LESONTWERP ALGEMENE VAKKEN / VOEDING-VERZORGING Naam: Jolien Felis Campus Heverlee Hertogstraat 178 3001 Heverlee Tel. 016 375600 www.khleuven.be Vakkencombinatie: aardrijkskunde - biologie Stagebegeleider DLO: H. Verstappen School: n.v.t. Onderwijsvorm: TSO/KSO Richting: n.v.t. Klas: n.v.t. Lokaal: n.v.t. Aantal leerlingen: n.v.t. Les gegeven door: Jolien Felis Vak: Aardrijkskunde Onderwerp: Tropisch regenwoud - Amazonië Vakmentor: n.v.t. Datum/Data: 18 juni 2015 Lesuur/-uren: n.v.t. BEGINSITUATIE Situering in de lessenreeks - Deze les kadert in een lessenreeks betreffende het thema spanningen en ecologische problemen binnen regio s. Aan dit thema worden er in totaal 8 lestijden besteed. - In de voorgaande lessen werden de spanningen door schaarste van water in een regio van de Arabische Wereld onder de loep genomen. - In wat volgt gaat men de mogelijkheden, moeilijkheden en ecologische problemen van energiewinning in Siberië nagaan. Relevante voorkennis (en/of kennis die nog niet aanwezig is) - De leerlingen kunnen opzoeken in de atlas. - De leerlingen kunnen een klimatogram determineren. - De leerlingen zijn vertrouwd met de begrippen fotosynthese, vaatbundels, humus, uit de lessen biologie. - De leerlingen zijn vertrouwd met satellietbeelden. Belevings- en ervaringswereld & Actualiteit - Leerlingen komen in contact met acties, reclame, pamfletten van milieubewegingen die actie voeren omtrent behouden van bosgebieden, tegen ontbossing, - Leerlingen zijn eventueel al in contact gekomen met deze problematiek in de media (het journaal, ). - Sommige leerlingen zijn eventueel aangesloten bij een natuurvereniging of milieubeweging. Leerniveau van de klasgroep, klassfeer, - De klas is enthousiast en werkt mee. DIDACTISCHE VERANTWOORDING Welke (vak)didactische principes komen in je les aan bod? (= opsomming) - Aanschouwelijkheidprincipe De leerinhouden worden zo veel mogelijk zintuigelijk waarneembaar voorgesteld d.m.v. de verschillende artikels, foto s, actua, Zo maken we de leerinhoud toegankelijk voor de leerlingen. Ook werken we in de les met voorbeelden uit de eigen leefomgeving (bv. Hoeveel producten uit het regenwoud vind je bij je thuis?). - Activiteitsprincipe De leerlingen vervullen in het leerproces geen passieve rol. Ze worden actief betrokken d.m.v. een inbeeldingsoefening, veel OLG s, eigen meningsvragen en didactisch materiaal uit de actualiteit. We dagen de leerlingen zo uit om na te denken en meer te willen weten over het onderwerp van de les. - Motivatieprincipe Met dit filmpje als instap is het de bedoeling de leerlingen met de neus op de feiten te drukken. Door deze schokkende feiten betreffende de dreigende teloorgang van onze natuurlijke rijkdommen wil ik de interesse van de leerlingen aanwakkeren. - Differentiatieprincipe Tijdens de les is er voldoende afwisseling in het gebruik van werkvormen en media tijdens de les. - Herhalingsprincipe De leerinhoud wordt tijdens de les gestructureerd verwerkt en vastgezet d.m.v. herhaling. 1
EINDTERMEN & LEERPLANDOELEN Situering in de eindtermen VAKOVERSCHRIJDENDE EINDTERMEN n.v.t. VAKGEBONDEN EINDTERMEN 2 Bestudeerde regio s en thema s op eenvoudige thematische wereldkaarten situeren. 3 Aan de hand van voorbeelden horizontale en verticale ruimtelijke relaties herkennen. 4 De eigenheid van regio s beschrijven a.d.h.v. natuurlijke en menselijke kenmerken. 5 Op een eenvoudige manier enkele fysisch-aardrijkskundige kenmerken van een bestudeerde regio verklaren. 7 In verband met een economische activiteit in een regio het bestaan van stromen van goederen of personen illustreren. 