Ondernemingsraadsleden op weg naar Duurzaam Meedoen

Ondernemingsraadsleden op weg naar Duurzaam Meedoen Vakmensen

INHOUD Inleiding 1. Waarom op reis? 5 2. Ben jij klaar voor de reis? 12 3. Reisgenoten verzamelen 16 4. Bepalen van het reisdoel 24 5. Waar stappen we op? 30 6. Het uitstippelen van de reis 33 7. Inpaklijst opstellen 39 8. Op weg naar de eerste bestemming 46 9. Kijk rond, kijk vooruit en blik terug 51 10. Communicatie Meer informatie? 2 3 58 62

INLEIDING Duurzaam Meedoen? Je kent het misschien ook wel als leeftijdsbewust personeelsbeleid, levensfasebewust personeelsbeleid of duurzame inzetbaarheid. Eigenlijk wordt steeds hetzelfde bedoeld: Duurzaam = op de lange termijn, nu en straks, met het oog op de toekomst Meedoen = in staat en bereid zijn om betaald werk te vinden én te behouden Duurzaam Meedoen wordt steeds belangrijker. Vooral in bedrijven die te maken hebben met ontgroening en vergrijzing. Daar zullen werknemers langer aan de slag moeten blijven omdat er (te) weinig nieuwe mensen instromen. De AOW-leeftijd gaat omhoog. Ook om pensioen betaalbaar te houden moeten we langer doorwerken. Kortom: het is economisch nodig. Maar Duurzaam Meedoen gaat ook over de vraag hoe je als werknemer - nu en later - gemotiveerd blijft. Hoe je nieuwe dingen aanleert en om gaat met veranderingen. Want een loopbaan is niet meer afgebakend tot een carrière bij één bepaald bedrijf of in één bepaalde richting. Daarom, Duurzaam Meedoen gaat ook over jou, jouw loopbaan en die van jouw collega s. 3

INLEIDING Hoe gaat dat in jouw bedrijf? Bij wie ligt het initiatief? Bij P&O? Bij het management? Bij de ondernemingsraad (or)? Als or-lid wil je natuurlijk dat het initiatief bij de or ligt! En als het initiatief al genomen is door een ander, dan is het zaak om als ondernemingsraad de vinger aan de pols te houden. CNV Vakmensen vindt dat er een cruciale rol ligt voor or-leden. Met dit Doe-boek willen we jou voorbereiden op die rol. We willen jou, en je mede-or-leden, middelen in handen geven om Duurzaam Meedoen op de agenda te krijgen. Om het op te zetten en het in jouw bedrijf uit te rollen. Want Duurzaam Meedoen doe je samen! 4

1. Waarom op reis? Op weg naar duurzaam meedoen maak je de reis die we in dit boek beschrijven. Maar, waarom zou je aan die reis beginnen? In de inleiding hebben we de twee belangrijkste redenen al genoemd: de economische noodzaak en het loopbaanperspectief. Hieronder gaan we wat dieper in op deze twee redenen. 1. De economische noodzaak Nederland vergrijst en ontgroent. Vergrijzing betekent dat er steeds meer ouderen komen ten opzichte van jongeren. Ook het aandeel ouderen in de beroepsbevolking neemt toe. Dit betekent dat je in bedrijven steeds meer oudere werknemers zal aantreffen. Daar staat tegenover dat de instroom van jongeren de komende tijd afneemt. Hun aandeel in de beroepsbevolking wordt kleiner. Dit noemen we ontgroening. Het gevolg is dat werknemers van 55 jaar en ouder steeds sterker zullen zijn vertegenwoordigd op de arbeidsmarkt en dat een grote groep werknemers met pensioen zal gaan tussen nu en tien jaar. 5 Figuur: Uitstroom (65-plussers) en instroom (20-jarigen), 1990-2040 (x 1.000) (bron: AWVN, mei 2011)

