Inhoudsopgave Inleiding... 3 Spelend leren in groep 1/2... 4 Hoe zie je dit terug in de praktijk op Het Palet?... 4 Het creëren van een rijke speelleeromgeving... 4 Plannen van het spel... 5 Begeleiden van het spel... 5 Reflecteren op het spel... 6 Weektaak... 6 Hoofdstuk 2: Spelend leren in groep 3... 7 Spelend leren in groep 3... 7 Weektaak... 8 Een voorbeeld uit de praktijk... 9 Hoofdstuk 3: Samenvatting... 9 Hoofdstuk 4: Literatuurlijst... 10
Inleiding Op OBS Het Palet staan wij voor vernieuwingen en staat het leren vanuit het kind centraal. Zelfstandigheid en eigenaarschap zijn hierin belangrijke termen. Eerder leidde dit al tot de keuze voor de methode TopOndernemers voor de groepen 5 t/m 8. Deze methode gaat uit van het principe Wat je zelf ontdekt, onthoud je het best. TopOndernemers laat leerlingen op verschillende manieren werken aan geschiedenis, aardrijkskunde, natuur en techniek. Het is voor deze methode erg belangrijk dat de kinderen kunnen plannen en vooruit kunnen kijken/denken. Om hiervoor vanaf groep 1 een doorgaande lijn te creëren stimuleren we in de onderbouw van Het Palet de ontwikkeling van zelfsturingsvaardigheden bij jonge kinderen. De ontwikkeling van zelfsturing is van groot belang voor school en levensgeluk omdat het een positieve invloed heeft op zowel het cognitieve als het emotionele functioneren. Naast de ontwikkeling van de zelfsturingsvaardigheden leren de kinderen op Het Palet nieuwe kennis en vaardigheden via het principe van spelend leren. Het spelend leren wordt omschreven als het leren vanuit de omgeving, en het opdoen van ervaringen uit concrete en open leersituaties 1. Uit onderzoek 2 blijkt dan ook dat jonge kinderen leren door de wereld om hen heen. In dit document vindt u informatie omtrent het spelend leren en de zelfsturingsvaardigheden in de groepen 1 t/m 4. 1 Oers, B. van. (2015). Lerend spelen in groep 3: een stap naar de toekomst. De wereld van het jonge kind, 42(8), 6-9. 2 Saracho, O.N. (2012). An integrated play-based curriculum for young children. New York: Routlegde.
Spelend leren in groep 1/2 In de onderbouw van Het Palet leren de kinderen nieuwe kennis en vaardigheden via het spelend leren. Hierbij doen we een beroep op de zelfsturingsvaardigheden bij jonge kinderen. Onder deze zelfsturing valt: 1. Inhibitie (impulsen de baas zijn) 2. Cognitieve flexibiliteit, omgaan met verandering 3. Plannen maken en uitvoeren, doelen stellen en vooruit denken 4. Actief je geheugen gebruiken 5. Inzicht in je eigen gedrag 6. Effectief omgaan met je emoties 3 In de praktijk houdt het beschikken van zelfsturing in dat kinderen in staat zijn om hun eigen gedrag te sturen. Hierbij kan gedacht worden aan vaardigheden zoals: geconcentreerd werken, plannen van en reflecteren op je werk, keuzes maken, problemen oplossen, flexibel van taak/rol kunnen wisselen en samenwerken met andere kinderen. De hersenen van jonge kinderen zijn al gevoelig voor leren. Zoals in de inleiding omschreven leren de kinderen vaardigheden en kennis vanuit de omgeving want kinderen leren door de natuurlijke nieuwsgierigheid die zij in zich hebben 4. Het ontdekken en ervaren zorgt voor nieuwe verbindingen in de hersenen, en zorgen dat bestaande verbinden versterken. De leerkrachten op Het Palet zorgen dan ook voor een rijk ingerichte speel/leeromgeving. Hoe zie je dit terug in de praktijk op Het Palet? Op de meeste scholen wordt er vaak veel kennis aangeboden via de kring. Wij op Het Palet vinden het belangrijk dat leerlingen niet door leerkrachtgestuurde lesjes vaardigheden leren maar juist via het spel. Hierbij is het van belang dat leerlingen zelf hun spel kunnen reguleren. De kring wordt voornamelijk gebruikt voor de start of afsluiting van de dag. Hierbij worden soms korte activiteiten aangeboden die als introductie dienen voor nieuwe kennis die leerlingen via het spel eigen kunnen maken. Hierbij kunt u denken aan letters/cijfers aanbieden via het digibord waarna de kinderen zelf actief (handelend) leren door bijvoorbeeld materialen te zoeken die met die letter