10 Op een eenvoudige manier de natuurlijke en menselijke oorzaken van milieuproblemen in een gebied verklaren en er de gevolgen voor mens, natuur en milieu uit afleiden. 11 Op een eenvoudige manier de impact verklaren van: - politieke invloedsfactoren op kenmerken van aardrijkskundige entiteiten - de technologische evolutie op de kenmerken van de aardrijkskundige entiteiten 12 Verbanden leggen tussen levenswijze, cultuur en leefmilieu. 16 Aardrijkskundige entiteiten afbakenen op basis van verschillende en gelijkenissen van enkele natuurlijke of menselijke aardrijkskundige kenmerken. Situering in het leerplan: LEERPLAN VVKSO, leerplan aardrijkskunde tweede graad kso/tso, september 2010, Brussel. D/2010/7841/072 LEERPLANDOELSTELLINGEN 2 Door analyse van beelden, van kaarten en van andere informatiebronnen de fysische kenmerken van het tropisch regenwoud in Amazonië verklaren en de ecologische gevolgen van de ontginning ervan nagaan. WENKEN Hier wordt het ecologisch systeem van het tropisch regenwoud bestudeerd. Hierbij wordt de nadruk gelegd op eenvoudige verklarende factoren. Een vergelijking met een ander broos evenwicht zoals het ecologische systeem van de taiga kan didactisch gemaakt worden. Een klimatogram en/of isothermen- en isohyetenkaart kunnen hier functioneel aangewend worden om de relatie klimaat en vegetatie te onderzoeken en het voorkomen van het tropisch regenwoud verklaren. Het tropisch regenwoud biedt een enorme hoeveelheid en variatie aan planten en dieren. Het ontbossen voor hout, grondstoffen of voor andere bestemmingen (sojateelt, veeteelt, ) brengt het broze evenwicht in gevaar of vernietigt dit belangrijke ecosysteem. De bedreiging van het woud-ecosysteem gaat uit van economische drijfveren en menselijke activiteiten. Vanuit beeldmateriaal worden de negatieve effecten van de ingrepen van de mens op het ecosysteem afgeleid. Hierbij kan gewezen worden op de aantasting van de zuurstofproductie, de CO 2-toename, de aantasting van de belevingswaarde door het verlies van deze unieke fauna en flora Analyse van gedetailleerde satellietbeelden levert prima illustratiemateriaal op die wijst op grootschalige ontbossing, groeiende woonkernen in het oerwoud, extensieve veeteelt, bodemerosie, extensieve en uitgestrekte akkers die de natuurlijke vegetatie onherstelbaar vernielen. Videofragmenten (YouTube) over de toestand van wegen, het ontbossen, de levensomstandigheden, dieren die verdreven worden uit hun woongebied, zijn te vinden op het internet. Reportages op National Geographic, videofragmenten uit schooluitzendingen tonen zeer goed de essentie van een regenwoud als ecologisch milieu en beschrijven ook de problematiek van dit ecosysteem (opbouw van de vegetatielagen, terminologie, voor- en nadelen van ontginning, interviews met grote of kleine boeren, natuurbeschermers, politici). Deze reportages zijn gemaakt voor een duidelijke doelpubliek en hebben een grote didactische meerwaarde. Een groepswerk (door leerlingen gericht te laten zoeken naar een actueel artikel op het internet) kan door het thema op te geven dat verband houdt met het Amazonewoud. Het artikel wordt samen met enkele foto s verwerkt en voorgesteld in een presentatie. De leerlingen krijgen op voorhand een opdrachtenblad en een blad met de puntenverdeling. Leerlingen kunnen ook elkaars presentatie evalueren. Het is belangrijk op dit thema af te sluiten met een positieve noot. Er worden veel inspanningen gedaan om ontbossing tegen te gaan. Zo bestaat er tropisch hout met PEFC-label (label voor duurzaam bosbeheer), zijn er akkoorden die afgesloten worden tussen landen, wordt ontbossing gespot, maken wereldsterren het brede publiek gevoelig voor ecologische thema s ALGEMEEN LESDOEL 2
