Verkenning Economische Samenwerking Land van Cuijk Adviesnotitie Uitgevoerd in opdracht van: Land van Cuijk Buck Consultants International Nijmegen, 12 mei 2015
1 Achtergrond & aanleiding In de Strategische Visie van het Land van Cuijk is als vertrekpunt genomen om een goed vestigingsklimaat te creëren voor zowel burgers als bedrijven. In de regio wordt al vele jaren samengewerkt op het gebied van economisch beleid. Samenwerken op dit beleidsterrein is in het Land van Cuijk onomstreden en onomkeerbaar. Dat is ook logisch en wel om de volgende vier redenen: 1. De meeste economische processen en ontwikkelingen vinden op het schaalniveau van de regio plaats (onderlinge leveringen van bedrijven, arbeidsmarkt en opleidingen, toerisme, etc.). 2. Ten tweede is het voor kleinere gemeenten zeer moeilijk om voldoende tijd en middelen te reserveren voor economisch beleid en het opstarten van projecten. 3. Ten derde heeft de regio al decennia lang samengewerkt op economisch gebied, maar tegelijkertijd ook voldoende ruimte geboden voor initiatieven van de afzonderlijke gemeenten. 4. Ten vierde is het noodzakelijk om als regiogemeenten gezamenlijk op te trekken in grotere regionale samenwerkingsverbanden, zoals AgriFood Capital, de Euregio Rijn Waal (en Rijn Maas Noord), maar ook in de overleggen met de provincie Noord-Brabant. Die noodzaak tot samenwerking wordt door de gemeenten in het Land van Cuijk onderkend. Vanuit de Strategische Visie is een Uitvoeringskader opgesteld om 15 projecten op te gaan pakken, met een prioritering in de richting van 4 tot 5 projecten. Bovendien werken drie gemeenten al samen (Cuijk, Grave en Mill en St. Hubert) in de Werkorganisatie CGM, een lichte vorm waarbij sprake is van een personele unie. Eén van die prioriteiten is om een Samenwerkingsmodel Economische Zaken ( Bureau Economische Zaken ) te ontwikkelen voor het Land van Cuijk. In deze adviesnotitie wordt achtereenvolgens ingegaan op Samenwerkende regio s in Nederland: wat leren we hier van? Doelen en ambities van het Land van Cuijk Economische thema s die kansrijk zijn voor het Land van Cuijk Advies en voorstel voor economische samenwerking Land van Cuijk 2 Samenwerken in economie: leren van anderen Diverse regio s hebben in de afgelopen jaren de samenwerking op Economische Zaken verkend. Naast de (voormalige) WGR + regio s (zoals Haaglanden, Groningen Assen, Regio Twente, Rotterdam, Regio Eindhoven, Drechtsteden), zijn ook diverse kleinere regio s met deze materie aan de slag gegaan. De korte benchmark laat zien dat er verschillende samenwerkingsmodellen mogelijk zijn. Enkele voorbeelden zijn: Buck Consultants International 1
één economisch bureau voor het Land van Cuijk (zoals dat tot voor kort ook heeft gegolden voor Uden en Veghel en nu nog steeds geldt in Drechtsteden); per project kijken naar samenstelling van projectteam met wisselende projectleiders; een tussenvorm van de twee hiervoor genoemde varianten, waarbij wel een team Economie regelmatig bijeenkomt, die meerdere projecten onder haar hoede heeft, met enkele trekkende bestuurders en enkele ambtelijke ondersteuners, maar waarbij de ambtelijke capaciteit gekoppeld blijft aan de individuele gemeenten. De verkenning naar vier regio s Regio Drechtsteden, Regio Twente, Regio Groningen Assen en Intergemeentelijk Bureau Economie Uden Veghel Schijndel heeft diverse lessen en succes- en faalfactoren opgeleverd. De belangrijkste zetten we op een rij: 1. Politiek-bestuurlijk draagvlak en bestuurlijk wil bij de betrokken gemeenten is een must, er moet onderling vertrouwen zijn 2. Samenwerking geen doel op zich, maar op basis van veronderstelde meerwaarde 3. Focus op de inhoud van de samenwerking, niet op de structuur of de visie 4. Vrijwillige basis: met coalition of the willing projecten oppakken 5. Resultaat boeken binnen specifieke projecten (laten zien dat het werkt) 6. Zorg voor voldoende en juiste bemensing met mandaat 7. Positionering de economische samenwerking op de juiste manier binnen de bestaande organisaties (met duidelijkheid over de verantwoordelijkheden) 8. Bepaal wat je lokaal, subregionaal, regionaal en nationaal oppakt 9. Heldere communicatie met het bedrijfsleven: wat mag er verwacht worden? Ook in het Land van Cuijk kunnen deze lessen een belangrijke rol spelen. Met name de eerste les, de bestuurlijke wil en het onderling vertrouwen, is van groot belang. De wil is er, maar echte het geloof lijkt er nog niet te zijn. In de volgende paragraaf schetsen we hoe dit geloof bereikt kan worden met enkele concrete projecten. 