beginnen, het kleien van de letter etc. Door de korte kringmomenten is er in de praktijk veel tijd om te spelen. Dit komt erop neer dat we 's ochtends van 9.00 tot 10.30 en 's middags van 13.15 tot 14.15 spelen. Naast het binnenspelen is er ook iedere dag ruimte voor het buitenspel, mocht het slecht weer zijn dan vindt dit plaats in het speellokaal. Het creëren van een rijke speelleeromgeving Het creëren van een rijke speelleeromgeving vinden we op het Palet erg belangrijk. Samen met de kinderen zorgen wij voor passende hoeken bij de thema s, waarbij er steeds wisselend materiaal te vinden is. De water/zandtafel zal de ene keer met zand gevuld zijn, maar in de herfst bijvoorbeeld met herfstmateriaal en een andere keer met water of gekleurde rijst. 3 Aarssen, J., Bolt, L. van der, Leserman, P., Davise, N. J., Jong, M.T. de, Bus, A.G. & Mesman, J. (2010). Zelfsturing als basis voor de ontwikkeling van het kind. Sardes Speciale Editie, 9. 4 Jolles, J. (2006). Stem onderwijs af op ontwikkeling brein. Didaktief 10.
Dit geldt ook voor de andere hoeken. In de groepen zullen de hoeken ook wisselen dit betekent dat niet alle hoeken het hele jaar in de klas aanwezig zijn. Zo blijft het spannend en uitdagend voor de kinderen. Plannen van het spel Zoals in de inleiding te lezen is ontwikkelen wij bij de kinderen zelfsturingsvaardigheden. Een belangrijk onderdeel hiervan is het plannen. Samen met de kinderen plannen wij het spel, dit gaat altijd volgens een bepaald stappenplan: 1. De leerlingen zitten in de kring en weten dat we gaan starten met speelwerken. 2. De hulpjes mogen altijd als eerste kiezen wat ze willen gaan doen. Dit wordt aan beide hulpjes gevraagd. 3. Kiezen beide hulpjes hetzelfde dan wordt er gevraagd wie er al een speelplan heeft bedacht. Vaak komen ze hier samen prima uit, is dit niet het geval bedenken we samen met de klas een oplossing. 4. Kiest één van de hulpje voor de huis/themahoek dan gaat hij/zij vertellen wat hij/zij wil gaan spelen. Het ene kind zal uitgebreid het scenario vertellen terwijl het andere kind kort het thema benoemt en daar blijft het bij. In dat laatste geval proberen we door zelf of door andere kinderen vragen te laten stellen meer duidelijkheid te krijgen over het scenario. 5. Als het scenario duidelijk is, dan geeft het hulpje zijn of haar rol aan en vertelt welke andere rollen er zijn. Lukt dit laatste niet dan worden die later in de huis/themahoek bedacht en verdeeld. 6. Kinderen die graag mee willen spelen in deze hoek gaan staan en het hulpje kiest de medespelers uit. 7. Ze zetten hun stoel onder tafel, hangen hun naamkaartje op het planbord en gaan naar de (huis/thema) hoek. Daar wachten ze tot ze het teken krijgen dat ze mogen beginnen. 8. Als de hulpjes niet voor de huis/themahoek kiezen dan kan het eerstvolgende kind, dat de beurt krijgt om te kiezen, de keuze maken voor de huis/themahoek. Dan volgen de stappen 4 t/m 7 op dat moment. 9. Als het teken is gegeven dat er begonnen kan worden met het spel, dan gaat de leerkracht naar de huishoek en laat de kinderen dan nog even kort herhalen wat de plannen zijn, en hoe de rollen verdeeld zijn. Ook kan ze even checken of er nog extra interventies nodig zijn om het spel opgang te helpen. Begeleiden van het spel Ook de leerkracht heeft een belangrijke rol bij het begeleiden van het spel in de hoeken. Wij gaan uit van het principe van de drie V's 5. De drie V's zijn het verkennen, verbinden en verrijken van het spel van kleuters. Verkennen Veel leerkrachten zijn geneigd om bij de begeleiding van kinderen zelf veel aan het woord te zijn. Praten bij kinderen is belangrijk maar uit onderzoek 5 blijkt dat luisteren éven belangrijk is. Verkennen van het spel houdt in dat jij als leerkracht even stilstaat bij het spel van kinderen. Door stil te staan bij het spel zie en hoor je wat kinderen doen en kun je dit gaan verbinden en verrijken. 5 Haan, D. de. (2012). Verkennen, verbinden, verrijken: didactiek voor een goede interactie met jonge kinderen. Hogeschool Inholland, Universiteit Utrecht.