SCHOOLAGENDA (Van de leerlingen. Verwijs naar het werkblad en/of de pagina s in het werk- en/of handboek.) n.v.t. BRONNEN Literatuur Neyt R., Tibau G., Van Broeck C., Van Cleemput A. & Verstappen H., (2011). Geogenie 4, Leerwerkboek. (Thema 2) Antwerpen: De Boeck. Van Hecke E., Vanderhalle D. & Callemeyn J., (2012). Plantyn Algemene Wereldatlas, Mechelen: Plantyn. Van Boven M., Wauters J., Cox K. & Leysen R., (2011) Werkmap Aardrijkskunde 4, Hemiksem: Werkgroep Didactische Middelen. Mizielinscy, A. & Mizielinscy D. (2013) Atlas. Lannoo Internet De redactie. Wat was er eerst: de regen of het regenwoud? (2013). http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/videozone/nieuws/buitenland/1.1758348 WWF. lobbywerk bossen. http://www.wwf.be/nl/wat-doet-wwf/lobbywerk/wwf-en-bossen/771 Greenpeace. De bossencampagne van Greenpeace België. (2010). http://www.greenpeace.org/belgium/nl/wat-doen-we/bossen/amazonewoud/ FSC. (Forest Stewardship Council) https://us.fsc.org/what-we-do.186.htm Artikels Hulsen J., (15 oktober 2014). België blind voor illegaal Amazonehout. Greenpeace LEERMIDDELEN & MEDIA Aanwezig in het leslokaal smartboard krijtbord + krijt computer + beamer overheadprojector + computerscherm Door lesgever mee te brengen pointer USB-stick (PowerPoint) werkblaadjes whiteboard stiften naamkaartjes 3
Didactisch lesontwerp Leerdoelen Lln kunnen... Lesfasen & timing Instapfase motiveren 5 KRACHTIGE LEEROMGEVING Onderwijs- en leeractiviteiten Media Leerinhoud LKR stelt zich voor, vraagt om te gaan zitten en deelt de naamkaartjes uit. LKR vraagt om aandacht voor het filmfragment. OLG FILMFRAGMENT extinction Welke indruk laat dit videofragment na? Wat zijn jullie gevoelens bij deze onheilspellende berichten? De vrouw in het filmpje heeft het over het volgende: By the time I am 40, half of the amazon rainforest will be eliminated.. Hoe oud is zij? Wanneer zal het Amazonewoud voor de helft verloren zijn gegaan? PPT DIA 1 t.e.m. 2 filmfragment 0 00 t.e.m. 3 20 extinction = de teloorgang van onze natuurlijke rijkdommen in de nabije toekomst. Quote: By the time I am 40, half of the amazon rainforest will be eliminated. De helft van het Amazonewoud zal in 2030 ontgonnen zijn. De vrouw in het filmpje is dus 25 jaar oud. Amazonië situeren op een kaart. (C2) Verbanden leggen tussen een wereldkaart (atlas) en een kaartje in de cursus. (C3) Lesfase 1: situering 6 PROBLEEMSTELLING: Waarom ontgint men het tropisch regenwoud met rasse schreden? Wat zijn de oorzaken, het nut en de gevolgen? Eerst beginnen we met een belangrijke vraag: WAAR? We situeren het tropisch regenwoud in het Amazonegebied. LKR vult bord aan. OLG OEFENING 1 (situering) Ga naar pagina 151 in je atlas. Situeer met groen Amazonië of het Amazonewoud op je kaart. Hoe liggen de tropische regenwouden op de kaart in je werkboek t.o.v. de evenaar, de NKK en de ZKK? Duid aan in het rood. Wat valt je op? Vanwaar komt het Amazonewoud aan zijn naam? PPT DIA 3 5 BORD: 1) situering ATLAS p. 151 OEFENING 1 SITUERING Amazonewoud gelegen tussen de NKK en de ZKK. Het wordt doormidden gesneden door de evenaar. Amazone - op de Nijl na langste rivier van de wereld - de waterrijkste rivier van de wereld - totale lengte van ongeveer 6500 km LKR vertelt enkele weetjes over de Amazone. 4