WAAROM OP REIS? Voor de bedrijven betekent deze afname dat er de komende jaren minder mensen beschikbaar zijn voor werk. Tegelijkertijd worden er steeds hogere eisen gesteld aan werknemers. Veel werk wordt ingewikkelder. Hierdoor zal het voor werkgevers moeilijker worden om voldoende geschikt personeel te vinden. Voor de samenleving betekent deze toename dat er een probleem ontstaat in de betaalbaarheid van zorg en pensioenen. In 2010 stonden ten opzichte van elke 65-plusser nog vier mensen die tussen de 20 en 65 waren. In 2020 zijn dat er drie. In 2040 nog maar twee. De verhouding tussen het aantal werkenden en het aantal niet-werkenden bedreigt ook de betaalbaarheid van sociale voorzieningen. Het is wenselijk dat er niet alleen méér mensen aan de slag gaan, maar ook dat zij langer aan de slag blijven. Den Haag heeft inmiddels besloten tot het verhogen van de AOW- en pensioenleeftijd. 6 2. Het loopbaanperspectief De loopbaan van werknemers ziet er tegenwoordig anders uit dan vroeger. Niet langer is er sprake van één loopbaan die begint met leren, waarna een vastomlijnde periode volgt van werken en de afsluiting met een periode van afbouw en pensioen. Loopbanen worden steeds persoonlijker en veranderlijker. Mensen zoeken daarbij naar aansluiting bij de levensfase waarin ze zich bevinden. Bijvoorbeeld door eerst een tijdje voltijds werken, dan weer een tijdje in deeltijd en daarna weer voltijds. Of mensen besluiten tijdens hun loopbaan om ineens een heel andere richting uit te gaan. Dan is het nodig om nieuwe dingen te leren en zo de carrière een andere wending te geven. Maar ook worden mensen soms door ontslag, ziekte of persoonlijke

omstandigheden gedwongen helemaal opnieuw of aan iets anders - te beginnen. Mensen stellen ook meer eisen aan hun loopbaan. Uit TNO-onderzoek is gebleken dat 71 procent van de werknemers het zeer belangrijk vindt om de eigen werktijden te kunnen bepalen. De mogelijkheid om te kunnen leren wordt door 89 procent van de werknemers heel belangrijk gevonden. En het hebben van interessant werk is voor 97 procent van de werknemers een eis. Dat is het zelfde aantal mensen dat het hebben van een goed salaris van belang vindt! Je kunt dus zeggen dat plezier in het werk, kunnen leren en de mogelijkheid om werk- en privé te combineren steeds belangrijker worden. Meer dan ooit geldt dat jij je in jouw loopbaan moet kunnen ontplooien. Omdat die loopbaan dus niet alleen langer, maar ook veranderlijker is dan vroeger is het belangrijk dat mensen daar goed en gezond mee om kunnen gaan. Aan de slag gaan met Duurzaam Meedoen is daarom noodzakelijk. combinatie werk en privé Plezier in je werk! Ik doe mee! 7

Hoe zit dat in jouw bedrijf? WAAROM OP REIS? Ga eens na hoe de leeftijden zijn verdeeld in jouw bedrijf (of jouw afdeling). Welk aandeel hebben jongeren en ouderen ten opzichte van elkaar? Is er in jouw bedrijf of op jouw afdeling sprake van vergrijzing/ontgroening? En hoe zit dat bij andere bedrijven in jouw omgeving? (n.b. Laat deze test ook eens invullen door een kennis die elders werkt.) NU Leeftijd Jonger dan 25 25-35 jaar 35-45 jaar 45-55 jaar 55-65 jaar Totaal Aantal Personen In procenten 100 Je hebt nu de situatie van dit moment. Trek deze cijfers eens door. Vul de tabel nog een keer in, maar dan zoals de situatie er over vijf jaar vermoedelijk zal uitzien. Hoe zijn dan de verhoudingen tussen ouderen en jongeren? OVER 5 JAAR Leeftijd Jonger dan 25 25-35 jaar 35-45 jaar 45-55 jaar 55-65 jaar Totaal Aantal Personen 8 In procenten 100

Probeer ook eens te bedenken wat het over tien jaar zal zijn! Wat zijn jouw conclusies? (kruis aan wat van toepassing is) we kunnen het blijven doen met de mensen die we hebben. (maar dan moeten we die mensen wel vasthouden!) we kunnen het niet blijven doen met de mensen die we nu hebben, want het lukt niet om mensen vast te houden we kunnen het niet blijven doen met de mensen die we nu hebben, want er zullen de komende jaren veel ouderen uitstromen anders, namelijk Wat zou dit moeten betekenen voor het personeelsbeleid in jouw bedrijf?............ @ internet-tip De werkgeversorganisatie AWVN en MKB-Nederland hebben in 2004 voor het ministerie van SZW de leeftijdsspiegel ontwikkeld. Met deze vragenlijst kan een bedrijf zelf nagaan hoe de leeftijdsverhoudingen in het bedrijf liggen, wat de kansen en bedreigingen zijn en op welke punten het P&O-beleid bijstelling nodig heeft. Je kunt deze leeftijdsspiegel downloaden vanaf: http://www.leeftijdophetwerk.nl/public/2/downloads/17/17_leeftijdsspiegel_(awvn_publicatie).pdf 9