Verbinden Verbinden gaat over de communicatie, het gaat over de gezamenlijke betrokkenheid. Om het spel te verbinden bedenk je doelen, wat wil je bereiken. Deze doelen ga je verbinden met dat wat het kind op dat moment interessant vindt. Bij jonge kinderen is het vergroten van de woordenschat een realistisch doel. Als leerkracht bedenk je dus hoe je mee kunt gaan in het denken en doen van de leerlingen. Verrijken Kinderen hebben het talent om zelf te werken aan hun eigen ontwikkeling. De indrukken die ze voortdurend binnen krijgen worden allemaal verwerkt. Het is vooral de kwaliteit van die indrukken die het verschil maakt. Naast het verkennen en verbinden is de belangrijkste stimulans voor de ontwikkeling van kinderen de verrijking van een volwassen persoon. Het verrijken is: Veel doen Samen denken met kinderen Woorden geven aan ervaringen Veel doen houdt in dat jij meedoet, meedoet in de taal, in handelingen, het verwoorden van je eigen handelen en dat van het kinderen. Samen denken houdt in dat je verder gaat dan het hier-en-nu. Het gaat over het denken over gebeurtenissen, gevoelens en de wereld van het symbolische spel 6. Het woorden geven aan ervaringen houdt in dat jij als leerkracht kinderen uitdaagt, iets nieuws toevoegt, vragen stelt over hoe, wat, waar, wanneer en waarom. Reflecteren op het spel Aan het eind van de speelleertijd wordt er dagelijks met de kinderen teruggekeken en gereflecteerd. De kinderen kunnen dan vertellen wat ze hebben gedaan. De leerkracht zorgt ervoor dat er niet alleen op het product maar met name op het proces wordt gereflecteerd. Weektaak Vanaf groep 1 wordt er gestart met een weektaak. Voor groep 1 is dit één werkje in de week. Voor groep 2 zijn dit er twee of drie. Middels de weektaak werken wij aan verschillende doelen en vaardigheden: Kinderen leren zelf plannen Kinderen leren om te gaan met tijdsbesef Kinderen oefenen verschillende vaardigheden en doelen afhankelijk wat de weektaak inhoudt. Leerlingen kiezen zelf wanneer ze het werkje maken. Door deze zelfregulering zullen ze meer gemotiveerd raken wat het leerproces bevordert 7. Voor groep 1 wordt er iedere dag veel aandacht besteed aan het plannen van de weektaak. Op deze manier wordt het tijdsbesef van kinderen gestimuleerd en moeten leerlingen bewust nadenken wanneer ze werkjes gaan inplannen. 6 Haan, D. de. (2012). Verkennen, verbinden, verrijken: didactiek voor een goede interactie met jonge kinderen. Hogeschool Inholland, Universiteit Utrecht. 7 Marzano, R. (2007). Wat werkt op school. Research in actie. Rotterdam: Bazalt.
