SAMENVATTING WATER OS PROGRAMMA Hoge kwaliteit ontwikkelingssamenwerking door nauw betrekken van Nederlandse water sector Voor meer informatie: Joris van Oppenraaij, 070-304 3732, j.vanoppenraaij@nwp.nl (Programmamanager) 1
1. ACHTERGROND WATER OS De hoofddoelstellingen van het ontwikkelingssamenwerking (OS) beleid van het Ministerie van Buitenlandse Zaken is het realiseren van duurzame economische groei en het bestrijden van de armoede in de 15 partnerlanden. Daarbij wordt gezocht naar een zorgvuldige afstemming van de ondersteuningsbehoefte in het partnerland en aanbod van Nederlandse expertise. Om die reden kent het beleid 4 speerpunten die goed aansluiten bij die Nederlandse expertise, waaronder water. Van de ambassades in de 15 focuslanden hebben 11 landen een waterprogramma met een aanzienlijk bilateraal budget. Eveneens bestaan er binnen het beleid cross-cutting thema s als milieu/klimaat, gender, goed bestuur en private sector ontwikkeling. De principes van vraagsturing en duurzaamheid staan centraal. Nieuw of versterkt is het betrekken van de brede Nederlandse watersector. Deze betrokkenheid en afstemming, waarbij de vraag vanuit het partnerland wordt verbonden met de kennis en ervaring van de Nederlandse watersector, moet leiden tot een duurzame partnerrelatie en met meer inzet en betrokkenheid van de Nederlandse watersector in deze landen. In 2011 heeft Directie Milieu, Water, Klimaat en Energie (DME) van het Ministerie van Buitenlandse Zaken de samenwerkingspartners Agentschap NL (AgNL) en het Netherlands Water Partnership (NWP), gevraagd om bovenstaande nader uit te werken. In november 2012 is de opdracht hiervoor voor 2 jaar verlengd tot en met 2014. De doelstelling van de Water OS-opdracht is: Het assisteren van posten bij de uitvoering van een ambitieus waterprogramma in de partnerlanden waarbij wordt gestreefd naar het betrekken van de brede Nederlandse watersector voor de planperiode 2013 tot en met 2014. De resultaatgebieden zijn als volgt gedefinieerd: 1. Resultaatgerichte programma s en projecten op het gebied van water die passen binnen het MJSP van de Nederlandse ambassade in het partnerland. Gebaseerd op de lokale vraag worden in nauwe samenwerking met de post activiteiten geïdentificeerd en ontwikkeld, waarbij wordt getracht Nederlandse expertise te matchen met de vraag naar expertise binnen de projecten en programma s in het betreffende partnerland. Op verzoek van de post kan tevens worden bijgedragen aan de ontwikkeling van resultaatketens in de uitgewerkte MJSP s. 2. Inzet is de lokale en Nederlandse sector met elkaar te verbinden, zodanig dat de netwerken actief blijven, ook als de Nederlandse overheid zich terug trekt. Opschaling van succesvolle Nederlandse initiatieven op verzoek van ontvangende landen kan bijdragen aan de duurzame positionering van de Nederlandse sector. 3. Versterkte koppeling met andere prioriteiten (voedselzekerheid), dwarsdoorsnijdende thema s (milieu & klimaat, gender en goed bestuur), beleidsprogramma s (Topsector Water, Water Mondiaal) en beleidsinstrumenten (ORIO, PSI etc.). Samengevat kan dit worden verwoord als meer bereiken met minder geld door afstemming en verbinden. In het kader van bovenstaande is AgNL/NWP gevraagd het volgende te bieden voor de 11 water focus landen: Inhoudelijke, organisatorische en administratieve ondersteuning voor strategische formuleringstrajecten en uitvoering daarvan voor de 11 water OS landen; 2
