EEN GOEDE LUCHTKWALITEIT VERZEKEREN

EEN GOEDE LUCHTKWALITEIT VERZEKEREN Verntreinigende stffen vermijden en zrgen vr vldende luchtverversing m de luchtkwaliteit te garanderen PRINCIPES BENADERING De luchtkwaliteit in gebuwen is vaak slechter dan de kwaliteit van de buitenlucht. Er zijn twee redenen vr deze vaststelling: De persnen in het gebuw en hun activiteiten zijn een brn van water, CO 2 en andere plluenten. Dit geldt k vr het gebuw zelf, de bekleding, de meubels en de planten. In een geslten ruimte kunnen verntreinigende stffen zich gemakkelijker pstapelen. De Wereldgezndheidsrganisatie bepaalt de specifieke cncentratiedrempels van plluenten m gezndheidsrisic's vr de gebruikers van het gebuw te beperken. Deze drempels wrden vaak uitgedrukt in ppm (deeltjes per miljen), mg f µg/m³ vr fysisch-chemische plluenten (frmaldehyde, tlueen,...). Vr stm wrden de drempels uitgedrukt in een percentage relatieve vchtigheid. Radiactieve stffen wrden uitgedrukt in becquerel per m³ lucht. Brn: La ventilatin et l énergie - guide pratique pur architectes In deze fiche wile de algemene luchtkwaliteit binnenshuis behandelen. Naast deze fiche zijn er fiches met een beschrijving van de verschillende srten verntreinigende stffen en ventilatietechnieken (gebruik de links aan het einde van deze fiche). De instrumenten PEST (binnenhuisvervuiling) en de verslagen van RCIB (grene ambulance) van Leefmilieu Brussel BLZ. 1 VAN 8 GOEDE LUCHTKWALITEIT GARANDEREN FEBRUARI 2007

BIM zijn zeer nuttig m het prbleem van de luchtkwaliteit en de gevlgen vr de gezndheid te begrijpen. Deze fiches gaan dieper in p deze nderwerpen. DOELSTELLINGEN Minimum Vermijd vanaf het ntwerp f vanaf het begin van het renvatieprject brnnen van binnenhuisvervuiling. Hiervr wrdt verwezen naar de fiches ver fysisch-chemische plluenten, elektrmagnetische plluenten en bi-cntaminanten (allergenen). Vermijd vanaf het ntwerp f het plan vr de renvatie het risic p het verspreiden van plluenten als resultaat van een nvlledige verbranding in verwarmingstestellen. Verwijder de verntreinigende stffen die zich pstapelen in ruimtes ten gevlge van het gebruik van deze ruimtes en zrg vr luchtverversing dr aangepaste ventilatie, met specifieke technieken (vlgens nrm NBN D50-001) in het geval van nieuwbuw f ingrijpende renvatie f dr een ged beheer van de peningen als deze technieken niet tegepast kunnen wrden (zie fiche CSS14 ver "manuele ventilatie"). Aangeraden Vermijd infiltratie van verntreinigende stffen van buiten het gebuw dr, vanaf het ntwerp van de nieuwbuw f de renvatie, te zrgen vr een deltreffende fitratie. Ged ntwrpen ventilatie zrgt ervr dat uw energieverbruik kan dalen. Hiervr wrdt verwezen naar de fiches: "Energie-efficiënte luchtverversingssystemen" en "Manuele ventilatie". Het is weliswaar ndig m vr de luchtkwaliteit te zrgen maar dit met p de meest intelligente en milieuvriendelijke manier gebeuren. KEUZES TECHNISCHE ASPECTEN De luchtkwaliteit in de mgeving hangt af van een aantal keuzes. > De materialen Het kiezen vr materialen znder f met een lage dsis verntreinigende stffen f vr materialen die de luchtvervuiling beperken, is van drslaggevend belang vr de leefbaarheid van de habitat p lange termijn. Fysisch-chemische plluenten: De materialen zelf kunnen stffen vrtbrengen die schadelijk zijn vr de gezndheid. Er zijn rganische slventen aanwezig in lijm, hars, frmaldehyde en andere behandelingsstffen f bewaarmiddelen van materiaal. Bi-cntaminanten (stf, schimmels, paddestelen, ): De ndige maatregelen m deze srt vervuiling te vermijden, wrden in een aparte fiche besprken. Het is van het grtste belang materialen te vermijden die