In groep 2 zien we dat leerlingen meer en meer gewend zijn om werkjes in te plannen. Ze krijgen door dat als ze de werkjes aan het begin van de week maken, ze aan het einde van de week kunnen spelen. Op deze manier hopen wij de planningsvaardigheden bij kinderen te ontwikkelen zodat ze ook in de hogere groepen minder moeite hebben met het inplannen van bijvoorbeeld de weektaak of TopOndernemers en later zelfs het huiswerk. De werkjes die de kinderen moeten doen zijn zeer uiteenlopend. Dit kunnen knutselwerkjes zijn, maar ook werkjes gericht op het bouwen, letters of cijfers. Wel is de voorwaarde dat leerlingen op een spelende manier deze nieuwe kennis en vaardigheden eigen maken. Bij het aanleren van de letters zullen leerlingen dus niet gauw een werkblad maken. Daarentegen moeten ze de letter bijvoorbeeld bouwen van blokjes, plaatjes zoeken in tijdschriften en dit opplakken of de letter stempelen met wattenstaafjes etc. Met het oog op handvaardigheid kijken wij op Het Palet naar het proces i.p.v. het product. Er is ruimte voor de autonomie van kinderen, waarbij er een beroep wordt gedaan op het creatief denkvermogen van de kinderen. Uit onderzoek blijkt ook dat wanneer kinderen ruimte krijgen voor autonomie zij een creatiever proces tegemoet gaan. Wij hebben veel aandacht voor eigenheid in plaats van eenvormigheid 8. Hoofdstuk 2: Spelend leren in groep 3 Op OBS Het Palet hebben wij het streven om het grote hiaat tussen groep 2 en 3 zo klein mogelijk te maken. Net zoals in diverse onderzoeken 9 omschreven is willen wij de sterke kanten van het kleuteronderwijs doortrekken naar groep 3. In plaats van de kinderen in groep 2 voor te bereiden op het schoolse werken, willen wij de krachtige aspecten uit groep 2 voortzetten in groep 3. In groep 1/2 wordt er veel ingezet op het spelend leren. Zoals omschreven in hoofdstuk 1 leren de kinderen door de natuurlijke nieuwsgierigheid. Als leerkrachten creëren wij daarom hoeken waarbij leerlingen mogen en kunnen ontdekken, leren van de omgeving en door ervaringen op te doen uit concrete en open leersituaties. Ook in groep 3 wordt er verder ingegaan op het spelend leren. In het eerste halfjaar moeten de leerlingen erg wennen aan de structuur en het ritme zoals dit in groep 3 gehanteerd wordt. De leerlingen krijgen te maken met veel nieuwe indrukken en nieuwe vaardigheden die eigen gemaakt moeten worden. Om dit zo soepel mogelijk te laten verlopen staat de werkwijze zoals die gehanteerd wordt in groep 2 met name het eerste halfjaar in groep 3 centraal. Wij willen dat de nieuwe kennis en vaardigheden voortbouwen op de vaardigheden die ze voorgaande jaren geleerd hebben 10. Spelend leren in groep 3 Zoals te lezen in hoofdstuk 1 worden de doelen in groep 1/2 aangeboden via uitdagende en verrijkende hoeken. Ook in groep 3 wordt er ingezet op uitdagende en verrijkende hoeken. Deze doelen worden vormgegeven vanuit de rekenmethode 'De wereld in getallen'. In ieder blok van 4 weken zijn er bepaalde projecttaken. Tijdens deze projecttaken leren leerlingen vaardigheden die betrekking hebben op meten, wegen, inhoud, oppervlakte, bouwen, plattegronden, geld rekenen etc. Vanuit de methode is gekeken welke doelen er behaald moeten worden. Deze doelen worden 8 Denkers, D. (2012). De kracht van kleuters en het creatieve proces. ICC Gids, 38-39. 9 Boland, A. (2015). Het jonge kind. Amsterdam: Hogeschool IPabo. 10 Oers, B. van. (2015). Lerend spelen in groep 3: een stap naar de toekomst. De wereld van het jonge kind, 42(8), 6-9.
