Gebruik van psychofarmaca bij dementerende ouderen Rob van Marum Klinisch geriater- klinisch farmacoloog Sietse Zuidema Het eerste AP: chloorpromazine (1950) When Thorazine is administred to the agitated senile, there is a marked decrease in his nerve racking outbursts of hoshlity, irritability, abusiveness and day- and- night pacing... more regular eahng and sleeping habits and improves in his personal hygiene. Probleemgedrag alle gedrag van de pahënt dat door deze pahënt en/of zijn omgeving als moeilijk hanteerbaar wordt ervaren. Richtlijn Probleemgedrag Verenso 2008 She just can t help being impatient and exasperating ( irritate intensely ) it s that time in her life. To see her through the menopause there s a gentle daytime sedation in tranquilizing - Welke omgeving? Wie bepaalt hier? Wat is moeilijk hanteerbaar? 1
DemenHe Neuropsychiatrische Apraxie Afasie Agnosie Amnesie CogniHeve probleemgedrag FuncHonele Neuropsychiatrische psychiatrische stoornissen ADL/IADL probleemgedrag - Roepen - Agressie - Dwalen - Ontremming - Apathie Neuropsychiatrische psychiatrische stoornissen - HallucinaHes - Wanen - Depressie - Angststoornissen Neuropsychiatrische bij demenhe AgitaHe en agressie Agita9e: Innerlijke rusteloosheid leidend tot ondoelmahg gedrag, met een sterk repeterend karakter Motorische agita9e: con9nu rondlopen, niet s9l kunnen zi@en of liggen, rammelen aan deuren, 9kken op tafel, alles overhoop halen Verbale agita9e: con9nu praten, mompelen Vocale agita9e: jammeren, schreeuwen, roepen, zingen, (stereo9epe) geluiden maken Agressie: Gewelddadig gedrag Verbale agressie: schelden, vloeken, beschuldigen, dreigen Handelende agressie: slaan, duwen, schoppen, vernielen, met voorwerpen gooien, dreigende gebaren maken, automu9la9e NPI-items, 1322 vph-patienten Probleemgedrag Is context- gevoelig Vormt een zware belashng voor alle betrokkenen. Is gemedicaliseerd Waarom zou je behandelen? Genezen Risico s voor pahënt beperken Maar ook Onmacht FrustraHe Overlast beperken Omgeving centraal Patient centraal 2
2002 (revisie 2008) aantal gebruikers van anhpsychohca per 1000 inwoners in de betreffende lee`ijdsgroep 3 januari 2008, Pharmaceutisch Weekblad, Jaargang 143 Nr 1 Psychofarmacagebruik in vph 2008/9 2010/11 Woonvoorzieningen 66 66 Aantal mensen met: demen9e 2432 2208 Gemiddeld% range% Gemiddeld% Range% p- waarde 1 psychofarmacon 58 0-94 50 17-88 0.018 - Hypno9cum 15 0-40 15 5-62 n.s. - Anxioly9cum 19 0-50 19 0-57 n.s. - An9psycho9cum 28 0-57 27 0-63 n.s. - An9depressivum 24 0-47 22 0-54 n.s. 1 psychofarmacon 34 0-83 29 0-30 n.s. 2 16 0-41 15 0-37 n.s. 3 6 0-32 5 0-30 n.s. 4 1 0-25 1 0-6 n.s. Obv dementiemonitor Trimbos 3
Wat doet een klassiek AP (bijv. haldol)? Wat doet dopamine? Het blokkeert de dopamine receptor a: nigrostriataal b: mesolimbisch c: mesocorhcaal d: tuberoinfundibulair e: 5e GemoHveerd zijn, leervermogen, zin in seks, bewegingscontrole, knopen kunnen doorhakken, gevoel van welzijn, beloning. Teveel: HallucinaHes, ontremming, bewegingsonrust (dyskinesieen) Dopamine- blokkade Mesolimbisch systeem ReducHe posiheve (hallucinahes, wanen) Versterking negaheve (minder mohvahe, apathie, anhedonie, minder reward): neurolepsie Nigrostriatale systeem Extrapyramidale bewegingsstoornissen MesocorHcale systeem naar prefrontaal (DLPFC/VMPFC) CogniHeve en emohonele achteruitgang Mogelijke bijwerkingen Parkinsonisme Vallen Suieid CVA Longontsteking etc De prakhjk: een enquete Kans op effect AP 27 verpleeghuisartsen 37 verzorgenden 32 mantelzorgers Ondervraagd over 37 casus 80 60 40 Mening artsen: ongeveer 50% effectief 20 0 Wanen Hallucinaties Agitatie Negativisme Bewegingsonrust Ontremming Apathie Dag/nacht ritme Claimend gedrag 4
Wie nam inihahef? Verzorgende 68% Eigen arts 13% Familie 11% Andere artsen 8% Starten anhpsychohcum Mee eens Artsen 81 (30) Verpleging 89 (33) Familie 62 (23) Oneens Artsen 8 (3) Verpleging 8 (3) Familie 19 (7) Neutraal Artsen 11 (4) Verpleging 3 (1) Familie 19 (7) Mening mantelzorgers Toestemming gegeven Informatie over bijwerkingen gekregen Gevoel dat mening voldoende meetelde in besluitvorming Ja Nee Voldoende Kon beter Onvoldoende Voldoende Kon beter Onvoldoende 84 % 16 % 44 % 16 % 40 % 84 % 3 % 13 % Overige uitkomsten In 95% eerst niet- farmacologisch Meestal psycholoog VerwachHngen effect: arts, verzorging en familie gelijk In 8% van de gevallen schreef de arts het ap tegen zijn/haar wil voor Verwachte bijwerkingen AnHpsychoHcumgebruik in vph.: effect van zorgverbetering Artsen Verzorgenden Fossey, J. et al. BMJ 2006;332:756-761 Copyright 2006 BMJ Publishing Group Ltd. 5
Licht 6