WAAROM OP REIS? In steeds meer bedrijven komt Duurzaam Meedoen op de agenda. Bijvoorbeeld vanuit de afdeling p&o (of hrm). Omdat die steeds meer moeite heeft om vakbekwame jonge medewerkers aan te trekken. En omdat daar het besef is doorgedrongen dat men het steeds langer met de bestaande (oudere) medewerkers zal moeten doen. Maar P&O merkt ook dat jongere medewerkers graag wat meer vrije tijd willen voor studie of opvoeding van de kinderen. Soms ligt het initiatief bij het management. Het komt dan bijvoorbeeld voort uit de zorg over de (kosten van) het ziekteverzuim van de medewerkers die langer zullen gaan doorwerken. Of vanuit de vraag hoe blijf ik als werkgever aantrekkelijk voor het jonge talent dat ik net heb binnengehaald. Wat kan ik aanbieden, als louter een beloning in geld niet meer voldoende blijkt? Toch zijn het juist ook werknemers die Duurzaam Meedoen op de agenda willen hebben. Want voor veel werknemers blijkt het moeilijk om werk en privé in de verschillende levensfasen op elkaar af te stemmen. Werknemers hebben de behoefte aan bedrijfsbeleid dat ruimte biedt om de afstemming tussen werk en privé voor elkaar te krijgen. En waarin wordt erkend dat je in verschillende levensfasen verschillende behoeften hebt als het gaat over arbeidstijd, verlof, loon en faciliteiten op het gebied van studie en gezondheid. 10 Daarom is het zo van belang dat jij als or-lid, als vertegenwoordiger van jouw achterban, betrokken bent bij duurzaam meedoen. Jij kunt de belangen en wensen van jouw achterban op

dit gebied behartigen. In vrijwel alle brochures en handleidingen over dit onderwerp wordt gewezen op het belang van draagvlak onder werknemers. Op de rol van de or. Daarom moet ook jij aan de slag met Duurzaam Meedoen. Zal ik p a r t gaan w time erken? 11

BEN JIJ KLAAR VOOR DE REIS? 2. Ben jij klaar voor de reis? In hoofdstuk 1 werden de mogelijke gevolgen van de vergrijzing en ontgroening voor jouw bedrijf of jouw afdeling geschetst. Je weet ook dat de noodzaak voor Duurzaam Meedoen niet alleen voortkomt uit vergrijzing en ontgroening. Het komt ook voort uit de vraag van werknemers naar personeelsbeleid dat rekening houdt met de levensfasen waarin mensen zich bevinden. Weet jij in welke levensfase je zelf zit? Op welke rang staat werk nu in jouw leven? En is dat wel eens anders geweest? Is het zo dat bepaalde arbeidsvoorwaarden op dit moment voor jou belangrijker zijn dan in het verleden? En hoe ligt dat dan in de toekomst? Levensfasewijzer Adviesbureau A-advies heeft een levensfasewijzer ontwikkeld, waarmee je zelf kunt bepalen in welke levensfase je zit en welke (arbeidsvoorwaardelijke) zaken waarschijnlijk voor jou van belang zijn. De inzichten die jou dat oplevert kun je (eventueel samen met jouw werkgever) gebruiken om te bekijken op welke wijze het bedrijf jouw werk gezonder en plezieriger kan maken. 12 @ internet-tip Test jezelf. Kijk op de levensfasewijzer van A-advies http://www.a-advies.nl/index.php/levensfase-beleid

