Hoofdstuk 1: Vraag en aanbod

Transcriptie

1 Hoofdstuk 1: Vraag en aanbod 1. Voorbeeld We bevinden ons op een markt van groenten en fruit (aardbeien, sla, bloemkolen, champignons, asperges, tomaten, ). De prijzen van deze goederen variëren sterk van jaar tot jaar en van seizoen tot seizoen. Op een markt voor aardbeien vinden volgende confrontaties plaats: prijs die de kopers prijs (EUR) prijs die de verkopers wensen te betalen wensen te ontvangen Groep A 20 bakjes 0.75 Groep G 20 bakjes Groep B 20 bakjes 1.00 Groep H 20 bakjes Groep C 20 bakjes 1.25 Groep I 20 bakjes Groep D 20 bakjes 1.50 Groep J 20 bakjes Groep E 20 bakjes 1.75 Groep K 20 bakjes Groep F 40 bakjes 2.00 Groep L 20 bakjes Koper =. Verkoper = 2. Oplossing Gevraagde hoeveelheid (bakjes) prijs (EUR) Aangeboden hoeveelheid (bakjes) Vaststellingen a. Wat stel je vast als de prijs 0.75 EUR is? Gevraagde hoeveelheid = bakjes Aangeboden hoeveelheid = bakjes overschot = bakjes

2 b. Wat stel je vast als de prijs 2.00 EUR is? Gevraagde hoeveelheid = bakjes Aangeboden hoeveelheid = bakjes overschot = bakjes c. Wat is de beste prijs? = wat is de marktprijs? = wanneer is de markt in evenwicht? 4. Grafische voorstelling. De prijs (p) wordt steeds op de Y-as en de hoeveelheid (Q) op de X-as geplaatst!! Neem op de X-as: 4 r = 20 bakjes en op de Y-as: 2 r = 0,25 EUR. Ga na wat de situatie is bij een prijs gelijk aan 0,75 EUR en een prijs gelijk aan 2,00 EUR. 5. Begrippen. a. Gevraagde hoeveelheid is de hoeveelheid van een goed dat de kopers (consumenten) bereid zijn te kopen bij een welbepaalde prijs. b. De vraag is de hoeveelheid van een goed dat de kopers (consumenten) bereid zijn te kopen bij een reeks van prijzen. c. Grafisch onderscheid tussen vraag en gevraagde hoeveelheid: d. Hoe verloopt de vraagcurve? Waarom?

3 e. Aangeboden hoeveelheid is de hoeveelheid van een goed dat de verkopers (producenten) bereid zijn te verkopen bij een welbepaalde prijs. f. Aanbod is de hoeveelheid van een goed dat de verkopers (producenten) bereid zijn te verkopen bij een reeks van prijzen. g. Grafisch onderscheid tussen aanbod en aangeboden hoeveelheid: h. Hoe verloopt de aanbodcurve? Waarom? 6. Een nieuwe prijs. Veronderstel dat door het mooie weer de aardbeien sneller rijpen en dat er veel aardbeien zijn bij de fruittelers. Het gevolg is dat er meer aardbeien op de markt zullen komen. Prijs (EUR) Minimumprijs die de verkopers Wensen te ontvangen 0,75 Groep G 60 bakjes 1,00 Groep H 20 bakjes 1,25 Groep I 20 bakjes 1,50 Groep J 20 bakjes 1,75 Groep K 20 bakjes 2,00 Groep L 20 bakjes

4 Veronderstel dat door het slechte weer de aardbeien minder snel rijpen en gedeeltelijk verloren gaan zodat er weinig aardbeien zijn bij de fruittelers. Het gevolg is dat er minder aardbeien op de markt zullen komen. Prijs (EUR) Minimumprijs die de verkopers Wensen te ontvangen 0,75 Groep G 0 bakjes 1,00 Groep H 0 bakjes 1,25 Groep I 20 bakjes 1,50 Groep J 20 bakjes 1,75 Groep K 20 bakjes 2,00 Groep L 20 bakjes