3 Van doelen en ambities naar concrete thema s A Strategische Visie Land van Cuijk als vertrekpunt De doelen en ambities van de economische ontwikkeling van in het Land van Cuijk, zoals opgenomen in de Strategische Visie Land van Cuijk vormen het vertrekpunt voor de economische samenwerking in de regio. Kortweg gaat dit om: De economische kracht van het Land van Cuijk uitbreiden en versterken Bijdragen aan de versterking van de duurzame en innovatieve kennisregio Noordoost- Brabant Een belangrijke rol spelen op het vlak van economische ontwikkeling, kennisontwikkeling en technologie in de topsector Agro & Food, met een sterke verbinding naar de sectoren Health & Farma en Bouw & Transport Bouwen aan recreatie en toerisme als nieuwe economische trekker Zorgen voor een optimaal leef- en vestigingsklimaat Buck Consultants International 2
Bestaande bedrijven de ruimte geven om te ontwikkelen Nieuwe bedrijven de ruimte geven om zich te vestigen Allianties sluiten met nabij gelegen regio s, zoals Greenport Venlo, Brainport Eindhoven, Health Valley en Food Valley Kennisinstituten (universiteit en HBO) via onderzoek en praktijkonderwijs actief verbinden aan onze bedrijven. In de uitvoeringsagenda zijn de volgende acties opgenomen om deze ambities te verwezenlijken: Per actielijn zijn enkele voorbeeldprojecten benoemd, waarvan slechts een deel is opgepakt (*) Een deel van de acties is opgepakt of wordt opgepakt. De projecten Breedband en het Stagebureau Hoger Onderwijs worden in de regio door alle gemeenten aangehaald als succesvolle voorbeelden en vormen daarmee voorbeelden van projecten waaruit blijkt dat samenwerking zinvol kan zijn en meerwaarde kan hebben. De bestuurlijk wil om deze samenwerking gericht uit te breiden is er. Het geloof dat dit ook echt meerwaarde heeft is nog niet breed gedragen B Economische thema s die zich lenen voor samenwerking Naast de (korte) benchmark van diverse regio s in Nederland is met alle betrokken wethouders in het Land van Cuijk gesproken over de verwachtingen ten aanzien van de economische samenwerking in Land van Cuijk. In deze gesprekken zijn diverse andere thema s benoemd die in de economische samenwerking Land van Cuijk opgepakt zouden kunnen worden. De wensen van de gemeenten lopen uiteen. De gemeenten zullen het eens moeten worden over de thema s. Gemene deler is het feit dat elke gemeente aangeeft alleen te willen samenwerken als ook echt blijkt dat dit meerwaarde heeft en resultaat oplevert. Hieronder zijn de thema s (op hoofdlijnen) uitgewerkt die geschikt zijn om in Land van Cuijk verband op te pakken: Buck Consultants International 3
Aan de hand van dit overzicht met kansrijke thema s is een selectie gemaakt van enkele kansrijke projecten waarmee het Land van Cuijk de economische samenwerking kan uitbreiden en ook echt resultaat kan boeken. In de volgende paragraaf komt dit aan bod. 4 Advies en voorstel Samenwerkingsmodel Land van Cuijk A Uitgangssituatie van het Land van Cuijk Om te kunnen bepalen op welke wijze de activiteiten ook daadwerkelijk in regionaal verband uitgevoerd kunnen worden is het van belang om te weten hoe lang de polsstok is. De uitgangssituatie van de organisatie van de economische samenwerking in het Land van Cuijk ziet er nu als volgt uit: Bestuurlijk De Individuele colleges B&W werken op economisch gebied samen in het Land van Cuijk. Dit is uitgewerkt binnen in de Strategische visie Land van Cuijk. Ambtelijk Ambtelijk hebben de gemeenten Cuijk, Grave en Mill een gezamenlijke werkorganisatie vormgegeven (middels een gemeenschappelijke regeling) waarin zij op tal van beleidsthema s samenwerken. Dit betreft onder andere 3,6 FTE voor Economische Zaken. De gemeenten Boxmeer en Sint-Anthonis hebben dit voor zichzelf georganiseerd. Hier betreft het respectievelijk 1 FTE en 0,6 FTE. Buck Consultants International 4