Aangeduide gegevens opzoeken in de atlas. (C1) OLG OEFENING 2 (situering) Er zijn 9 landen op de kaart die zich deels situeren in het Amazonewoud. Zoek op in je atlas pagina 129 en vul deze landen aan in de tabel op pagina 2. Welk land wordt voor het grootste deel in beslag genomen door het regenwoud? Welke 2 landen worden slecht voor 1,5 % ingenomen door het Amazonewoud? OEFENING 2 - SITUERING Brazilië neemt 60 % van de totale oppervlakte van het Amazonewoud in. Verder strekt het tropisch regenwoud zich uit over Colombia, Peru, Venezuela, Bolivia, Guyana, Suriname, Frans Guyana en Ecuador. Klassikale verbetering oefening. Gegevens uitzoeken en klimatogram interpreteren. (C4) Verbanden leggen tussen klimaat en temperatuur. (C3) Lesfase 2: onderzoek verwerking 4 Besluit - SITUERING Wie leest de groene kader eens luidop? Nu we het Amazonewoud perfect kunnen plaatsen op de wereldkaart kunnen we het klimaat van deze regio eens onderzoeken. Neem je werkboek op pagina 3 bij oefening 3. LKR vult bord aan. OLG - OEFENING 3 (klimatogram) Neem je atlas erbij op pagina 129. Zoek de stad Manaus en duid ze aan op de blinde kaart op pagina 1. LKR vertelt weetje over Manaus. Neem je determineertabel erbij en determineer het klimaat. Met welk klimaattype hebben we heir te maken? Wat kunnen we zeggen over de temperatuur? Wat valt je op als je kijkt naar de neerslag gedurende het hele jaar? Klopt het dat er in het regenwoud geen seizoenen zijn? PPT DIA 6 7 BORD: 2) klimaat Amazonebekken - Amazonegebied, Braziliaans laagland, - laagland van de Amazone - drainagebekken van de Amazone en haar zijrivieren - uitgestrekt laagland OEFENING 3 KLIMATOGRAM Manaus Grote stad in Brazilië. Tijdens het Wereldkampioenschap voetbal 2014 was Manaus een van de gaststeden. Het de enige gaststad in het Amazoneregenwoud. Deze locatie was vrij controversieel, de moeilijke ligging zorgde voor erg kosten voor de stadionbouw en veel deelnemende landen klaagden over de moeilijke weersomstandigheden om te voetballen. Klimaat = - warm, altijd nat, regenwoud (tropen) - veel neerslag (duidelijke schommeling in regime) - vrij hoge, constante temperaturen 5
Als je kijkt naar deze kaart die de gemiddelde temperatuur weergeeft over heel de wereld. Wat valt je op als je naar het Amazonewoud kijkt? Hoe zou je dit fenomeen kunnen verklaren met het klimaat in ons achterhoofd? Afkoeling Amazonewoud Door de enorme neerslag koelt het woud af. Gegevens uit tekst halen en in verband brengen met schema. (C2) Lesfase 3: verwerking 5 We weten al dat het er veel regent en dat het klimaat er warm is. Maar wat maakt een tropisch regenwoud tot een tropisch regenwoud? Wat is daar nu zo speciaal aan? We kijken samen naar de verticale structuur van het tropisch regenwoud. LKR vult bord aan. OLG OEFENING 4 (verticale gelaagdheid) In het tropisch regenwoud vinden we 4 vegetatielagen terug. Wie leest de kenmerken van de lagen luidop? Waar zou je welke lagen bij plaatsen? LKR overloopt de lagen als herhaling. Welke factoren zijn belangrijk voor een groeiende plant? Vegetatie van het regenwoud houdt rekening met 3 kenmerken, welke? Wat kunnen we zeggen over de lichtinval? Is de flora daaraan aangepast? Hoe zou het komen dat de luchtvochtigheid afneemt naarmate we stijgen? PPT DIA 8 11 BORD: 3) verticale structuur (fauna en flora) OEFENING 4 VERTICALE GELAAGDHEID EMERGENTE BOMEN - grote uitstekende bomen - worden 60 tot 80 m - laten volop licht door KROONLAAG - beschut van de wind - brede en dichte kruinen - verschillende deellagen ONDERLAAG - planten die zeer weinig licht nodig hebben - bomen met grote bladeren - zaailingen kroonlaagbomen en emergente bomen - groeien snel bij plots licht BODEM - 1 tot 3 % van het zonlicht op de bodem - weinig planten - dunne laag organisch materiaal wordt afgebroken KENMERKENDE FACTOREN Flora houdt rekening met de lichtinval, de temperatuur en de luchtvochtigheid. 6