meilijk te nderhuden zijn en waarp stf zich gemakkelijk kan pstapelen (zals kamerbreed tapijt). Wanneer er bij een bepaalde activiteit veel stf vrijkmt, zals bij de inrichtingswerken van een kamer, meten de ramen pengezet wrden m de ruimte ged te verluchten. Cndensatie van waterdamp p specifieke plaatsen kan ervr zrgen dat er schimmels ntstaan. Die kunnen een brn van verntreinigende stffen wrden die de luchtkwaliteit aantasten. Om cndensatie en de ntwikkeling van schimmels te vermijden, kan men gebruik maken van het pslrpende effect van de materialen. Bepaalde materialen kunnen dr hun vchtaantrekkende eigenschappen snel grte heveelheden vcht pnemen (leem, pleisterlagen met kalk, gipsplaten, enz.) wanneer ze in cntact kmen met een vchtige mgeving. Hierdr verminderen ze de plaatsen BLZ. 2 VAN 8 GOEDE LUCHTKWALITEIT GARANDEREN FEBRUARI 2007

waar waterdamp geprduceerd wrdt en geven ze die damp weer af aan de mgeving wanneer de ruimte weer drger is. Ze hebben aldus een regulerende werking. > Buwwijzen Bi-cntaminanten: De keuze en het plaatsen van een dampscherm, samen met de islatie, de behandeling van kudebruggen en de ventilatie van een ruimte, beïnvleden de eventuele vrming van cndensatie en daardr k de aanwezigheid van schimmels. Fysisch-chemische plluenten: Er zijn manieren m brnnen van chemische verntreiniging, zals lijm en slvent, te vermijden dr te kiezen vr mechanische in plaats van chemische sluitingen. De fiches ver de keuze van de materialen en de brnnen van verntreiniging, fysischchemische verntreiniging, elektrmagnetische verntreiniging f bi-cntaminanten, geven een indicatie van de keuze die met wrden gemaakt. De fiche ver de beperking van kudebruggen bespreekt een gepast gebruik van de materialen. > Warmteprductie Een verstandige keuze in het systeem vr warmteprductie zal het risic p plluenten, zals klstfmnxide CO, NOx, klstfdixide CO 2 enz. beperken. Dr testellen met geslten verbranding te kiezen, kan elk cntact tussen de mgeving en de verbrandingsprducten wrden vermeden. Het is bijvrbeeld beter te kiezen vr een ketel met luchtgat dan vr een atmsferische ketel. Deze ketels meten regelmatig nderhuden wrden. Ok is het belangrijk ude installaties na te kijken m vast te stellen f ze vervangen meten wrden. Bij pen haarden met de schrsteen elk jaar wrden schngemaakt. Let er k p dat het ventilatiesysteem de gede werking van de verbrandingstestellen niet hindert (bijvrbeeld terugstrm van gas f rk), ngeacht de tegepaste techniek. Als het testel geen schrsteen heeft, met de lucht aangeverd wrden van bven de brandhaard. Als er een schrsteen aanwezig is, met er een terugslagklep tegevegd wrden en de eventuele gastever met wrden nderbrken wanneer het ventilatiesysteem phudt met werken. In geval van intxicatie met de ruimte intensief verlucht wrden en meten de hulpdiensten wrden pgerepen. > Ventilatie De keuze van de ventilatie is uiterst belangrijk m de cncentratie te verminderen van plluenten die vrtkmen uit het gebruiken van de ruimtes en eventueel uit het materiaal. Het beginsel van hygiënische, deltreffende ventilatie is, vlgens nrm NBN D50-001, m frisse lucht in "drge" ruimtes (kamers, wnkamers, kantren) te laten strmen dr middel van rsters in de ramen f met een mechanisch systeem. Deze lucht kan dan verder het gebuw in strmen, vaak dr de deuren, en dan wegstrmen langs de "natte" ruimtes (keuken, tilet, badkamer) via natuurlijke schrstenen f ventilatren. Een ged afgemeten ventilatie vlstaat m de meeste verntreinigende stffen te verwijderen, zals: Klstfdixide CO 2 : dr ruimtes hygiënisch te ventileren kan het CO 2 -niveau p een aanvaardbaar niveau gehuden wrden, als er vldende debiet is. De mens in rust verbruikt ngeveer 0,5 m³ lucht per uur m te ademen. Afhankelijk van de activiteit kan dit niveau stijgen tt 5 m³ per uur. Dit debiet is niet vldende m de luchtkwaliteit te garanderen. Meer infrmatie ver het tegelaten cncentratieniveau vindt men p de technische fiche ver de vermindering van fysisch-chemische verntreinigende stffen. BLZ. 3 VAN 8 GOEDE LUCHTKWALITEIT GARANDEREN FEBRUARI 2007