De diverse afdeling worden aangestuurd door de afdelingshoofden Ruimte of Ruimtelijke Ordening en Economische Zaken. Binnen Economische kan een onderscheid gemaakt worden tussen: Bedrijfscontact Accountmanagement Beleid Maar ook: Grondzaken Verkeer- en vervoer Ruimtelijke ordening / Bouw- en woningtoezicht Milieu Communicatie Al deze afdelingen staan in meer of mindere mate in contact met de economie. Privaat Daarnaast hebben we in de regio te maken met het Regionaal Bedrijvenpark Laarakker. Dit terrein wordt ontwikkeld door Laarakker BV, een publiek-private samenwerkingsverband. In totaal gaat het hier om (2-3 FTE). B Modellen voor economische samenwerking De economische samenwerking kan op verschillende manieren worden vormgegeven. Op basis van de gesprekken in de regio en de lessons learned kunnen de volgende basisprincipes van de samenwerking uiteen worden gezet: Samenwerking is geen doel op zich, maar gebeurt op basis van veronderstelde meerwaarde; De geformuleerde doelen en ambities van de Strategische Visie Land van Cuijk zijn leidend; Coalition of the willing : niet iedereen hoeft aan elk project of programmaonderdeel mee te werken; Heldere afbakening van lokale, subregionale, regionale en nationale zaken: meer uit Agrifood, Capital, BOM en Rijk halen; De samenwerking krijgt vorm op basis van voldoende bemensing en de juiste bemensing, met mandaat. We onderscheiden drie mogelijke modellen voor economische samenwerking: 1. Economische samenwerking op projectbasis 2. Regionaal business development en accountmanagement 3. Regionale werkorganisatie Economische Zaken Buck Consultants International 5
Legenda: +: klein tot ++++: groot 1. Economische samenwerking op projectbasis. In dit model samenwerking gaat het om vrijwillige samenwerking op projectbasis. Dit enigszins vrijblijvende en flexibele samenwerkingsmodel vraagt om beperkte extra inzet (met name capaciteit binnen de bestaande formatie). De impact is afhankelijk van het aantal projecten dat (succesvol) wordt opgepakt. Voorbeelden van thema s die hiervoor in aanmerking komen zijn gezamenlijke marketing, branding en promotie, startersstimulering, maatschappelijk verantwoord ondernemen, e.d. 2. Regionaal business development en accountmanagement. Het tweede mogelijke samenwerkingsmodel betreft de aanstelling van een regionale business developer die namens de regio Land van Cuijk (met mandaat) werk maakt van economische projectontwikkeling en de structurering en professionalisering van het accountmanagement. Dit levert meer concrete projecten op (bijvoorbeeld binnen AgriFood Capital, andere Valley s en/of in Topsectoren. Daar bovenop creëert dit meer aandacht voor Land van Cuijk in diverse bovenregionale en nationale gremia (events, beurzen, thema congressen). Dit alles betekent een verdere intensivering en (deels) institutionalisering van de samenwerking. Dit vraagt om een extra inzet van capaciteit en een structurelere inzet van bestaande formatie die een grote economische impact kan hebben. 3. Regionale werkorganisatie Economische Zaken. Ten derde zien wij de uitbreiding van de werkorganisatie Economische Zaken Land van Cuijk als een derde model samenwerkingsmodel. Dit betreft in feite van de uitbreiding van de bestaande werkorganisatie CMG met de gemeenten Boxmeer en Sint-Anthonis. Dit gaat om een verder gaan regionale samenwerking op basis een gemeenschappelijke regeling. Alle economisch gerelateerde zaken worden in regionaal verband opgepakt. Alleen de wettelijk verplichte lokale taken blijven de verantwoordelijkheid van de individuele gemeenten. Elk model vraagt om een bepaalde inzet en levert een bepaalde impact. Hoe groot deze impact is hangt uiteraard van de gepleegde inzet, zowel kwantitatief als kwalitatief. Buck Consultants International 6