Coördinatie van inzet van expertise vanuit het Nederlandse bedrijfsleven, NGO s, kennisinstituten en Nederlandse overheid, hierbij gebruik makend van het organisatorisch principe, de werkwijze en de interdepartementale afstemmingsstructuur van Water Mondiaal en het uitvoeringsinstrument Partners voor Water waarin AgNL en het NWP samenwerken. Daarbij is gevraagd het NWP in te schakelen met als doel een sterke verbinding met de Nederlandse watersector te bewerkstelligen en op die manier een duurzame positionering van de Nederlandse watersector in het partnerland te realiseren. 2. ORGANISATIE WATER OS VERBINDING MET DE SECTOR Programmaorganisatie "Den Haag" Het NWP verzorgt de verbinding van Water OS met de brede watersector. AgNL/NWP verzorgt de afstemming met de opdrachtgever, het Ministerie van Buitenlandse Zaken/DME, zowel inhoudelijk als uitvoeringstechnisch, en zorgt ervoor dat het OS-beleidskader als leidend principe in de uitvoering voorop blijft staan. DME is beleidsverantwoordelijk voor de Water OSopdracht aan AgNL/NWP. Verbinding met de Nederlandse watersector en de watersector in het partnerland Voor het uitvoeren van de opdracht wordt vanuit de Nederlandse watersector expertise ingezet. Dit sluit aan bij het OS-beleid waarin actief aansluiting wordt gezocht bij Nederlandse kennis, expertise. Wij onderscheiden twee typen adviseurs: kernadviseurs en specialistisch adviseurs. Kernadviseurs worden ingeschakeld via netwerkplekken bij het NWP om continuïteit, kwaliteit en neutraliteit te borgen. Binnen de kaders van de ToR en in overleg met de post, DME, AgNL en het NWP bieden zij inhoudelijke- en procesondersteuning bij de formulering en uitwerking van het thema water in het MJSP en dragen bij aan visieontwikkeling. Tijdens missies en vanuit Nederland bieden zij onder meer: ondersteuning bij het formuleren van lokale behoeften zodanig dat deze past binnen het Nederlandse beleid; definiëring van Nederlandse sterkte/toegevoegde waarde die past bij de lokale behoeften; identificatie van raakvlakken met andere prioriteiten in Nederlands OS beleid aanpalend aan het thema water. Daarnaast zijn zij betrokken bij het selecteren van specialist-adviseurs, het adviseren van ambassades ten aanzien van de formulering en uitvoering van het meerjarig strategisch plan, het zorg dragen voor afstemming en communicatie tussen ambassade en de partijen in Nederland en het vervullen van een rol als aanspreekpunt voor de Nederlandse watersector. Specialist adviseurs worden ingehuurd wanneer specifieke expertise nodig is, bijvoorbeeld ter ondersteuning van missies of workshops en het uitvoeren van studies. De ambassade geeft aan welke expertise gewenst is. Overigens kunnen specialist adviseurs ook lokaal worden geworven, gefinancierd vanuit de opdracht Water OS. Hun kennis van de lokale context kan toegevoegde waarde hebben voor de missies uitgevoerd door Nederlandse experts. De ambassade heeft een beslissende rol t.a.v. de inzet van experts. Voor het uitdiepen van lokale behoeften op het gebied van water, maar met oog voor doorsnijdende thema's als goed bestuur, gender en milieu/klimaat, zijn de uitgaande expertmissies van groot belang. Expertise wordt met name geleverd door externe deskundigen. Deze worden geworven uit de brede watersector, dat wil 3
zeggen zowel bij Nederlandse overheden, kennisinstellingen en NGO's als uit de private sector, zowel in Nederland als lokaal. Landenplatforms (zowel in Nederland als in het doelland). Voor het borgen van een goede aansluiting met de sector zal per doelland een landenplatform worden opgericht in Nederland met, waar mogelijk, een lokaal platform in het doelland, in overleg met de post (bijvoorbeeld een beleidsadvies platform bestaand uit Nederlandse experts en experts uit het doelland). Dit zal bijdragen aan het verbeteren van de relatie tussen Nederland en het partnerland en vormt het startpunt voor de opbouw van duurzame netwerken. Het landenplatform dient als klankbordgroep en bron van innovatie. Zij bieden de gelegenheid strategische belangen van Nederland in beeld te brengen gedurende het gehele proces van MJSP-ontwikkeling en operationalisering. Definitieve