Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Lichaamsverzorging en observatie 66 Houdingen in bed Een comfortabele houding in bed is belangrijk. Het maakt dat de cliënt zich veilig voelt en kan uitrusten. Wanneer de cliënt zelf geen comfortabele houding kan innemen zijn er verschillende manieren om hem daarbij de te ondersteunen. Als zorgverlener kun je de cliënt: verbaal begeleiden bij het (zelf) innemen van een bepaalde houding; lichamelijk ondersteunen bij het (al of niet zelf) innemen van de houding; met een hulpmiddel helpen de houding in te nemen. In dit document beschrijven we een aantal houdingen waarin de cliënt door zorgverleners begeleid en ondersteund wordt. De beschrijvingen en afbeeldingen staan op de website www.goedgebruik.nl Je vindt daar meer beschrijvingen van houdingen. Ook instructiefilmpjes over hoe je clienten (al of niet met tilhulpmiddelen) in een goede houding kunt brengen. De filmpjes zijn ook te bekijken via een app op telefoon of tablet 1. Een goede houding Welke houding voor de de cliënt comfortabel is hangt samen met wat hij gewend is en prettig vindt. Wat een goede houding is en hangt ook samen met: lichamelijke klachten die de cliënt heeft. Cliënten met klachten van benauwdheid zitten bijvoorbeeld graag rechtop of in een half zittende houding; het voorkomen van lichamelijke problemen. Cliënten krijgen bv. Wisselligging (wisselhouding) om drukplekken te voorkomen. de aandoening van de cliënt. Een cliënt met een verlamde arm zal ondersteuning van het verlamde lichaamsdeel nodig hebben. Verschillende houdingen in bed Een aantal regelmatig voorkomende houdingen in bed zijn zijligging, halfzittende houding, stabiele zijligging (bij cliënten die halfzijdig verlamd zijn). Op de zij kantelen (draaien) met lichte hulp Voor deze techniek moet de cliënt zelf mee kunnen draaien. Laat de cliënt de beweging voorbreiden door de armen te kruisen in de bewegingsrichting. Laat de cliënt het been optrekken. Ga in de schredestand staan en omvat met volle handen de schouder en de knieholte van de cliënt. Vraag de cliënt de beweging in gang te zetten en Beweeg weer naar het bed toe en schuif je hand bij de schouder iets meer naar de voorkant. Dit voorkomt te ver doorkantelen. 1 http://www.goedgebruik.nl/algemeen/nieuws/goedgebruik-app (ingezien 2015) Houdingen in bed: 1 (van 5)
Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Lichaamsverzorging en observatie 67 Vraag de cliënt in de bewegingsrichting te kijken en te reiken. verplaats zelf je gewicht naar je achterste been. Begin de beweging met ofwel de schouder of de knie. Let op dat de onderliggende arm niet bekneld komt te liggen. Draai zonodig het bekken iets verder door en het bovenliggende been iets verder naar voren, als de cliënt niet stabiel ligt Wisselhouding met kleine kanteling (0-45 ) Met deze kanteling zijn veel verschillende houdingen mogelijk, met steeds een iets andere drukverdeling. Een beetje kantelen is al genoeg, omdat dit weer een andere drukverdeling geeft. Je kunt de houding ook veranderen door iets verder of juist iets terug te kantelen. Deze wisselligging helpt decubitus voorkomen. Zie voor instructie het filmpje op de website van goedgebruik. Doe het bedhek aan de andere zijde omhoog, doe het hoofdeinde van het bed omlaag. Leg een hoofdkussen in de richting van de kanteling. Laat de cliënt zich klein maken; armen en benen gekruist. Als dat niet lukt, leg dan de onderste arm van het lichaam af om beknelling te voorkomen. Bij pijnlijke knieën helpt een klein extra kussentje. Ga in de schredestand staan. Vraag de cliënt te kijken in de bewegingingsrichting. Leg een kussen schuin over je arm en duw de punt voorzichtig laag onder de rug van de cliënt. Pak de bovenste punt en maak daarvan een rol. Al rollende duw je deze rol met beide handen onder de rug van de cliënt, daar waar je de meeste ruimte hebt. Til niet, maar gebruik je lichaamsgewicht. Herhaal dit (indien nodig) op een andere plek; de heup, schouder, benen), net zolang tot de cliënt veilig en goed gesteund ligt. Gebruik daarbij zonodig extra kussens (NB Niet alle kussen laten zich gemakkelijk op deze manier kneden ). Omhoog bewegen vanuit kortlig (ruglig met opgetrokken benen) met begeleiding Bedenk dat een goed bed en een goede houding in bed kan voorkomen dat cliënten onderuit zakken en dus geholpen moeten worden. Een vierdelige instelbare matrasbodem kan een goede houding in bed bevorderen en voorkomen dat de cliënt onderuit zakt in bed.. Zie voor instructie het filmpje op de website van goedgebruik. Houdingen in bed: 2 (van 5)
Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Lichaamsverzorging en observatie 68 Doe het hoofdeinde van het bed omlaag. Haal kussens weg. Zet (als dat voor de cliënt mag) het voeteneind een beetje hoger. Zorg voor een goede afzetmogelijkheid; een antislipmatje of een stroef zeempje. Laat de cliënt de benen optrekken en op het matje of zeempje plaatsen. Laat de cliënt de handpalmen op het matras plaatsen als hij mee kan helpen. Anders kruist hij ze voor de borst. Laat de cliënt een bruggetje maken met een of beide heupen, laat de cliënt zichzelf omhoog in bed duwen door zich met zijn benen af te zetten. Laat de cliënt de schouders omhoog bewegen. Laat dit afwisselend links en rechts doen. Beetje bij beetje wandelt de cliënt zo omhoog (heupen link rechts en dan schouders links rechts) Help de cliënt zonodig door de voeten op de matras te fixeren met je handen. Geef extra richting met je volle handen net onder de knie op het scheenbeen van de cliënt. Ook afwisselend links en rechts of het maken van een bruggetje kan je met je handen goed aangeven. Laat de cliënt het bed in de juiste stand zetten. Stabiele zijligging De stabiele zijligging is een veel gebruikte houding. In deze zijligging kan de cliënt zonder spierspanning toch lekker liggen en slapen. De ademhaling verloopt gemakkelijk omdat speeksel en slijm minder snel de luchtweg inzakken. Ook zorgt deze houding voor een goede drukverdeling. Zie hierboven bij: Op de zij kantelen met lichte hulp. Het is meestal vervelend om lang met een voet achter de knieholte van het andere been te liggen. Laat de enkel voet gelijkmatig ondersteund op het matras liggen. Zorg dat het hoofd en de nek in een ontspannen houding liggen; niet te ver naar voren of te ver naar achteren geknikt. Probeer het kussen ook zo neer te leggen. Houdingen voor cliënten met halfzijdige verlamming Bij cliënten met neurologische problemen zoals een halfzijdige verlamming na een hersenbloeding of -infarct zijn speciale houdingen aan te bevelen; stabiele zijligging met kussens. Je kunt deze houdingen ook gebruiken ter afwisseling voor andere cliënten. In deze houdingen kan de cliënt zijn niet aangedane zijde goed gebruiken en de andere zijde krijgt op een goede manier rust. Bekijk de instructiefilmpjes over onderstaande houdingen op de website van goedgebruik. Gebruik speciale houdingen alleen in overleg met een deskundige (bv. arts of fysiotherapeut). Houdingen in bed: 3 (van 5)
Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Lichaamsverzorging en observatie 69 Stabiele zijligging met kussens op de aangedane zijde Gebruik een stevig hoofdkussen, meerdere kussens en een stoel (al dan niet met plank) Help de cliënt (indien nodig, als voorbereiding op de kanteling) de hand en schouder te ontspannen. Maak rustige en licht draaiende (losrollen) bewegingen. Leg een hand onder de schouder, de andere hand rolt los. Neem de tijd. Plaats een kussen onder het niet- aangedane been, ondersteun het van knie tot voet. Leg de aangedane arm en de open hand op een kussen, voorkom knelling, leg de arm lichtjes omhoog om zwelling te voorkomen. Begeleid met je hand de onderliggende aangedane arm en schouder licht naar voren zodat de schouder naar voren komt te liggen en ondersteund wordt tot aan de oksel. De houding neigt nu meer naar rugligging. Mocht de cliënt terug driegen te kantelen, leg een extra kussen achter de rug. Stabiele zijligging met kussens op niet- aangedane zijde Gebruik een stevig hoofdkussen, meerdere kussens en een stoel (al dan niet met plank). Help de cliënt (indien nodig, als voorbereiding op de kanteling) de voet en been te ontspannen. Maak rustige en licht draaiende (losrollen) bewegingen. Neem de tijd. Plaats een kussen onder het aangedane been, ondersteun het van de knie tot de voet. Leg de arm en de open hand op een kussen, leg de arm lichtjes omhoog. Begeleid met je hand de onderliggende aangedane arm en schouder licht naar voren zodat de schouder naar voren komt te liggen en ondersteund wordt tot aan de oksel. Rol de arm en schouder los, als de cliënt daar problemen mee heeft. Als de cliënt doorrolt (hij kan zich niet tegenhouden!). leg een extra kussen onder het aangedane been. Houdingen in bed: 4 (van 5)
Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Lichaamsverzorging en observatie 70 Aandachtspunten Plaats het bed waar de cliënt in ligt, altijd op werkhoogte. Help en stimuleer de cliënt de spierkracht en mogelijkheden die hij heeft te gebruiken. Doe dit met je stem, je houding en door oogcontact te houden. Houd rekening met je eigen belastbaarheid 1. Bekijk de filmpjes op goedgebruik en oefen! Doe de Volg, wanneer je een hulpmiddel gebruikt, altijd de instructies op de gebruiksaanwijzing. Leg afspraken vast op een transferprotocol en werk met goed onderhouden hulpmiddelen. Hoog leggen van arm of been Het hoog leggen van een arm of een been kan verschillende redenen hebben. In veel gevallen gebeurt het om oedeem te bestrijden of een veneuze afvoer te bevorderen. Een andere reden kan een trauma of een orthopedische operatie zijn. Maak voor het hoogleggen van een arm of been gebruik van een kussen of een hulpmiddel. Aandachtspunten Zorg dat bij de arm die hoog gelegd wordt, de oksel voldoende steun krijgt van de punt van het bovenste kussen. Voorkom afknelling. Zorg dat het kussen niet teveel in de oksel drukt. De arm ligt in iets gebogen stand op het kussen. Het been ligt iets omhoog, ook in licht gebogen houding. Voorkom complicaties zoals decubitus van de hak, trombose in de kuit en contracturen 2. 1 Gebruik de TilThermometerapp om na te gaan hoe groot je fysieke belasting is (ingezien 2015) 2 Vaardigheden basisverpleegkunde, I. Oldenburger et al., BSL, 2001 Houdingen in bed: 5 (van 5)