7.4. Boekverslag door K woorden 8 november keer beoordeeld. H1; Inkomen en welvaart. 1.1 Bruto- en nettoloon

Transcriptie

1 Boekverslag door K woorden 8 november keer beoordeeld Vak Economie H1; Inkomen en welvaart 1.1 Bruto- en nettoloon Brutoloon = arbeidsinkomen dat je met je werkgever hebt afgesproken. Nettoloon = het bedrag dat je van je werkgever krijgt uitbetaald. Salarisspecificatie/loonstrook = papier met gegevens over het loon dat je hebt verdiend. Hier zie je hoe het verschillen tussen je bruto- en nettoloon is opgebouwd. Premies pensioenfonds 65+ ers hebben recht op uitkering volgens AOW(Algemene Ouderdomswet). Hoogte staat vast à voor veel ouderen niet voldoende. Meeste mensen sparen via hun werk voor hun oude dag. Elke maand wordt er pensioenpremie ingehouden. Behalve AOW ontvangen ouderen dan ook een pensioen. Hoe langer gewerkt à hoe hoger pensioen à geen belasting te betalen over bedrag van je pensioenpremie. Premies VUT/FPU Oudere werknemers kunnen nog recht hebben op een uitkering à Vervroegde Uitredingsregeling (VUT; bedrijfsleven) of Flexivel Pensioen en Uittreden (FPU; overheid en onderwijs). Regeling waarbij je eerder kon stoppen met werken à afgeschaft door vergrijzing. Zelf geen gebruik meer van maken à wel betalen voor de mensen die er nog recht op hebben. Premies werknemersverzekeringen Worden betaald door werkgever uit door werkgevers betaalde sociale premies. Bij ontslag recht op Werkeloosheidswet (WW). Bij arbeidsongeschikt (raking) recht op Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen (WIA). WW & WIA premiepercentages worden berekend over je loon voor sociale verzekeringen. Pagina 1 van 7

2 Inkomensafhankelijke bijdrage Zorgverzekeringswet (ZVW) Iedereen verplicht zorgverzekering af te sluiten. (bv kosten medicijnen/ziekenhuisopname) 2 delen; nominale premie en inkomensafhankelijk premie Nominale premie = vast bedrag dat elke maand aan een zorgverzekeraar moet worden betaald. Werknemers betalen ook een inkomensafhankelijke zorgbijdrage over het premieloon voor ZVW, dit wordt ingehouden door de werkgever en die draagt deze bijdrage af aan de belastingdienst. Werkgever verplicht vergoeding ZVW te geven voor deze bijdrage. à wordt bij loon opgeteld. Loonheffing Loonheffing op loonstrook is de optelsom van de loonbelasting en premies volksverzekeringen. Wordt ingehouden door werkgever en afgedragen aan belastingdienst. Loonbelasting = wordt door overheid gebruikt voor collectieve voorzieningen; onderwijs, wegenbouw. Hoe hoger inkomen à hoe hoger te betalen belastingpercentage. Premies volksverzekeringen = worden op loon ingehouden om de sociale uitkeringen waar iedere burger in Nederland recht op heeft te kunnen betalen. (AOW, ANW, AWBZ, AKW) AOW = Algemene Ouderdomswet à uitkering voor de 65+ ers. ANW= Algemene Nabestaandenwet à uitkering aan weduwe/weduwnaars & (half)wezen voor gezinnen waarin vader/moeder is overleden/ AWBZ = Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten à vergoeding bijzondere ziektekosten, inenting, langdurig verblijf verpleeg-/verzorgingshuis. AKW = Algemene Kinderbijslagwet à hoe hoog de overheidsbijdrage is in de kosten van uitgaven voor eigen kinderen. 1.2 Besteedbaar inkomen Primair inkomen Primaire inkomens = brutobeloningen voor het ter beschikking stellen van arbeid of vermogen. Arbeidsinkomens: Loon/salaris à werknemers Honoraria à artsen en advocaten Royalty s à tekstschrijvers Courtage à makelaars Ondernemingsloon à bedrijfseigenaren die in eigenzaak werkzaam zijn. Arbeidsinkomensquote = meestal rond 80% à 80% van het in NL verdiende inkomen bestaat uit arbeidsinkomen en 20% uit vermogensinkomen. Pagina 2 van 7