In dit stadium is samenwerkingsmodel 2, de opzet van regionaal business development en accountmanagement de best passende optie. Op basis van (relatief beperkte) extra inzet kan een behoorlijke economische impact gerealiseerd worden. De financiële inzet zou betaalbaar moeten zijn uit de huidig gereserveerde middelen. Hier komt bij dat op deze manier meer uit de inzet van circa 5 FTE op Economische Zaken gehaald kan worden. Daarnaast zet de regio hiermee een boegbeeld en ambassadeur in de markt voor het Land van Cuijk. In de volgend paragrafen is dit model verder uitgewerkt voor het Land van Cuijk. C Advies economische samenwerking Land van Cuijk Binnen het model van regionale business development en accountmanagement (model 2) adviseren wij om de onderstaande thema s concreet verder uit te werken: 1. Business Development: bouwen aan concrete projecten met (stuwende) bedrijven in de regio 2. Gezamenlijke branding, promotie en marketing van de regio 3. Professioneel en structureel accountmanagement 4. (Reguliere) regionale beleidstaken Hieronder zijn deze thema s op hoofdlijnen uitgewerkt: 1. Business Development: bouwen aan concrete projecten met stuwende bedrijven in de regio Aanstellen van een onafhankelijke regionale Business Developer die als boegbeeld geldt voor het Land van Cuijk >> meer halen beschikbare stimulerings- en subsidieprogramma bij o.a. Agrifood Capital, provincie, Rijk, Europa Op zoek naar stuwende bedrijven die willen investeren, innoveren, samenwerken >> economische projectontwikkeling Op zoek naar partners buiten de regio die willen samenwerken met bedrijven in het Land van Cuijk Kortom: als makelaar en schakelaar fungeren voor het bestaande bedrijfsleven en ook potentiele nieuwe vestigers. En een business developer die voor de regio de bestaande werkgroep EZ omturnt tot een professioneel, structureel, pro-actief accountmanagement en een bijdrage levert aan de marketing, promotie en branding van de gehele regio. 2. Gezamenlijke branding, promotie en marketing van de regio Regio gezamenlijk neerzetten >> propositie Land van Cuijk: één en dezelfde boodschap Ontwikkeling van gezamenlijk marketing- en promotie materiaal Ambassadeurs organiseren die de regio vertegenwoordigen: bijv. vooraanstaande (oud) ondernemers die het Land van Cuijk verkopen Aanhaken op bestaande netwerken en contacten bij Agrifood Capital, de BOM en de NFIA >> Slim aanhaken op bestaande structuren in marktbenadering Buck Consultants International 7
Marketingprogramma opstellen: op welke beurzen en events wil je als regio staan? Gezamenlijk budget bijeenbrengen om dit op te pakken Let op: de daadwerkelijke acquisitie blijft de verantwoordelijkheid van individuele eigenaren van de werklocaties (zoals Regionaal Bedrijvenpark Laarakker CV en individuele gemeenten). 3. Professioneel, structureel en pro-actief accountmanagement Pro-actiever accountmanagement organiseren met de business developer als voorzitter en aanjager van het accountmanagement in de regio In gesprek blijven en contact staan met de stuwende bedrijvigheid in de regio Rekruten van ambassadeurs voor de regio onder bestaand bedrijfsleven Bestaande bedrijven optimaal faciliteren en zodoende beter laten presteren Betekenis voor organisatie van de economische samenwerking: Aanstellen van een business developer voor het Land van Cuijk Professionalisering en herstructurering van het accountmanagement met de business developer als voorzitter en aanjager Bestuurlijk afspraken maken en commitment krijgen over de organisatie en financiering Continuering samenwerking binnen lopende projecten 4. Regulier regionale beleidstaken Tot slot, wordt als sinds enige tijd regionaal samengewerkt tussen gemeenten. Afstemming op het gebied van werklocaties (grondprijsbepaling, ladder voor duurzame verstedelijking, e.d.), detailhandel en ook arbeidsmarkt vindt vaak al plaats. D Betekenis organisatie economische samenwerking Land van Cuijk Om gerichter en structurele werk te kunnen maken van deze vorm van economische samenwerking in het Land van Cuijk is een andere invulling van het organisatiemodel noodzakelijk. In de onderstaande figuur is weergegeven hoe dit idealiter wordt vormgegeven: Er wordt een onderscheid gemaakt tussen: 1. De bestuurders 2. Het ambtelijk management 3. De ambtelijke uitvoering 4. De regionale business developer 5. Het regionaal accountmanagement 6. En alliantie partners Buck Consultants International 8
