (hebben), worden behoeften genoemd. Onze behoeften hebben een belangrijke eigenschap: ze zijn onbegrensd. De behoeften die iemand heeft, hangt af van zijn/haar voorkeuren. Om je behoeften te bevredigen, heb je middelen nodig. Middelen zijn niet onbeperkt beschikbaar, er ontstaat schaarste. Middelen zijn alternatief aanwendbaar= je kunt met hetzelfde middel verschillende behoeften bevredigen. Aanwendingsrichting = de manier waarop je een middel gebruikt. ** Mensen hebben behoeften en beschikken over middelen om in deze behoeften te voorzien. Behoeften zijn onbegrensd, middelen zijn beperkt aanwezig. Hierdoor ontstaat er schaarste. Middelen zijn ook alternatief aanwendbaar. Daarom moeten er keuzes worde gemaakt: op welke manier worden de middelen ingezet om de behoeften te bevredigen? Het vak economie gaat over het maken van de beste keuzes. Het gebruik van een middel levert geld op: dit zijn de opbrengsten, ook wel baten genoemd. Het gebruik van een auto (middel), om naar de supermarkt te gaan brengt ook kosten met zich mee (benzine) Baten = hoeveel heb je ervoor over om iets wel/niet te doen. Hoe kun je een middel het best gebruiken? Bepaal alle verschillende manieren waarop een middel gebruikt kan worden Bereken voor iedere aanwendingsrichting de kosten en de baten Kies de aanwendingsrichting waarbij de opbrengsten het meest boven de kosten uitstijgen; deze aanwendingsrichting levert het meeste voordeel op 2 kiezen of delen De optelsom van alle middelen die iemand heeft, is zijn budget. Er zijn 2 soorten middelen: Tastbare middelen à alle goederen en geld waar iemand over beschikt. Tijd Het budget beperkt de keuzes die iemand kan maken, budget kun je aan verschillende dingen besteden. Productcombinaties = het budget kun je aan verschillende middelen besteden; een combinatie van 2 producten; sporten en uitslapen; hamburger en cola. Een budgetlijn = een lijn waarmee je kan achterhalen welke productcombinaties je met een bepaald budget kan kopen. Het laat Pagina 1 van 8

2 zien wat je wel en niet binnen je budget past. Budget = (prijs goed 1 x aantal goed 1) + (prijs goed 2 x aantal goed 2) **De optelsom van alle middelen is het budget. Dit budget bepaalt over welke middelen iemand kan beschikken. De budgetlijn geeft alle mogelijke productcombinaties die max. gekocht kunnen worden met een bepaald budget. De budgetlijn verschuift naar links bij een kleiner budget en naar rechts bij een groter budget. De helling van de budgetlijn verandert als de prijs van een van de producten verandert hoofdstuk 2 van ruilen komt geen huilen 1 wederzijds voordeel Een ruil komt alleen tot stand als het beide partijen voordeel oplevert. Als dit voor beide partijen zo is noem je dat wederzijds voordeel. Een economie zonder ruil is een economie in autarkie, dit komt in de praktijk niet voor, het is altijd mogelijk iets te ruilen met iemand waarbij er wederzijds voordeel ontstaat. Om te kunnen ruilen moet de ruilverhouding bekend zijn; Ruilverhouding = de waarde van het ene middel uitgedrukt in het aantal eenheden van het andere middel; Een paar sportschoenen is bijvoorbeeld 3 boeken waard. De ruilverhouding is dan 1: 2 transactiekosten en instituties Transactiekosten zijn kosten die gemaakt worden voor het maken van een geschikte ruil; transportkosten, zoekkosten, menukosten, reiskosten, administratieve kosten etc. Om twee redenen spelen transactiekosten een belangrijke rol in de economie: Ze kunnen het wederzijdse voordeel van een ruil vernietigen waardoor een ruil niet doorgaat à de baten van de ruil zijn hoger dan de kosten. Ze verklaren het ontstaan van instituties à een plek die het ruilen van een product makkelijker maakt en hierdoor de transactiekosten verlaagt. ** Middelen kunnen geruild worden als dat wederzijds voordeel oplevert. De ruilverhouding bepaalt of dat zo is. Een ruil komt alleen tot stand als het wederzijdse voordeel groter is dan de transactiekosten van de ruil. Een institutie kan de transactiekosten verlagen. Als er niet geruild wordt, is een economie in autarkie. Behoeften worden dan minder goed bevredigd dan in een economie met ruil. 3 ruil, scholing en specialisatie Om te kunnen ruilen, moet je altijd iets aan te bieden hebben. In ruil voor tijd kan werk verricht worden; zo ontstaat arbeid. Bij arbeid wisselen productie en consumptie elkaar af: iedereen is zowel consument als producent. Producent = een persoon of organisatie die producten/diensten leveren. Productie = een transformatie van inputs naar goederen en/of diensten. Consument = iemand die goederen/diensten koopt om daarmee zijn behoeften te voorzien. Pagina 2 van 8