In de levensfasewijzer van A-advies is sprake van vier levensfasen: 1. De Bouwer. In deze levensfase kun je veel tijd aan jouw werk besteden en laat jouw privé-situatie dat ook toe. In deze fase wil je bovendien graag leren van meer ervaren collega s en wil je laten zien wie je bent. Je wilt graag feedback krijgen op jouw functioneren (bijvoorbeeld door de werkgever of collega s). Maar door jouw ambitie dreig je ook je eigen grenzen te overschrijden. Meer zelfvertrouwen en een kritische houding kunnen je helpen om grenzen beter te bewaken. Ook een helder omschreven takenpakket kan daarbij helpen. Je wilt duidelijkheid wat jouw werkgever van je verwacht. Maar je moet ook zelf duidelijkheid (kunnen) geven over wat jij wilt en kan. In deze fase kunnen bijvoorbeeld een vast contract, duidelijkheid over beloning, scholingsmogelijkheden en overwerk een rol spelen. 2. De Vliegende Keep. In deze levensfase probeer je alle ballen in de lucht te houden; zowel thuis als op het werk. In deze fase ken je vaak al wel jouw mogelijkheden en beperkingen, want je hebt immers voldoende ervaring. Je probeert zoveel mogelijk uit het leven te halen (zowel op het werk als privé). Toch kan juist de combinatie van drukte thuis en op het werk voor problemen zorgen. Je begint meer aandacht te geven aan je gezondheid. Je hebt behoefte aan het op elkaar kunnen afstemmen van werk en privé, bijvoorbeeld door flexibele begin- en eindtijden. Je bent op zoek naar meer begrip voor je privésituatie bij jouw werkgever. Je zou eigenlijk naar jouw werkgever willen aangeven dat je het thuis ook druk hebt. Maar dat het werk, ondanks dat, voor jou heel belangrijk is. Je bent op zoek naar wederzijds ds begrip. 13

BEN JIJ KLAAR VOOR DE REIS? In deze fase kunnen de volgende arbeidsvoorwaarden voor je van belang zijn: werkzekerheid, arbeidsduur, verlofregelingen, werktijden en ontwikkelingsmogelijkheden. 3. De Gelukszoeker. In deze levensfase draait het om het zoeken naar nieuwe uitdagingen en perspectieven in het werk. Vaak kan dat omdat de privé-situatie het meer toelaat. Ook in het werk weten werkgever en collega s wat ze van je kunnen verwachten. Zelf weet je ook wat anderen van je verwachten. Het draait in deze fase om het boeiend houden van je werk. Er is een risico dat je vast loopt. Dat kan gevolgen hebben voor je gezondheid. Misschien heb je behoefte aan meer verdieping in de vakinhoud van het werk. Of wil je juist meer verantwoordelijkheid. Sommigen overwegen misschien een carrièrestap. Het is goed om in deze fase jouw wensen en motivatie bespreekbaar te maken en met de werkgever te bespreken wat nodig is om optimaal te functioneren. Qua arbeidsvoorwaarden zijn in deze fase zaken als arbeidsomstandigheden, gezondheidsarrangementen, ontwikkeling en arbeidsduur van belang. 14 4. De Rots in de Branding. In deze levensfase beschik je over veel ervaring en kunnen collega s op jou terugvallen en veel van je leren. Je bent van grote waarde voor het bedrijf, maar daarin zit ook een risico. Want houd je dit nog wel vol (fysiek, mentaal)? En blijf je wel genoeg uitdaging vinden in het werk? Je denkt hier over na en je zou mogelijk wel vervangende, minder belastende, werkzaamheden willen doen. Je vraagt je af of je dit bespreekbaar zou kunnen maken. Sommigen denken aan

afbouw. Anderen zoeken in nieuwe, uitdagende werkzaamheden. Qua arbeidsvoorwaarden gaat het in deze fase om bijvoorbeeld gezondheidsarrangementen, arbeidsomstandigheden, meer variatie in arbeidsduur en om ontwikkelingmogelijkheden. Pas op voor hokjesdenken! Het zal duidelijk zijn: een levensfase is dus niet per se direct gekoppeld aan een bepaalde leeftijd. Zeker als je een paar keer in je loopbaan bent overgestapt - of in de privé-situatie ingrijpende veranderingen hebt doorgemaakt - hoeft het niet zo te zijn dat je op latere leeftijd de rots in de branding bent die hierboven beschreven wordt. Noch dat elke jongere een ambitieuze bouwer is. De levensfasewijzer heeft tot doel om na te gaan denken over jouw levensfase en die van de collega s. Als bewustwording voor de medewerker en als handvat voor een beleid gericht op duurzaam meedoen. Maar het komt er uiteindelijk toch op neer dat het gaat om maatwerk. TIP! @ internet-tip Naast de test van A-advies zijn er op internet nog meer tests beschikbaar waarmee jij (en je collega s) aan het denken kunnen worden gezet over de levensfase waarin jij je bevindt en hoe je denkt over jouw loopbaan. Bijvoorbeeld: Levensfasescan: http://www.hrtoolbox.nl/xquestion/id/12870 Loopbaanpotentiemeter: http://www.hrtoolbox.nl/xquestion/ id/14044 15