vervolgens uitgewerkt in uitdagende hoeken. Voorbeelden van hoeken waarbij de leerlingen op een spelende manier leren is het creëren van een winkel waarbij het geld rekenen centraal staat. Het nabouwen van plattegronden of gebouwen in de bouwhoek. Een spiegelhoek waarbij de leerlingen aan het ontdekken zijn hoe spiegels werken, tekeningen via spiegels natekenen. Een gezelschapsspel met beebots waarbij het geld rekenen geoefend wordt. Of het oefenen met inhoud in een meethoek waarbij diverse vragen op de muur kinderen uitlokt om op ontdekking te gaan. De hoeken die gecreëerd worden vanuit de rekenmethode zijn niet vrijblijvend. Om te zorgen dat alle leerlingen doormiddel van spel deze doelen ervaren kan het voorkomen dat de hoek op het formulier van de weektaak ingepland wordt. Leerlingen weten dan dat ze aan het eind van de week in de desbetreffende hoek gespeeld/gewerkt moeten hebben, wel mogen ze zelf weten wanneer ze dit doen. Dit komt overeen met de werkwijze zoals dit in de groepen 1/2 gehanteerd wordt. Door leerlingen zelf te laten inplannen wanneer ze wat doen zorgt dit voor meer motivatie. Deze intrinsieke motivatie zorgt ervoor dat de opdracht beter en sneller gemaakt wordt en kinderen meer tot leren in staat zijn 11. Naast de hoeken die gecreëerd worden vanuit de rekendoelen zijn er in groep 3 ook andere speelmogelijkheden. Te denken valt aan de bouwhoek, kapla, knikkerbaan, computer, knutselen etc. Naast deze keuzemogelijkheden staan er op het kiesbord in groep 3 activiteiten die te maken hebben met het lees of rekenproces. Voorbeelden van activiteiten zijn het klikklakboekje, ringboekje, woorddoos, tiptop en picopicolo. Leerlingen mogen gaan kiezen zodra het 'werkboekje' af is. Vooral in het begin van groep 3 vinden kinderen het heerlijk om Figuur 1: Kiesbord groep 3 te mogen spelen, want naast de verplichte opdrachten uit bijvoorbeeld het werkboekje van veilig leren lezen en rekenen blijft er voldoende tijd over voor vrij spel. In de loop van het jaar zullen de werkmomenten langer worden en zal de speeltijd teruglopen. Op deze manier wennen de leerlingen geleidelijk aan de manier van werken in de hogere groepen. Weektaak In groep 2 hebben de leerlingen planningsvaardigheden aangeboden/aangeleerd gekregen. Deze vaardigheden bouwen we verder voort in groep 3. Leerlingen krijgen ook in groep 3 een weektaak. Hierin verschilt het niet met groep 2. Ook in groep 3 wordt er in de weektaak rekening gehouden met spelend leren. Een verschil met de werkjes van groep 2 en groep 3, is dat de werkjes in groep 3 vrijwel altijd Figuur 2: Weektaak formulier onder het lezen of rekenen vallen. Voorbeelden van werkjes waarbij de leerlingen spelend leren zijn bijvoorbeeld: letters schrijven op de kralenplank, het gezelschapsspel adders en ladders met sommetjes, letter memory, dobbelsteen lezen etc. Bij de weektaak in groep 3 zijn het of spelletjes/activiteiten die in tweetallen gespeeld kunnen worden of die de leerlingen zelfstandig kunnen maken. Ook in groep 3 moeten de leerlingen deze werkjes zelf inplannen, zodra het 'gewone' werk zoals het werkboekje van veilig leren lezen af is. Daarna mogen de leerlingen kiezen van het kiesbord. In de tijd dat er gespeeld wordt kunnen de leerlingen er ook voor kiezen om aan hun weektaak te gaan werken. Leerlingen mogen hierbij dus zelf keuzes maken, 11 Deci, E.L. & Ryan, R.M. (2000). The what and the why of goal pursuits: Human needs and the selfdetermination of behavior. Psychological Inquiry, 11(4), p. 227-268. DOI: 10.1207/S15327965PLI1104_01
ze zullen hierdoor meer verantwoordelijkheid krijgen en voelen zich serieus genomen. Doordat ze zelf hun werk kunnen en mogen reguleren motiveert dit het leerproces 12. In het eerste halfjaar van groep 3 hangt er één weektaak voor de gehele groep. Deze weektaak heeft de zelfde opmaak als de weektaak in groep 2. Pas na een halfjaar krijgen de leerlingen een individuele weektaak waarop ook meer gepersonaliseerde taken staan. Op deze manier bereiden wij de kinderen langzaam voor op de overgang naar groep 4. Een voorbeeld uit de praktijk Om half 9 komen de leerlingen uit groep 3 de klas binnen. Er wordt gezamenlijk gestart met Veilig Leren