3 Consumptie = het kopen van goederen en/of diensten om behoeften te bevredigen. De beloning voor arbeid is afhankelijk van de arbeidsproductiviteit = de productie per gewerkte tijdseenheid (per uur) De arbeidsproductiviteit kan op 2 manieren verhoogd worden Scholing = het opdoen van nieuwe kennis en het aanleren van nieuwe vaardigheden. Specialisatie = het productieproces wordt verdeeld over meerder mensen en er ontstaat hierdoor arbeidsdeling = iedereen vervult een deeltaak, waardoor iedereen steeds beter word in het uitvoeren van één bepaald onderdeel. Transactiekosten, specialisatie en arbeidsdeling bepalen samen de organisatievorm: de manier waarop alle activiteiten van een institutie onderling georganiseerd zijn. ** Iedereen is zowel consument als producent. Hoeveel iemand verdient is afhankelijk van zijn arbeidsproductiviteit. Scholing en specialisatie verhogen de arbeidsproductiviteit. Door verregaande specialisatie ontstaat arbeidsdeling. Transactiekosten, specialisatie en arbeidsdeling bepalen samen de organisatievorm van een institutie. hoofdstuk 3 geld, de smeerolie van ruil 1 geld, geld geld, alles kun je kopen met geld Geld was een praktische uitvinding, door van alle middelen de ruilverhouding tot een en hetzelfde middel (geld) te bepalen (de prijs), dalen de transactiekosten van ruil. Geld heeft 3 functies: Ruilmiddel = hiermee kunnen goederen en diensten worden geruild (geld en middel) Oppotmiddel = hiermee kan de aanwending van geld uitgesteld worden. (tijd) Rekenmiddel = hiermee kan je de waarde van verschillende middelen met elkaar vergelijken en rekenen. 2 de verschijningsvormen van geld Om geld te gebruiken als ruil, oppot en rekenmiddel moet het aan 4 eisen voldoen: 4. Geld moet deelbaar zijn; delen door euromunten. Geld moet handzaam zijn; makkelijk mee te nemen. Geld moet duurzaam zijn; het moet lang mee gaan en niet slijten. Geld mag niet gemakkelijk na te maken zijn; dan komt er meer geld in omloop. De edelmetalen goud en zilver waren geschikt om als geld te functioneren. Munten van edelmetaal lokten het ontstaan van bankbiljetten uit. Mensen die hun gouden en zilveren munten naar een bank brachten, kregen daarvoor als bewijs een geldwissel; er stond op hoeveel munten je naar de bank had gebracht. Mensen gingen met die geldwisselbiljetten betalen waardoor snel de bankbiljetten ontstonden. Modern geld is fiduciair = de waarde ervan is gebaseerd op vertrouwen. Fiduciair geld komt op twee manieren voor: Als chartaal geld = geld dat je kunt aanraken, euromunten en biljetten in je portemonnee. Als giraal geld = geld dat je niet kan aanraken, het is het te goed dat op de bankrekeningen staat. ** Geld is ontstaan om ruilen te vergemakkelijken. Het wordt ook gebruikt as rekenmiddel en oppotmiddel. Door de technische vereisten aan geld kan niet ieder middel als geld dienst doen. In moderne economieën bestaat alleen fiduciair geld. Dit geld is gebaseerd op vertrouwen en komt als chartaal en giraal geld voor. Pagina 3 van 8

4 3 de waarde van geld Chartaal geld heeft 3 waarden: De intrinsieke waarde = de waarde van het materiaal waarvan het geld gemaakt is. De nominale waarde = de waarde die op chartaal geld afgebeeld is. De interne waarde = de koopkracht van het geld, hoeveel je ermee kan kopen. Giraal geld heeft alleen een nominale en een interne waarde. De nominale waarde van geld blijft altijd gelijk. De intrinsieke waarde van geld schommelt met de grondstofprijzen. De interne waarde van geld verandert in de loop der tijd en bijna altijd in dezelfde richting: naar beneden. De verandering van het algemene prijspeil door de tijd noem je inflatie; je kan nu minder van je geld kopen dan tien jaar geleden. De Wet van Gresham zegt dat de ervaringsgegeven met een relatief hoge intrinsieke waarde uit de omloop gaat; gewone euromunt vs gouden euromunt. 