5 7. ZEER BELANGRIJK!!! a. Beweging langsheen de vraagcurve p V q Bij een prijsverandering bewegen we ons langsheen de vraagcurve. Indien de prijs stijgt, daalt de gevraagde hoeveelheid. Indien de prijs daalt, stijgt de gevraagde hoeveelheid. Let op het woordgebruik. We zeggen niet: als de prijs stijgt, daalt de vraag! De vraag is de volledige vraagcurve (in ons geval steeds een rechte) en deze blijft op dezelfde plaats liggen (verschuift niet). b. Verschuiving van de vraagcurve. Er zijn ook oorzaken waardoor de vraag (dus volledige vraagrechte) zal veranderen, dus verschuiven. Een prijsverandering van het product is daar dus geen voorbeeld van! We zullen er steeds vanuit gaan dat onze vraagrechte perfect evenwijdig zal verschuiven naar links of naar rechts. Een verschuiving naar links betekent een afname van de vraag, een verschuiving naar rechts betekent een toename van de vraag. Grafisch is dit makkelijk in te zien. p p 1 V V q 1 q 2 q Bij eenzelfde prijs p 1 hoort een hogere gevraagde hoeveelheid bij de nieuwe vraagrechte (V ) dan bij de oorspronkelijke vraag (V). Dit is zo voor elke prijs. Omgekeerd kan je zeggen dat bij eenzelfde gevraagde hoeveelheid bij een grotere vraag een hogere prijs hoort. De consumenten zijn immers bij een naar rechts verschoven vraag meer te betalen voor dezelfde hoeveelheid.

6 Oorzaken verschuiving van de vraag(rechte): Toename/afname van de bevolking. Indien het aantal geboortes stijgt, zal de vraag naar luiers toenemen. Voorkeursveranderingen. De vraag naar een Top Hits CD van 2002 zal nu heel wat minder zijn dan in Verandering van het inkomen. Indien het gemiddelde inkomen van de bevolking toeneemt, zal er gemiddeld gezien meer gevraagd worden naar de producten. De vraagrechte zal naar rechts verschuiven of toenemen. Dit noemen we normale goederen. Binnen deze normale goederen maken we een onderscheid tussen luxe goederen en noodzakelijke goederen. Bij beide goederen zal de vraag naar dergelijk product toenemen bij een toename van het inkomen, maar bij luxe goederen zal deze toename van het verbruik meer dan evenredig of progressief zijn. Bij noodzakelijke goederen is de toename van de vraag minder dan evenredig of degressief. (Meer dan evenredig is bv. Een toename van het inkomen met 10% en een toename van de vraag (verbruik) met 20%). Voorbeelden van luxe goederen: kreeft, dure biefstuk, Delvaux handtas, Voorbeelden van noodzakelijke goederen: brood, bier, kleding, (Indien je inkomen verdubbelt zal je niet dubbel zoveel brood eten, maar je zal wel meer uitgeven aan brood, door misschien meergranenbrood te kopen. De toename is dus minder dan evenredig.) Goederen waarbij de vraag onveranderd blijft ondanks een toename van de koopkracht van de bevolking noemen we neutrale goederen. Voorbeelden: zout, tandenstokers, Er bestaan speciale goederen waar de vraag naar het product afneemt indien het inkomen stijgt. Dit noemen we inferieure goederen. De benaming wijst niet op het feit dat dit minderwaardige goederen zijn, alleen dat het verbruik afneemt, als het inkomen stijgt. Voorbeelden hiervan zijn: openbaar vervoer, gehakt, Aldi warenhuis, Je moet uiteraard steeds de redenering (gemiddeld gezien) maken. Natuurlijk zijn er mensen die uit milieubewuste overtuiging, ongeacht hoeveel ze verdienen steeds met de trein