Brn: La ventilatin et l énergie - guide pratique pur architectes Waterdamp: dr hygiënische ventilatie kan het grtste deel van de waterdamp weggeverd wrden. Eventueel intensief verluchten, dr de ramen pen te zetten f de dampkap in de keuken aan te zetten, kan een tijdelijk teveel aan waterdamp verwijderen. Radiactieve stffen: als radn natuurlijk aanwezig is in de bdem, wat niet het geval is in het Brussels Hfdstedelijk Gewest, meten de ruimtes ged geventileerd wrden. Een andere preventieve maatregel die bij ns tegepast kan wrden, is het vermijden van materialen die natuurlijk radiactief zijn. Specifieke infrmatie hierver vindt men aan het einde van deze fiche. Als in een bestaand gebuw geen mechanisch f natuurlijk ventilatiesysteem vrzien is, met de verluchting gebeuren dr de ramen p gepaste tijdstippen pen te zetten. Dit nderwerp wrdt behandeld in een aparte fiche (zie de lijst aan het einde van deze fiche). > Fitratie Dr te kiezen vr deltreffende fitratie, kan het risic p het indringen van externe verntreinigende stffen, zals stf en pllen, in de habitat vermeden wrden. Tch is het niet helemaal te vrkmen dat deze stffen bij het penen van ramen en deuren binnendringen. Vr een mechanisch ventilatienetwerk is een fijne filter, vanaf 60% OPA, vldende. Deze filters meten natuurlijk p regelmatige tijdstippen vervangen wrden. Wanneer er geen mechanische ventilatie is, kan men k werken met een interne filter die met hercirculering werkt, maar regelmatige schnmaak in het gebuw is de beste manier m verntreinigende stffen te verwijderen (stfzuigen, schnmaken met een vchtige dek). Brn:La ventilatin et l énergie - guide pratique pur architectes BLZ. 4 VAN 8 GOEDE LUCHTKWALITEIT GARANDEREN FEBRUARI 2007

SOCIALE EN CULTURELE ASPECTEN > Gevlgen vr de gezndheid Het is duidelijk dat verntreinigende stffen die aanwezig zijn dr een ndrdachte keuze van materialen f dr het gebruik ervan in warmte-installaties, een invled p de gezndheid kunnen hebben. Dit kan gaan van een eenvudig verminderd cmfrt tt een ernstige en zelfs ddelijke vergiftiging. Het is dus beter hier van tevren bij stil te staan. Dr een gede rganisatie van de ventilatie kunnen verntreinigende stffen die ntstaan dr het gebruiken van de ruimtes, prbleemls wrden verwijderd. Hiervr wrdt verwezen naar de verschillende fiches ver het beperken van de plluenten. Deze fiches geven k een verzicht van de ziektes die vrtkmen uit een langere bltstelling f een bltstelling aan hge dsis gevaarlijke plluenten. > Znes vr rkers en niet-rkers Het Kninklijk Besluit van 13 december 2005 ver het verbd m te rken p penbare plaatsen, is in werking getreden p 1 januari 2006. De bepalingen vr de hreca-sectr zijn van kracht gewrden p 1 januari 2007. Deze bepalingen betreffen: cafetaria's en kantines van sprtinstellingen: ttaal rkverbd. restaurants, banketbakkerijen en tea-rms: ttaal rkverbd (behalve in een aparte rkersruimte waar alleen drank verbruikt mag wrden - deze ruimte mag niet grter zijn dan 25% van de ttale ppervlakte van de zaak). cafés en brasseries: hier mag gerkt wrden als er een rkafzuiginstallatie (15m³/uur/m²) aanwezig is en als minstens de helft van de ttale ppervlakte van de zaak bestaat uit een duidelijk afgebakende rkvrije