OLG OEFENING 5 (kenmerken vegetatie) We bespreken 3 kenmerkende fenomenen uit de vegetatie van het tropisch regenwoud. Herkent iemand een van de drie fenomenen? Kan er iemand een functie bedenken van een van deze drie structuren. Hebben zij wel een functie? OEFENING 5 KENMERKEN VEGETATIE - plankwortels - lianen - steltwortels DOCEREN Begrippen: - plankwortels - lianen - steltwortels Plankwortels wortels die stervormig, bovengronds, onderaan een boom zitten functie: stevigheid Lianen houtige klimplaten die bomen als steun nodig hebben Steltwortels luchtwortels functie: ondersteunen OLG BIODIVERSITEIT Lees nu voor jezelf even de tekst bovenaan pagina 6. Wat kunnen we zeggen over de fauna in het Amazonewoud? Spreken we hier dan over een grote of een geringe biodiversiteit? BIODIVERSITEIT = begrip voor de graad van verscheidenheid aan levensvormen Regenwouden zijn de rijkste leefruimten voor plantenen dierenleven. Grote biodiversiteit. Systeem van de waterkringloop interpreteren a.d.h.v. een schema. (C3) Lesfase 4: verwerking 6 We kunnen stellen dat het regenwoud een speciale en broze fauna en flora huisvestigt. Enorm veel verschillende (bedreigde) soorten leven er samen met een unieke vegetatie. Komen ook zij in gevaar wanneer hun leefwereld wordt aangetast? Eerst bekijken we eens waar het regenwoud zijn naam aan te danken heeft. Sluit nu eventjes jullie boek. LKR vult bord aan. OLG waterkringloop Even een klein stukje biologie. Wat heeft een plant nodig om te kunnen groeien? Zijn deze 3 factoren aanwezig in het regenwoud? Wat komt het meest van allemaal voor? Wat is kenmerkend voor het REGENwoud? PPT DIA 12 16 BORD: 4) horizontale structuur TRANSPIRATIE WATERKRINGLOOP Transpiratie Alle landplanten verliezen water door transpiratie wanneer hun huidmondjes openen tijdens de fotosynthese. Het klimaat in het regenwoud = veel neerslag. Water is bijna ongelimiteerd voor de planten die aan transpiratie doen. Bomen in het regenwoud kunnen ook meer water opnemen en transpireren. 7
Wat zal er gebeuren met de huidmondjes tijdens de fotosynthese? Wanneer deze huidmondjes geopend zijn en de zon schijnt op het blad, wat zal de plant dan buiten zuurstof nog schenken aan de buitenwereld? Wat zal een mens afscheiden wanneer hij te warm heeft? LKR geeft meer info over het begrip TRANSPIRATIE Nu is er nog een ander fenomeen dat ervoor zorgt dat water de lucht in gaat. Wat zal er gebeuren wanneer je een emmer water de hele dat in de zon laat staat bij hoge temperaturen? Kan je dit in verband brengen met het regenwoud? LKR geeft meer info over het begrip TRANSPIRATIE Wat zal er vervolgens gebeuren met al dat water dat de lucht wordt in gepompt en in koudere lagen terecht komt? Er valt inderdaad neerslag. Waar gaat deze dan weer naartoe? Het bodemwater wordt opgehouden door de wortels van de bomen uit het Amazonewoud. En waarvoor hadden die bomen nu alweer weter nodig? Kan er mij iemand de waterkringloop van het regenwoud beschrijven aan de hand van deze figuur? Waar heeft het tropisch REGENwoud zijn naam aan te danken? LKR geeft meer info over de waterkringloop. HERHALING horizontale structuur regenwoud Herhaling a.d.h.v. figuren. EVAPORATIE NEERSLAG ABSORPTIE (bodem) Evaporatie Evaporatie staat voor de beweging van water naar de atmosfeer door verdamping. Evaporatie gebeurt vanuit de bodem, bladerdak, en oppervlaktewater. De waterkringloop Het is een cyclisch proces van: - neerslag - absorptie door de bodem - evapotranspiratie (evaporatie + transpiratie) HORIZONTALE STRUCTUUR REGENWOUD Cyclisch proces waterkringloop. 8