3 Vermogensinkomen: Rente over spaargeld en beleggingen Huur voor verhuurde panden Winst/dividend voor bedrijfseigenaren/aandeelhouders Pacht voor verpachte grond Winstquote = hoeveel procent van het in de bedrijven verdiende inkomen winst is. à hoe hoger de quote, hoe hoger de investeringsbereidheid in de bedrijven. à productiecapaciteit stijgt à extra arbeidskrachten nodig. Overdrachtsinkomen Overdrachtsinkomen = inkomens die je krijgt zonder dat je een tegenprestatie hebt geleverd. Over primaire inkomen moet je belastingen en premies betalen. à overheid gebruikt deel van dit geld om mensen financieel te steunen door middel van uitkeringen of toeslagen. Sociale uitkeringen; WW, AOW, WIA, Toeslagen; Kind gebonden budget (kindertoeslag) à ouders met laag inkomen, komt bovenop kinderbijslag. Studiefinanciering à voor de studenten Huurtoeslag à huurders met een laag inkomen Zorgtoeslag à gezinnen met naar verhouding een hoge zorgverzekeringspremies Kinderopvang toeslag à werkende ouders als tegemoetkoming in de kosten van de kinderopvang. Bijstandsuitkering (iemand zonder inkomen of sociale uitkering) Primair, secundair en tertiair inkomen Secundair inkomen = besteedbaar inkomen. Dit inkomen kan je vrij besteden, je kan er producten of diensten mee kopen of je kan een deel sparen of beleggen. Producten = stoffelijke of tastbare goederen zoals tv, cola, patat, mobiel. Diensten = onstoffelijke of niet-tastbare goederen (knipbeurt, consult bij huisarts, bioscoop bezoek.) Bij aanschaf sommige goederen profiteer je van door de overheid verstrekte subsidies. Meestal moet je prijsverhogende belastingen betalen zoals btw en accijns. Primair inkomen = arbeidsinkomen + vermogensinkomen + overdrachtsinkomen = sociale uitkeringen + toeslagen - belastingen over inkomen & - sociale premies Secundair inkomen = besteedbaar inkomen - belastingen op producten en diensten + subsidies op producten en diensten Tertiair inkomen Pagina 3 van 7

4 1.3 Geld en geldontwaarding Chartaal geld = munten en bankbiljetten. Giraal geld = het geld op je betaalrekening bij de bank. Geld nodig voor betalen van je aankopen. à Giraal betalen neemt toe, chartaal betalen neemt af. Internetbankieren neemt ook toe. Directe en indirecte ruil Vroeger werd betaald door goederen te ruilen. Komt nog voor à privégebruik van de auto van de zaak, gratis eten en drinken bedrijfskantine. Directe ruil/ruil in natura = als goederen tegen goederen worden geruild. Komt weinig voor door de verdeling van de productie over bedrijven, de overheid en gezinnen. Iedereen beschikt over ervaring en kennis. Gevolg van de arbeidsverdeling à sneller en goedkoper produceren à welvaart neemt sterk toe afgelopen eeuwen. Door arbeidsverdeling ruilen van goederen tegen goederen erg moeilijk. à gesplitst in 2 delen. Mensen en bedrijven bieden diensten en producten aan in ruil voor geld. Met geld kunnen zij weer andere goederen kopen. Geld maakt het ruilen van goederen gemakkelijker. à ook hierdoor welvaart afgelopen eeuwen toegenomen. Indirecte ruil = als geld wordt gebruikt als ruilmiddel. Functies van geld Oorspronkelijke geldfuncties Ruilfunctie à geld vergemakkelijkt de ruil van goederen Rekenfunctie à waarde van goederen met elkaar te vergelijken Afgeleide geldfuncties Vermogensfunctie à besparen, beleggen, leningen (spaarrekening, aandelen, lenen) Betaalfunctie à geld kun je gebruiken voor betalingen waar geen directe tegenprestatie tegenover staat (bv bekeuringen en boetes) Oppotfunctie à tijdelijks niets mee doen. Geld en vertrouwen Pagina 4 van 7

5 Vroeger waren munten volwaardig geld à intrinsieke waarde(= metaalwaarde) is gelijk aan de nominale waarde(= waarde die op de munt staat). Tegenwoordig betalen we elkaar met onvolwaardige munten. Wet van Gresham = bad money drives out good money. à als er naast slecht geld (intrinsieke waarde nominale waarde) ook goed geld (intrinsieke waarde nominale waarde) in omloop is. Zal het goede geld verdwijnen(wordt achter de hand gehouden) en betalen ze met slecht geld. Ze kunnen ook de munt omsmelten, heeft meer waarde. Bankbiljetten en giraal geld zijn fiduciair geld (vertrouwen). Bij girale tegoeden vertrouw je er niet alleen op dat de bank je betaalopdracht uitvoert, maar ook dat de ontvanger de overschrijving als betaling aanvaarden. We betalen met geld dat intrinsiek steeds minder waard is. Geld is een vertrouwenskwestie. Inflatie en geldontwaarding Inflatie = algehele stijging van het prijspeil à prijzen stijgen en geld wordt steeds minder waard. Met hetzelfde geld kan je steeds minder kopen. Geldontwaarding kan dan zó snel gaan à hyperinflatie. De koopkracht daalt dus à sociale onrust. Inflatie leidt tot geldontwaarding. Deflatie= algemene daling van het prijspeil. Met je inkomen meer goederen kopen à koopkracht neemt toe. Daling prijspeil àwinst marges bedrijven nemen af àdalende investeringen àdit is slecht voor de werkgelegenheid à soms wordt verlies gedraaid (moeten inkrimpen/gaan failliet) à vallen ontslagen. Als deflatie wordt verwacht, stellen mensen hun bestedingen uit. à economische bedrijvigheid daalt àslecht voor werkgelegenheid op korte termijn. Effecten deflatie kunnen ook optreden bij sterkte daling inflatie. 1.4 Prijs- en inkomensindexcijfers Prijsindexcijfer = drukt de prijs uit van een artikel in een bepaald jaar uit als percentage van de prijs van datzelfde artikel in het basisjaar. Basisjaar stel je op 100, je vergelijkt de gegevens van andere jaren met het basisjaar. Het CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek) berekent de prijsindexcijfers. Als maatstaaf voor de inflatie in Nederland berekent het CBS maandelijks de consumentenprijsindex à (CPI) De consumentenprijsindex(cpi) = geeft aan met hoeveel procent het prijspeil van door huishoudens gekochte consumptiegoederen gemiddeld is gestegen ten opzichte van een bepaald referentiejaar. Prijzen veranderen constant. De 1 stijgt, de ander daalt, andere schommelen. Niet alle prijsveranderingen hebben invloed op het gezinsbudget. Bv zout niet, je koopt het zelden en doet er vet lang mee. Huur daarin tegen wel. In berekening van de gemiddelde consumentenprijsindex worden prijsstijgingen van goederen waaraan veel wordt uitgegeven, ook zwaarder meegeteld dan goederen waaraan weinig wordt uitgegeven. Pagina 5 van 7