REISGENOTEN VERZAMELEN 3. Reisgenoten verzamelen Je weet nu wat meer over de situatie in jouw bedrijf (zie jouw antwoord op de vragen bij hoofdstuk 1) en van levensfasen van werknemers (zie hoofdstuk 2). Je weet waarschijnlijk in welke levensfase je zelf zit en misschien kun je van collega s ook inschatten in welke levensfase zij zitten. Praat er eens over met elkaar. Of laat jouw collega s ook de testjes doen. Het is belangrijk om de reis naar Duurzaam Meedoen samen te maken met reisgenoten. Mensen, op diverse niveaus in het bedrijf, die ook overtuigd zijn van de noodzaak er van en er mee aan de slag willen. Met behulp van onderstaande vragenlijst kan je er achter komen waar je die reisgenoten kunt vinden. Je komt er ook achter wie nog moet(en) worden overtuigd. Je kunt deze vragenlijst eerst erst zelf invullen. In een later stadium kan je deze dan met de gevon- den reisgenoten nog eens invullen. 16 Vul in!

Vragenlijst Geef in punten (1 t/m 6) aan hoeveel aandacht er is voor duurzame inzetbaarheid in jouw bedrijf bij: (1 = geen, 2=weinig, 3=voldoende, 4=veel, 5= weet niet, 6=nvt)... directie... leidinggevenden (middle management)... p&o (of hrm)... ondernemingsraad... vakbond/vakbondskaderleden... medewerkers/collega s Advies Daar waar een 3 of een 4 wordt gescoord is een gunstige voedingsbodem voor duurzame inzetbaarheid. Daar vind je waarschijnlijk wel reisgenoten. Daar waar een 5 gescoord wordt, moet je mogelijk in een later stadium een gesprek aangaan met jouw reisgenoten. Mogelijk weten zij wel hoeveel aandacht er is voor duurzame inzetbaarheid. Daar waar een 1 of 2 wordt gescoord, zal jij/jullie moeten proberen anderen te overtuigen van nut en noodzaak van Duurzaam Meedoen. Omdat Duurzaam Meedoen alleen slaagt als je het samen doet, is het van belang om alle betrokkenen te overtuigen en mee te krijgen. Hoe je dat kunt doen, beschrijven we hieronder. Wil jij weten hoe jouw bedrijf er voor staat als het gaat om Duurzaam Meedoen, kijk dan ook bij de vragenlijst bij hoofdstuk 4. 17

REISGENOTEN VERZAMELEN TIP Zorg dat je reisgenoten een divers gezelschap vormen. Verzamel mensen om je heen van: - verschillende leeftijden (oudere collega s, jongeren en mensen van middelbare leeftijd) - verschillende levensfasen (bouwers, gelukszoekers, rotsen in de branding, vliegende keeps). Kijk naar mensen met jonge kinderen, mensen met oudere kinderen, mensen zonder kinderen of waar de kinderen al het huis uit zijn, starters etc.) - verschillende afdelingen in het bedrijf (productie, kantoor, commercie etc.) Soms komt het er op neer dat je reisgenoten moet vinden door ze te overtuigen van nut en noodzaak van Duurzaam Meedoen. De eerste stap is om jouw collega s te overtuigen. 18 Collega s in de or overtuigen Probeer een aanleiding te vinden om het onderwerp binnen de or te bespreken. Gebruik eventuele actuele zaken op dit gebied als aanleiding (denk aan een cao-afspraak of cao-protocol op dit gebied, een recent wervingsprobleem, een studiedag over dit onderwerp, het overleg met vakbondsbestuurder, enzovoort). Stel de vraag of er meer mensen in de or zijn die vinden dat het aan de slag gaan met Duurzaam Meedoen niet alleen een zaak van P&O is, maar juist een aanpak vereist die door alle geledingen wordt gedragen.

Zoek medestanders binnen de or die het belangrijk vinden samen met jou op te trekken. Gebruik eventueel de vragenlijst uit hoofdstuk 4 om het onderwerp met jouw or-collega s te bespreken. Collega s op de werkvloer/achterban/vakbondskaderleden overtuigen Vrijwel alle werknemers hebben wel ervaringen met hun eigen inzetbaarheid in verschillende levensfasen. Zoek naar voorbeelden en maak het bespreekbaar. Focus daarbij niet alleen op ouderen die langer door moeten/willen werken, maar betrek juist ook jongeren erbij. Denk aan: ruimte/tijd voor zorgtaken, tijd/geld voor scholing, de behoefte aan loopbaanoriëntatie. Kortom: - balans werk-prive - arbeidsvoorwaarden die passen bij jouw levensfase - investeringen in gezondheid en loopbaan - plezier in het werk 19