besluitvorming rond prioriteiten en richting ligt bij de posten en DME. In de platforms zullen de private sector, NGO's, kennisinstellingen en overheden vertegenwoordigd moeten zijn. Watersector OS Partnerland Overheid/ Kennis/ NGO/ Bedrijven OS Partnerland Ambassade Klant Kern adviseurs MinBuZa DME Opdrachtgever AgNL/ NWP Opdrachtnemer Nederland Watersector Nederland Overheid/ Kennis/ NGO/ Bedrijven Betrokkenheid watersector Nederland: - Landenplatform: kennisuitwisseling + toegevoegde waarde NLse sector voor MJSP - Advies planvorming (MJSP): inbrengen kennis tbv formulering programma s - Uitvoering programma: inbreng kennis en kunde bij uitvoering programma s 4
3. ARTIKEL ZOALS VERSCHENEN IN DE EERSTE EDITIE VAN DE WATER INTERNATIONAAL KRANT Begin 2011 werden de nieuwe contouren bekendgemaakt voor het Nederlandse ontwikkelingssamenwerkingbeleid. De ambitie is armoedebestrijding door duurzame groei met meer kansen voor de Nederlandse watersector: bedrijven, kennisinstellingen, NGO s en overheid. Thema s waar Nederland veel ervaring mee heeft, waaronder water, kregen prioriteit. Uitgangspunt was het vinden van een goede koppeling tussen de lokale behoeften met de kennis en kunde van de Nederlandse watersector. Nu, anderhalf jaar later, is een goede basis gelegd om daadwerkelijk kansen te gaan verzilveren. Tijd om de balans op te maken. Het beeld: het is niet altijd makkelijk, maar het gaat de goede kant op. Omdat het ministerie van Buitenlandse Zaken de sector nauw bij het programma Water OS wilde betrekken, gaf het een deel van de uitvoering in handen van het NWP en Agentschap NL. Deze twee partijen zijn namelijk al op dezelfde manier betrokken bij de programma s Partners voor Water en Water Mondiaal. Het gaat om vijf landen: Bénin, Ghana, Kenia, Mali en Zuid-Soedan. Fase 1 van Water OS betrof de ondersteuning van ambassades bij het opstellen en uitwerken van meerjarige strategische plannen voor deze vijf landen. Laat zien waartoe Nederlandse bedrijven en kennisinstituten in staat zijn Karin Roelofs is hoofd van de afdeling Milieu en Water van de directie Klimaat Energie, Milieu en Water van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Ze is tevreden met de tot nu toe behaalde resultaten. Wat begin 2011 werd gepresenteerd, is goed uit de verf gekomen. Het Water OS programma heeft de betrokkenheid van de sector gestructureerd. Die betrokkenheid was er in het verleden ook wel, maar we werken nu met vaste gesprekspartners voor de ambassades. In overleg met ambassades is vanuit de sector voor elk van de vijf landen een kernadviseur aangesteld. Die hebben zich bewezen als belangrijke sparringpartners voor de themadeskundigen van onze ambassades. Ze hebben een wezenlijke instrumentele rol gespeeld bij het uitwerken van de meerjarige strategische plannen. Ze hoefden dat bovendien niet alleen te doen, maar konden voor specialistische onderwerpen terugvallen op een pool van specialisten uit de sector. Bovendien zijn landenplatforms opgericht waar Nederlandse actoren tijdig worden geïnformeerd over ontwikkelingen in de partnerlanden en betrokken worden bij de vormgeving en uitvoering van beleid. Deze werkwijze is goed bevallen, er is grote waardering voor de aanpak. Dat bleek ook uit een interviewronde die we hebben gehouden onder de collega s op de posten, om na te gaan of we verder moesten gaan op de ingeslagen weg. Dat doen we, en bovendien breiden we de aanpak uit van vijf naar elf landen. Ga in elk geval ook naar bijeenkomsten van de landenplatforms! Rol sector versterkt 5