6 Inkomensindexcijfers Indexcijfers kun je ook berekenen voor allerlei soorten inkomen. Ontwikkeling; bruto-, nettolonen, besteedbaar inkomen, vermogensinkomens of verschillende sociale premies. Landelijke cijfers berekent het CBS voor her gemiddelde persoonlijke besteedbare inkomen, voor het gemiddelde besteedbare inkomen van huishoudens, maar ook voor de lonen. 1.5 Koopkracht, welvaart en welzijn Nominaal en reëel inkomen Nominale stijging van je inkomen = de toename van het inkomen in geld. De reële (of werkelijke) inkomensstijging = de koopkrachtstijging van je inkomen. Bij nominale stijging betekent het niet meteen dat je meer kunt kopen je moet ook naar de inflatie kijken. Als procentuele stijging van je inkomen hoger is dan de procentuele stijging van het prijspeilà koopkracht stijgt. Met nominale inkomensindexcijfers en de consumentenprijsindex (CPI) kan je reële inkomensindexcijfer berekenen. Nominale inkomensindex Reële inkomensindex = x 100 Consumenten prijsindex (CPI) Dit geeft aan hoeveel procent je koopkracht is gestegen ten opzichte van het basisjaar. Koopkracht en koopkracht is twee Het Centraal Planbureau (CPB) berekent verschillende koopkrachtplaatjes bij verschillende inkomensgroepen. Modale inkomen = het brutoloon van een alleenverdiener in de marktsector met een partner en 2 kinderen (waarvan de werkgever de maximale werkgeverspremie voor de zorgverzekering betaalt.) Koopkracht en welvaart Je persoonlijke welvaart in ruime zin = de mate waarin je met je beschikbare middelen in je behoeften kunt voorzien. Je persoonlijke welvaart in enge zin = kun je meten door te kijken naar de koopkracht van je besteedbare inkomen. Door gebrek aan middelen kan je niet in alle behoeften voorzien. Behoeften zijn oneindig groot. Pagina 6 van 7

7 Goederen zijn gemaakt door bedrijven en de overheid à productiemiddelen nodig, arbeidskrachten(arbeid), kapitaalgoederen(kapitaal àfabriek, grondstoffen, machines, transport) en natuurlijke hulpbronnen (natuur). Arbeid, kapitaal en natuur à niet onbeperkt. Beperkt aantal productie middelen à schaarste Schaarste = met de beschikbare productie middelen niet voldoende goederen kunnen worden geproduceerd om al onze behoeften te vervullen. Schaarste is GEEN zeldzaamheid. Voor schaarse goederen moet je betalen, als goederen schaarser worden stijgen de prijzen. Als schaarste afneemt neemt welvaart in ruime zin toe. (economische groei in ruime zin) Schaarste neemt af als het verschil tussen onbeperkte behoeften en de beperkte productiemiddelen kleiner wordt. Als arbeid, kapitaal en natuur toenemen(omvang/kwaliteit), kan er meer worden geproduceerd à beter voldoen aan de behoeften van de samenleving. Economische groei of welvaartsgroei in ruime zin = is sprake als de schaarste in de samenleving afneemt. Economische groei of welvaartsgroei in enge zin = is sprake als het reële binnenlandse inkomen (per inwoner) toeneemt. Welvaart en welzijn Welzijn = de mate waarin je je gelukkig voelt. Welvaart(rijkdom) & welzijn (geluk) zijn twee verschillende begrippen. Welvaart neemt toe zodra de schaarste afneemt. Moderne economen houden zich bezig met het verband tussen geluk en rijkdom. Gemiddelde geluks beleving neemt toe als er sprake is van groei van de koopkracht per inwoner. Pagina 7 van 7