REISGENOTEN VERZAMELEN Werkgever/directie overtuigen Maak gebruik van het initiatiefrecht als or(-lid). Plaats Duurzaam Meedoen op de agenda van het overleg met de bestuurder (de overlegvergadering). Indien het al is voorgekomen kun je wijzen op de problemen met werving en selectie (zie ook: P&O-overtuigen) in het eigen bedrijf of een collega-bedrijf. Wijs er op dat de effecten voor het bedrijfsresultaat in het algemeen positief zijn, want: - het voorkomt voortijdige uitval en ziekteverzuim van medewerkers - het kan voorkomen dat medewerkers vastroesten (functionele veroudering en ervaringsconcentratie) - het draagt bij aan de flexibiliteit van de organisatie doordat medewerkers breder inzetbaar worden - het draagt bij aan (interne) mobiliteit - het vergroot de tevredenheid van werknemers en kan bijdragen aan een hogere arbeidsproductiviteit - het kan ontwikkeling bij werknemers stimuleren en bijdragen aan een hogere arbeidsproductiviteit - het kan bijdragen aan het behoud van kennis en ervaring binnen het bedrijf 20 Onderzoek als or of je met Duurzaam Meedoen aansluiting kan vinden bij andere prioriteiten van de directie. Denk na over praktische en haalbare voorstellen op het gebied van Duurzaam Meedoen.

TIP De Wet op de Ondernemingsraad (WOR) geeft in artikel 23 de or het recht om zelf met initiatieven te komen. Je kunt met een beroep op de WOR zaken op de overlegagenda zetten die voor de directie geen prioriteit hebben. Daarmee heb je een belangrijk wapen op zak als de directie er zelf geen heil in ziet om Duurzaam Meedoen te bespreken. Dat agenderen kan zowel mondeling als schriftelijk. Doe je het schriftelijk, dan moet je uiteindelijk ook een schriftelijke reactie van de werkgever terug ontvangen. @ internet-tip Een checklist hoe om te gaan met (schriftelijk) initiatiefrecht is te vinden op: http://www.ornet.nl/wetgeving/checklist-schriftelijk-initiatiefrecht-1793.html P&O Overtuigen Het overtuigen van p&o zal in de praktijk meestal niet moeilijk zijn. P&O-ers komen vaak als eerste in aanraking met de concrete gevolgen van vergrijzing en ontgroening. Denk daarbij aan het steeds lastiger worden van werving en selectie van nieuw personeel, aan (de gevolgen en bestrijding van) ziekteverzuim bij de zittende medewerkers, aan scholing enzovoort. Voor de p&o ers zijn de punten die we hierboven bij de directie opsomden natuurlijk van belang. 21

REISGENOTEN VERZAMELEN Vaak zijn de p&o-functionarissen daarom de eersten die in een bedrijf beginnen over Duurzaam Meedoen. Ook is p&o vaak de bron van kennis over Duurzaam Meedoen. Hebben ze die kennis nog niet, dan kunnen zij daar vaak wel aan komen. En vaak is het juist p&o die hiermee concreet aan de slag moet. P&O heeft dus een belang om reisgenoten te vinden. Gaat jouw or die reisgenoot worden? Afdelingsmanagement overtuigen De direct leidinggevende heeft vaak een grotere en directere invloed op de inzetbaarheid van werknemers dan de directie. Denk bijvoorbeeld aan het inroosteren of het geven van toestemming voor verlof. Daar gaat het afdelingsmanagement ( lijnmanager ) over en dat heeft grote impact op de werknemer. Bijvoorbeeld in de balans tussen werk en privé. Van zijn kant heeft de direct leidinggevende belang bij een eerlijke en geaccepteerde verdeling van het werk en de mogelijkheden voor werknemers om vrij te nemen. Maar ook bij een laag ziekteverzuim, bij werknemers die zich geaccepteerd voelen in het bedrijf en in het team en bij een plezierige werksfeer. Een sfeer waarin privéomstandigheden en de behoeften in de verschillende levensfasen bespreekbaar zijn. En waar problemen op dit gebied zoveel mogelijk binnen het team of de afdeling kunnen worden opgelost. 22 Het belang van Duurzaam Meedoen voor het afdelingsmanagement is dan ook: - een goede balans tussen werk en privé draagt bij aan gemo-