zne. Om de luchtkwaliteit te garanderen, met de ventilatie aangepast wrden f met hiermee rekening gehuden wrden tijdens het ntwerp van de nieuwbuw f het renvatieprject. IN DE PRAKTIJK In de verschillende fases van de ntwikkeling en uitvering van het prject meten maatregelen wrden genmen: PLANNING SCHETS Bepaal he de ruimtes gebruikt zullen wrden en wat de vereiste luchtkwaliteit is. Leid daaruit af heveel lucht ververst met wrden. Denk er van bij de schets aan m het gebuw te beschermen tegen verntreinigende stffen van buiten: Als de hygiënische ventilatie met een mechanisch systeem gebeurt, plaats dan de teverkanalen van de ventilatielucht aan de kant van het gebuw die het minst bltgesteld is aan verntreinigende stffen van buiten (verkeer, schrstenen van naburige gebuwen, bepaalde plantengrei, enz.). Als de hygiënische ventilatie p natuurlijke wijze gebeurt, plaats dan de bewnde kamers het best aan een kant van het gebuw die het minst bltgesteld is aan verntreinigende stffen van buiten. Als het mgelijk is, kan deze vereiste wrden gecmbineerd met de beste riëntatie van het gebuw p het gebied van warmte (zie aparte fiche hierver). VOORONTWERP Vermijd brnnen van verntreinigende stffen binnenshuis: Kies een geslten verwarmingsketel f pen haard, zdat er geen cntact mgelijk is tussen de mgeving en de verbrandingslucht (bilers met luchtgat, luchtdichte ketels, enz.). Cntrleer bij een renvatie de kwaliteit van de bestaande uitrusting en vervang deze indien ndig. BLZ. 5 VAN 8 GOEDE LUCHTKWALITEIT GARANDEREN FEBRUARI 2007

Pas de functie van de ruimtes in bestaande gebuwen f bij een lichte renvatie aan de kwaliteit van de lucht aan. Prbeer bijvrbeeld verntreinigende activiteiten (badkamer, keuken) te greperen in ruimtes die deltreffend verlucht kunnen wrden. Vermijd externe brnnen van verntreiniging: Bij het kiezen van planten vr in de tuin, kan men rekening huden met het risic p allergieën (zie de fiche ver stffen die allergieën kunnen verrzaken). Pak de verntreinigende stffen binnenshuis aan: Zrg in een nieuwe wning vr een hygiënisch ventilatiesysteem vlgens de nrm NBND50-001. Zrg in andere ruimtes vr een hygiënisch ventilatiesysteem p basis van een vldende debiet. De tekening hiernder geeft het vermedelijke percentage van ntevreden persnen (PPD) in functie van het debiet van de ventilatie. Men merkt dat bven 30 m³/uur/persn, de tevredenheid niet langer veel teneemt. Als ijkpunt legt het ARAB de grens p minstens 30 m³/uur/persn met een minimaal vlume van 10 m³ per persn. De Eurpese Nrm EN13779, die in nvember 2004 is mgezet in Belgische wetgeving, vraagt minstens 36 m³/uur/persn vr een gemiddelde luchtkwaliteit en 54 m³/uur/persn vr een uitstekende luchtkwaliteit. Verband tussen het debiet van de ventilatie en het cmfrtgevel van de gebruikers Brn: Energie+ Kppel bij een zware renvatie de islatiewerkzaamheden aan het zrgen vr een kwalitatief gede en hygiënische ventilatie. Zrg ervr dat het ventilatiesysteem geen tcht f thermisch f akestisch ngemak verrzaakt pdat de bewners het systeem niet zuden uitschakelen in de winter. Daarte kunnen de peningen vr luchttever z dicht mgelijk tegen het plafnd aangebracht wrden, zdat de kude en warme lucht ged gemengd wrden. Kies vr een zelfregelende ventilatr die het debiet vermindert bij wind. Plaats de peningen vr luchttever achter een verwarmingstestel f kies vr een dubbel systeem met een warmtewisselaar. Op die manier wrdt de lucht vrverwarmd en verdwijnen kude luchtstrmen. Plaats fijne filters p het ventilatiesysteem (60% OPA). Zrg in elke ruimte vr intensieve ventilatie dr de ramen te penen f dr de dampkap aan te zetten. UITVOERINGSONTWERP, DOSSIER VOOR DE BOUWVERGUNNING Vermijd brnnen van verntreinigende stffen binnenshuis: Kies het materiaal en de werkwijze z uit dat er geen verntreinigende stffen binnenshuis dr kunnen ntstaan. Kijk daarvr p de fiches "Materialen" en "Gezndheid" van deze gids (zie verder). Vermijd kudebruggen, brnnen van cndensatie en de ntwikkeling van mgelijk schadelijke schimmels. BLZ. 6 VAN 8 GOEDE LUCHTKWALITEIT GARANDEREN FEBRUARI 2007