Nieuwe gelijkaardige gegevens toepassen in een vergelijking (C4) OLG OEFENING 6 (vergelijking) Het regenwoud wordt soms vergeleken met Een SPONS. Kan iemand deze vergelijking verklaren als je terug denkt aan het cyclisch proces van de waterkringloop in het regenwoud? Welke van de 4 verticale lagen zou er kunnen fungeren als spons? LKR formuleert een antwoord. Een POMP. Kan iemand deze vergelijking verklaren als je terug denkt aan het cyclisch proces van de waterkringloop in het regenwoud? Wat doen de bomen van het regenwoud met het water uit de bodem en het water dat op hun bladeren blijft liggen? LKR formuleert een antwoord. LONGEN. Wanneer je even een overstap maakt naar het vak biologie en denkt aan de fotosynthese. Waarom zijn bossen zo belangrijk voor ons? Wat klopt er niet in deze vergelijking? LKR formuleert een antwoord. Wie kan er mij zeggen waarom dat regenwoud (specifiek het Amazonewoud) nu zo belangrijk is voor ons? Waarom spreken we hier van natuurlijke rijkdommen? OEFENING 6 vergelijking Het regenwoud wordt vergeleken met: - EEN SPONS De bodem houdt veel water op. - EEN POMP De bomen pompen het water terug in de atmosfeer. - LONGEN Het bos neemt CO 2 op een geeft O 2 af aan de atmosfeer. Dit is een manke vergelijking omdat een long precies het omgekeerde doet. Waarom gooit men dit dan onverbiddelijk tegen de grond? Wat zijn de oorzaken van ontbossing en hoe erg is het eigenlijk gesteld met het Amazonewoud? 9
Oorzaken van ontbossing omschrijven. (C2) Gevolgen afleiden van problematieken. (C3) Gegevens in artikel linken met problematiek (C3) Lesfase 5: onderzoek verwerking herhaling 10 Wie van jullie heeft snapchat op zijn gsm? Wie kan even uitleggen wat je daarmee doet? Kan je je voorstellen dat voor elke 10 seconden dat jij een foto op snapchat bekijkt er 4 km² van het regenwoud verloren gaat? Doceren ontbossing LKR vertelt enkele feiten omtrent ontbossing. Maar waarom vernield met dagelijks zo veel oppervlakte van dit prachtige tropisch regenwoud? PPT DIA 17 26 BORD: 5) ontbossing - - - - - - ONTBOSSING Tijdens de voorbije decennia is 80% van het bosoppervlak van de aarde verdwenen. Het Amazonewoud is een van de laatste grote tropische bossen ter wereld. De ontbossing gaat er onverminderd door. Jaarlijks verdwijnt een oppervlakte die gelijk is aan vier keer België. OLG wegenaanleg Als je kijkt naar deze eerste satellietfoto. Valt er jou iets op? Wat veroorzaakt deze lijnen? Kijk nu goed naar het tweede beeld van slecht enkele jaren later. Wat gebeurde er in tussentijd? WEGENAANLEG Via zijwegen kon men dieper in het bos doordringen, waardoor de typische ontbossingspatronen ontstaan. Wegaanlegging in het tropische regenwoud wordt bemoeilijkt door: neerslag modderstromen erosie LKR vertelt over de obstakels van de wegaanlegging. OLG - afbranden Wat komt er vrij bij verbranding? Als je dit op grootschalig niveau doet, wat kan dit betekenen voor de atmosfeer? Wat zal er in de toekomst minder gevormd worden dat nuttig is voor de mens? AFBRANDEN Bosdegradatie door bosbranden gebeurt nog vaak in het Amazonewoud. Men laat grote delen van het regenwoud opbranden om plaats te maken voor landbouw en voor mijnbouw worden grote delen bos plat gebrand. OLG - mijnbouw Hoe maakt men plaats vrij in het regenwoud voor de mijnen? We hebben net een van de gebruikte methoden besproken. LKR vertelt over schadelijke ontginning van goud. Welke gevolgen heeft deze uiterst giftige en vervuilende praktijk voor het regenwoud? MIJNBOUW Door de aanleg van ontsluitingswegen kunnen ertsrijke gebieden ontgonnen worden. Men maakt de mijnen vrij door: afbranden kap Voor de recuperatie van goud uit ertsen wordt kwik gebruikt. Van dit zeer vervuilend product heeft met 1,3 kg nodig voor 1 kg goud. Zo komt ongeveer 337 ton per jaar ongecontroleerd in het milieu terecht. Met verstoring van het ecologisch evenwicht en bodemverontreiniging tot gevolg. 10