tiveerde en productieve werknemers - het zichtbaar en bespreekbaar maken van levensfasen en behoeften die daarbij horen zorgt er voor dat vraagstukken rond roosters en verlof krijgen objectiever (=los van de persoon) kunnen worden bekeken door leidinggevende en de collega s in het team - het vergroot de mogelijkheid dat oplossingen met elkaar, binnen het team, worden gevonden - het biedt aanknopingspunten voor functionering- en loopbaangesprekken - het kan bijdragen aan minder ziekteverzuim op de afdeling TIP Praat met elkaar. Blijf vooral ook de achterban betrekken en zorg ervoor dat het geen onderonsje wordt tussen or en directie/p&o. Duurzaam Meedoen is niet alleen een zaak van het reisgezelschap, maar van alle mensen in het bedrijf! Denk ook eens aan de sfeer in het bedrijf. Laat die sfeer toe dat je over dit onderwerp kunt praten? Voelen medewerkers zich veilig genoeg om over dit onderwerp te praten? In hoofdstuk 8 komt dit aspect verder aan de orde! 23

BEPALEN VAN HET REISDOEL 4. Bepalen van het reisdoel Duurzaam Meedoen doe je samen. In hoofdstuk 3 is duidelijk geworden wie jouw reisgenoten zijn. Toch hoeven de belangen van reisgenoten niet altijd parallel te lopen. Formuleer daarom als or altijd eerst de eigen doelstellingen en bepaal de eigen grenzen. Hierop kun je teruggrijpen als je met andere reisgenoten (p&o, directie) aan tafel zit om te voorkomen dat jouw idee, of jullie als or, voor het karretje van een ander worden gespannen. Houd ook contact met de achterban. Ga eerst na wat het vertrekpunt is. Hoe staat het met Duurzaam Meedoen in jouw bedrijf? Waar liggen, volgens jullie als or, verbeterpunten in het bedrijf? Mogelijk is op een aantal punten al veel bereikt, maar liggen andere terreinen nog braak.(?) Test: In hoofdstuk 2 heb je kennis kunnen maken met levensfasen. Jij weet in welke levensfase je zelf zit en mogelijk weten jouw collega s in welke fase zij zitten. Je kunt nu de volgende test doen. Check of bij de volgende zaken rekening gehouden wordt met de levensfase waarin medewerkers zich bevinden. 24 Test

Check m.b.t. personeelbezetting en -planning Bij werving en selectie Bij uitstroom, verloop en outplacement Bij het samenstellen van teams/ afdelingen Bij het werken aan het imago van het bedrijf op de arbeidsmarkt Veel Weinig Niet N.v.t. Check m.b.t. begeleiding op de werkvloer Bij begeleiding op de werkvloer van direct leidinggevenden Bij functioneringsgesprekken Bij beoordelingsgesprekken Bij de begeleiding vanuit P&O Veel Weinig Niet N.v.t. Check m.b.t. taken en ontwikkeling Bij het volgen van scholing en trainingen Bij de loopbaanontwikkeling van werknemers (doorgroeimogelijkheden) Veel Weinig Niet N.v.t. Bij de taken die mensen (binnen hun functie) moeten doen 25

BEPALEN VAN HET REISDOEL 26

Check m.b.t. werktijden Veel Weinig Niet N.v.t. Bij begeleiding op de werkvloer van direct leidinggevenden Bij functioneringsgesprekken Bij beoordelingsgesprekken Bij de begeleiding vanuit P&O Andere check Veel Weinig Niet N.v.t. Bij begeleiding op de werkvloer van direct leidinggevenden Bij functioneringsgesprekken Bij beoordelingsgesprekken Bij de begeleiding vanuit P&O Overal waar niet als antwoord wordt gescoord, liggen de punten van aandacht. Mogelijk zijn hier doelstellingen te vinden als het gaat om Duurzaam Meedoen. Hier vind je de belangrijkste reisdoelen. Daar waar weinig als antwoord wordt gescoord kun je in een later stadium nog eens bezien of dit voldoende is of dat verbetering toch eigenlijk is gewenst. Dat zijn de reisdoelen waar jij je in tweede instantie op kunt richten. Daar waar veel als antwoord wordt gescoord is het duidelijk dat er in ieder geval gewerkt wordt aan Duurzaam Meedoen. 27