4 waar komt geld vandaan? Chartaal geld wordt in omloop gebracht door de centrale bank. Deze bank reguleert ook de girale geldhoeveelheid; de banken (ING) hebben hier hun bankrekening. De Nederlandsche Bank (DNB) is de centrale bank van Nederland. DNB is een onderdeel van het netwerk van centrale banken dat verantwoordelijk is voor de euro. Dit netwerk word geleid vanuit Frankfurt waar de Europese Centrale Bank staat. Geldschepping = het in omloop brengen van nieuw geld. De centrale bank kan het geld op twee manieren in omloop brengen: Door het uitgeven van chartaal geld. Door het uitgeven van giraal geld. De maatschappelijke geldhoeveelheid = de optelsom van al het chartale en girale geld dat in handen is van gezinnen en bedrijven. ** Geld heeft een intrinsieke, nominale en interne waarde. De daling van de interne waarde in de tijd heet inflatie. Als er meer geld in omloop wordt gebracht, stijgt de inflatie. De centrale bank beïnvloedt met haar beleid de grootte van de maatschappelijke geldhoeveelheid. De Europese Centrale Bank streeft een inflatie van twee procent na. Bij een te hoge inflatie verhoogt EBC de rente, bij een te lage inflatie probeert de ECB met een lage rente de maatschappelijke hoeveelheid te vergroten. Hoofdstuk 1 de vraag naar producten 1 de individuele vraag Mensen willen hun behoeften bevredigen, hieruit ontstaat de individuele vraag naar een product. Hoe hoger de prijs van een product, hoe lager de gevraagde hoeveelheid, dus hoe duurder een product, hoe minder je er van wilt kopen. Er is dus sprake van een omgekeerd evenredig verband tussen prijs en de gevraagde hoeveelheid à dit is de wet van vraag. Pagina 4 van 8

5 Vanuit de individuele vraag kun je de betalingsbereidheid afleiden. Betalingsbereidheid = de maximale prijs die een consument bereid is te betalen per producteenheid bij een gegeven aantal producteenheden. De individuele vraag geeft de betalingsbereidheid voor een product weer en is afhankelijk van de volgende 4 dingen: De individuele voorkeuren van de consument. Het beschikbare budget. De aanwezigheid van substitueerbare en complementaire producten Substitueerbare producten = product dat in de ogen van de consument kan voorzien in dezelfde behoeften; het stillen van je honger met (appel en boterham) Complementaire producten = product dat samen met een ander product voorziet in de bevrediging van een behoefte. (Batterij en afstandsbediening) 4. Exogene factoren = omstandigheden waar betrokkenen geen invloed op hebben; weer of verkeersdrukte. IJs met mooi weer. Consumentensurplus = optelsom van de individuele welvaartwinst, het verschil met de prijs en betalingsbereidheid. Dit ontstaat wanneer mensen bereid zijn meer te betalen voor het product. Individuele consumentensurplus = Omdat het in sommige gevallen om het consumentensurplus van één consument gaat. Een vraag waarbij de gevraagde hoeveelheid een geheel getal is noem je een discrete vraag; je kan geen halve balpen of 1,5 telefoon hebben. Als de gevraagde aantallen wel gebroken getallen mogen zijn, kun je de vraag van de consument weergeven als een individuele vraaglijn. In dit geval kan 1,5 wel. De lijn die bij verschillende prijzen aangeeft hoeveel eenheden een groep consumenten van het product willen kopen noem je de vraaglijn. De continue vraag = alle combinaties van prijs en gevraagde hoeveelheid waarbij ook alle combinaties van gebroken getallen mogelijk zijn. Consumentensurplus= 0,5 x (MAX- MINPRIJS) X Q ** De wens om behoeften te bevredigen resulteert in een vraag naar producten. Het verschil tussen de prijs die een consument bereid is te betalen voor een product en de prijs die hij moet betalen bij aankoop, is het consumentensurplus. Dit surplus is de maatstaf voor het welbevinden van deze aankoop. De vraag naar een product wordt beïnvloed door de individuele voorkeuren, het beschikbare budget, de aanwezigheid van substitueerbare producten, het bestaan van complementaire producten en exogene factoren. 