TOEZICHT OP DE WERKZAAMHEDEN Let p de vlgende elementen: het gebruik van het materiaal met znder lijm maar met mechanische hechtingen gebeuren kies vr geznde materialen cntrleer de kwaliteit van de uitvering van de ventilatie (regeling van aanzuigmnden, ged verticale schrstenen, enz.) OPLEVERING EN INGEBRUIKNAME Pak de verntreinigende stffen binnenshuis aan: Breng de gebruiker p de hgte van het belang van hygiënische ventilatie. Leer een aantal reflexen aan, zals het enkele minuten lang verluchten van een ruimte na een "verntreinigende" activiteit, zals een duche, kken, enz. ONDERHOUD Vermijd brnnen van verntreinigende stffen binnenshuis: Maak de ruimtes regelmatig schn. Onderhud de filters en de ventilatiekanalen. Maak de schrsteen elk jaar schn, nderhud de bilers en de verschillende branders. AANVULLENDE INFORMATIE ANDERE AANDACHTSPUNTEN Hier vlgt een lijst met nderwerpen die k vr de luchtkwaliteit van belang zijn: CSS00 - Cmfrt en gezndheid van de bewner Algemeen ENE09 - Kudebruggen beperken ENE23 - Energie-efficiënte luchtverversingsystemen CSS08 - De binnenhuisverntreiniging beperken : fysische en chemische verntreiniging CSS11 - De binnenhuisverntreiniging beperken : bicntaminanten CSS12 - De binnenhuisverntreiniging beperken : de magnetische verntreiniging CSS14 - De gebruikers infrmeren he de manuele ventilatie te gebruiken Hier een lijst met fiches ver de keuze van buwmaterialen: MAT00 - Materialen in buw en renvatie MAT06 - De bekleding van binnenmuren en plafnds: geznde en eclgische materialen kiezen MAT07 - De vlerbekleding: geznde materialen met een gunstige milieubalans kiezen MAT10 - Niet-dragende muren en tussenwanden: geznde materialen met een gunstige milieubalans kiezen MAT08 - Een hutsrt kiezen vlgens de aard en de tepassing CSS09 - Lijm en verf: aandacht schenken aan hun invled p gezndheid en milieu BIBLIOGRAFIE Algemene infrmatie ver luchtkwaliteit: F.Simn, JM.Hauglustaine, "La ventilatin et l énergie - guide pratique pur les architectes", Ministerie van het Waalse Gewest, 2001 Energie+: http://energie.wallnie.be/energieplus/entree.htm BLZ. 7 VAN 8 GOEDE LUCHTKWALITEIT GARANDEREN FEBRUARI 2007

Algemene infrmaie ver gezndheid en habitat: C.A.Rulet, "Santé et qualité de l envirnnement intérieur dans les bâtiments", Presses Plytechniques et Universitaires Rmandes, Lausanne, 2004 S. en P.Déux, "Le guide de l habitat sain", uitg. Mediec, Andrra, 2004 Inter-Envirnnement Wallnie, "La santé dans la maisn": www.santeenvirnnement.be G.Tilbrghs, D.Wildemeersch en K.De Schrijver, Wnen et gezndheid, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, 2005 Le réseau Ec-cnsmmatin: www.eccns.be PEST, Leefmilieu Brussel BIM, www.leefmilieubrussel.be Infrmatie ver radiactieve stffen: WTCB, "TV 211 Vrkmen en bestrijden van radn in wningen", maart 1999 Van belang in het Brussels Hfdstedelijk Gewest: Na een medische diagnse: RCIB (Reginale Cel vr Interventie bij Binnenluchtvervuiling), via de diensten van de Grene Ambulance: www.leefmilieubrussel.be Kninklijk Besluit van 13 december 2005 ver het rkverbd p bepaalde plaatsen: De website https://prtal.health.fgv.be/ geeft een duidelijk verzicht. BLZ. 8 VAN 8 GOEDE LUCHTKWALITEIT GARANDEREN FEBRUARI 2007