OLG - landbouw Wij hebben er geen plaats meer voor, maar de vraag naar vlees uit het westen stijgt. Wat heeft dit als gevolg voor het Amazonewoud? De dieren kunnen slecht een paar jaar op de weilanden grazen. Is dit positief of negatief voor het regenwoud? Bestudeer het schijfdiagram. Wat kan je concluderen over het aandeel van de landbouw in de ontbossingsproblematiek? LANDBOUW De omvorming naar weiland en akkerland. De toenemende vraag naar vlees, vooral in rijke westerse landen, doet ook de Braziliaanse boeren kiezen voor veeteelt of sojateelt. Helaas kunnen de runderen maar een paar jaar op deze weilanden grazen. Dit komt omdat de bodem van een regenwoud niet zo vruchtbaar is. Wanneer de runderen geen voedsel meer kunnen vinden moet er voor hen een nieuw stuk regenwoud worden gekapt. Veeteelt is de grootste oorzaak van ontbossing in het Amazonewoud. ZELFSTANDIG WERK - houtkap Wat maakt tropisch hout zo waardevol? Doet de term tropisch hardhout een belletje rinkelen? Leer het artikel van Greenpeace op pagina 12 aandachtig door. Probeer de antwoorden op pagina 11 te beantwoorden. Je krijgt hiervoor 5 minuutjes. Klassikale verbetering vragen bij artikel. OLG - stuwmeren Zijn waterkrachtcentrales goed of slecht voor het milieu? Wat is het nadeel van het aanleggen van deze centrales en van de daarvoor broodnodige stuwmeren? Kan je enkele gevolgen bedenken voor het Amazonewoud? (Er zal vooral veel plaats verloren gaan.) ARTIKEL illegale houtkap Greenpeace HOUTKAP Commerciële kap van bomen voor de verkoop van hout of pulp. Wel of niet selectief te werk worden gegaan: commercieel interessante bomen worden gekapt kaalkap Eeuwenoude bomen worden gekapt om hun specifieke nerfstructuur en hun hardheid. Een groot deel (80%) van de commerciële houtkap is illegaal. De bulldozers en nivelleermachines vernielen alles wat hun pad kruist. STUWMEREN Door de grote neerslag hebben alle rivieren een groot debiet, wat ze ideaal maakt voor het winnen van hydroelektriciteit. De stuwmeren in de vlakke gebieden nemen telkens wel grote oppervlakten in. Gevolgen? verlies biodiversiteit inkrimpen leefgebied Amazone-indianen 11
OLG - SYNTHESE Nu hebben we de belangrijkste redenen voor de massale boskap onder de loep genomen. Doe je boek even dicht. Wie somt ze nog eens op? LKR noteert de oorzaken van de boskap op bord naast de 6 streepjes. BORD: - wegenaanleg - afbranden - mijnbouw - landbouw - houtkap - stuwmeren SYNTHESE (herhaling) Het ontbossen voor hout, grondstoffen of voor andere bestemmingen brengt het broze evenwicht in gevaar ov vernietigt dit belangrijke ecosysteem. De bedreiging van het woud- en ecosysteem gaat uit van economische drijfveren van menselijke activiteit. Wie heeft er vooral baat bij de boskap? Wie gaat erop vooruit? Omschrijven van de gevolgen van ontbossing voor verschillende groepen. (C2) Gegevens uit een video halen. (C2) Lesfase 6: verwerking besluitvorming 6 De bedreiging van het woud- en ecosysteem gaat uit van economische drijfveren van menselijke activiteit. We bespraken al enkele gevolgen van deze vernielzucht. We gaan er even dieper op in. De gevolgen voor MENS, MILIEU en NATUUR zijn niet te overzien. We bekijken eerst een filmpje van milieuorganisatie Greenpeace Belgium. VIDEOFRAGMENT + OLG de bossencampagne Voor wie zijn de gevolgen het grootst? Wat zijn de gevolgen voor de MENS? Wat zegt men in het filmpje over de impact van ontbossing op het milieu? Kan je dit afleiden uit volgende schematische weergave van de