2 de collectieve vraag Het verband tussen de prijs en de hoeveelheid die door een hele groep mensen wordt gevraagd, is de collectieve vraag; deze vraag kun je afleiden voor iedere groep consumenten, welke groep van toepassing is, is afhankelijk van het afzetgebied. Het afzetgebied is het gebied waar de producent zijn producten verkoopt; in heel Nederland of alleen een dorp? De een is dus benieuwd naar de collectieve vraag is het dorp en de ander in Nederland. Collectieve consumentensurplus = de mate waarin de consumptie van een product bijdraagt aan het welbevinden van alle consumenten in de groep. 3 prijselasticiteit Prijselasticiteit = procentuele verandering van de gevraagde hoeveelheid als gevolg van een procentuele verandering van de prijs. prijselasticiteit=procentuele verandering gevraagde hoeveelheidprocentuele verandering prijs Omzet = de totale opbrengst. Pagina 5 van 8

6 4 inkomenselasticiteit Inkomenselasticiteit = procentuele verandering van de gevraagde hoeveelheid als gevolg van een procentuele verandering van het inkomen inkomenselasticiteit=procentuele verandering gevraagde hoeveelheidprocentuele verandering inkomen We onderscheiden 2 typen goederen Normale goederen = goederen waarvan de gevraagde hoeveelheid stijgt als het inkomen toeneemt, er wordt meer gekocht als het inkomen toeneemt. Inferieure goederen = goederen waarvan de gevraagde hoeveelheid daalt als het inkomen toeneemt ( tussen de 0 en de -10) Er zijn daarnaast 2 soorten normale goederen: Luxegoederen = goederen waarvan de gevraagde hoeveelheid meer dan evenredig stijgt als het inkomen toeneemt (tussen de 1 en 10) (Auto en vakantie) Noodzakelijke goederen = goederen waarvan de gevraagde hoeveelheid minder dan evenredig stijgt als het inkomen toeneemt. (tussen de 0 en 1) (Energie en voeding) ** Elasticiteiten geven de procentuele verandering van een variabele als gevolg van een procentuele verandering van een andere variabele. De prijselasticiteit van de gevraagde hoeveelheid is een negatief getal vanwege de wet van de vraag. Met de inkomenselasticiteit kunnen goederen worden ingedeeld in normale goederen en inferieure goederen. Er zijn twee soorten normale goederen: noodzakelijke goederen en luxegoederen H2 het aanbod van producten 1 productie Produceren betekent dat er productiefactoren worden gebruikt om een product te maken. Er zijn vier productiefactoren: 4. Arbeid = het menselijk handelen tijdens de productie Kennis = omvat alle kunde en vaardigheden die in het productieproces worden gebruikt. Kapitaal = er zijn twee soorten kapitaal: Fysiek kapitaal = bijv. bedrijfsauto, fabriekshal etc. Financieel kapitaal = het geld dat nodig is om een product te produceren. Locatie = de plek waar de productie plaatsvind. Productiefactoren beïnvloeden elkaar. De productiefunctie = geeft aan hoeveel producten geproduceerd kunnen worden met de inzet van een bepaald aantal productiefactoren. Pagina 6 van 8

7 2 productiekosten De kosten die gemaakt worden om iets te produceren, zijn de productiekosten. Er zijn twee soorten productiekosten: Vaste kosten (VK) = kosten die niet veranderen als er meer of minder wordt geproduceerd. (Huur, aanschafkosten) Variabele kosten (VK) = kosten die wel veranderen als er meer of minder wordt geproduceerd. (Arbeidsloon) De hoogte van variabele kosten wordt bepaald door de productiefunctie. Uiteindelijk zal de producent moeten kijken naar alle kosten die hij maakt, dat zijn de Totale kosten = de optelsom van de variabele kosten en de vaste kosten. De gemiddelde totale kosten (GMK) = de totale kosten per geproduceerde eenheid. gemiddelde totale kosten=totale kostenproductieomvang De marginale kosten (MO) zijn de extra totale kosten die gemaakt worden om een extra eenheid te produceren. marginale kosten=extra totale kostenextra geproduceerde eenheid De marginale kosten zijn gelijk aan de toename van de totale kosten als er een extra eenheid wordt geproduceerd. Het berekenen van de marginale kosten is nodig om te bepalen hoeveel een producent zal produceren. ** De productiefunctie geeft de maximaal mogelijke productieomvang bij een gegeven inzet van de productiefactoren. Hieruit volgen de totale productiekosten: de optelsom van de variabele en vast kosten. Variabele kosten variëren met de productieomvang, vaste kosten doen dat niet. Van de vaste kosten worden twee belangrijke kostensoorten afgeleid: de gemiddelde totale kosten en de marginale kosten 3 