Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 20 December 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/73585 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet. Wikiwijs Maken is een onderdeel van Wikiwijsleermiddelenplein, hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, vergelijkt, maakt en deelt.
Inhoudsopgave Relaties tussen organismen Kennisbank Toepassingen Heremietkreeft en zeeanemoon Samenlevingsvormen Predator en prooi Verwerken Examenopgave Begrippenlijst Begrippenlijst Over dit lesmateriaal Pagina 1
Relaties tussen organismen Kennisbank Dat er verschillende relaties tussen organismen mogelijk zijn, lees je in het onderdeel 'Relaties tussen organismen' in de Kennisbank biologie. KB: Relaties tussen organismen Test je kennis Beantwoord de volgende vragen over de theorie in de Kennisbank. Relaties tussen organismen kn.nu/ynprd 1 van 4 Vul het juiste woord in. Een algemene relatie tussen verschillende organismen die te maken heeft met voedsel noem je een. 2 van 4 Wat is de juiste omschrijving van mutualisme? a. Symbiose waarbij beide organismen voordeel hebben. b. Symbiose waarbij één organisme voordeel heeft en de ander nadeel. c. Symbiose waarbij beide organismen nadeel hebben. d. Symbiose waarbij één organismen voordeel heeft en de ander geen nadeel. 3 van 4 In welke gevallen kun je spreken van parasitisme? Pagina 2
Meerdere antwoorden mogelijk. a. spin en vlieg b. bij en bloem c. huidschimmel en mens d. teek en hond 4 van 4 Juist of onjuist? I Een parasiet doodt zijn gastheer meestal. II Van commensalisme heeft de gastheer geen last. a. I en II zijn beide juist. b. I is juist, II is niet juist. c. I is niet juist, II is juist. d. I en II zijn beide niet juist. Pagina 3
Toepassingen Heremietkreeft en zeeanemoon Een heremietkreeft verbergt zijn weke achterlijf in een leeg slakkenhuis. Op het slakkenhuis leeft vaak een zeeanemoon. Met zijn netelcellen jaagt de zeeanemoon de vijanden van de heremietkreeft weg. De zeeanemoon en de kreeft leven in symbiose. Bekijk de video van SchoolTV. Video: Twee kunnen meer dan één Hoe zou je deze vorm van symbiose noemen? A. Mutualisme B. Parasitisme C. Commensalisme Leg je antwoord uit aan een medeleerling. Samenlevingsvormen Pagina 4
Huisdieren en landbouwdieren leven samen met andere organismen. Dat zijn vaak bacteriën maar ook bijvoorbeeld vlooien, teken en soms zelfs grotere dieren. Je ziet hieronder een aantal samenlevingsvormen bij dieren. Geef telkens aan of het gaat om parasitisme, commensalisme of mutualisme. 1. In de koeienmaag leven bacteriën die het gras verteren. 2. Op de huid van een koe kunnen teken leven die bloed zuigen. 3. Huidschimmel veroorzaakt grote ronde plekken op de huid van de koe. De koeien hebben er last van. 4. De runderhorzel legt zijn eitjes in de huid van de koe. De laven eten van de koe en komen dan door de huid naar buiten. 5. Op de huid van de koe leven bacteriën van huidschilfers. 6. Soms zie je vogels die parasieten wegpikken uit de huid van schapen. 7. Eksters pikken wel eens wol uit schapenvacht om er hun nest mee te bouwen. Schapen hebben daar geen last van. 8. Spoelwormen in de darmen van varkens eten van de darminhoud. Het varken raakt er door verzwakt. Vergelijk jouw antwoorden met de antwoorden van een klasgenoot. Hebben jullie dezelfde antwoorden? Bespreek eventuele verschillen. Komen jullie er niet uit, vraag dan jullie docent om hulp. Predator en prooi Pagina 5
Bekijk de video: Hierin zie je een leeuw (predator) met een prooi. In Nederland leven geen leeuwen, behalve in dierentuinen. In de Nederland leven wel andere roofdieren in de vrije natuur. De vos is het bekendste roofdier. De das is het grootste roofdier in Nederland. Ook de hermelijn, de boommarter, de bunzing en de wezel komen hier voor. Je ziet roofdieren niet snel. Ze zijn nogal schuw. De roofdieren in Nederland zijn meestal slanke dieren met kleine oortjes en snorharen. Roofdieren jagen als het bijna donker is. Hun neus, oren en snorharen zijn de belangrijkste zintuigen. Daarmee sporen ze hun voedsel op. Vaak hebben roofdieren scherpe klauwen, waarmee ze hun prooi kunnen grijpen. Met hun sterke gebit kunnen ze het gevangen dier doden. Door hun slanke bouw kunnen roofdieren hun prooi besluipen en kunnen ze zich goed verstoppen. Welke prooi hoort bij de genoemde predators (roofdieren)? In drietallen: Verdeel de 6 roofdieren over je groepje. Zoek van elk roofdier de prooidieren op. Maar hiervan samen een (digitale) poster of presentatie. Overleg met je docent hoe en wanneer je de poster toon of de presentatie geeft. Pagina 6
Verwerken Examenopgave Dit is geen examenstof voor vmbo-bb. Je rondt deze module af met Toepassing Predator en prooi. Pagina 7
Begrippenlijst Begrippenlijst Competitie Concurrentie (strijd) tussen organismen om bijvoorbeeld water, licht of voedsel. De concurrerende organismen kunnen van dezelfde soort zijn of van verschillende soorten. Zaadverspreiding Verspreiding van zaden over een groter gebied, met kans op een gunstigere standplaats om uit te groeien tot (kiem)plant. Kan op verschillende manieren: door wind (zie windverspreiding), water (zie waterverspreiding), dieren (zie dierverspreiding) of mensen (bijvoorbeeld in tuin- en akkerbouw, graszaad aan schoenen) of door de plant zelf (bijvoorbeeld springzaad). Predator Roofvijand, dier dat actief op zoek gaat naar een prooi. Bijvoorbeeld: tijger, haai, spin. Saprofyt Organisme dat zich voedt met dode (delen van) andere organismen. Bijvoorbeeld: bepaalde soorten bacteriën en schimmels. Mycorrhiza Een samenlevingsvorm van schimmel en wortel. Koraal Voorbeeld van een holtedier. Symbiose Langdurig samenleven van twee organismen van verschillende soorten, waarbij de samenleving minstens één van de organismen voordeel biedt. Bijvoorbeeld: parasitisme. Insecten Groep van geleedpotigen met zes poten, met duidelijk kop, borst en achterlijf. Bijvoorbeeld: libellen, wandelende takken en vliegen. Parasieten Organisme dat in of op een organisme van een andere soort leeft en zich in stand houdt ten koste van dat andere organisme. De soort die nadeel ondervindt is de gastheer. Bijvoorbeeld: hoofdluis, lintworm. Epifyten Zijn organismen die op levende planten groeien zonder hieraan voedsel te onttrekken. Kwal Voorbeeld van een holtedier. Pagina 8
Over dit lesmateriaal Colofon Auteur VO-content Laatst gewijzigd 20 December 2016 om 15:04 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau VMBO basisberoepsgerichte leerweg, 4; VMBO basisberoepsgerichte leerweg, 3; Leerinhoud en Biologie; Instandhouding en ontwikkeling; doelen Eindgebruiker leerling/student Moeilijkheidsgraad gemiddeld Studiebelasting 1 uur en 40 minuten Pagina 9