Uitwerking organisatiemodel samenwerking Land van Cuijk (model 2) 1. De bestuurders Uiteraard blijven de colleges van B&W eindverantwoordelijk voor de economische samenwerking, zoals vormgegeven in de Strategische Visie Land van Cuijk. De bestuurders vormen de bestuurlijke toezichthouders op de juiste uitvoering van het regionaal economisch programma. De bestuurders bepalen de economische koers en geeft het management (zie onder) opdracht daartoe. 2. Het ambtelijk management De aansturing van de economische samenwerking wordt gedaan door de afdelingshoofden RO en EZ. Hiermee wordt een gedeelde verantwoordelijk gecreëerd voor het succes en resultaat van de economische samenwerking. Het ambtelijk management bepaald gezamenlijk wat regionale taken worden en wat lokale taken blijven. Gezamenlijk wordt afgesproken hoeveel uren besteed kunnen worden aan de verschillende taken. Dit wordt dan ook leidend voor de ambtelijke uitvoerders. Hierdoor ontstaat er geen ruis en spanning tussen de inzet van de verschillende medewerkers. Het ambtelijk management ziet er op toe dat dit ook volgens afspraak verloopt. 3. De ambtelijke uitvoering De EZ/RO ambtenaren vormen gezamenlijk de basis van het economische samenwerkingsmodel. Er wordt een scherp onderscheid gemaakt tussen economische zaken die (in eerste instantie) lokaal opgepakt blijven worden en zaken die naar het schaalniveau van het Land van Cuijk gebracht kunnen worden. Om dit te kunnen doen zal een deel van de formatie ook gereserveerd moeten worden voor de regio. Dit betekent dat er concreet uren worden gereserveerd en gepland worden. Op deze manier worden de regionale taken ook echt onderdeel van het reguliere takenpakket. 4. De Business developer staat als boegbeeld centraal in de regionaal economische samenwerking en geldt als directe functie aanvulling op de bestaande organisatie. Deze Buck Consultants International 9
business developer werkt direct voor de regio en legt dan ook direct verantwoording af aan het ambtelijk management (afd. hoofden RO en EZ). Tevens vervult hij/zij de rol van voorzitter voor het regionaal accountmanagement. Dit betekent dat hij/zij de lijnen uitzet ten aanzien van de regionaal economische samenwerking. 5. Regionaal accountmanagement De bestaande werkgroep EZ wordt omgeturnd tot een regionaal accountmanagement organisatie. Waarbij de diverse ambtenaren naast het lokale takenpakket de ruimte (uren/formatie) krijgen om een aantal zaken gezamenlijk in regionaal verband op te pakken. 6. Alliantie partners die per thema gezocht kunnen worden. Laarakker BV is hier een voorbeeld van. Zij kunnen betrokken worden in de bredere regiomarketing, promotie en branding van het Land van Cuijk. Ook kan dit gelden voor de Industriële Kring, ondernemersverenigingen, andere intermediairs en/of bedrijven in de regio. Per thema zal gewerkt moeten worden met een coalition of the willing. In dit organisatiemodel kunnen de ambtelijke uitvoerders bij de eigen gemeente blijven werken (je hebt geen gedoe met het oprichten van een soort van nieuwe organisatie) en is er sprake van een goede inbedding voor regionale én lokale taken. De bestuurders zetten de lijnen uit en bepalen de koers. Het management van de gemeenten is verantwoordelijk voor de juiste uitvoering van deze koers en de extra business developer zorgt voor de extra economische impuls. Samenvattend, door gerichte inzet van (deels extra) capaciteit en middelen kan het Land van Cuijk gezamenlijk meer doen met economie, dan wanneer iedere individuele gemeente dit ieder voor zichzelf doet. Dit vraagt om bestuurlijke wil, geloof en draagvlak. Nijmegen, 12 mei Buck Consultants International Paul Bleumink / Boudewijn Barth Buck Consultants International 10