opbrengsten, winst en winstmaximalisatie Individuele aanbodlijn = het aantal eenheden dat een producent aanbiedt bij een bepaalde prijs (Bloemenveiling of aandelenbeurs) De totale opbrengst = gelijk aan de prijs vermenigvuldigd met het aantal verkochte eenheden. Totale opbrengst (TO) = prijs x productieomvang = TO De gemiddelde opbrengst (GO) = de opbrengst per verkochte eenheid. gemiddelde opbrengst=totale opbrengstproductieomvang De marginale opbrengst (MO) is de opbrengst van de laatst verkochte eenheid. Anders gezegd: de marginale opbrengst is gelijk aan de verandering in de TO als er één extra eenheid wordt verkocht. marginale opbrengst=extra totale opbrengstextra verkochte eenheid MO = prijs = GO Het verschil tussen de TO en de TK is de winst = TO TK Het break-evenpoint = productieomvang waarbij de totale opbrengst gelijk is aan de totale kosten (geen winst & geen verlies) P=GTK - GO=GTK - TO=TKQ=Q - TO=TK Net als voor consumenten kun je ook voor producten het welbevinden van productie bepalen. Dit bereken je in twee stappen: Bereken voor ieder stuk dat wordt geproduceerd het verschil tussen wat de producent minimaal moet krijgen voor dat stuk en wat hij feitelijk betaald krijgt Tel alle verschillen bij stap 1 bij elkaar op Producenten surplus = optelsom van het verschil voor ieder stuk wat een producent minimaal moet krijgen en de prijs. 4 individueel en collectief aanbod Het totale aanbod van een product is gelijk aan de optelsom van wat alle individuele producenten aanbieden à collectieve aanbod. De collectieve aanbodlijn is bijzonder als de MK constant zijn. In dat geval loopt de MK-lijn horizontaal: bij iedere productieomvang horen namelijk dezelfde MK. Pagina 7 van 8

8 ** Om zijn winst te maximaliseren, moet een producent een productieomvang kiezen bij MO = MK. Voor een producent die geen invloed heeft op de prijs, geld MO = prijs. Met deze informatie kun je de individuele aanbodlijn afleiden. Die valt samen met de MK-lijn voor zover deze boven de GTK-lijn ligt. Als je alle individuele aanbodlijnen bij elkaar optelt, ontstaat de collectieve aanbodlijn. Het welbevinden van producenten wordt gemeten met het producenten surplus: het verschil tussen wat een producent minimaal betaald moet krijgen en de feitelijke verkoopprijs. Hoofdstuk 3 het marktmechanisme 1 prijsvorming Er komt een prijs tot stand als de markt in evenwicht is. Een marktevenwicht bestaat dus uit twee getallen: Een evenwichtsprijs = prijs waarbij de aangeboden hoeveelheid gelijk is aan de gevraagde hoeveelheid. Een evenwichtshoeveelheid = verhandelde hoeveelheid producten bij marktevenwicht. Er is sprake van marktevenwicht als aan twee voorwaarden is voldaan: De gevraagde hoeveelheid is gelijk aan de aangeboden hoeveelheid. Alle individuelen aanbieders maximaliseren hun winst. Een maatstaaf voor het welbevinden van consumenten en producenten gezamenlijk is het totale surplus: de optelsom van het consumentensurplus en het producenten surplus. Soms wordt het marktevenwicht bepaald door een marktmeester, zoals op de effectenbeurs. Meestal zijn het de krachten van het collectieve aanbod en de collectieve vraag die in de markt in evenwicht brengen. Dit is het marktmechanisme. Veranderingen in het aanbod of de vraag veranderen het marktevenwicht. Bij een aanbodoverschot is het aanbod hoger dan de vraag naar een product. Bij een vraagoverschot is de vraag hoger dan het aanbod naar een product. Bij een aanbodoverschot daalt de prijs totdat er een nieuw evenwicht is bereikt. Bij een vraagoverschot stijgt de prijs totdat er een nieuw evenwicht is bereikt. Het mechanisme waarbij de krachten van het collectieve aanbod en de collectieve vraag de markt in evenwicht brengen noem je de onzichtbare hand. Een andere naam hiervoor is de vrije prijsvorming. 2 prijsveranderingen ** Op markten waar individuele aanbieders en vragers geen invloed hebben op de prijs, komt de prijs tot stand door het samenspel van het collectieve aanbod en de collectieve vraag. Als deze aan elkaar gelijk zijn, is de markt in evenwicht. Het marktevenwicht kent een evenwichtsprijs en een evenwichtshoeveelheid. Deze veranderen alleen als de collectieve vraag of het collectieve aanbod verandert. Pagina 8 van 8