7 zullen gaan werken. Gemiddeld gezien echter neemt het verbruik van openbaar vervoer af naarmate het inkomen stijgt. Gehakt zal men gemiddeld gezien meer vervangen door duurdere stukken vlees als men meer verdient... Prijzen van verwante goederen. We maken een onderscheid tussen complementaire goederen en substitueerbare goederen of substituten. Complementaire goederen zijn goederen die elkaar aanvullen en die men samen nodig heeft in gebruik. Voorbeelden hiervan zijn: CD en CD-speler, Senseo pads en Senseo toestel, benzine of diesel en auto s, Substituten zijn goederen die concurrent zijn van mekaar en die je door elkaar kan vervangen of substitueren. Voorbeelden hiervan zijn: video-recorder en DVDrecorder, aardappelen en pasta, Toekomstige prijsverwachtingen. Indien de consumenten verwachten dat de prijs van een bepaald goed zal stijgen in de nabije toekomst, zal men nog snel dit product willen kopen (dus zal de vraag naar dit product toenemen). Denken we maar aan aankondigingen van prijsstijgingen van de benzine. Mensen zullen nog snel hun tank vullen. Het omgekeerde gebeurt bij een verwachte prijsdaling. In dit geval zal men zijn aankoop uitstellen en daalt dus vraag naar het betreffende product. Let wel op dat het hier gaat om verwachte prijsveranderingen. Bij een effectieve prijsverandering van een product hebben we een beweging langsheen de vraagrechte! c. Beweging langsheen de aanbodcurve p A q Bij een prijsverandering bewegen we ons langsheen de aanbodrechte. Indien de prijs stijgt, stijgt de aangeboden hoeveelheid. Indien de prijs daalt, daalt de aangeboden

8 hoeveelheid. Let op het woordgebruik. We zeggen niet: als de prijs stijgt, stijgt het aanbod! Het aanbod is de volledige aanbodrechte en deze blijft op dezelfde plaats liggen (verschuift niet). d. Verschuiving van de aanbodcurve Er zijn ook oorzaken waardoor het aanbod (dus volledige aanbodrechte) zal veranderen, dus verschuiven. Een prijsverandering van het product is daar dus geen voorbeeld van! We zullen er steeds vanuit gaan dat onze aanbodrechte perfect evenwijdig zal verschuiven naar links of naar rechts. Een verschuiving naar links betekent een afname van het aanbod, een verschuiving naar rechts betekent een toename van het aanbod. Grafisch is dit makkelijk in te zien. p p 1 A q 1 q 2 q A Bij eenzelfde prijs p 1 hoort een hogere aangeboden hoeveelheid bij de nieuwe aanbodrechte (A ) dan bij het oorspronkelijke aanbod (A). Dit is zo voor elke prijs. Omgekeerd kan je zeggen dat bij eenzelfde aangeboden hoeveelheid bij een groter aanbod een lagere prijs hoort. De producenten zijn immers bij een naar rechts verschoven aanbod bereid hun product goedkoper aan te bieden. Oorzaken verschuiving van de aanbodrechte: Voor landbouwproducten spelen de klimatologische omstandigheden een grote rol. Bij slecht weer hebben we een slechte oogst (klein aanbod) en bij ideale weersomstandigheden een goede oogst (groot aanbod). Verandering van het aantal producenten. Technologische veranderingen. Technologische vooruitgang maakt het mogelijk dat men hetzelfde kan produceren met minder middelen ofwel goedkoper produceren. Het aanbod zal dus toenemen of verschuiven naar rechts.

9 Overheidsinterventies kunnen ook het aanbod don verschuiven naar rechts of naar links. Indien een onderneming een subsidie 1 geeft aan een onderneming kan die onderneming goedkoper produceren en eenzelfde hoeveelheid aanbieden een lagere prijs. Het aanbod zal naar rechts verschuiven. Indien de overheid het verbruik van een bepaald goed willen afremmen (tabaksproducten) kan ze een productiebelasting aan de producenten opleggen. De productie voor de ondernemingen wordt duurder waardoor men eenzelfde hoeveelheid slechts zal aanbieden aan een hogere prijs als voorheen. Het aanbod verschuift dus naar links. Toekomstige prijsverwachtingen. Indien de producenten verwachten dat de prijs van een bepaald goed zal stijgen in de nabije toekomst, zal men de vrkoop ervan trachten uit te stellen (dus zal het aanbod van dit product afnemen). Het omgekeerde gebeurt bij een verwachte prijsdaling. In dit geval zal men zijn product nog trachten te verkopen aan de duurdere prijs en stijgt het aanbod van het betreffende product. Let wel op dat het hier gaat om verwachte prijsveranderingen. Bij een effectieve prijsverandering van een product hebben we een beweging langsheen de aanbodrechte! 1 Een subsidie is een geldelijke steunmaatregel van de overheid voor ondernemingen (bijvoorbeeld startende ondernemingen). Dit geld moeten ze niet terugbetalen, maar krijgen ze definitief. Ook indien men milieuvriendelijk produceert kan men subsidies verkrijgen.