Lezen. Tot ongeveer 9.00 uur zijn de leerlingen klassikaal bezig met lezen, letters/woorden flitsen en de instructie. Van 9.00 uur tot 10.00 uur hebben de leerlingen de tijd om de bladzijden uit het werkboekje van die dag te maken en om aan de slag te gaan met de weektaak. De ene leerling kiest er voor om direct te starten met de weektaak, de andere leerling kiest liever een ander moment uit. Via het kiesbord (waarop de leerlingen hun keuze zichtbaar maken middels een naamkaartje) ziet de leerkracht wat iedere leerling aan het doen is. Dit kunnen spelletjes zijn die te maken hebben lezen of rekenen maar dit kan ook de kapla of bouwhoek zijn. Iedere leerling bepaalt dit zelf en is zelf verantwoordelijk voor de keuzes die ze maken. De leerlingen hebben zelf de verantwoordelijkheid om te zorgen dat hun weektaak op vrijdag af is. De leerkracht voert wel de controle uit en begeleidt leerlingen die hier meer sturing in nodig hebben. Spelend leren groep 4 In het tweede halfjaar van groep 3 krijgt het werken een steeds grotere rol binnen het rooster. De speeltijd wordt verminderd en in plaats van een aftekenlijst op het bord krijgt iedereen een individuele weektaak. De overgang naar groep 4 willen wij op deze manier ook zo klein mogelijk maken. In de eerste helft van groep 4 krijgen de kinderen nog steeds tijd om te spelen. Vanaf januari wordt er een stap gemaakt richting het TopOndernemers in de groepen 5t/m8. De kinderen mogen dan in de speeltijd aan de slag met het maken van een muurkrant of het maken van een verslagje. Onderwerpen waarover de muurkrant kan gaan zijn gekoppeld aan de onderwerpen van TopOndernemers waaraan schoolbreed wordt gewerkt. Hoofdstuk 3: Samenvatting Zoals te lezen in hoofdstuk 1 en 2 wordt er op Het Palet veel ingezet op de natuurlijke ontwikkeling van de leerlingen en de manier hoe jonge kinderen nieuwe kennis en vaardigheden zich eigen maken. Zelfregulering, planningsvaardigheden, samenwerken en probleemoplossend denken zijn vaardigheden die de kinderen aangeboden en aangeleerd krijgen. Vanaf groep 1 leren de leerlingen nieuwe kennis en vaardigheden via het spel, de leerkracht speelt hierbij een grote rol. De leerkracht verkent, verbindt en verrijkt het spel zodat de kwaliteit van het leren vergroot wordt. Ook in groep 3 leren de leerlingen nog veel via spel. De hoeken zoals die zijn vormgegeven in groep 1/2 zijn ook in groep 3 terug te vinden. Naast de 'standaard' hoeken zijn er in groep 3 ook hoeken die voortkomen uit de doelen zoals de rekenmethode dat omschreven heeft. Met name in de eerste helft van groep 4 blijven de kinderen spelen in de hoeken. Vanaf januari wordt er een start gemaakt werkvormen die terugkomen bij TopOndernemers. Kinderen bepalen (binnen gestelde kaders) zelf wanneer en op welke manier ze willen leren. De weektaak is onderdeel van het ontwikkelen van de zelfregulering en planningsvaardigheden. 12 Marzano, R. (2007). Wat werkt op school. Research in actie. Rotterdam: Bazalt.
Leerlingen bepalen namelijk zelf wanneer ze wat gaan doen, als ze maar zorgen dat het aan het einde van de week gemaakt is. Hoofdstuk 4: Literatuurlijst Aarssen, J., Bolt, L. van der, Leserman, P., Davise, N. J., Jong, M.T. de, Bus, A.G. & Mesman, J. (2010). Zelfsturing als basis voor de ontwikkeling van het kind. Sardes Speciale Editie, 9. Boland, A. (2015). Het jonge kind. Amsterdam: Hogeschool IPabo. Deci, E.L. & Ryan, R.M. (2000). The what and the why of goal pursuits: Human needs and the selfdetermination of behavior. Psychological Inquiry, 11(4), p. 227-268. DOI: 10.1207/S15327965PLI1104_01 Denkers, D. (2012). De kracht van kleuters en het creatieve proces. ICC Gids, 38-39. Haan, D. de. (2012). Verkennen, verbinden, verrijken: didactiek voor een goede interactie met jonge kinderen. Hogeschool Inholland, Universiteit Utrecht. Jolles, J. (2006). Stem onderwijs af op ontwikkeling brein. Didaktief 10. Marzano, R. (2007). Wat werkt op school. Research in actie. Rotterdam: Bazalt. Oers, B. van. (2015). Lerend spelen in groep 3: een stap naar de toekomst. De wereld van het jonge kind, 42(8), 6-9. Saracho, O.N. (2012). An integrated play-based curriculum for young children. New York: Routlegde.