gevolgen van de ontbossing? Wat verschilt er na de ontbossing aan het systeem? Wanneer er minder bomen zijn in het regenwoud is er dan meer/minder verdamping? Meer/minder opslag CO 2? Meer/minder vasthouden van de bodem? Dit zal leiden tot meer/minder regen? Hogere/lagere temperaturen? Als je terugdenkt aan het feit dat de neerslag het regenwoud afkoelt. PPT DIA 27 32 VIDEO de bossencampagne Greenpeace Belgium t.e.m. 3 22 BORD: 6) gevolgen (mens, milieu, natuur) DE BOSSENCAMPAGNE Gevolgen voor de mens inkrimping leefgebied lokale ambtenaren hebben niet de middelen industrie tegen te houden of te controleren boeren worden verdreven, met het geld dat ze krijgen van de overheid komen ze niet lang rond Gevolgen voor het milieu Wetenschappers vrezen in de toekomst voor: hogere temperaturen droogte bosbranden Wanneer je dan denkt aan alle soorten (fauna en flora) in het regenwoud. Hoe leiden zij onder deze problematiek? Wat zal dit uiteindelijk tot gevolg hebben? Gevolgen voor de natuur daling biodiversiteit verlies van soorten (fauna en flora) 12
Via producten de problematieken linken aan eigen consumptiegedrag. (C2) Verbanden leggen tussen de herkomst van de producten en de problematiek. (C3) Lesfase 7: onderzoek verwerking 5 Maar natuurlijk is niet iedereen uit op winst en zijn er vele organisaties die vechten voor het behoud van het regenwoud. We kijken naar het vervolg van het videofragment. VIDEOFRAGMENT + OLG de bossencampagne Wat doet Greenpeace concreet? Wat kan België doen? Wat hebben we in de toekomst nodig om het klimaat en de biodiversiteit te beschermen? PPT DIA 33 37 VIDEO de bossencampagne Greenpeace Belgium t.e.m. 3 22 DE BOSSENCAMPAGNE De ontwikkelde landen moeten met voldoende middelen over de brug komen voor het behoud van deze natuurlijke rijkdommen. Ook België kan d.m.v. ontwikkelingssamenwerking zijn steentje bijdragen. Greenpeace heeft bureaus ter plaatse en onderhandelt er met politici en lokale beleidsmakers voor het behoud van het regenwoud. We hebben in de toekomst concrete nieuwe wetten en bedrijfspraktijken nodig om deze illegale praktijken de kop in te drukken. OLG Producten uit het regenwoud bij je thuis? Wie kan er zeggen dat hij/zij geen enkel product in huis heeft afkomstig uit het tropisch regenwoud? Wie at nog nooit een banaan? Wie heeft er een rekker rond zijn brooddoos? Wie wast zijn haar nooit? PRODUCTEN UIT HET REGENWOUD BIJ JE THUIS Vruchten, kruiden, houtsoorten (teak, mahonie), voedingsmiddelen (nootjes, cacao, rietsuiker), geneesmiddelen (grondstoffen), olie uit de planten in het regenwoud is te vinden in shampoo, zeep, cosmetica, snoep, rubber,. Schrijf enkele voorbeeldjes in je werkboek. Slot DOCEREN draag je steentje bij LKR vertelt over duurzame keurmerken en acties. We kijken naar het laatste deel van het filmpje waar we onze les zijn mee gestart. PPT DIA 38 39 ACTIE + keurmerken Greenpeace voert actie door de te sensibiliseren, te mobiliseren en actie te voeren. Hoe kunnen wij ons steentje bijdragen? Vb: FSC keurmerk op producten uit de bosbouw. Staat garant voor duurzaam beheer van bossen. 3 OLG FILMFRAGMENT extinction (vervolg) Welk gevoel hebben jullie nu? Veranderde er iets in jullie kijk op deze problematiek? Is alles al verloren? Wil je zelf iets veranderen aan je consumptiegedrag? filmfragment vanaf 3 20 OLG QUOTE Wie kan deze quote even verklaren? Klopt dit? 13
BORDSCHEMA TROPISCH REGENWOUD - AMAZONIË 1) situering 2) klimaat 3) verticale structuur FAUNA & FLORA 4) horizontale structuur + kringloop 5) ontbossing - wegenaanleg - afbranden - mijnbouw - landbouw - houtkap - stuwmeren 6) gevolgen MENS & MILIEU & NATUUR 14