10 8. Algebraïsche uitwerking van vraag en aanbod Uit wiskunde (3 de jaar) kennen we de vergelijking van een rechte: y m x q Met m = richtingscoëfficiënt (rico) en q = het snijpunt met de Y-as of intercept. In economie staat op de X-as steeds de hoeveelheid (q) en op de Y-as de prijs per eenheid (p). De rechte uit bovenstaande grafiek krijgt dan als vergelijking: p q 1. In economie drukt men (meestal) de hoeveelheid uit in functie van de prijs, waardoor bovenstaande vergelijking q p 1 wordt. We noemen p q 1 de wiskundige vorm en q p 1 de economische vorm van één en dezelfde rechte. De -1 uit de economische vorm duidt het snijpunt met de X-as (-1,0) aan.

11 Voorbeeld 1: Gegeven zijn de vergelijkingen van vraag- en aanbodrechte (in wiskundige vorm): p 2 q 18 V 2 p qa 2 3 a. Stel deze markt grafisch voor. Neem als indeling op de X-as: 1 cm = 1 eenheid en op de Y-as: 1 cm = 2 EUR. b. Geef de vergelijking van vraag- en aanbodrechte in economische vorm. c. Bereken algebraïsch het marktevenwicht Voorbeeld 2: Gegeven zijn de vergelijkingen van vraag- en aanbodrechte: 1 p 20 q q p 3 3 a. Bereken algebraïsch de evenwichtsprijs en evenwichtshoeveelheid op deze markt. b. Bereken het vraagoverschot of aanbodoverschot bij een prijs van 12 EUR. c. Stel dat het aanbod verschuift naar rechts zodat een nieuw evenwicht bereikt wordt bij een prijs van 12 EUR en een gelijkblijvende vraag. Bereken de vergelijking van de nieuwe aanbodrechte. We gaan er steeds van uit dat verschuivingen perfect evenwijdig gebeuren.

12 Oefeningen vraag en aanbod Oefening 1: Geef grafisch weer welke wijziging de vraag- en/of aanbodcurve zal ondergaan in volgende gevallen (telkens ceteris paribus). a. De productiviteit van een groot aantal bedrijven is gedaald. b. De consumenten verwachten dat de prijs van het product zal dalen in de nabije toekomst. Algemeen wordt immers aangenomen dat de huidige prijs te duur is. c. De prijs van een complementair goed neemt toe en het aantal producenten stijgt. d. De loonkosten nemen toe en de onderneming voert een succesvolle reclamecampagne. Oefening 2: Noteer voor elk van onderstaande uitspraken door welke grafiek (1 tot en met 8) ze worden weergegeven.. a. Zowel de consumenten als de producenten verwachten een prijsstijging. b. De prijs van een belangrijk complementair goed is gedaald en het gemiddelde inkomen van de bevolking is lichtjes gestegen. Het gaat hier over een noodzakelijk goed. c. Ondernemingen van de betreffende sector krijgen een overheidssubsidie en de loonkosten binnen deze sector zijn gedaald. Het gaat hier over een inferieur goed d. Wegens een vermindering van de bedrijfsvoorheffing houden de meeste mensen netto meer over; voor de bedrijven veranderen de loonkosten echter niet, ze krijgen bovendien te maken met een extra productiebelasting. Het gaat hier over een luxe goed. e. De prijs van een substitutiegoed neemt af en de producenten verwachten een prijsdaling. f. Het inkomen neemt toe en de overheid geeft de ondernemingen in de sector extra subsidies (inferieur goed). g. Er wordt een succesvolle promotiecampagne gevoerd en de grondstofprijzen stijgen. h. De arbeidsproductiviteit neemt toe en de consumenten verwachten een prijsstijging.