De nieuwe aanpak spoort goed met de focus van Water Internationaal en de Topsector Water. Roelofs: Het idee is dat landen, wanneer ze het stadium van ontwikkelingshulp ontstijgen en een zogenoemd transitieland worden, de Nederlandse sector weten te vinden. Dat lukt alleen wanneer diezelfde sector ook nauw bij de ontwikkelingssamenwerking wordt betrokken, en laat zien waartoe Nederlandse bedrijven en kennisinstituten in staat zijn. Van aid naar trade In verschillende partnerlanden is de uitvoering van nieuwe programma s gestart. Joris van Oppenraaij, programmamanager bij NWP: We hebben samen een belangrijke basis gelegd. Van daaruit moeten we nu verder. De grote uitdaging is om de opgebouwde relatie goed te benutten en er als sector meer uit te halen. Van aid naar trade. Dat doe je door je toegevoegde waarde nog beter naar voren te laten komen. Een voorwaarde daarvoor is samenwerking. Want de kracht van Nederland zit in integrale oplossingen, en daar heb je meerdere partijen voor nodig. Als NWP kunnen we daarbij een belangrijke faciliterende rol spelen: we richten ons op het tot stand brengen van die noodzakelijke samenwerkingsverbanden. We prikkelen de sector door te laten zien hoe ze kansen kunnen benutten door elkaar op te zoeken. Zo bouwen we ook voor de sector aan duurzame relaties met de Water OS-landen. Karin Roelofs: We proberen van onze kant voortdurend openingen te vinden, bijvoorbeeld door bij ontwikkelingsbanken aan te dringen op scherpere kwaliteitscriteria in tenders. Dan stijgen de Nederlandse kansen. Als Nederlands bedrijf is het van belang om bij NWP aandacht te vragen voor mogelijkheden die je ziet en specifieke kennis en ervaring die je hebt: dit kan ik, dit wil ik. Dus meld je aan en ga in elk geval ook naar bijeenkomsten van de landenplatforms! De komende twee jaar (2013-2014) zal worden voortgebouwd op de fundamenten die zijn gelegd. Het programma wordt daarnaast uitgebreid van vijf naar elf landen: Bangladesh, Mozambique, Indonesië, Jemen, de Palestijnse Gebieden en Rwanda komen erbij. Ook hier is het doel: meer kansen creëren voor de brede Nederlandse watersector. Bénin Bénin heeft een goedgekeurd meerjarig strategisch plan. Met behulp van Water OS is het programma sterk verbreed en geïntensiveerd, met hogere budgetten. De betrokkenheid van de Nederlandse sector heeft geleid tot de oprichting van het Platform Nederland Bénin, een PPP met het nationale drinkwater- en sanitatiebedrijf en Brabant Water, en de oprichting van het Nationaal Water Instituut. De Nederlandse sector is geïnformeerd over een inmiddels gesloten tender. Ghana In Ghana is een omvangrijk urbaan drinkwateren sanitatieprogramma, het zogenaamde Ghana Netherlands WASH program, opgenomen in het meerjarig strategisch plan. De tenderdocumenten bieden aanknopingspunten voor specifieke expertise van de Nederlandse water sector. Een PPP-window vormt onderdeel van het waterprogramma met een call for proposals voor innovatieve business cases. Kenia 6
Ook Kenia heeft een meerjarig strategisch plan. In het verlengde daarvan is een NL Business Hub uitgewerkt, en binnen de ambassade met brede steun ontvangen. Voedselzekerheid is integraal meegenomen. De structuur legt een goede basis om de sector bij de uitvoering van het strategisch plan te betrekken. Steeds meer partijen haken aan, waaronder waterschappen. Mali In Mali is het proces eind 2011 vanwege de politieke onrust stilgelegd. Wel is er na een missie een Water Scan voor voedselzekerheid gemaakt, als basis voor een meerjarig strategisch plan. Inmiddels zijn delen van het land weer redelijk toegankelijk. Het positioneren van de Nederlandse watersector wordt momenteel hervat. Zuid-Soedan In Zuid-Soedan heeft Water OS bijgedragen aan het vormgeven van de water component in de samenwerking tussen beide landen. Inmiddels ligt er een uitgewerkt programma dat in november (deels) als tender wordt uitgezet. De belangstelling van de sector kwam vooral van NGO s, kennisinstituten en bedrijven met een nichemarkt voor veelal decentrale oplossingen. 7