BEPALEN VAN HET REISDOEL Heb je met deze test reisdoelen gevonden? Of had je al een doel toen je aan dit boek begon? Doe dan de test in hoofdstuk 6 (Inpaklijst) om de acties voor jouw bedrijf verder concreet te maken. Veelgebruikte reisdoelen in bedrijven die werken aan Duurzaam Meedoen zijn: 1. het verbeteren van de instroom van nieuwe medewerkers en de doorstroom van zittende medewerkers, met het oog op de personeelsplanning en personeelsinzet op de langere termijn 2. het beloningsbeleid meer afstemmen op de behoeften van medewerkers als het gaat om de combinatie werk/privé. Denk aan verlofregelingen, reis- en onkostenvergoedingen, studieregelingen (tijd, geld), ziektekostenverzekeringen, kinderopvang, bedrijfsauto s, enzovoort 3. het voeren van een ontwikkelbeleid naar medewerkers toe. Het gaat dan niet alleen om bedrijfs- en functiespecifieke opleidingen en cursussen, maar ook om meer algemene en brede ontwikkeling, waarvan de waarde voor medewerkers én organisatie aantoonbaar is 28 4. het verbeteren van het beleid op het gebied van arbo, verzuim & re-ïntegratie. Het voorkomen van uitval en het zorgen dat medewerkers zo spoedig mogelijk herstellen en (eventueel elders) weer aan het werk worden geholpen

5. het aanpassen van de taakinhoud of de manier van werken in bepaalde functies en afdelingen, zodat medewerkers van alle leeftijden het werk kunnen blijven doen 6. het verbeteren van de inzet van medewerkers door de wijze waarop direct leidinggevenden hun medewerkers aansturen en motiveren. Het gaat dan om training van leidinggevenden, items m.b.t. werktijden en het omgaan met medewerkers, het scheppen van een goede sfeer op de afdeling en het verbeteren van de cultuur in het bedrijf. 7. kun jij ook één of meer voorbeelden noemen? Je weet nu op welke punten winst te boeken is. Dat kunnen er mogelijk veel zijn. Wees je bewust dat een grootschalige aanpak van alle gesignaleerde punten gedoemd is te mislukken. De belangrijkste tip rond Duurzaam Meedoen is dan ook: Begin klein; eindig groot! Probeer daarom uit de uitkomsten van deze test vooral behapbare thema s te selecteren. TIP! 29

WAAR STAPPEN WE OP? 5. Waar stappen we op? Voordat je echt aan de slag gaat, is het goed om te checken of het reisgezelschap voldoende op de reis is voorbereid. Check waar jij je op dit moment bevindt en ga eventueel terug om de kans op succes aan het einde van de reis te vergroten. Wat is voor jullie van toepassing? Omcirkel ja of nee Er is nog niet voldoende informatie JA / NEE Heb je hier ja omcirkeld? Dan is er is nog te weinig informatie om goed aan de slag te gaan. Er is onduidelijkheid over harde cijfers en hoe zaken precies zitten. Vraag p&o om meer cijfers over bijvoorbeeld personeelsopbouw, instroom, uitstroom, doorstroom. Vraag om uitkomsten van een medewerkerstevredenheidsonderzoek, om verzuimcijfers enzovoort. Of vraag of p&o die zaken in kaart wil brengen. Ga vervolgens terug naar hoofdstuk 1. Het draagvlak is niet groot genoeg JA / NEE 30 Heb je hier ja omcirkeld? Er is nog onvoldoende draagvlak om echt aan de slag te gaan. Ga terug naar hoofdstuk 3 en kijk hoe je meer enthousiaste reisgenoten kunt verzamelen. Ook

kan het zijn dat je de achterban eerst beter zult moeten informeren en moet betrekken bij de reis. Het uitzetten van de levensfasewijzer onder medewerkers kan een eerste kennismaking met het thema zijn en de betrokkenheid vergroten. Ga terug naar hoofdstuk 3. We zijn er nog niet uit wat op te pakken JA / NEE Heb je ja omcirkeld? Jullie zijn er nog niet uit met welk thema je aan de slag moet. Probeer uit de test van hoofdstuk 4 een beperkt aantal prioriteiten te halen. Neem niet teveel hooi op de vork. Je kunt echt niet alles in één keer; je zult bepaalde thema s wellicht even moeten laten liggen. Begin klein; eindig groot. Als de meningen zijn verdeeld kan nader onderzoek misschien helpen. Zet de vragenlijst uit onder medewerkers om te kijken welke thema s het meest leven onder de achterban. Of ga als or-leden gewoon eens praten met verschillende collega s in het bedrijf om te vragen hoe zij hier tegen aan kijken. Ga terug naar hoofdstuk 4. Het is tijd om echt tot actie over te gaan JA / NEE Heb je hier ja omcirkeld? Er is voldoende informatie, een breed samengesteld reisgezelschap en het is duidelijk met welk thema jullie aan de slag gaan. Maar het lukt echter nog niet echt om aan de slag te gaan. 31