13 Oefening 3: Op een markt wordt het totale aanbod en de totale vraag gegeven door volgende vergelijkingen: q p 100 p 3q 200 met p, q 0 a. Welke vergelijking stelt de vraagcurve voor? Verklaar. b. Bereken de evenwichtsprijs en de verhandelde hoeveelheid. Geef kort je berekeningen weer. c. Illustreer deze markt grafisch. (Neem op de X-as: 2 cm = 25 eenheden; op de Y-as: 2 cm = 50 eenheden)

14 d. Stel dat de prijs ten gevolge van bepaalde omstandigheden verandert tot 150 EUR. Heeft men dan te maken met een vraag- of een aanbodoverschot? Bereken dit overschot (geef berekening) + illustreer dit overschot op je grafiek. e. Stel dat de kost per eenheid verhoogt met 10 EUR. Bepaal de nieuwe aanbodvergelijking. Geef berekening. Oefening 4: Op een welbepaalde markt wordt het totale aanbod en de totale vraag gegeven door volgende vergelijkingen: 1 p 50 q met p, q 0 q p a. Bepaal de evenwichtsprijs en de verhandelde hoeveelheid. Geef je berekeningen weer. b. Illustreer deze markt grafisch. (Neem op de X-as: 1 cm = eenheden; Y-as: 1 cm = 5 eenheden) Oefening 5: Een markt wordt gekenmerkt door volgende vraag- en aanbodcurven: 1 p 20 q q p 3 3 a. Bepaal de evenwichtsprijs en de verhandelde hoeveelheid. Illustreer grafisch (1 EUR = 0,5 cm en 1 eenheid = 0,5 cm) b. Stel dat door bepaalde omstandigheden de prijs van het goed daalt tot 12 EUR. Heeft men dan te maken met een vraag- of een aanbodoverschot? Bereken dit overschot algebraïsch. Oefening 6: Een markt wordt gekenmerkt door volgende vraag- en aanbodfuncties: p 5q 100 met p, q 0 p 2q 30 a. Hoe kan je met zekerheid weten welke vergelijking de vraagfunctie voorstelt en welke vergelijking de aanbodfunctie voorstelt? b. Bereken de evenwichtsprijs en de verhandelde hoeveelheid algebraïsch.

15 c. Indien de prijs 40 EUR zou bedragen hebben we te maken met een overschot. Betreft het hier een vraag- of een aanbodoverschot? Bereken dit overschot. d. Vanaf welke prijs zullen de consumenten niets meer vragen? Bepaal grafisch en algebraïsch. Oefening 7: Op een markt bezit een vraagcurve bepaald door volgende vergelijking: qv p 10. Indien de prijs van het product minder dan 2 EUR bedraagt, zal de producent niets aanbieden. Vanaf een hogere prijs zal de producent wel bereid zijn producten aan te bieden. Het evenwicht op de markt wordt gevormd bij een prijs van 6 EUR. a. Bepaal de verhandelde hoeveelheid bij dit evenwicht. b. Bepaal de vergelijking van de aanbodcurve. c. Door omstandigheden verandert het evenwicht en wordt het nieuwe evenwicht gevonden bij een prijs van 6 EUR en een verhandelde hoeveelheid van 6 eenheden. Dit zal zo zijn indien: 1. het aanbod toeneemt en de vraag afneemt; 2. de vraag en het aanbod beide afnemen; 3. de vraag en het aanbod beide toenemen; 4. de vraag toeneemt en het aanbod afneemt. Oefening 8: Veronderstel een markt met een aanbodfunctie met volgende vergelijking: 3 qa p Veronderstel dat de kost per eenheid verhoogt met 2 EUR. De nieuwe aanbodcurve wordt dan: a. 2 qa p 33; 3 b. 3 qa p 32 ; 2 c. 3 qa p 33; 2 d. 3 qa p 28 ; 2 e. Geen van bovenstaande mogelijkheden.

16 Oefening 9: Indien je onderstaande tabel gegeven hebt, bepaal dan algebraïsch en grafisch de evenwichtsprijs en de verhandelde hoeveelheid op deze markt. Prijs 0 EUR 10 EUR 20 EUR 30 EUR Gevraagde hoeveelheid 60 eenheden 40 eenheden 20 eenheden 0 eenheden en qa 2p 20 met p en q 0